Η ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΕΝΟΣ ΧΡΕΟΥΣ, Αυτοί που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία

Κείμενο: Χρήστου Καραστέργιου

27 Φεβρουαρίου του 1941, Ιερισσιώτες φαντάροι στα βουνά της Αλβανίας. Από αριστερά: Βασίλειος Πασχαλίδης, Γεώργιος Χρυσούλης, Νικόλαος Κατσαντώνης, Στεριανός Τσαμανδάνης, ΙωάννηςΤερτυλίνης. Ο Βασίλειος Πασχαλίδης και ο Νικόλαος Κατσαντώνης τραυματίστηκαν στη συνέχεια στο Μέτωπο. Φωτογραφία του Σ. Τσαμανδάνη.

Δημοσιεύθηκε στο 17^οτεύχος του πολιτισμικού περιοδικού «Κύτταρο Ιερισσού»

«…Μην λυπείσθε διόλου περί του θανάτου μου, καθότι αποθνήσκω ενδόξως εκπληρών το καθήκον μου, καθήκον ιερόν υπέρ πίστεως και πατρίδος

 και της ελευθερίας της πεφιλημένης μου Ιερισσού…»

Πέτρος. Γ. Πάππας, Ιούλιος του 1913

Την μνήμη των πεσόντων στα πεδία των μαχών και γενικά αυτών που έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας, είναι χρέος και ένδειξη πολιτισμού μιας κοινωνίας να κρατήσει ζωντανή.  

Η Ιερισσός μετείχε κι αυτή από την αρχή της εθνικής παλιγγενεσίας του 1821 στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, δίνοντας τον δικό της φόρο αίματος για την ελευθερία και την προάσπιση της πατρίδας.

Είναι γνωστή η ηρωική συμμετοχή της στην επανάσταση του 1821 και η θυσία, σύμφωνα με την παράδοση, των 400 Ιερισσιωτών στο Μαύρο Αλώνι. Σειρά εγγράφων που είδανε το φως της δημοσιότητας μέσα από την έρευνα των τελευταίων χρόνων, φωτίζουν τους αγώνες πολλών Ιερισσιωτών της περιόδου αυτής. Και παρ΄ όλο που γνωρίζουμε ότι αυτοί που έπεσαν για την ελευθερία ήταν πολλοί, δε σώθηκαν τα ονόματά τους επειδή τα έγγραφα απευθύνονται στους αγωνιστές που επιβίωσαν από τις μάχες. 

   Οικογένεια Πέτρου

Εξαίρεση αποτελεί η αναφορά του Ιερισσιώτη οπλαρχηγού Αστερίου Πέτρου. Σε έγγραφό του που σώζεται στην Ε.Β.Ε.[i]αναφέρει ότι στην υπεράσπιση των Ψαρών το 1824, που μετείχε με τριάντα στρατιώτες από την Ιερισσό, κυρίως συγγενείς, 8 σκοτώθηκαν και 11 αιχμαλωτίστηκαν. Στο ίδιο έγγραφο κάνει λόγο για τρεις συγγενείς του που έπεσαν στην περίφημη μάχη του Νεόκαστρου εναντίον του Ιμπραήμ το 1825. Ο ερευνητής ιστορικός Νίκος Παπαοικονόμου στο βιβλίο του για τους Αγωνιστές του 1821 από τη Χαλκιδική, τους δίνει καταχρηστικά το πατρώνυμο Πέτρου για να σώσει τη μνήμη τους. Υποθέτει ότι δύο από αυτούς μπορεί να ήταν οι Ιερισσιώτες Δημήτριος Κοτρώνης και Κωνσταντίνος Δημητρίου. 

   Γεώργιος Γραφίδης ή Χριστοδούλου 

Η μοναδική σαφής αναφορά σε ονοματεπώνυμο πεσόντα ως τώρα αυτής της περιόδου, γίνεται σε έγγραφο του Ιερισσιώτη αγωνιστή του 1821 Παναγιώτη Γραφίδη που βρίσκεται στα Γ.Α.Κ[ii].. Ο Παναγιώτης Γραφίδης βεβαιώνει ότι ο αδελφός του Γεώργιος Γραφίδης, που έφερε στρατιωτικά διπλώματα, πολέμησε με ανδρεία και σκοτώθηκε στη μάχη της Καρύστου υπό τις διαταγές του Φαβιέρου, το 1826. 

   Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912 και 1913 ήταν πολύνεκροι, αλλά είχαν ως αποτέλεσμα τον διπλασιασμό σχεδόν της Ελλάδας και την απελευθέρωση της ιδιαίτερής μας πατρίδας.

    Πέτρος Πάππας τουΓεωργίου

Η Ιερισσός ως το 1912 αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής επικράτειας. Πολλά νεαρά παιδιά αναγκάζονταν να ξενιτευτούν ώστε να αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση στον Οθωμανικό στρατό. Ένα από αυτά ήταν και ο Πέτρος Γ. Πάππας. Για την αποφυγή της στράτευσης έφυγε από την Ιερισσό και ταξίδεψε στην Ιταλία, την Ελβετία, την Αγγλία και την Αίγυπτο όπου ασχολούνταν με το εμπόριο. Με την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου κατατάσσεται ως εθελοντής στον Ελληνικό Στρατό και παίρνει μέρος σε διάφορες μάχες ως την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Η μοίρα τον έφερε να ΄ρθει με τον Λόχο του ως απελευθερωτής στην Ιερισσό. Στη συνέχεια, αν και πήρε το χαρτί της αποστράτευσής του, μετείχε στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο με τον βαθμό του Λοχία και τραυματίστηκε θανάσιμα στα στενά της Μπανίτσης κοντά στο Νευροκόπι τον Ιούλιο του 1913. Λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή έστειλε το τελευταίο γράμμα στον πατέρα του Γεώργιο Πάππα ή Ζάβαλη όπου ανάγγειλε τον θάνατό του. Μεταξύ των άλλων γράφει: 

«Σεβαστέ μου πάτερ

Προσκυνώ

Μέχρι της στιγμής που σαςεξαποστέλλω τοημερολόγιόν μου ευρίσκομαιακόμη ζων, αλλά μετά τινάςστιγμάς εστέ βέβαιος ότιδεν υπάρχω…

Μην λυπείσθε διόλου περίτου θανάτου μου καθότιαποθνήσκω ενδόξωςεκπληρών το καθήκον μου, καθήκον ιερόν υπέρπίστεως και πατρίδος καιτης ελευθερίας τηςπεφιλημένης μου Ιερισσού…

Υμείς υγιαίνετε

     Πέτρον δε μην αναμένετε

                                                               Οτελευτών υιός σας

                                                                                                                      Πέτρος. Γ. Πάππας».

Για λογαριασμό του παρασημοφορήθηκε ο πατέρας του Γεώργιος Πάππας ή Ζάβαλης[iii].

Πρώτη φορά οι στρατεύσιμοι από την Ιερισσό κλήθηκαν να πολεμήσουν στον Ελληνικό Στρατό στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μία δύσκολη περίοδος που κινδύνεψε για την Ελλάδα να χαθεί η Μακεδονία. 

Στο πεδίο των μαχών βρίσκουμε να έδωσαν τη ζωή τους για τη πατρίδα:

 Ο Λοχίας Πεζικού Πέτρος Γ. Πάππας

   Βασίλειος Αβραάμ ή Αβραμίδης του Ζαφειρίου

Πέθανε στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης στις 19 Σεπτεμβρίου του 1918 μετά από εκτενή τραύματα που δέχτηκε στο μέτωπο[iv]. Από τους εκλογικούς καταλόγους του 1914 μαθαίνουμε ότι εξασκούσε στην Ιερισσό το επάγγελμα του ξυλουργού[v].

   Γεώργιος Δάλλας του Ιωάννου

Σκοτώθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου του 1917 στα χαρακώματα του Μακεδονικού Μετώπου[vi]σε ηλικία 29 χρ. Στην Ιερισσό εξασκούσε το επάγγελμα του ναύτη[vii].

