Παγκοσμιοποίηση 4.0 -Μια νέα αρχιτεκτονική για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Ζούμε στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, της πλήρους ψηφιοποίησης του κοινωνικού, του πολιτικού και του οικονομικού πεδίου. Η πρώτη έφερε ατμομηχανές, ατμόπλοια και την εκβιομηχάνιση. Η δεύτερη εξηλέκτρισε μεγάλο μέρος του κόσμου, εισήγαγε την σύγχρονη γραμμή συναρμολόγησης και έφερε το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο. Η τρίτη επικεντρώθηκε γύρω από τον υπολογιστή και την αρχική ψηφιοποίηση.

Ο κόσμος σήμερα χρειάζεται ένα νέο πλαίσιο για παγκόσμια συνεργασία προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη και να επιταχυνθεί η πρόοδος. Μετά τον κατακλυσμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ηγέτες σχεδίασαν ένα σύνολο θεσμικών δομών για να επιτρέψουν στον μεταπολεμικό κόσμο να εμπορεύεται, να συνεργάζεται και να αποφεύγει τον πόλεμο -πρώτα στην Δύση και τελικά σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αντιμετωπίζοντας έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, οι σημερινοί ηγέτες πρέπει να αναλάβουν και πάλι ένα τέτοιο εγχείρημα.
Αυτή την φορά όμως, η αλλαγή δεν είναι μόνο γεωπολιτικής ή οικονομικής φύσης. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση -η πλήρης ψηφιοποίηση του κοινωνικού, του πολιτικού και του οικονομικού [πεδίου]- επιδρά στον ίδιο τον ιστό της κοινωνίας, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και με τον κόσμο γενικότερα. Σε αυτή την εποχή, οι οικονομίες, οι επιχειρήσεις, οι κοινότητες, και η πολιτική μεταβάλλονται θεμελιωδώς.
Η μεταρρύθμιση των υφιστάμενων διαδικασιών και θεσμών δεν θα αρκέσει. Κυβερνητικοί ηγέτες, με την υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών και των επιχειρήσεων, πρέπει να δημιουργήσουν συλλογικά μια νέα παγκόσμια αρχιτεκτονική. Εάν περιμένουν ή απλώς εφαρμόσουν μια «ταχεία επισκευή» για να επιδιορθώσουν τις ατέλειες παρωχημένων συστημάτων, οι δυνάμεις της αλλαγής φυσικά θα αναπτύξουν δική τους δυναμική και κανόνες, και έτσι θα περιορίσουν την ικανότητά μας να διαμορφώσουμε ένα θετικό αποτέλεσμα.
ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΞΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ
Τις δεκαετίες μετά το 1945, οι οικονομίες του κόσμου υποβλήθηκαν σε μια φιλόδοξη διαδικασία ολοκλήρωσης. Η Δυτική Ευρώπη οδήγησε το κύμα, καταγράφοντας πρωτοφανείς ρυθμούς ανάπτυξης καθώς στόχευε σε μια «όλο και στενότερη ένωση». Ακολούθησε η Ιαπωνία και οι «Ασιατικές Τίγρεις», αποκτώντας πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές και υπερμεγεθύνοντας τις οικονομίες τους. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι οικονομίες των χωρών BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) ώθησαν το διεθνές εμπόριο σε επίπεδα που δεν υπήρχαν ποτέ πριν˙ οι εξαγωγές τώρα υπολογίζονται περίπου στο ένα πέμπτο του παγκόσμιου ΑΕΠ -το υψηλότερο επίπεδο στην ιστορία. Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαδραμάτισαν ηγετικό ρόλο, δημιουργώντας τις θεσμικές δομές που υποστήριξαν το παγκόσμιο σύστημα, ασφαλίζοντας εμπορικές διαδρομές και εγχέοντας πλούτο σε ξένες αγορές.
