Εκκαθάριση στο Ριάντ – Τι σημαίνει η καταστολή από τον Σαουδάραβα διάδοχο για τη χώρα και τη Μέση Ανατολή

Στη νέα Μέση Ανατολή, τα περιφερειακά μπλοκ ισχύος αναδύονται με βάση παλαιότερα ρήγματα. Καθώς ο Μωχάμεντ Μπιν Σαλμάν έχει εδραιώσει την εξουσία του στο σαουδαραβικό βασίλειο, εμφανίζεται ένας νέος άξονας, ένας άξονας που πηγαίνει από την Ουάσινγκτον στο Τελ Αβίβ, το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι και σκοπεύει να αντιμετωπίσει το Ιράν και τους συμμάχους του.

Η νύχτα της 4ης Νοεμβρίου θα μείνει για καιρό στην συλλογική μνήμη της Σαουδικής Αραβίας ως σημείο καμπής. Τρία γεγονότα έλαβαν χώρα στο Ριάντ: Η σύλληψη αρκετών δεκάδων Σαουδαράβων πριγκίπων, αξιωματούχων και ηγετών επιχειρήσεων˙ η παραίτηση του πρωθυπουργού του Λιβάνου, Σαάντ Χαρίρι [2]˙ και η κατάρριψη ενός βαλλιστικού πυραύλου που ξεκίνησε από την Υεμένη με στόχο τον διεθνή αερολιμένα King Khalid της πόλης.
Αυτό που συνδέει όλες αυτές τις εξελίξεις ήταν η μορφή του νεαρού πρίγκιπα Μωχάμεντ Μπιν Σαλμάν [3]. Σε μια προσπάθεια να συγκεντρώσει την εξουσία και να εξομαλύνει την πορεία για την ενδεχόμενη ανάρρησή του στον θρόνο, ο MbS, όπως είναι γνωστός, προσπάθησε να αναμορφώσει το προσωπικό και την οργανωτική δομή της εγχώριας πολιτικής της χώρας του και να υιοθετήσει μια νέα δυναμική εξωτερική πολιτική.
ΚΑΘΑΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΟΙΚΟ
Ο κατάλογος των συλληφθέντων ήταν μακρύς, και σόκαρε τους Σαουδάραβες και τους σκληραγωγημένους παρατηρητές, καθώς περιλάμβανε ανθρώπους που προηγουμένως θεωρούνταν ανέγγιχτοι -ιδιαίτερα, ανώτερα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Οι συλλήψεις έγιναν φαινομενικά κατόπιν αιτήματος ενός νέου οργανισμού για την καταπολέμηση της διαφθοράς, στον οποίο είναι επικεφαλής ο MbS. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κυριαρχεί μια κουλτούρα αυτο-πλουτισμού και διαπλοκής στα κορυφαία κλιμάκια της κυβέρνησης και των επιχειρήσεων στην χώρα και οι δωροδοκίες ήταν ο κανόνας όταν επρόκειτο για μεγάλες κρατικές συμβάσεις. Αλλά αυτή η νύχτα των μεγάλων μαχαιριών απομάκρυνε επίσης ορισμένους ανταγωνιστές του MbS.
Πολιτικά, ο σημαντικότερος από αυτούς που αντικαταστάθηκαν ήταν ο πρίγκιπας Miteb bin Abdullah, ο επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς της Σαουδικής Αραβίας. Όχι μόνο ο Miteb ήταν αντίπαλος του MbS στην διαδοχή, ήταν επίσης ο τελευταίος αρκετά υψηλόβαθμος πρίγκιπας με θεσμικό φέουδο -και μάλιστα ένοπλο- που είχε απομείνει, αφότου ο MbS έγινε υπουργός Άμυνας το 2015 συγκεντρώνοντας πολλά άλλα χαρτοφυλάκια, συμπεριλαμβανομένου εκείνου της οικονομίας, στο γραφείο του.