   Γεώργιος Δημητρακόπουλος του Θεολόγη

Σκοτώθηκε στις 1 Ιανουαρίου του 1917 στο Μέτωπο του Στρυμώνα[viii].

   Ευάγγελος Δότσιος του Στέργιου

Υπέκυψε σε τραύματά από το Μέτωπο, στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης στις 19 Σεπτεμβρίου του 1918[ix]. Στους εκλ. καταλ. του 1914 βρίσκουμε τον Άγγελο Δότσιο του Αστερίου, κατ ΄επάγγελμα αγωγιάτη[x], που πιθανόν να είναι το ίδιο πρόσωπο. 

   Χρήστος Καραμανιώλας ή Καραμανώλας του Αργυρίου

Σκοτώθηκε στο Μέτωπο στις 14 Ιουνίου του 1918[xi]σε ηλικία 31 χρ.. Στην Ιερισσό εξασκούσε το επάγγελμα του αλιέα[xii].

   Ιωάννης Κουτσουγιώργης ή Τσέλος του Αστερίου

Πέθανε από τραύματα που υπέστη στο Μακεδονικό Μέτωπο στις 1 Οκτωβρίουτου 1918 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης[xiii] σε ηλικία 38 χρ.. Στην Ιερισσό δήλωνε ως επάγγελμα εργάτης[xiv].  

   Ιωάννης Κουτσουγεώργης 

Πέθανε από τραύματα που υπέστη στο Μέτωπο  στις 28 Σεπτεμβρίου του 1918 στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης[xv]. Πιθανότατα να είναι ο προαναφερθείς Ι. Κουτσουγιώργης ή Τσέλος και να είναι διπλογραμμένος στους Στρατιωτικούς Καταλόγους.

   Δήμος Λαναράς[xvi] ή Δημήτριος Λανάρης του Αγγέλου

Πέθανε μετά από τον τραυματισμό του στο Μακεδονικό Μέτωπο στις 23 Σεπτεμβρίου του 1918 σε ηλικία 27 χρ., στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Εκπαιδεύσεως. Στην Ιερισσό δήλωνε ως επάγγελμα εργάτης. 

   Νικόλαος Ματζιώνας ή Μετσόνας του Αργυρίου

Απεβίωσε μετά τον τραυματισμό του στο Μακεδονικό Μέτωπο στις 21 Σεπτεμβρίου του 1918 στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης[xvii].

   Γεώργιος Μητρόπουλος του Δήμου

Σκοτώθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο στις 17 Μαΐου του 1918. Υπηρετούσε ως νοσοκόμος[xviii].

   Ιωάννης Παρόλας του Αστερίου, Λοχίας

Σκοτώθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο, στη Δοϊράνη, στις 5 Σεπτεμβρίου του 1918[xix]σε ηλικία 28 χρ.. Στην Ιερισσό δήλωνε ως επάγγελμα ναύτης[xx].

   Χρήστος Χρυσούλης (Σκρας) του Νικολάου

Τραυματίστηκε στο κεφάλι και στην κοιλιακή χώρα κατά την κατάληψη των Βουλγαρικών οχυρών του Σκρα[xxi] στις 29- 30 Μαΐου(ν.η.) του 1918 σε ηλικία 32 χρ.. Η σημαντική αυτή μάχη έφερε τους Έλληνες στους νικητές του Α΄ Π. Π.. Γύρισε στην Ιερισσό όπου υπέκυψε στα τραύματα 1,5 χρόνο μετά. Για τον λόγο αυτόν η οικογένειά του ακόμη και σήμερα φέρει το προσωνύμιο Σκρας. Στους εκλογικούς καταλόγους του 1914 δήλωνε ως επάγγελμα κουρέας[xxii].

Ο Αστέριος Γκατζιώνης του Θεοδώρου (γεν. 1896), στη λήξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου. 

Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας (1919- 1922) είχε τραγική κατάληξη για τον Ελληνισμό. Οι Έλληνες στρατιώτες που σκοτώθηκαν στις διάφορες μάχες έμειναν ενταφιασμένοι για πάντα εκεί. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τους πεσόντες από την Ιερισσό:

   Βασίλειος Αγόρας του Ευστρατίου

Σκοτώθηκε το 1921 κατά την εκστρατεία της Μικράς Ασίας[xxiii].

