η φράση «αχαρτογράφητα ύδατα» την έχετε ακούσει πολλές φορές. Γίνεται μνεία της κυρίως στα θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Από τον Μανώλη Κοττάκη
Ωστόσο όσο περισσότερο μελετώ το προσχέδιο του νομοσχεδίου του υπουργείου Δικαιοσύνης για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια των τέκνων και όσο μιλώ και με τις δύο πλευρές, μητέρες και πατέρες, για να ακούσω απροκατάληπτα τις απόψεις τους (δεν έχω έννομο συμφέρον) τόσο περισσότερο κατατείνω στην άποψη ότι τελικώς αχαρτογράφητα είναι κυρίως τα ύδατα της κοινωνίας μας. Της ελληνικής κοινωνίας. Δεν την ξέρουμε.
Υποψίες έχουμε μόνο για τι συμβαίνει στα βάθη της. Οργανωμένη ιχνηλάτηση δεν έχει γίνει. Θεωρητικώς το νομοσχέδιο επικεντρώνεται στην εκ νέου ρύθμιση μιας αστικής διαφοράς μεταξύ ενηλίκων: Της επιμέλειας των τέκνων. Αν ξύσεις όμως κάτω από την επιφάνεια της διαφοράς, θα διαπιστώσεις έκπληκτος ότι το επίδικο είναι, πρώτον, η αποτυχία μιας κοινωνίας που υποδύθηκε κάποτε την ισχυρή και, δεύτερον, η κρίση ενός θεσμού: Της οικογένειας. Πίσω από τις ιστορίες και τις αντιδικίες κρύβονται τα συντρίμμια όλων μας της δεκαετίας του 2000. Τα λάθη μας, τα όνειρά μας, οι προσδοκίες μας, οι απογοητεύσεις μας.
Προβλήματα που τα σκέπαζε η επίπλαστη ευημερία και αποκάλυψε η αιφνιδιαστική χρεοκοπία. Το πρόβλημα τελικώς δεν είναι η συνεπιμέλεια ή μόνον η συνεπιμέλεια, αλλά τα νομικά θεμέλια του γάμου, ο οποίος ευκόλως πραγματοποιείται και ευκόλως διαλύεται στις μέρες μας – ακόμη και με μια συμβολαιογραφική πράξη. Ωσάν οι ζωές και οι ψυχές μας να είναι ίσες με τη μεταβίβαση ενός ακινήτου.
Το πρόβλημα επίσης είναι ότι, όπως αποδεικνύεται, η οικονομική σταθερότητα μιας χώρας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σφυρηλάτηση της κοινωνικής συνοχής της. Όσο πήγαιναν καλά τα πράγματα τα προβλήματα μέσα στους γάμους επιλύονταν. Σκεπάζονταν ίσως. Οι σχέσεις, πάντως, σώζονταν. Η κρίση τα διέλυσε όλα. Έφερε τα πάντα στον αφρό. Όλους μας αντιμέτωπους με τους εαυτούς μας. Άλλοι άντεξαν, άλλοι όχι. Όσο όμως δεν άντεξαν -για λόγους που αφορούν προσωπικώς τον καθένα- βρέθηκαν στο επίκεντρο δικαστικών διαμαχών, με επίδικο την επιμέλεια των παιδιών τους. Του μόνου δώρου που δεν μπόρεσε -εκ των πραγμάτων- να τους «πάρει» η κρίση.
Προτού φτάσουμε να συζητάμε, λοιπόν, για το αν ωφελεί τα παιδιά το προωθούμενο σχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης για τη συνεπιμέλεια, πρέπει να εξετάσουμε πώς «βλέπει» η Πολιτεία τον θεσμό του γάμου. Οφείλουμε να αναζητήσουμε στατιστικά για την αναλογία πολιτικού – θρησκευτικού γάμου. Να δούμε πόσοι γάμοι «έζησαν» μετά το 2008 και πόσοι διαλύθηκαν. Να βρούμε πόσοι λύθηκαν με συναινετικό διαζύγιο, πόσοι με αντιδικία και στην αντιδικία ποιο ήταν το ποσοστό των γυναικών που κατέθεσαν πρώτες αίτηση διαζυγίου και ποιο το ποσοστό των ανδρών.