Η εθνική φρουρά της Σαουδικής Αραβίας είναι μια πρετοριανού τύπου, φυλετικά δομημένη δύναμη προστασίας της βασιλικής οικογένειας. Για δεκαετίες, είχε επικεφαλής τον πρώην βασιλιά Αμπντουλάχ και έπειτα τον Miteb, έναν από τους γιους του. Η πίστη της φρουράς στον κλάδο των Abdullah [εντός] της κυρίαρχης οικογένειας είχε οικοδομηθεί εδώ και δεκαετίες. Παρόλα αυτά, ο MbS μπόρεσε να απομακρύνει τον Miteb με φαινομενική ευκολία, και, με εξαίρεση μια συντριβή ελικοπτέρου που θεωρήθηκε ατύχημα στο οποίο σκοτώθηκε ένας ανώτερος πρίγκιπας και φήμες για μια ανταλλαγή πυροβολισμών που σκότωσε έναν άλλο πρίγκιπα, υπήρξαν εκπληκτικά μικρές αναταραχές. (Η αποπομπή του Miteb θυμίζει τα γεγονότα τον Ιούνιο, όταν ο επί μακρό χρόνο υπουργός Εσωτερικών και ο πρώην πρίγκιπας-διάδοχος Mohammed bin Nayef παραιτήθηκε υπέρ του MbS). Για να υπάρξει άμυνα έναντι ενός πραξικοπήματος, οι ένοπλες δυνάμεις της Σαουδικής Αραβίας είχαν δομηθεί ως τρεις ξεχωριστοί θεσμοί: Ο τακτικός στρατός, η εθνική φρουρά και οι δυνάμεις ασφαλείας του Υπουργείου Εσωτερικών, καθένας από τους οποίους έχει ως επικεφαλής κάποιον από διαφορετικό κλάδο του Οίκου των Σαούντ. Αυτή η στρατηγική έχει αποτρέψει την εμφάνιση ενός ισχυρού στρατιωτικού ηγέτη του τύπου του Νάσερ ή του Καντάφι που θα μπορούσε να ανατρέψει την κυρίαρχη οικογένεια, όπως συνέβη σε πολλές άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. Αλλά τώρα οι θεσμικές αυτές διαιρέσεις έχουν εξαφανιστεί και ο MbS φαίνεται να ελέγχει άμεσα ή έμμεσα κάθε κλάδο των ενόπλων δυνάμεων.
Μια άλλη σημαντική εστίαση των συλλήψεων ήταν οι ιδιοκτήτες των εταιρειών μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως της MBC και της Rotana, οι οποίες από κοινού ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της αραβόφωνης τηλεόρασης του βασίλειου και πολλά από τα έντυπα μέσα του. Μεγάλοι επιχειρηματίες όπως ο Alwaleed bin Talal, και μεγιστάνες των κατασκευών όπως ο Bakr bin Laden, στοχεύθηκαν επίσης. Οι συλλήψεις ήρθαν στον απόηχο μιας καταστολής κατά ισλαμιστών ηγετών κατά την διάρκεια του καλοκαιριού και μόλις δύο εβδομάδες μετά από μια τεράστια επενδυτική διάσκεψη [4] –η οποία πραγματοποιήθηκε, συμπτωματικά, στο ίδιο ξενοδοχείο, το Ritz-Carlton, όπου οι δυνάμεις ασφαλείας κράτησαν αργότερα κάποιους από τους ηγετικούς πρίγκιπες. Και πάλι, ο MbS πήρε την κεντρική θέση, ανακοινώνοντας στην διάσκεψη ένα σχέδιο για την δημιουργία μιας νέας πόλης, της Neom, στην Ερυθρά Θάλασσα, κοντά στα σύνορα της Σαουδικής Αραβίας με την Αίγυπτο και την Ιορδανία και όχι μακριά από το Ισραήλ.
ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΑΞΟΝΑΣ
Στην Σαουδική Αραβία, όπως και αλλού, η εγχώρια και η εξωτερική πολιτική είναι αλληλένδετες και η κυβέρνηση συχνά επικαλείται ξένες απειλές για να δικαιολογήσει σκληρά μέτρα εγχωρίως. Από τότε που αναδύθηκε στην πολιτική σκηνή στις αρχές του 2015, ο MbS προσπάθησε να επανατοποθετήσει την Σαουδική Αραβία ως την ηγέτιδα του αραβικού κόσμου και ιδιαίτερα των Σουνιτών. Ο ίδιος και η αυλή του προχώρησαν σε μια ακόμη πιο σκληρή γραμμή εναντίον του Ιράν, το οποίο σκιαγραφούν ως [ότι βρίσκεται] πίσω από πολλά από τα προβλήματα της περιοχής, και ως υπουργός Άμυνας ο MbS διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο στον Σαουδαραβικό πόλεμο στην Υεμένη -μια ριζική αποστασιοποίηση από τις δεκαετίες που το Ριάντ ακολουθούσε την διπλωματία με επίκεντρο την οικονομία και τις επενδύσεις προς τον νότιο γείτονά του. Ο πόλεμος, ο οποίος φαινομενικά ξεκίνησε για να εμποδίσει το Ιράν να αποκτήσει επιρροή στην Υεμένη, βρίσκεται τώρα στο τρίτο έτος του και δεν υπάρχει ακόμα στρατιωτική λύση [5].
