Ήταν προληπτικοί οι Ομηρικοί άνθρωποι; Πίστευαν στην "τύχη", στο "κακό μάτι";

του   Χρυσόστομου Τσιρίδη
.

.
Εισαγωγικά:
.
Το   θέμα  είναι δύσκολο, όχι  μόνο   εξαιτίας  της  πρώτης ύλης
(πολυδιάστατη Ομηρική οπτική  ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ),ούτε  εξαιτίας της τότε  ισχύουσας θεολογίας  και της  άμεσης  θρησκευτικότητας (δεν υπήρχε η “ΕΞ ΥΨΟΥΣ”  αντίληψη, οι θεοί… περπατούσαν  στην γη, με  ΕΞΑΙΡΕΣΗ  ό,τι είχε  σχέση με τον  ΗΛΙΟ και το ΦΩΣ),
.
αλλά  και από το  γεγονός  ότι οι ίδιες λέξεις  έχουν  παγιωθεί  μέσα μας ΣΗΜΕΡΑ με έναν  συγκεκριμένο  τρόπο.
.
“δύσ-παρις”, για παράδειγμα δεν χαρακτηρίζεται  ο Πάρις   και μάλιστα  από τον  ίδιο   τον   αδελφό  του  Έκτορα,    επειδή ήταν…. “γκαντέμης”, είχε… “κακό μάτι”, βάσκανον οφθαλμόν, αλλά ίσα ίσα επειδή…..  “έπαιζε πολύ το μάτι του”.
.
Ας δούμε, έστω  και έτσι, το θέμα κάπως αναλυτικότερα (όπως   πάντα  σε  α π λ ά, που σημαίνει  α υ θ ε ν τ ι κ ά  Ελληνικά):
.
Ήταν προληπτικοί οι Ομηρικοί άνθρωποι; Πίστευαν  στην  “τύχη”,   στο “κακό μάτι”;
.
Με την σημερινή  σημασία της λέξης, όχι δεν ήταν.
.
Η φοβία δηλαδή απέναντι σε “τυχαίες συμπτώσεις” που οδηγούν σε
προσωπικές (από αστείες μέχρι απίθανες έως και επικίνδυνες ενίοτε)
“αυτοσχεδιες” λύσεις αντιμετώπισής τους  (αποτροπής).
.
Και η ζωή έχει δείξει ότι  οι προλήψεις   είναι   πάνω
από   επίπεδα μόρφωσης,     αξιώματα  και     εποχές.
.
Στον Όμηρο είναι πολύ πιο ΕΚΛΟΓΙΚΕΥΜΕΝΗ, ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ
η έννοια της “τύχης” και η “φοβική πρόβλεψή της” πιο οριοθετημένη.
.
Ο περίφημος οιωνός που φόβισε τον  Πολυδάμα, ως σημάδι για κάτι
κακό, δεν ήταν θέμα “πρόληψης”, ήταν σαφής θεϊκή προειδοποίηση
αποφυγής μιας συγκεκριμένης πράξης. Ή έτσι νόμισε ο   Πολυδάμας.
.
Ο   (ΟΜΗΡΙΚΟΣ)   Έκτορας    βέβαια  επανέφερε  όχι   μόνο   τον    Πολυδάμαντα,  αλλά   και  τον   τρόπο   ΣΚΕΨΗΣ  των     επόμενων    γενεών:    “εις οιωνός άριστος…”
.
Η ΜΑΝΤΙΚΗ επίσης (πολλές οι περιπτώσεις στον Όμηρο) δεν πρέπει
να συγχέεται με τις προληψεις και τις όπως εννοούμενες σήμερα δεισιδαιμονίες (φόβος   κακών   “πνευμάτων”, υπερφυσικών  δυνάμεων…)
.
Άλλωστε η αρχική σημασία του “τυγχάνω” είναι   ΣΤΟΧΕΥΩ σωστά ή λάθος
και πετυχαίνω (εγώ) τον στόχο ή αποτυγχάνω=τύχησεν   ή   ου   τύχησεν.  (Δες   και  το  σημερινό  νοηματικό πανομοιότυπο:  ευ-τύχησε   σε  όλους   τους    στόχους   που  έθεσε= πέτυχε,   πραγματοποίησε).
Ή σημαίνει το “κατά σύμπτωση” (τίποτα… μεταφυσικό δηλαδή)
.
Από “δικά τους λάθη” (!!!).
.
