Π. Θέμελης στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: Τα μνημεία πρέπει να είναι ανοικτά στο κοινό

Το «ταξίδι» στον παρελθόν είναι εύκολη υπόθεση στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης, που κατά γενική ομολογία αποτελεί πρότυπο ανασκαφικών εργασιών, αναστήλωσης και συντήρησης.
Αλλά και η επαφή με τη σύγχρονη δημιουργία είναι ένα στοίχημα που έχει κερδηθεί, όπως δείχνει η ανταπόκριση του κόσμου στην εν εξελίξει έκθεση σύγχρονης τέχνης των Γ. Ζογγολόπουλου και Γ. Χουλιαρά ή στις συναυλίες και παραστάσεις που εδώ και χρόνια πραγματοποιούνται στο Αρχαίο Θέατρο και αλλού.
Πόσο εύκολα, όμως, θα ήταν τα πράγματα αν στο «τιμόνι» δεν ήταν ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, ο οποίος από το 1986 διευθύνει την ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αρχαία Μεσσήνη, καθώς και το αναστηλωτικό έργο του υπουργείου Πολιτισμού στον αρχαιολογικό αυτό χώρο; Ή αν ο ίδιος δεν είχε ιδρύσει την Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, που δραστηριοποιείται ποικιλοτρόπως, όπως η συγκέντρωση χορηγιών που βοηθούν στη σωστή διαχείριση του χώρου;

 Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων συνομίλησε με τον κ. Θέμελη για την «κοινωνικοποίηση» της Αρχαίας Μεσσήνης, τα προβλήματά της που δεν είναι λίγα, το κολοσσιαίο Ιερό της Ίσιδος που αναδύεται μέσα από τις ανασκαφές, καθώς και για την αναστήλωση του ταφικού μνημείου που ολοκληρώνεται σε λίγες βδομάδες «ως το κερασάκι στην τούρτα», όπως το έχουν χαρακτηρίσει χαριτολογώντας πολλοί λόγω σχήματος, το οποίο θα δώσει στην περιοχή έναν ακόμη λόγο για θαυμασμό και γνώση.
   Πώς είναι η ανταπόκριση του κόσμου στην έκθεση των Γ. Ζογγολόπουλου και Γ. Χουλιαρά που θα διαρκέσει ως το τέλος Σεπτεμβρίου;
Πάει πάρα πολύ καλά, μολονότι είναι κάτι το πρωτοποριακό, δηλαδή μια έκθεση μοντέρνας γλυπτικής μέσα σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο. Ξεκινήσαμε πρόπερσι με τις καλλιτέχνιδες, την Ιόλη Ξιφαρά και την Αλεξάνδρα Αθανασιάδου, με έργα ζωγραφικής fresco που αντέχουν στην ύπαιθρο, και φέτος προχωρήσαμε ακόμα περισσότερο.
Σε επιλεγμένες θέσεις, διακριτικά, τοποθετήσαμε περίπου 22 γλυπτά μοντέρνας τέχνης αρκετά μεγάλου μεγέθους, όλα μεταλλικά, τα οποία είναι απλωμένα από το βόρειο μέρος της Αγοράς μέχρι κάτω την Παλαίστρα. Τόσο οι καλλιτέχνες όσο και η επιμελήτρια Ίρις Κρητικού είναι ενθουσιασμένοι με τον χώρο και όλοι μας έχουμε πάρει θετικά σχόλια. Υπάρχουν και κάποια αρνητικά, αλλά αυτά είναι αναμενόμενα σε όλα τα μοντέρνα έργα τέχνης, καθώς είναι μια αισθητική που θέλει χρόνο να την πλησιάσεις και να την κατανοήσεις. Είναι μια πρωτοπορία που θα έχει συνέχεια και θα εκθέτουμε κάθε χρόνο όλο και περισσότερα έργα μέσα στον χώρο.
