Αλεξάντερ Σέλκιρκ -Ο πραγματικός Ροβινσώνας Κρούσος

Ο Αλεξάντερ Σέλκιρκ (4 Οκτωβρίου 1676 – 13 Δεκεμβρίου 1721) ήταν Σκωτσέζος ναυτικός, ο οποίος πέρασε τέσσερα χρόνια ως ναυαγός όταν εγκαταλείφθηκε σ’ ένα ακατοίκητο νησί. Είναι πιθανό ότι τα ταξίδια του έδωσαν την έμπνευση στον Ντάνιελ Ντεφόε για το μυθιστόρημα Ροβινσώνας Κρούσος.

Φωτογραφία: By SylviaStanley – Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8051043
Ο Αλεξάντερ Σέλκιρκ γεννήθηκε το 1676 στο Λόουερ Λάργκο, στο Φάιφ της Σκωτίας, και ήταν γιος ενός τσαγκάρη και βυρσοδέψη. Στα νιάτα του εμφάνισε ατίθαση και εριστική συμπεριφορά. Στις 27 Αυγούστου 1695 κλήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον της εκκλησίας για να δώσει εξηγήσεις για την απρεπή του συμπεριφορά, αλλά ο Σέλκιρκ δεν εμφανίστηκε καθώς είχε μπαρκάρει και ξεκίνησε τα ταξίδια του στις θάλασσες.
Αρχικά συμμετείχε σε πειρατικές αποστολές στην Πολυνησία και το 1703 εντάχθηκε στην αποστολή του φημισμένου κουρσάρου και εξερευνητή Γουίλιαμ Ντάμπιερ. Ενώ ο Ντάμπιερ ήταν καπετάνιος του St. George, ο Σέλκιρκ υπηρετούσε ως πλοηγός στη συνοδευτική γαλέα Cinque Ports υπό τον Τόμας Στράντλινγκ.
Ναυαγός
Τον Οκτώβριο του 1704, αφού τα πλοία χώρισαν τους δρόμους τους εξαιτίας μίας διαφοράς μεταξύ του Στράντλινγκ και του Ντάμπιερ, το Cinque Ports έφτασε σ’ ένα νησί που σήμερα είναι γνωστό ως Ροβινσών Κρούσο στο ακατοίκητο τότε αρχιπέλαγος Χουάν Φερνάντες ανοικτά των ακτών της Χιλής, για μία ενδιάμεση αποστολή ανανέωσης των αποθεμάτων σε προμήθειες και γλυκό νερό. Ο Σέλκιρκ είχε σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την αξιοπλοΐα του πλοίου και προσπάθησε να πείσει ορισμένους άνδρες από το πλήρωμα να μείνουν στο νησί μαζί του, υπολογίζοντας σε μία επόμενη επίσκεψη από άλλο πλοίο. Κανένας άλλος δεν συμφώνησε να μείνει μαζί του. Ο Στράντλινγκ ικανοποίησε την επιθυμία του Σέλκιρκ αφήνοντάς τον μόνο στο Χουάν Φερνάντες. Ο Σέλκιρκ αμέσως μετάνιωσε για την απόφασή του και άρχισε να κολυμπάει και να φωνάζει πίσω από το πλοίο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια και τέσσερις μήνες τα πέρασε απομονωμένος στο νησί χωρίς καμία ανθρώπινη συντροφιά. Τα μόνα που είχε μαζί του ήταν ένα τουφέκι, πυρίτιδα, εργαλεία ξυλουργού, ένα μαχαίρι, μία Βίβλο, κάποια ρούχα και σχοινί.
Το Cinque Ports πράγματι βυθίστηκε ανοικτά των ακτών της σημερινής Κολομβίας. Ο Στράντλινγκ και κάποια μέλη του πληρώματος επέζησαν αλλά αιχμαλωτίστηκαν από τους Ισπανούς, καθώς βρισκόταν σε εξέλιξη ο Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής (η Αγγλία και η Ολλανδία ήταν σε σύγκρουση με τη Γαλλία και την Ισπανία σχετικά με το ποιος έπρεπε να είναι βασιλιάς της Ισπανίας). Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στη Λίμα του Περού, όπου και φυλακίστηκαν κάτω από σκληρές συνθήκες.