Καίρια  αυτή η Ομηρική κουβέντα, με   το ΞΕΚΙΜΗΜΑ  της   Οδύσσειας   και  ανάλογη   στην  συνέχεια   με   τον    Δία, ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ σε επίπεδο ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ευθύνης την τύχη  και  δεν   αφορά  μόνο  (σ)τους   20-30 τελευταίους (από τους    600)  συντρόφους   στο  νησί  του  Ήλιου.
.
Γι’ αυτό και οι Ε ρ ι ν ύ ε ς  (ενοχές)  είχαν πιο πολλή δουλειά από τις   μ ο ί ρ ε ς. (αποδοχή   του… προκαθορισμένου=μοιρολατρία).
.
Δύσπαρις για παράδειγμα δεν   χαρακτηρίζεται ο Πάρις επειδή έχει….
βάσκανον οφθαλμόν, αλλά επειδή προκάλεσε κακό στην πατρίδα του.
Έτσι Δύσπαρις= Σκυλοπάρις, βρωμοπάρις, λάγνος,  γυναιμανής, “ματάκιας” νέων γυναικών
(Μ’ αυτές τις…. ιδιότητες, διά  στόματος Έκτορα,   δηλαδή έγινε “πρόξενος κακού”, όχι γιατί είχε  “κακό μάτι”).
.
Οι   αυτούσιοι Ομηρικοί  στίχοι  είναι πολύ σκληροί: (Ραψ. Γ)
“Δύσπαρι, εἶδος ἄριστε γυναιμανὲς ἠπεροπευτὰ
αἴθ᾽ ὄφελες ἄγονός τ᾽ ἔμεναι(Μακάρι να μην είχες ΠΟΤέ γεννηθεί)
ἄγαμός τ᾽ ἀπολέσθαι (ή να  χανόσουν πριν προλάβεις να παντρευτείς)”
.
Να  το ξαναπώ:  Η  σχέση   του   Ομηρικού ανθρώπου  με  το   προσωπικό του   γίγνεσθαι,  την   τύχη του   δηλαδή,  προκύπτει   μέσα   από   μια   καθαρή   σχέση   με   την  πίστη του  στους   θεούς,  αλλά    και   τις ΔΙΚΕΣ του ΕΠΙΛΟΓΕΣ.
.
“αράομαι” (Εύχομαι) διά του θεού για το καλό,
αλλά και για το κακό, αφού πάντα ο ευχόμενος καταθέσει προηγουμένως
“εγγυητική επιστολή” για το   ΔΙΚΟ του “εντάξει” απέναντι στους θεούς.
.
Διαφορετικά οι ευχές στρέφονται εναντίον του ή   δεν   πραγματοποιούνται.
.
Ηθική μακράν υψηλή: Όχι αράομαι (εύχομαι) από φθόνο, μίσος κλπ, αλλά
μόνο από ΔΙΚΑΙΗ αγανάκτηση ή Δίκαιο πόνο ή θυμό  ή   και   ανάγκη.
.
Στον Όμηρο: Από Διός και θεών ο όμβρος, από Διός και θεών και   η   μοίρα,  η ειμαρμένη, το  πεπρωμένο  του κάθε   ανθρώπου.
.
Αλλά   για την  ΓΗΙΝΗ καλή  ή  κακή   τύχη   του, υπό το  ΦΩΣ  του Ήλιου, την   ΕΥΘΥΝΗ  φέρει   ο  ίδιος.
.
Κατά   συνέπεια:
Τον Ομηρικό άνθρωπο δεν    θα  τον προβλημάτιζαν   η μαύρη γάτα, το καλοφορεμένο
και όχι ανάποδα σώβρακο, το μονόχρωμο πουκάμισο,  αν   έχει   το…. γούρι   του,  αν   χτύπησε   ξύλο…..,
αλλά τα συγκεκριμένα από θεών σημεία μέσω οιωνών, σπλάχνων κλπ.
.
Από  κει   κι ύστερα  “το  εντέλει”   ήταν  δική   του    απόφαση….!
.
Τέτοιες   “αποφάσεις”,  υ π έ ρ β α σ η ς    ή   λ α θ ώ ν,   γέννησαν  την   ΙΛΙΑΔΑ   και την   ΟΔΥΣΣΕΙΑ.
.
Υ.Γ
Μια   ενδιαφέρουσα κουβέντα   από τον θρύλο   του καράτε
περί     ευχών   και τύχης.  Τα  λέει    μια χαρά.
(εικόνα  διαδικτύου).