Σήμερα, αυτή η μεγα-μηχανή της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να επιβραδύνεται. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το εμπόριο δεν αυξάνεται πλέον. Ακόμα χειρότερα, η συναίνεση για την ελεύθερη αγορά ξηλώνεται. Σε όλο τον κόσμο, οι υπέρμαχοι του προστατευτισμού προωθούνται, συχνά εκλεγμένοι από ψηφοφόρους που αισθάνονται ότι το σημερινό σύστημα είναι στημένο εναντίον τους. Η απογοήτευσή τους είναι κατανοητή: Αν και η παγκοσμιοποίηση ήρε εκατομμύρια [ανθρώπους] από την φτώχεια, αυτό σήμαινε επίσης δεκαετίες διαβρώσεως των εισοδημάτων και επισφαλών συνθηκών εργασίας για πολλούς άλλους. Για τους Αμερικανούς εργαζόμενους, τα χρυσά χρόνια της παγκοσμιοποίησης τέλειωσαν πριν από δεκαετίες. Η απασχόληση στη μεταποίηση στις Ηνωμένες Πολιτείες κορυφώθηκε γύρω στο 1980 και έπεσε ραγδαία, ξεκινώντας από την εποχή της εισόδου της Κίνας στον ΠΟΕ το 2001. Παρά την άνθιση της οικονομίας, οι θέσεις εργασίας στον τομέα της μεταποίησης είναι πίσω σε επίπεδα πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε πολλές άλλες χώρες, τα ποσοστά ανάπτυξης είναι θλιβερά και τα ποσοστά ανεργίας είναι επίμονα υψηλά. Σε όλη την Λατινική Αμερική, συμπεριλαμβανομένης της Αργεντινής, της Βραζιλίας και της Βενεζουέλας, ο ρυθμός του πληθωρισμού και η αρνητική ανάπτυξη είναι το κυρίαρχο ζήτημα. Η Ευρώπη, που εξακολουθεί να τρεκλίζει λόγω των μετασεισμών της οικονομικής κρίσης, αντιμετωπίζει μια ισχυρή αντίδραση κατά της μετανάστευσης. Ακόμα και η Κίνα αγωνίζεται να ανταποκριθεί στις αναπτυξιακές προσδοκίες της.
Οι λαϊκιστές και οι υπέρμαχοι του προστατευτισμού τροφοδοτούν αυτά τα δεινά, και οι λύσεις τους έχουν γύρω τους την ροζ λάμψη της νοσταλγίας. Η ζωή ίσως να μην ήταν υλικά καλύτερη σε έναν λιγότερο παγκοσμιοποιημένο κόσμο -αν και για κάποιες κοινότητες ήταν- αλλά η κοινωνία στην οποία ζούσαν οι άνθρωποι μπορεί να έδινε την αίσθηση μεγαλύτερης ασφάλειας, οικειότητας και σιγουριάς. Συμφωνήστε με αυτό το αφήγημα και οι δασμοί, τα εμπόδια στη μετανάστευση, και η επιστροφή στην εθνική κυριαρχία θα φαίνονται σαν λογικές ιδέες.
Αλλά αυτό είναι ευσεβής πόθος. Σίγουρα, η αντίδραση απέναντι στο σύστημα των παγκοσμίως ολοκληρωμένων αλυσίδων [προστιθέμενης] αξίας μπορεί να βοηθήσει στην αναζωογόνηση της τοπικής παραγωγής αυτοκινήτων, ηλεκτρονικών ειδών ή γεωργικών προϊόντων στις Δυτικές οικονομίες. Το πραγματικό ζήτημα, ωστόσο, είναι ότι η παραγωγή και η ανταλλαγή υλικών αγαθών έχει όλο και λιγότερη σημασία κάθε χρόνο. Από εδώ και πέρα, τα καθοριστικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στην παγκόσμια οικονομία θα προκύπτουν λιγότερο από την χαμηλού κόστους παραγωγή και πολύ περισσότερο από την ικανότητα καινοτομίας, χρήσης ρομπότ και ψηφιοποίησης.