Οφείλουμε προηγουμένως, λοιπόν, να χαρτογραφήσουμε την κοινωνία. Διότι, αν δεν το κάνουμε και δεν αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος, δεν θα καταλάβουμε ποτέ σε τι οφείλεται η αδιαφορία του εκλογικού σώματος για άλλα θέματα που εμείς θεωρούμε υπέρτερα, όπως τα Ελληνοτουρκικά. Ή δεν θα καταλάβουμε ποτέ γιατί κόμματα με συγκεκριμένο προφίλ ψηφίζονται από άνδρες και άλλα από γυναίκες.
Όταν μια γυναίκα ή ένας άνδρας αρχίζει την ημέρα του με προσωπικό γολγοθά (ξέρω μητέρες που χώρισαν και ο άνδρας τους, για να τις εκδικηθεί, σταμάτησε να πληρώνει το ποσό που του αναλογεί για στεγαστικό δάνειο οικίας που απέκτησαν εξ ημισείας, ξέρω άνδρες που πληρώνουν 1.600 ευρώ διατροφή και έχουν να δουν τα παιδιά τους τέσσερα χρόνια), ποια ικμάδα δύναμης θα του έχει μείνει, άραγε, στο τέλος της ημέρας, όταν γυρίσει σπίτι και εμείς του φωνάζουμε με την ντουντούκα «προσοχή, θερμό επεισόδιο». Εκείνος και εκείνη ζουν κάθε μέρα δεκάδες «θερμά επεισόδια», για τα οποία δεν νοιάζεται κανείς. Ιδού, λοιπόν, το δεύτερο δίδαγμα, μετά τη συνειδητοποίηση ότι η οικονομική σταθερότητα ενισχύει την οικογενειακή συνοχή και επιτρέπει στις κοινωνίες να πάνε παρακάτω: Οταν διαλύεται η κοινωνική συνοχή τίθεται σε διακινδύνευση και η εθνική συνοχή. Δεν έχεις τα «κουράγια» να παρακολουθήσεις το «έργο» και εύχεσαι τα κράτη να κάνουν τον συμβιβασμό που δεν έχεις εσύ καταφέρει στη ζωή σου.
Δεν μιλώ αξιωματικά. Διακρίνω τις ισχυρές τάσεις, όμως. Κάνω πολλά χρόνια αυτή τη δουλειά. Από το 1989. Έχω ζήσει πολώσεις και πολώσεις. Αλλά την ένταση που ζω μερικές μέρες τώρα ασχολούμενος με το θέμα της συνεπιμέλειας, το οποίο χτυπά στην καρδιά της κοινωνίας μας, δεν την έχω ζήσει ποτέ, ποτέ, ποτέ! Ούτε καν η κυβέρνηση, που ετοιμάζεται να νομοθετήσει, δεν γνωρίζει τι «αυλακιά» θα δημιουργήσει στα λιμνάζοντα ύδατα η πετρούλα που θέλει να ρίξει.
Όμως, όπως σημείωσα ανωτέρω, προτού φτάσουμε να συζητάμε τη συνεπιμέλεια πρέπει να φωτίσουμε άλλα πράγματα πλέον. Ερωτήσεις αιρετικές: Η ευκολία του πολιτικού γάμου, που δεν έχει το ίδιο τελετουργικό βάρος με τον θρησκευτικό, βοηθά τα ζευγάρια να καταλάβουν πόσο μεγάλη ευθύνη αναλαμβάνουν όταν κάνουν οικογένεια και ότι ο γάμος είναι απόφαση που τους υπερβαίνει; Δεν μεγαλώνουν απλώς παιδιά. «Κυβερνούν». Μεγαλώνουν πολίτες, επιστήμονες, φορολογουμένους, διαμορφωτές, ανθρώπους που καλούνται να λάβουν αποφάσεις για εκατομμύρια άλλους. Άλλη ερώτηση: Το βαρύ οικονομικό κόστος του θρησκευτικού γάμου, επιβαλλόμενο από μια Εκκλησία που ενίοτε βλέπει τα ζευγάρια ως «μαγαζί γωνία», ώστε να τους τα πάρει αναλόγως με τον αριθμό των αναμμένων πολυελαίων κατά το μυστήριο, απομακρύνει τις νέες οικογένειες από τη θρησκεία ναι ή όχι; Και είναι αυτό καλό ή κακό, λαμβανομένου υπόψη ότι μερικοί ιεράρχες μπορούν να σώσουν έναν γάμο σε σύγκριση με έναν δήμαρχο; Δεν μου κατεβαίνουν από το μυαλό όλα αυτά. Ο μακαριστός μητροπολίτης Σιατίστης Παύλος μού έλεγε ότι αφιέρωνε στα ζευγάρια που συμβούλευε το τραγούδι «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία, σ’ αγαπώ γιατί είσαι εσύ». Και μου εξηγούσε ότι πρόσθετε: «Είσαι εσύ και όχι εγώ!»