   Πώς δηλαδή έχετε στο μυαλό σας αυτές τις εκθέσεις;
Είναι ένα δικό μου ζητούμενο από παλιά, να έχουμε ένα είδος ανοικτού αρχαιολογικού χώρου ο οποίος «κοινωνικοποιείται» και δεν δέχεται μόνο ακούσματα, θεάματα ή events στο Αρχαίο Θέατρο, στο Στάδιο και στο μικρό Θέατρο, τα οποία συνεχίζονται εδώ και χρόνια, αλλά να εκθέτουμε και εικαστικά έργα ώστε να συμπληρωθεί αυτή η «κοινωνικοποίηση», όπως την ονομάζω. Γιατί πιστεύω ότι τα μνημεία πρέπει να είναι ανοικτά στο κοινό και να γίνονται πόλοι ενδιαφέροντος, εκπαιδευτικοί αλλά και οικονομικοί, καθώς συγκεντρώνεται πάρα πολύς κόσμος, αφήνει χρήματα, μένει στα ξενοδοχεία, τρώει στα εστιατόρια. Παρακινούμε λοιπόν τους παράγοντες, δήμο και περιφέρεια, να φτιάξουν κάποιο δρόμο, ένα πάρκινγκ επιτέλους εδώ γύρω για να μπορέσει να εξυπηρετηθεί καλύτερα ο χώρος. Πριν λίγες ημέρες, για παράδειγμα, ο χώρος δέχτηκε 6.000 ανθρώπους σε μια εκδήλωση με τον Γιάννη Χαρούλη, ο οποίος είναι τρομερά δημοφιλής. Τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα πήγαιναν ως τα γύρω χωριά, ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ ο κόσμος. Μα δεν τα βλέπει αυτά η Περιφέρεια;
   Έχετε κάνει κάποια παρέμβαση για το θέμα; Υπάρχει πρόβλημα και με τις πινακίδες, από όσο γνωρίζω.
Συνέχεια. Τους γράφω, τους τηλεφωνώ, ανεβάζω αναρτήσεις, τίποτα. Δεν αντιδρά κανένας. Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα και με τις πινακίδες, ο κόσμος χάνεται. Αλλού γράφει Ιθώμη, αλλού Μεσσήνη, τα χιλιόμετρα είναι άλλα ντ’ άλλων, δεν υπάρχουν σε καίρια σημεία πινακίδες για να μπορεί ο κόσμος να κατευθύνεται. Δεν καταλαβαίνουν αυτοί οι άνθρωποι ότι ο χώρος αυτός έχει τεράστιο οικονομικό ενδιαφέρον; Η Μεσσήνη τραβάει κόσμο, αλλά και όλος ο νομός Μεσσηνίας, ο οποίος έχει τρεις πόλους έλξης: Την αρχαία Μεσσήνη, το Κόστα Ναβαρίνο και την Καλαμάτα, μια πόλη ανθηρή που αναπτύσσεται ραγδαία. Το λέω και το γράφω συνεχώς. Κάνετε κάτι να ενισχύσετε αυτούς τους τρεις πόλους, κυρίως την αρχαία Μεσσήνη και τα πέριξ. Εκπλήττομαι, το έχω πει από χρόνια, περί άλλα τυρβάζουν δυστυχώς οι αιρετοί μας άρχοντες.
   Και οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο;
Οι ανασκαφές συνεχίζονται δειλά – δειλά. Δεν έχουμε πια ευρωπαϊκά προγράμματα, το 2015 σταμάτησαν. Τα τρέχοντα, το 5ο λεγόμενο ΕΣΠΑ ή ΣΕΣ, το έχει στα χέρια της η Περιφέρεια Πελοποννήσου, η οποία δεν έχει δώσει ακόμα τίποτα για τον Πολιτισμό. Το τελευταίο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τον Πολιτισμό είναι 2014-2020, τώρα έχουμε 2018 προς 2019 και ακόμα τίποτα. Τι να σας πω; Στον αέρα κι αυτό. Εγώ δεν περιμένω τίποτα πια. Προσπαθώ και βρίσκω ιδιωτικά χρήματα. Μόνο με αυτά κινούμαι τα δυο τελευταία χρόνια.