ΤΟ ΝΕΟ ΚΥΜΑ
Για να τεθεί απλά, ζούμε στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, το πιο πρόσφατο κύμα πρωτοποριακής καινοτομίας. Η πρώτη [Βιομηχανική Επανάσταση] έφερε ατμομηχανές, ατμόπλοια και την εκβιομηχάνιση της ύφανσης και της εξόρυξης. Η δεύτερη ηλέκτρισε -κυριολεκτικά- μεγάλο μέρος του κόσμου, εισήγαγε την σύγχρονη γραμμή συναρμολόγησης, και μας έφερε το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο. Η τρίτη, από την δεκαετία του 1970, επικεντρώθηκε γύρω από τον υπολογιστή και την αρχική ψηφιοποίηση.
Όπως και οι προκάτοχοί της, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση περιγράφεται καλύτερα από τις κορυφαίες τεχνολογίες της: Τεχνητή νοημοσύνη, αυτόνομα οχήματα, και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Αυτές είναι τεχνολογίες που θα επηρεάσουν πολλές βιομηχανίες τις επόμενες δεκαετίες και θα προσδώσουν πρωτοφανή σημασία στον ψηφιακό κόσμο. Αυτό που τις ενοποιεί είναι ότι μετασχηματίζουν τις ίδιες τις δομές της οικονομικής αλληλεπίδρασης: Οι δίδυμες τάσεις της ψηφιοποίησης (digitization) και της εικονικοποίησης (virtualization) δημιουργούν μια οικονομία σχεδόν απεριόριστης κινητικότητας στην οποία ο κυβερνοχώρος είναι το σπίτι όλων των δεδομένων (data). Καθώς οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες επιδιώκουν κάθετη ολοκλήρωση, αποκόπτουν τους παραδοσιακούς μεσάζοντες. Και η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί «έξυπνα» συστήματα που δεν είναι μόνο αναλυτικά, αλλά και προβλεπτικά και κανονιστικά.
Σε αυτόν τον κόσμο, η παγκοσμιοποίηση δεν θα εξαφανιστεί˙ θα εμβαθύνει. Εάν στο παρελθόν η παγκόσμια ολοκλήρωση αυξανόταν καθώς τα εμπορικά εμπόδια έπεφταν, τώρα θα στηριχτεί στην συνδεσιμότητα των εθνικών ψηφιακών και εικονικών συστημάτων και στην σχετική ροή ιδεών και υπηρεσιών. Αυτός είναι ο πυρήνας της Παγκοσμιοποίησης 4.0.
Αυτή η νέα μορφή παγκοσμιοποίησης φθάνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Εξετάστε τις ψηφιακές ροές: Ήδη από το 2016, μια μελέτη της McKinsey & Company υπολόγισε ότι «οι ψηφιακές ροές -οι οποίες ήταν πρακτικά ανύπαρκτες μόλις πριν από 15 χρόνια- τώρα ασκούν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην αύξηση του ΑΕΠ από ό, τι το από αιώνων παλαιό εμπόριο αγαθών». Επίσης, διαπίστωσε μια 45πλάσια αύξηση του ποσού της διασυνοριακής μεταφοράς δεδομένων (bandwidth) από το 2005 έως το 2016 και προέβλεψε μια ακόμη πενταπλάσια αύξηση έως το 2022.
Όλα αυτά έχουν τραντάξει την παγκόσμια οικονομία. Ο πρώτος τομέας που επηρεάστηκε είναι η μεταποίηση, όπου η αυτοματοποίηση, η έμφαση στον τόπο (localization) και η εξατομίκευση έχουν αρχίσει να αντικαθιστούν τις παραδοσιακές αλυσίδες εφοδιασμού. Προχωρώντας προς τα εμπρός, αυτό σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός θα βασίζεται λιγότερο στην οικονομική αποδοτικότητα και περισσότερο στην ικανότητα καινοτομίας.