Φίλος καλός μού έλεγε τις προάλλες ότι από τα 26 παιδιά που φοιτούν στην τάξη του σχολείου του παιδιού του, τα 19 είναι τέκνα χωρισμένων γονέων! Μεταξύ 2008 και 2019 έχουν εκδοθεί 131.872 διαζύγια! (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Φίλος μου καλός και φίλη μου καλή, τέκνα χωρισμένων γονέων, συμφωνούν ότι μεγαλώνοντας «αναπαράγουμε όσα ζήσαμε». Εάν έχεις οργή για την κοινωνία, μπορεί να θέλεις να γίνεις δικαστής για να τιμωρείς όσους αδιαφορούν για τα παιδιά τους, καθώς αδιαφόρησαν οι γονείς σου και για σένα. Εάν έχεις οργή για τον πατέρα σου ή τη μητέρα σου, μπορεί να διαμορφώνεις αναλόγως τη στάση σου απέναντι στα φύλα όταν βρεθείς σε θέση ευθύνης – ευνοϊκά ή τιμωρητικά. Στην ουσία οι χωρισμοί στρεβλώνουν το κριτήριο των πληγωμένων παιδιών και βραχυπρόθεσμα στρεβλώνουν το κριτήριο και τη συλλογική κατεύθυνση μιας κοινωνίας.
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, το νομικό ζήτημα της συνεπιμέλειας αποκαλύπτει και ξεσκεπάζει μια οδυνηρή αλήθεια: Δεν είμαστε απλώς μια διαιρεμένη κοινωνία ή μια διχασμένη κοινωνία. Είμαστε μια κοινωνία πολυτεμαχισμένη έως το τελευταίο της κύτταρο, που είναι και το ιδρυτικό: Την οικογένεια. Να γιατί ανησυχώ μήπως το παιδί γίνει «θύμα» σε αυτόν τον νομικό πόλεμο που έχει ξεσπάσει μεταξύ ανδρών και γυναικών που έλυσαν τον γάμο τους. Γιατί ό,τι επηρεάζει το παιδί έχει αντανάκλαση στη μελλοντική κοινωνία.
Ναι, συμφωνώ επί της αρχής με την άποψη των πατέρων. Το Οικογενειακό Δίκαιο του 1983 πρέπει να αλλάξει, γιατί έχουν αλλάξει και τα κοινωνικά δεδομένα. Ναι, συμφωνώ με την άποψη των μητέρων. Η γνώμη τους είναι εξαφανισμένη από τα κυρίαρχα media. Πρέπει να ακουστεί. Ναι, επίσης δεν υπάρχει ενιαίος κανών για το ποιος είναι και ποιος δεν είναι καλός γονέας. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Τέλος, έχω την εντύπωση ότι μπορούμε να συμφωνήσουμε στο εξής: Η μάνα πρέπει να μεγαλώνει το παιδί, αλλά δεν έχει το δικαίωμα να το αποξενώνει από τον πατέρα. Το νομικό μας σύστημα πρέπει να βρει τη λύση που να υποχρεώνει επί ποινή διακοπής της καταβολής της διατροφής τα δύο μέρη να συνάπτουν αυτή τη συμφωνία με δική τους απόφαση, και όχι να βάζει τους δικαστές να βγάζουν το φίδι από την τρύπα. Η άνωθεν επιβολή δεν είναι η συνταγή ενός φιλελεύθερου κράτους.