Ο πύραυλος που εξαπολύθηκε στο Ριάντ ήταν ένας τρόπος για να δείξουν οι Χούθι ότι εξακολουθούν να είναι μια δύναμη που πρέπει να ληφθεί υπόψη. (Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι ο στρατός της Υεμένης του πρώην προέδρου Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ, ο οποίος σήμερα συμμαχεί με τους Χούθι, αλλά προηγουμένως ήταν σύμμαχος της Σαουδικής Αραβίας, κατέχει επίσης μια ποσότητα πυραύλων). Ο συνασπισμός που μάχεται την συμμαχία Χούθι-Σαλέχ, ωστόσο, ανακοίνωσε γρήγορα ότι το Ιράν βρίσκεται πίσω από την εκτόξευση του βαλλιστικού πυραύλου, κάτι που το Ριάντ μελέτησε ως πιθανή «πράξη πολέμου» για την οποία θα είχε το δικαίωμα να ανταποκριθεί [6] σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Ο MbS μίλησε στον ίδιο τόνο [7], χαρακτηρίζοντας την εκτόξευση του πυραύλου ως «άμεση στρατιωτική επιθετικότητα». Ο συνασπισμός έθεσε γρήγορα την Υεμένη υπό συνολικό αεροπορικό, χερσαίο και θαλάσσιο αποκλεισμό.
Αν και η σαουδο-ιρανική αντιπαλότητα υπήρχε εδώ και δεκαετίες και έχει δει πολλά σκαμπανεβάσματα, η σημερινή κατάσταση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για πολλούς λόγους. Πρώτος μεταξύ τους είναι η συγκέντρωση εξουσίας σε έναν άνθρωπο στην Σαουδική Αραβία, ο οποίος είναι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει το αφήγημα της ιρανικής απειλής για να ενισχύσει τον σαουδαραβικό εθνικισμό. Επιπλέον, σε αντίθεση με την προηγούμενη διοίκηση των ΗΠΑ, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον πρόεδρο Donald Trump φαίνονται πρόθυμες να υποστηρίξουν τον MbS άνευ όρων. Αυτή η ιδιαίτερη σχέση σίγουρα έδωσε στον MbS την εντύπωση ότι μπορεί να ενεργεί με ατιμωρησία. (Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον πόλεμο της Υεμένης, παρά τις καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειές του, και, όταν μια σκληρή βίαιη καταστολή από μια χούφτα Σιίτες μαχητές στην Σαουδική Ανατολική Επαρχία το καλοκαίρι του 2017 άφησε μια ολόκληρη πόλη καταστραμμένη, δεν υπήρξε ούτε μια λέξη αποδοκιμασίας από την Ουάσιγκτον).