   Θεολόγος Βοζίκης του Γεωργίου Λοχίας

Σκοτώθηκε στις 1 Μαρτίου του 1921 στο Εσκί Σεχίρ[xxiv].

   Γεώργιος Δάλλας του Ιωάννου

Σκοτώθηκε στη Μ. Ασία το 1922[xxv] σε ηλικία 34 χρ.. Στην Ιερισσό δήλωνε ως επάγγελμα ναυτικός[xxvi].

   Γεώργιος Κοστούδης του Δημητρίου

Πέθανε στις 1 Σεπτεμβρίου του 1921 στο Χειρουργείο του Εσκί Σεχίρ[xxvii].  

   Γεώργιος Κοστούλας του Δημητρίου

Πέθανε στις 22 Δεκεμβρίου του 1921 στο 10^ο ορεινό Χειρουργείο[xxviii].

Στους εκλογικούς καταλόγους του 1914 βρίσκουμε τον Γεώργιο Κωστούδα του Δημητρίου, γεν. το 1892, ετών 22[xxix].

   Γεώργιος Μπάντης του Αστερίου

Σκοτώθηκε τον Αύγουστο του 1921 στη Μικρά Ασία[xxx]. Στους εκλογικούς καταλόγους του 1914 βρίσκουμε τον πατέρα του Αστέριο, γεν. 1865, να εξασκεί το επάγγελμα του βαρελοποιού[xxxi].

   Αριστείδης Τζίτζιος του Κωνσταντίνου

Σκοτώθηκε τον Φεβρουάριο του 1920 στο Προσκ. Ν. Εδέσσης[xxxii]. Τον πατέρα του, Κωνσταντίνο, τον βρίσκουμε στους Εκλογικούς Καταλόγους του 1914 να ασχολείται με την μελισσοτροφία[xxxiii].

   Δημήτριος Χιονάς ή Ρούμπας του Νικολάου

Σκοτώθηκε τον Μάρτιο του 1922 στο Ντουζ- Νταγ της Μ. Ασίας[xxxiv]. Στους εκλ. κατ. του 1914, βρίσκουμε τα αδέλφια του Χρήστο και Βασίλειο του Νικολάου, με γραφή του επωνύμου ως Χιονιάς ή Ρόμπος[xxxv].

     Ο Βασίλειος Τζίτζιος

Στον πόλεμο του 1940- 41, η Χαλκιδική πήρε μέρος με δύο Συντάγματα Πεζικού, το 31^ο και το 66^ο που στο πεδίο των μαχών έδειξαν αυτοθυσία και ηρωισμό. Το τίμημα όμως σε ανθρώπινες ζωές από τις μάχες και τον βαρύ χειμώνα ήταν βαρύ. Στους πεσόντες Ιερισσιώτες που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία βρίσκονται οι: 

   Βασίλειος Τζίτζιος του Γεωργίου

Υπηρετούσε στο 90^ο Σ.Π.. Σκοτώθηκε στις 9- 11 Μαρτίου του 1941 σε ηλικία 24 χρ., στη διάρκεια της εαρινής επίθεσης των Ιταλών στο υψ. 802 (Μπούμπεσι)[xxxvi].

   Γεώργιος Μαραγκός του Βασιλείου

Υπηρετούσε στο 31^ο Σ.Π.. Σκοτώθηκε στις 9 Δεκεμβρίου του 1940 σε ηλικία 21 χρ., στο Πόγραδετς[xxxvii].

Ένα γνωστό δημοτικό τραγούδι της εποχής λέει «Δε μας φοβίζουν, μάνα μου, οι σφαίρες και τα κανόνια. Μον΄ με φοβίζει η παγωνιά, του Μπιζανιού τα χιόνια».