Σε αυτό το νέο περιβάλλον, ο κόσμος είναι ο παράδεισος της [κάθε] εταιρείας. Εξετάστε τους τεχνολογικούς γίγαντες που εδρεύουν στις ΗΠΑ: Σε λιγότερο από 25 χρόνια, η Amazon εξελίχθηκε από το καινοφανές κατάστημα ηλεκτρονικού εμπορίου στην δεύτερη μεγαλύτερη εμπορική εταιρεία παγκοσμίως, φέρνοντας επανάσταση στην λιανική, το cloud computing, και σε άλλες υπηρεσίες του Διαδικτύου. Η Apple έγινε η πρώτη εταιρεία στον κόσμο [αξίας] ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων το 2018, μόλις μια δεκαετία μετά την κυκλοφορία του πρώτου iPhone.
Οι τιτάνες των προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων, όπως οι σιδηροδρομικές εταιρείες του Cornelius Vanderbilt, η ExxonMobil και η IBM, επωφελήθηκαν επίσης από αυτή την δυναμική του τύπου «ο νικητής τα παίρνει όλα», αλλά οι δικές τους οικονομίες κλίμακας τείνουν να μειώνονται, οριοθετημένες είτε από φυσικά όρια είτε από ανθρωπογενείς νόμους. Στην εποχή μας, ωστόσο, οι απεριόριστες επιδράσεις των δικτύων έχουν αντικαταστήσει τις παλαιές οικονομίες κλίμακας. Για τις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας (“big tech” firms), το ανώτατο όριο των χρηστών δεν είναι τίποτα λιγότερο από όλον τον παγκόσμιο πληθυσμό και επεκτείνονται με ρυθμούς ρεκόρ. Τα αεροσκάφη και τα αυτοκίνητα χρειάστηκαν πάνω από έξι δεκαετίες για να προσεγγίσουν τους 50 εκατομμύρια χρήστες. Οι υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα κατάφεραν τον άθλο σε 14 και 12 χρόνια αντίστοιχα. Στην εποχή των πανταχού παρόντων smartphones, το WeChat, η «όλα σε ένα» εφαρμογή που έχει γίνει το κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας των τακτικών χρηστών του ίντερνετ (netizens) της Κίνας, χρειάστηκε μόνο έναν χρόνο για να φτάσει σε αυτό το ορόσημο. Στην πιο πρόσφατη καταμέτρηση, τέσσερις εταιρείες μετρούν ένα δισεκατομμύριο χρήστες ή και περισσότερους: Τρεις αμερικανικές (Alphabet, Facebook και Microsoft) και μια κινεζική (Tencent). Η αγοραία ισχύς που έχουν συγκεντρώσει αυτές οι εταιρείες στην πορεία, είναι τρομερή.
Δεν τελειώνει εκεί. Με τη μετακίνησή τους σε νέες βιομηχανίες -όπως το cloud computing, η υγειονομική περίθαλψη, τα δάνεια και οι πληρωμές- η Amazon, η κινεζική Alibaba και άλλες εταιρείες τεχνολογίας γίνονται ψηφιακοί όμιλοι (conglomerates). Άλλες πλατφόρμες, όπως οι Airbnb, WeWork και Uber, επεκτείνονται παγκοσμίως χωρίς ποτέ να κατέχουν τα φυσικά περιουσιακά στοιχεία στα οποία βασίζονται οι υπηρεσίες τους. Στην πορεία, οι επιχειρήσεις αυτές έχουν ξεπεράσει τα όρια των παραδοσιακών επιχειρήσεων και έχουν διαταράξει τα κοινωνικά πρότυπα. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα (big data) και η δυνατότητα δημιουργίας πλατφορμών τεχνολογίας μαζικής χρήσης (mass-use tech platforms) αρχίζουν να καθορίζουν ακόμη και την εθνική ισχύ.