   Και οι ανασκαφές στο Ιερό της Ίσιδος που αποκαλύφθηκε πρόσφατα;
Είναι ένα τρομερό ιερό, δεν το περιμέναμε τόσο μεγάλο και τόσο καλά διατηρημένο. Για 4-5 χρόνια θα πρέπει να σκάβουμε εκεί, εφόσον βρούμε τα χρήματα. Θα τα βρω όμως. Μου αρέσει να ασχολούμαι με αυτά, ό,τι και να γίνει δεν πτοούμαι, προσπαθώ. Τον χειμώνα σκέφτομαι συνεχώς πώς θα εξασφαλίσουμε τις πιστώσεις για το επόμενο έτος. Ήδη από τώρα έχω αρχίσει. Ευτυχώς υπάρχουν φορείς που μας ενισχύουν όχι με τεράστια ποσά, όπως τα ευρωπαϊκά προγράμματα, αλλά για να συντηρείται το έργο. Γιατί είναι τεράστιος ο χώρος, θέλει κουρέματα, ποτίσματα, καθαρισμούς στα χόρτα συνεχώς. Αν τα αφήσω σε έναν χρόνο είναι εδώ ζούγκλα. Έπρεπε το κράτος να τα κάνει και να απαλλαγώ από αυτά τα έξοδα, εφόσον εκμεταλλεύεται τον χώρο, εισπράττει εισιτήρια και τώρα με το ηλεκτρονικό εισιτήριο αυξήθηκαν τα έσοδά του. Δεν δίνει όμως τίποτα, όχι σε μένα, αλλά στην τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, ώστε να μπορέσει να συμβάλλει εδώ. Δεν έχει και εκείνη οικονομικές δυνατότητες αυτή τη στιγμή, αυτό είναι το πρόβλημα. Ως πότε θα τα επωμίζεται η Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών με ιδιωτικά χρήματα αυτά τα έξοδα;
   Την οποία εσείς ιδρύσατε;
Ναι, παράλληλα. Απαρτίζεται από Μεσσήνιους, έχουμε ένα διοικητικό συμβούλιο το οποίο διαχειρίζεται τα χρήματα που δέχεται από ιδιωτικές χορηγίες. Είναι ένα είδος διαχείρισης του χώρου. Αν εγώ είχα στα χέρια μου αυτόν τον χώρο θα ήταν αυτάρκης, δεν θα ζητούσε λεφτά από πουθενά. Θα πωλούσα τοπικά προϊόντα, λάδι από τις ελιές που δεν τις ραντίζουμε, μπλουζάκια, αρώματα, έντυπα, τα πάντα. Υπάρχουν τρομερές δυνατότητες για να αυξήσεις τα έσοδα, να αυτονομηθείς. Γιατί όποια κυβέρνηση και να είναι δεν μπορεί να βρει τους πόρους για όλα αυτά. Πρέπει να υπάρχει αυτοδιαχείριση και οι διευθυντές του έργου αυτού να είναι υπεύθυνοι για τον χώρο. Όχι εγώ, αλλά οι επόμενοι, να έχουν μια επιτροπή δίπλα τους και να μπορούν να αυξάνουν τα έσοδα του χώρου για τη συντήρηση.