Πράγματι, ο μεγαλύτερος εχθρός των φαντάρων μας στο Μέτωπο δεν ήταν οι σφαίρες, όσο ο βαρύς χειμώνας του 1940- 41. 25.000 υπολογίζονται αυτοί που βγήκαν εκτός μάχης με βαριά κρυοπαγήματα. Πολλοί από αυτούς ακρωτηριάστηκαν και άλλοι χάσαν και τη ζωή τους. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκουμε τους Ιερισσιώτες: 

   Δημήτριο Κοντό του Νικολάου

Άφησε την τελευταία του πνοή το 1941 σε ηλικία 25 χρ., μετά τον ακρωτηριασμό που υπέστη στο ένα του πόδι από κρυοπαγήματα στο Αλβανικό Μέτωπο[xxxviii].

Ο Δημήτριος Κοντός λίγες μέρες πριν αφήσει την τελευταία του πνοή στο Σ. Ν. Θεσσαλονίκης.

   Ιωάννη Μανώλη ή Μανωλούδα

 Εξέπνευσε στην Ιερισσό τον Απρίλιο του 1942 σε ηλικία 32 χρ., μετά από κρυοπαγήματα που υπέστη στο Αλβανικό μέτωπο[xxxix].

Πολλοί επίσης ήταν οι Ιερισσιώτες που τραυματίστηκαν για τη Πατρίδα και αρκετοί από αυτούς έδωσαν ένα κομμάτι του εαυτού τους αγωνιζόμενοι να την υπερασπιστούν. Ενδεικτικά αξίζει να θυμηθούμε τους: 

   Δημοκράτη Παπαδήμο του Χρήστου. Το 1941 υπερασπιζόμενος ένα λόφο στη πρώτη γραμμή του Ελληνοιταλικού Μετώπου, έπαθε κρυοπαγήματα. Στην Αθήνα στο νοσοκομείο, μαζί με τις αρβύλες αφαιρέθηκαν και τα πέλματα. Έτσι έμεινε ανάπηρος σε ηλικία 25 χρ[xl]..

   Νικόλαο Ζέκιο του Θεοδώρου (1909- 1968). Πληγώθηκε στο μάτι, στο χέρι και στην κοιλιακή χώρα, τη στιγμή που έπιασε αιχμαλώτους 9 Ιταλούς. Ένας από αυτούς έριξε χειρομβοβίδα και τον τραυμάτισε. Έμεινε ανάπηρος στην υπόλοιπη ζωή του[xli].

   Βασίλειο Πασχαλίδη του Γεωργίου. Πληγώθηκε στο μάτι και σε άλλα μέρη του σώματος κατά την εαρινή επίθεση των Ιταλών το 1941[xlii].

   Νικόλαο Κατσαντώνη του Γεωργίου. Τραυματίστηκε από σφαίρα στο λαιμό και στο πρόσωπο στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο.

  Είναι μακρύς ο κατάλογος αυτών που τραυματίστηκαν και έμειναν ανάπηροι για τη Πατρίδα. Ίσως μας απασχολήσει σε μια μελλοντική έρευνα.

Η εργασία αυτή είναι μία πρώτη προσέγγιση γύρω από το θέμα των συμπατριωτών μας που έδωσαν το πολυτιμότερο αγαθό για την ελευθερίατη ζωή τους. Θα την αφήσουμε όμως ανοιχτή, με τη σκέψη ότι ίσως κάποιους δε καταφέραμε να εντοπίσουμε.

Και παραφράζοντας μία σύγχρονη ρήση πολιτικού μας που λέει ότι: 

Δεν μας ταιριάζουν οι τιμές και παρελάσεις, όταν οι ήρωες μας μένουν άγνωστοι[xliii]…

ας θυμηθούμε τα λόγια του αρχαίου μας ποιητή, και ας τα αφιερώσουμε στους λησμονημένους μας νεκρούς στα πεδία των μαχών: 

            Ὥλετο μέν μοι νόστος, ἀτὰρ κλέος ἄφθιτον ἔσται…

Δηλ.: Για εμένα δεν υπάρχει επιστροφή, αλλά η δόξα θα είναι αιώνια…

Ίσως είναι καιρός το μνημείο στο πάρκο των Ηρώων[xliv], να στολιστεί με τα ονόματα αυτών που έπεσαν για την ελευθερία. 

Διακομιδή Έλληνα Πεσόντα του Β Π.Π..