Η ζωή στο νησί
Ακούγοντας παράξενους ήχους από την ενδοχώρα, ο Σέλκιρκ φοβόταν ότι υπήρχαν επικίνδυνα θηρία και γι’ αυτό στην αρχή παρέμενε κατά μήκος της ακτογραμμής. Κατά το διάστημα αυτό έτρωγε οστρακοειδή και παρατηρούσε καθημερινά τον ωκεανό μήπως και βρει τρόπο διάσωσης, υποφέροντας όλο αυτό το διάστημα από τη μοναξιά, τη δυστυχία και τις τύψεις. Όταν συγκεντρώθηκαν στην παραλία ορδές από άγρια θαλάσσια λιοντάρια για την εποχή του ζευγαρώματος, ο Σέλκιρκ αναγκάστηκε τελικά να μετακινηθεί στο εσωτερικό του νησιού. Εκεί η ζωή του πήρε μια στροφή προς το καλύτερο καθώς ήταν πλέον διαθέσιμα περισσότερα τρόφιμα: αδέσποτες κατσίκες -που τις είχαν αφήσει παλαιότερα κάποιοι ναυτικοί- του προμήθευαν κρέας και γάλα, ενώ άγρια γογγύλια, λάχανα και μαύρο πιπέρι τού προσέφεραν ποικιλία και μπαχαρικά. Επειδή το βράδυ του επιτίθεντο αρουραίοι, ο Σέλκιρκ εξημέρωσε άγριες γάτες που ζούσαν κοντά του κι έτσι μπορούσε να κοιμηθεί ήσυχος και με ασφάλεια.
Ο Σέλκιρκ αποδείχθηκε πολυμήχανος στη χρήση του εξοπλισμού που πήρε από το πλοίο και στα υλικά που μάζευε από το νησί. Έχτισε δύο καλύβες από δέντρα. Χρησιμοποιούσε το μουσκέτο του για να κυνηγήσει κατσίκες και το μαχαίρι του για να καθαρίσει το κουφάρι τους. Καθώς τελείωνε η πυρίτιδα, έπρεπε να κυνηγήσει το θήραμα με τα πόδια. Κατά τη διάρκεια μίας τέτοιας καταδίωξης, τραυματίστηκε βαριά όταν έπεσε από ένα βράχο και έμεινε αναίσθητος για περίπου μία μέρα. Διάβαζε την Αγία Γραφή συχνά, βρίσκοντάς την κατάλληλη για την κατάστασή του και ένα στήριγμα για τα αγγλικά του.
Όταν τα ρούχα του Σέλκιρκ ήταν τόσο φθαρμένα που δεν μπορούσε πια να τα φορέσει, έκανε νέα ενδύματα από δέρμα κατσίκας χρησιμοποιώντας ένα καρφί για το ράψιμο. Τα μαθήματα που είχε πάρει ως παιδί από τον βυρσοδέψη πατέρα του, τον βοήθησαν πολύ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νησί. Όταν τα παπούτσια του έγιναν άχρηστα, δεν είχε καμία ανάγκη να φτιάξει νέα αφού τα σκληρά και γεμάτα κάλλους πόδια του έκαναν κάθε προστασία περιττή. Επίσης έφτιαξε ένα νέο μαχαίρι από δαχτυλίδια βαρελιών που έμειναν στην παραλία.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του Σέλκιρκ στο νησί, δύο πλοία έφτασαν εκεί αλλά και τα δύο ήταν ισπανικά και ο Σέλκιρκ ως Σκωτσέζος και κουρσάρος θα είχε ενδεχομένως μία τρομερή συνέχεια αν αιχμαλωτίζονταν, γι’ αυτό και κρύφτηκε από τα πληρώματα.

Η διάσωση
Η πολυαναμενόμενη διάσωση του Αλεξάντερ Σέλκιρκ επήλθε στις 2 Φεβρουαρίου του 1709 από το πλοίο Duke, ένα κουρσάρικο πλοίο του Γουίλιαμ Ντάμπιερ. Ο Σέλκιρκ ανακαλύφθηκε από τον πλοίαρχο Γουντς Ρότζερς, ο οποίος του συστήθηκε ως Κυβερνήτης του νησιού. Από τη χαρά του ο Σέλκιρκ μιλούσε σχεδόν ασυνάρτητα. Χάρη στην ευκινησία του, πιάνοντας δύο με τρεις κατσίκες την ημέρα, βοήθησε στην αποκατάσταση της υγείας των ανδρών του Ρότζερς, οι οποίοι έπασχαν από σκορβούτο. Ο Ρότζερς έκανε τελικά τον Σέλκιρκ υποπλοίαρχο, δίνοντάς του τη διοίκηση ενός από τα πλοία του.
Το 1712 εκδόθηκε το βιβλίο του Ρότζερς A cruising voyage round the world: first to the South-Sea, thence to the East-Indies, and homewards by the Cape of Good Hope, το οποίο περιελάμβανε μία περιγραφή της δοκιμασίας του Σέλκιρκ.
Η ζωή μετά τη διάσωση
Ο δημοσιογράφος Ρίτσαρντ Στιλ πήρε συνέντευξη από τον Σέλκιρκ και έγραψε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο γι’ αυτόν, με τίτλο The Englishman.
Στις αρχές του 1717 ο Σέλκιρκ επέστρεψε στο Λόουερ Λάργκο αλλά έμεινε μόνο λίγους μήνες. Εκεί γνώρισε τη 16χρονη Σοφία Μπρους, με την οποία μετακόμισαν στο Λονδίνο αλλά δεν παντρεύτηκαν. Το Μάρτιο του 1717 ξαναγύρισε στη θάλασσα. Ενώ βρισκόταν στο Πλίμουθ παντρεύτηκε μία χήρα ξενοδόχο. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του πλοίου, ο Σέλκιρκ πέθανε στις 8 μ.μ. στις 13 Δεκεμβρίου 1721 ενώ υπηρετούσε ως ανθυποπλοίαρχος στο βασιλικό πλοίο Weymouth. Αιτία θανάτου μάλλον είναι ο κίτρινος πυρετός. Θάφτηκε στη θάλασσα ανοικτά της δυτικής ακτής της Αφρικής.