Για όσους έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία, αυτά είναι εξαιρετικές ειδήσεις. Για τους εργαζόμενους, όχι και τόσο. Καθώς οι οικονομίες κλίμακας εξατμίζονται, και τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence, AI) αντικαθιστούν ολοένα και περισσότερο τον άνθρωπο, οι επιχειρήσεις δεν χρειάζονται πλέον εκατοντάδες χιλιάδες υπαλλήλους για να εκτελέσουν τις δραστηριότητές τους. Οι βιομηχανικοί γίγαντες του παρελθόντος ήταν μεταξύ των μεγαλύτερων εργοδοτών παγκοσμίως. Σήμερα, όσοι είναι αρκετά τυχεροί για να προσληφθούν είναι είτε εξειδικευμένοι και υψηλά αμειβόμενοι είτε χαμηλής ειδίκευσης και χαμηλόμισθοι.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι καν η χώρα στην οποία οι εργαζόμενοι θα πληγούν περισσότερο. Η βιομηχανική Δύση έκανε εξωτερική ανάθεση (outsourcing) τα περισσότερα από τα εργοστάσια παραγωγής της σε αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλότερου κόστους κατά την διάρκεια ενός προηγούμενου κύματος παγκοσμιοποίησης. Κοιτάξτε αντ’ αυτής στο Μπαγκλαντές, στις Φιλιππίνες ή στο Βιετνάμ, όπου τα προηγμένα βιομηχανικά ρομπότ αντικαθιστούν τους ειδικευμένους εργαζόμενους ανθρώπους στον τομέα της ραπτικής και σε άλλα επαγγέλματα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στους νικητές και τους ηττημένους της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Στην κορυφή της πυραμίδας, μια μικρή συλλογή ιδρυτών, επενδυτών και άλλων μετόχων διαμορφώνουν μια φανταστικά πλούσια ελίτ. Στο κάτω μέρος, οι εργαζόμενοι με χαμηλή ειδίκευση πρέπει να βασίζονται στον ελάχιστο μισθό για να ζήσουν. Οι τάξεις της μεσαίας τάξης, άλλοτε ο συνδετικός ιστός της κοινωνίας, απισχνείται, και η κοινωνική συνοχή πάσχει ως αποτέλεσμα.
Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, η ψηφιοποίηση (digitization) έχει ανοίξει τους κρουνούς στην πληροφόρηση και την παραπληροφόρηση ομοίως. Οι αλγόριθμοι, όχι οι άνθρωποι, τώρα καθορίζουν πολλά από αυτά που βλέπουμε και διαβάζουμε. Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης διαστρέβλωσαν πρόσφατες εκλογές στην Δύση και παρόμοια πράγματα συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο. Η εμπιστοσύνη των πολιτών στους κυβερνητικούς ηγέτες τους, στα δικαστικά συστήματά τους και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης βρίσκεται είτε κοντά είτα στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών.
ΟΙ ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΟΙ ΛΙΘΟΙ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ
Είναι δύσκολο να υπερτιμηθεί το τι διακυβεύεται για τις κοινωνίες και τις κυβερνήσεις τους απέναντι σε αυτές τις μεταβολές: Η επιτυχία ή η αποτυχία θα συμβάλουν στον προσδιορισμό της ποιότητας ζωής για τις επόμενες γενιές. Αντιμέτωπες με την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες έχουν τρεις επιλογές. Μπορούν να προστατεύσουν τους «χαμένους» αυτής της μετασχηματιστικής αλλαγής, δημιουργώντας αποτελεσματικά δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας, ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας, και αποτελεσματικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Μπορούν να εντείνουν τις νεοκλασικές οικονομικές πολιτικές του laissez-faire, με την ελπίδα ότι ο πλούτος που θα προκύψει θα ωφελήσει όλους τους τομείς της κοινωνίας. Ή μπορούν να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, σχεδιάζοντας και διοικώντας συμπεριληπτικές πλατφόρμες και συστήματα που είναι κατάλληλα για να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα του νέου κύματος της παγκόσμιας ολοκλήρωσης.