Εν τω μεταξύ, οι Ιρανοί επεκτείνουν την δύναμή τους στον Λίβανο, όπου μετά την σχεδόν ολοκληρωτική ήττα του αυτοανακηρυγμένου Ισλαμικού Κράτους (ή ISIS), έχουν δημιουργήσει έναν χερσαίο διάδρομο που συνδέει το Ιράν με την Συρία και τον Λίβανο. Και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Βενιαμίν Νετανιάχου, προστέθηκε γρήγορα στον σαουδαραβικό χορό, χρησιμοποιώντας την παραίτηση του Χαρίρι για να τονίσει τους κινδύνους που θέτει το Ιράν στην περιοχή και να μιλήσει για την απειλή της Χεζμπολάχ. Το ισραηλινό Υπουργείο Εξωτερικών διέταξε τις πρεσβείες του στο εξωτερικό να ακολουθήσουν την γραμμή της Σαουδικής Αραβίας [8] για την παραίτηση του Χαρίρι και να μιλήσουν για την απειλή της Χεζμπολάχ και του Ιράν. Πράγματι, η Χεζμπολάχ και άλλες ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν, όπως η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ, θα αποτελέσουν μείζονα εμπόδια στο ισραηλινο-παλαιστινιακό ειρηνευτικό σχέδιο [9] που ο Τραμπ προσπαθεί να συμμαζέψει μέσω του γαμπρού του, Τζάρεντ Κούσνερ. Το Ισραήλ δήλωσε επίσης ότι δεν θα επιτρέψει το τέλος της συριακής σύγκρουσης να οδηγήσει σε έντονη ιρανική παρουσία στα σύνορά του με την Συρία.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να γίνει κατανοητή η παραίτηση του Χαρίρι. Στις 3 Νοεμβρίου, ο Χαρίρι συναντήθηκε στον Λίβανο με μια ιρανική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Ali Akbar Velayati, κορυφαίο σύμβουλο του ιρανικού ανώτατου ηγέτη Αλί Χαμενεΐ. Μια μέρα αργότερα, ο Χαρίρι, ο οποίος έχει ιθαγένεια της Σαουδικής Αραβίας και είχε εκτεταμένα επιχειρηματικά συμφέροντα στο βασίλειο, εμφανίστηκε στο Ριάντ και ανακοίνωσε την παραίτησή του με ένα διάγγελμα που μεταδόθηκε από το κανάλι ειδήσεων Saudi Al Arabiya. Λέγοντας ότι είχε εγκαταλείψει τον Λίβανο εξαιτίας ενός σχεδίου δολοφονίας του, ο Χαρίρι απέδωσε την παραίτησή του στον βλαβερό ρόλο του Ιράν στην περιοχή και την συμμαχία του με την Χεζμπολάχ. Ο Γενικός Γραμματέας της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, απάντησε με μια ομιλία την επόμενη μέρα, αποδίδοντας την ευθύνη για την κατάσταση ευθέως στους Σαουδάραβες και αρνούμενος ότι η Χεζμπολάχ είχε επιδιώξει να απομακρύνει τον Χαρίρι, τον οποίο παρότρυνε να επιστρέψει στον Λίβανο. Η παραίτηση του Χαρίρι αποσκοπούσε στην αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ, με το να της στερήσει την νομιμοποίησή της, αλλά μπορεί επίσης να βλάψει τον ίδιο τον Χαρίρι, του οποίου η ηγεσία επί της λιβανικής σουνιτικής κοινότητας αμφισβητήθηκε επί μακρόν, μεταξύ άλλων από τους Σουνίτες ισλαμιστές. Ένας υπουργός της Σαουδικής Αραβίας δήλωσε ότι η Σαουδική Αραβία θα ασχοληθεί από τούδε με την κυβέρνηση του Λιβάνου ως σαν να είναι αντίπαλη λόγω της παρουσίας της Χεζμπολάχ σε αυτήν -μια επίσημη γραμμή που θα περιλαμβάνει την απομόνωση του Λιβάνου διπλωματικά και την τιμωρία του οικονομικά.
Στη νέα Μέση Ανατολή, τα περιφερειακά μπλοκ ισχύος αναδύονται με βάση παλαιότερα ρήγματα. Καθώς ο MbS έχει εδραιώσει την εξουσία του στο βασίλειο, εμφανίζεται ένας νέος άξονας -ένας άξονας που πηγαίνει από την Ουάσινγκτον στο Τελ Αβίβ, το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι και σκοπεύει να αντιμετωπίσει το Ιράν και τους συμμάχους του. Εάν τα πράγματα συνεχίσουν όπως έχουν, ο Λίβανος μπορεί να αποδειχθεί μόνο ένα από τα πολλά θύματα αυτής της σύγκρουσης.
TOBY MATTHIESEN
ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων της Μέσης Ανατολής στο κολλέγιο St. Antony του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Sectarian Gulf: Bahrain, Saudi Arabia, and the Arab Spring That Wasn’t [1].
foreignaffairs.gr
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Sectarian-Gulf-Bahrain-Arabia-Stanford/dp/0804785732
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/lebanon/2017-11-06/what-hariris-…
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-01-05/can-moha…
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2016-10-12/kingdom-…
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/yemen/2017-10-16/yemens-humanita…
[6] https://t.co/ISwQM3uDqo
[7] https://english.alarabiya.net/en/News/gulf/2017/11/07/Saudi-Crown-Prince…
[8] https://twitter.com/BarakRavid/status/927629611713941505
[9] https://t.co/G8UsmCkR3Q