Μερικοί άνθρωποι που μίλησαν με τον Σέλκιρκ μετά τη διάσωσή του (όπως ο πλοίαρχος Ρότζερς και ο δημοσιογράφος Στιλ) εντυπωσιάστηκαν από την ηρεμία του νου και το σθένος του σώματος που πέτυχε ο Σέλκιρκ στο διάστημα που βρισκόταν στο νησί. Ο Στιλ σημείωσε ότι “η ιστορία αυτού του απλού ανθρώπου είναι ένα αξιομνημόνευτο παράδειγμα ότι ο πιο ευτυχισμένος είναι αυτός που περιορίζει τα θέλω του στις φυσικές του ανάγκες και που επεκτείνει τις επιθυμίες του και αυξάνει τα θέλω του ανάλογα με τις κατακτήσεις του”.
Εορτασμός
Στη μνήμη της παραμονής του Σέλκιρκ στο νησί, το 1863 το πλήρωμα του HMS Topaze τοποθέτησε μία μπρούτζινη πλάκα σ’ ένα σημείο που λέγεται Παρατηρητήριο του Σέλκιρκ πάνω σ’ ένα λόφο του νησιού. Την 1η Ιανουαρίου 1966 το νησί του Σέλκιρκ μετονομάστηκε επίσημα σε νησί Ροβινσώνα Κρούσου. Παράλληλα, το πιο δυτικό νησί του αρχιπελάγους Χουάν Φερνάντες μετονομάστηκε σε Νήσος Αλεξάνδρου Σέλκιρκ, αν και πιθανότατα ο Σέλκιρκ ποτέ δεν είδε αυτό το νησί (βρίσκεται 97 μίλια δυτικά).
Στις 11 Δεκεμβρίου 1885, έγιναν τα αποκαλυπτήρια ενός μπρούτζινου αγάλματος και μίας πλάκας του Αλεξάντερ Σέλκιρκ έξω από ένα σπίτι στο σημείο όπου βρισκόταν το σπίτι του Σέλκιρκ στην κεντρική οδό του Λόουερ Λάργκο στο Φάιφ της Σκωτίας.
Αρχαιολογικά ευρήματα του καταυλισμού του Σέλκιρκ
Ο αρχαιολόγος Ντέιβιντ Κάλντγουελ και ο Ιάπωνας Νταϊσούκε Τακαχάσι πραγματοποίησαν έρευνα στο νησί του Ροβινσώνα Κρούσου και περιέγραψαν τα ευρήματά τους στην ακαδημαϊκή Επιθεώρηση «Ρost-Μedieval Αrchaeology». Έκαναν ανασκαφές σε μία τοποθεσία όπου πίστευαν ότι βρισκόταν ο καταυλισμός του Σέλκιρκ και ανακάλυψαν διάφορα αντικείμενα που φανερώνουν την παρουσία του εκεί. Το σημαντικότερο ήταν το κάτω σκέλος ενός διαβήτη, που είναι γνωστό ότι είχε ο Σέλκιρκ στον ναυτικό εξοπλισμό του.
Ο Σέλκιρκ σε άλλα λογοτεχνικά έργα
– Το ποίημα του Ουίλιαμ Κούπερ Η Μοναξιά του Αλεξάντερ Σέλκιρκ (The Solitude Of Alexander Selkirk) αναφέρεται στα συναισθήματα του Σέλκιρκ όταν ζούσε ολομόναχος στο νησί.
– Στο βιβλίο των Άλαν Κόουλ και Κρις Μπαντς Sten Adventures Book 2: The Wolf Worlds, ο Σκωτσέζος χαρακτήρας Άλεξ παραπονιέται για τη δύσκολη θέση στην οποία περιήλθε ο ίδιος και ο Στεν, μετά τη σύγκρουση κατά την προσγείωση, κάνοντας αναφορά στον Αλεξάντερ Σέλκιρκ.
– Ο Σέλκιρκ αναφέρεται στο Sailing Alone Around The World του Τζόσουα Σλόκουμ.
– Ο Κάρολος Ντίκενς χρησιμοποίησε τον Σέλκιρκ ως παρομοίωση στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου The Pickwick Papers.
– Στο ποίημα “Inniskeen Road: July Evening”, ο ποιητής Πάτρικ Κάβανα παρομοιάζει τη μοναξιά του με αυτή του Σέλκιρκ.
– Στο ποίημα Etiquette του Γουίλιαμ Σβενκ Γκίλμπερτ, ο Σέλκιρκ χρησιμοποιείται ως πρότυπο για τους Άγγλους ναυαγούς.
wikipedia