Στα πρώτα στάδια της Τρίτης Βιομηχανικής Επανάστασης, οι ατζέντες των Νέων Συνόρων (New Frontier) και της Σπουδαίας Κοινωνίας (Great Society) υπό τους προέδρους των ΗΠΑ John F. Kennedy και Lyndon B. Johnson ενίσχυσαν τη διεθνή ηγετική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών καθώς και την εσωτερική συνοχή. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, η χώρα κατάφερε να βάλει έναν άνθρωπο στο φεγγάρι και να μειώσει κατά το ήμισυ τα ποσοστά της φτώχειας, ενώ οι εταιρείες της ήταν ηγέτες της παγκόσμιας αγοράς. Παρόλο που τα οφέλη δεν ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε σε επίπεδα ρεκόρ.
Η δυναμική της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης ταπεινώνει ακόμη και την πρόοδο που σημειώθηκε κατά την διάρκεια των τριών προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων. Δεν υπάρχει κανένας λόγος οι σημερινοί ηγέτες να μην μπορέσουν να διαχειριστούν προληπτικά αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις και να εξασφαλίσουν ότι οι χωρίς αποκλεισμούς πολιτικές θα κατανέμουν δίκαια τις ευκαιρίες. Οι ψηφιακοί πόροι είναι απεριόριστοι και το ίδιο μπορεί να είναι και ο πλούτος που δημιουργούν.
Ωστόσο, η επίτευξη αυτού του αποτελέσματος απαιτεί κάτι περισσότερο από εμβαλωματικές δράσεις που επιδιώκουν να αναζωογονήσουν παρωχημένα συστήματα. Χρειαζόμαστε φρέσκο σκεπτικό σχετικά με τι σημαίνουν οι ελεύθερες και δίκαιες οικονομικές σχέσεις στον σημερινό κόσμο. Το παγκόσμιο σύστημα που δημιούργησαν τα κράτη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σχεδιάστηκε γύρω από την παγκοσμιοποίηση των αεροσκαφών, των αυτοκινήτων, των παγκόσμιων μεταποιητικών αλυσίδων [προστιθέμενης] αξίας και των πρώιμων υπολογιστών. Αλλά αυτό το παγκόσμιο σύστημα έχει κάνει την πορεία του, και κανένας διεθνής οργανισμός που υπάρχει δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις της Παγκοσμιοποίησης 4.0. Υπάρχει πολύ λίγη συζήτηση, πόσω μάλλον συναίνεση, για τον τρόπο που θα ρυθμιστούν οι τεχνολογίες ή πώς θα αντιμετωπιστούν οι νικητές και οι ηττημένοι της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Με τι, λοιπόν, θα μοιάζει με το νέο παγκόσμιο λειτουργικό σύστημα; Θα πρέπει να αρχίσει με την αποδοχή της πραγματικότητας ότι η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι ακόμη περισσότερο χωρίς σύνορα, διασυνδεδεμένη, και αλληλεξαρτώμενη από όσο η παγκόσμια οικονομία των ολοκληρωμένων αλυσίδων εφοδιασμού. Δεύτερον, η παγκόσμια συνεργασία θα πρέπει να επικεντρωθεί στα ζητήματα διακυβέρνησης που βρίσκονται στο επίκεντρο του σημερινού μετασχηματισμού: Η ασφάλεια του κυβερνοχώρου, οι χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης και η τεχνολογία επεξεργασίας γονιδιώματος CRISPR, και οι συμφωνίες για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των δεδομένων. Η ασφάλεια, πάνω απ’ όλα, αποτελούσε ανέκαθεν μια προϋπόθεση για την παγκοσμιοποίηση. Αυτό παραμένει αληθές και στον κυβερνοχώρο: Όταν το Διαδίκτυο δεν είναι ασφαλές, οι οικονομίες υποφέρουν. Πρέπει να διασφαλίσουμε την ασφάλεια των ψηφιακών θαλάσσιων διαύλων και λιμένων της Παγκοσμιοποίησης 4.0.