Έχουμε ένα μοντέλο με αυτόν τον τρόπο διοίκησης περίπου, το Μουσείο Ακρόπολης, που είχε πολεμηθεί παλιότερα. Λειτουργεί σωστά, έχει κόσμο και μια επιτροπή που το διοικεί, ένα μοντέλο διοίκησης που πρέπει να το επεκτείνουν, κάτω από την εποπτεία του κράτους. Αυτό δεν είναι ιδιωτικοποίηση, είναι λανθασμένη η έννοια. Ίσα-ίσα το κράτος να κάνει διαγωνισμό, να βρει διευθυντή και να βάζει μια αιρετή επιτροπή διοίκησης για ένα χρονικό διάστημα, 3-5 χρόνια, που να έχει την εποπτεία. Και αν έχει έσοδα που υπερκαλύπτουν τις δικές του ανάγκες, να δίνονται και σε άλλους χώρους που υπολειτουργούν. Αν γινόταν αυτό, θα πέταγαν τα μουσεία. Η Αρχαία Μεσσήνη θα μπορούσε να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο πιλοτικά και να ακολουθήσουν κι άλλοι μεγάλοι χώροι, Κνωσός, Δελφοί, Ολυμπία… Οι ίδιοι χώροι να εκμεταλλεύονται τα έσοδα αυτά, έστω ένα μέρος τους, και να τα αυξάνουν και με άλλες δραστηριότητες. Ελπίζω να το πετύχουμε αυτό κάποια στιγμή. Το κυνηγάω, όχι για το εαυτό μου, αλλά για να λειτουργήσει σωστά ο χώρος.
   Τι έργα πραγματοποιούνται αυτή την περίοδο στην Αρχαία Μεσσήνη;
Δειλά-δειλά με ένα συνεργείο αναστηλώνουμε ένα ταφικό μνημείο με χρήματα του Ιδρύματος Κωστόπουλου, το Κ3, που έχει μια κωνική στέγη, ύψους 8 μέτρων, χώρια τον θάλαμο. Βρίσκεται ανάμεσα στην Παλαίστρα, το Πρόπυλο και το Γυμνάσιο, ένα μνημείο που προσθέτει ένα νέο στοιχείο με την ιδιόμορφη αυτή στέγη. Από χρόνια το κυνηγάμε, είχαμε στατικά προβλήματα, αλλά τα λύσαμε και τώρα σε μια – δυο βδομάδες θα έχει ολοκληρωθεί η αποκατάστασή του. Θα είναι, όπως λένε μερικοί, «το κερασάκι στην τούρτα», έτσι όπως ανεβαίνει ψηλά και καταλήγει σε ένα κιονόκρανο.
Επίσης, με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, η οποία έχει τις εγκεκριμένες μελέτες και τα χρήματα από το Υπουργείο Ανάπτυξης, θα φτιάξουμε ένα μεταλλικό στέγαστρο στη βορειοανατολική γωνία της Στοάς του Γυμνασίου. Το στέγαστρο θα μιμείται την αρχαία δίρριχτη στέγη για να καταλαβαίνει ο κόσμος και από κάτω θα έχουμε μια μακέτα του Σταδίου, εποπτικό υλικό, ενώ θα μπορούμε να πραγματοποιούμε και εκθέσεις ζωγραφικής.
Τέλος, ανασκάπτουμε το Ιερό της Ίσιδος. Διαβάζω τώρα για τις αιγυπτιακές λατρείες κι έχω μάθει αρκετά πράγματα. Είναι ένα ιερό που ξεκινά από τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια (2ο αι. π. Χ.) και φθάνει ως τον 4ο αι. μ. Χ. Είναι ένα κολοσσιαίο οικοδόμημα, με 12 αίθουσες του Κάτω Κόσμου που λειτουργούσαν ως χώροι του Άδη. Από ό,τι έχω διαβάσει οι πιστοί που ήθελαν να ασπαστούν τη θρησκεία έπρεπε να περάσουν μια βασανιστική μύηση τη νύχτα μέσα από αυτές τις αίθουσες και να ανέβουν την αυγή νέοι άνθρωποι, να πεθάνουν και να αναστηθούν συμβολικά και τελετουργικά.
   Έχετε βρει αυτά τα υπόγεια;
Ναι, έχω βρει ορισμένα, αλλά είναι τεράστια δουλειά για να τα ανοίξουμε όλα. Εκεί θέλουμε πιστώσεις. Θα δω τι θα γίνει.