Η τεχνητή νοημοσύνη, από την πλευρά της, μπορεί προξενήσει τόσο κακό όσο και καλό και απαιτεί προσεκτική ρύθμιση. Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και άλλα κράτη αγωνίζονται για την ηγεσία στον τομέα αυτό -και σε άλλες τεχνολογίες, όπως η επεξεργασία γονιδίων- πρέπει να συμφωνήσουν στο τι επιτρέπεται και τι όχι. Το ίδιο ισχύει για τα χρηματοπιστωτικά συστήματα. Τα κρυπτονομίσματα (cryptocurrencies) όπως το Bitcoin έχουν ήδη αποδείξει τα πλεονεκτήματά τους έναντι των παραδοσιακών χρημάτων, αλλά δεν έχουν ανοσία στην εκμετάλλευση από κερδοσκόπους και εγκληματίες. Πηγαίνοντας προς τα εμπρός, οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να συμφωνήσουν σχετικά με τον τρόπο βελτιστοποίησης της blockchain ραχοκοκαλιάς του συστήματος, ώστε να μπορεί να ωφελήσει τους πάντες.
Οι απειλές από τον μη ψηφιακό κόσμο δεν θα εξαφανιστούν επίσης. Οι πυρκαγιές, οι ξηρασίες και οι τροπικές καταιγίδες μάς θυμίζουν ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί τα οικοσυστήματά μας, την βιοποικιλότητα, τις οικονομίες και τις κοινωνίες. Εν τω μεταξύ, η αύξηση του πληθυσμού προβλέπεται να συνεχιστεί για άλλες λίγες δεκαετίες, αν και με βραδύτερο ρυθμό. Αυτό σημαίνει ότι τα γεωπολιτικά καυτά σημεία θα πολλαπλασιάζονται και ότι η μετανάστευση θα επιταχυνθεί. Αντιμέτωπα με τέτοιες ακραίες συνθήκες, τα κυρίαρχα έθνη έχουν το δικαίωμα να σχεδιάσουν κατάλληλες εθνικές πολιτικές και σχέδια έκτακτης ανάγκης. Όμως ο πολυμερής συντονισμός είναι το κλειδί, καθώς μοιραζόμαστε έναν πλανήτη και είμαστε υπεύθυνοι για τα κοινά του. Με αυτόν τον τρόπο, οι ηγέτες πρέπει να αποδεχτούν ότι τώρα ζούμε σε έναν πολυπολικό κόσμο στον οποίο πολλές χώρες και περιοχές θα πρέπει να μοιραστούν το βάρος και τα οφέλη της παγκόσμιας ηγεσίας.
Τέλος, πρέπει να συμφιλιωθούμε με τις οικονομίες κοινής χρήσης (sharing economies) και τις οικονομίες πλατφόρμας (platform economies). Μέχρι στιγμής, έχουν ωφελήσει τους τελικούς χρήστες και, πάνω απ’ όλα, τους ιδιοκτήτες των πλατφορμών. Οι περισσότερες πλατφόρμες επικεντρώνονται σε λίγους παγκόσμιους κόμβους και τα πλεονεκτήματά τους έχουν συγκεντρωθεί κυρίως σε μια μικρή ομάδα αρχικών επενδυτών που αναζητούσαν το ρίσκο. Επειδή αυτές οι πλατφόρμες βασίζονται σε λιγότερους υπαλλήλους και περικόπτουν τις ενδιάμεσες εταιρείες, πληγώνουν τα εθνικά ταμεία και πολλές υπάρχουσες επιχειρήσεις. Σε απάντηση, οι διεθνείς συμφωνίες θα πρέπει να προβλέπουν νέες μεθόδους φορολόγησης. Αντί να φορολογούν την εργασία, κάτι που θα μπορούσε να θέσει σε μειονεκτική θέση τις ήδη επισφαλείς μορφές απασχόλησης, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να συμφωνήσουν να φορολογήσουν τις δραστηριότητες πλατφόρμας «στην πηγή» -δηλαδή- όπου βασίζονται οι χρήστες. Με αυτόν τον τρόπο, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θα μπορούσαν να επωφεληθούν, και να χρηματοδοτήσουν την εκπαίδευση και την ανανέωση των δεξιοτήτων των πολιτών τους.
ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ
Καθώς αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της Παγκοσμιοποίησης 4.0, θα κάναμε καλά να ακολουθήσουμε τρεις κρίσιμες αρχές. Πρώτον, οι διάλογοι που λαμβάνουν χώρα για την διαμόρφωση της Παγκοσμιοποίησης 4.0 πρέπει να περιλαμβάνουν όλους τους σχετικούς παγκόσμιους παίκτες. Οι κυβερνήσεις, φυσικά, έχουν να παίξουν έναν καίριο ρόλο ηγεσίας, αλλά οι επιχειρήσεις είναι η κινητήρια δύναμη της καινοτομίας και η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην εξασφάλιση της εφαρμογής αυτής της καινοτομίας με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Δεύτερον, η διατήρηση της κοινωνικής και εθνικής συνοχής θα πρέπει να τεθεί μπροστά και στο κέντρο. Η διασφάλιση και η ενίσχυση των πυλώνων της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας θα είναι απαραίτητες για την διατήρηση των εθνικών κοινωνικών συμβολαίων και την διατήρηση ενός ανοικτού κόσμου. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί χωρίς την λήψη αποφάσεων από κάτω προς τα επάνω, κάτι που καθιστά δυνατή την ουσιαστική εμπλοκή των πολιτών σε όλο τον κόσμο. Τρίτον, ο συντονισμός τύπου «επίτευξης κοινών στόχων» θα οδηγήσει σε περισσότερες επιτυχίες από ό, τι η συνεργασία του τύπου «δράση μέσω μιας κοινής στρατηγικής». Η συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και οι Στόχοι των Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη αποτελούν παραδείγματα μιας συντονισμένης προσέγγισης που αφήνει περιθώριο στους δρώντες να επινοήσουν τις δικές τους στρατηγικές. Σε έναν κόσμο όπου οι κοινές αξίες αποτελούν ένα σπάνιο εμπόρευμα, ο συντονισμός που βασίζεται σε κοινά συμφέροντα είναι η πιο διαχειρίσιμη προσέγγιση της παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Έχουμε ξαναβρεθεί εδώ. Κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, οι ηγέτες από όλους τους τομείς της κοινωνίας έθεσαν τα θεσμικά θεμέλια για διαρκή ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία. Από τότε, όμως, ο κόσμος έχει αλλάξει ριζικά. Απαιτείται τώρα μια νέα προσέγγιση, η οποία να διαμορφώνει το παγκόσμιο μέλλον μας μέσω μιας σταθερής δέσμευσης για την βελτίωση της κατάστασης του κόσμου. Οι ηγέτες μπορούν να συζητήσουν κατά πόσον πρέπει να εργαστούν με το καλό της χώρας τους ή της ανθρωπότητας στο μυαλό τους. Αλλά τούτο είναι σαφές: Η παγκοσμιοποίηση 4.0 μόνο θα επιταχυνθεί από εδώ και στο εξής. Πρέπει να κάνουμε ό, τι μπορούμε για να την χρησιμοποιήσουμε για το καλό -και για όλους.
Ο KLAUS SCHWAB είναι ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του World Economic Forum
foreignaffairs