Οι 2+1 κατηγορίες των whistleblowers

Στο προηγούμενο φύλλο της η «Α» φιλοξένησε εκτενές ρεπορτάζ για τους «μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος», για το πώς αυτοί εντάσσονται στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, αλλά και για την πεποίθηση του νομικού κόσμου της χώρας ότι ο μηχανισμός whistleblowing πρέπει να επεκταθεί.
Ρεπορτάζ: Πωλίνα Βασιλοπούλου
Αυτή την εβδομάδα, ένας από τους πιο καλούς γνώστες του όρου των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (whistleblowing) και ο πρώτος δικηγόρος που κατέθεσε αγωγή για το ζήτημα, ο νομικός Ιωάννης Κουσουλός, εξηγεί στην «Α» την αξία του θεσμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κ. Κουσουλός τον Μάρτιο του 2015 είχε καταθέσει στην τότε πρόεδρο της Βουλής, Ζωή Κωνσταντοπούλου, πρόταση για τη δημιουργία νόμου κατά της διαφθοράς ο οποίος θα συμπεριλαμβάνει την προστασία των whistleblowers. «Η διαφθορά είναι ένα κοινωνικό-πολιτικό φαινόμενο, το οποίο κατατείνει στην αποδόμηση της κοινωνικής συνοχής, του Κράτους Δικαίου και της ηθικής», επισημαίνει στην «Α» ο δικηγόρος, προσθέτοντας:
«Στο ευρύτερο πλαίσιο της διαφθοράς υπάγεται ένας ιδιώνυμος μηχανισμός καταπολέμησής της, ο οποίος δεν είναι άλλος από το whistleblowing. Το whistleblowing παρέχει ένα πρότυπο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας στους εργαζομένους που αναφέρουν φαινόμενα κακοδιοίκησης, δυνάμει της Διεθνούς Ποινικής Συμβάσεως κατά της Διαφθοράς του ΟΗΕ Ν. 3666/2008 αρ. 32,34 & 35. »Στο ελληνικό δίκαιο ενσωματώθηκε ο όρος whistleblower με τη Διεθνή Ποινική Σύμβαση κατά της Διαφθοράς της GRECO Ν. 3560/2007 αρ. 12, και εν συνεχεία ενσωματώθηκε με τον Ν. 4254/2014 στο αρ. 45Β του ΚΠΔ με αρκετές όμως ελλείψεις. Είναι ένα εκ των πλέον σύγχρονων και τεχνοκρατικών νομικών αντικειμένων, η εφαρμογή του οποίου θα παράσχει στη χώρα την εναρμόνισή της με το Διεθνές Νομικό Στερέωμα σε πλήρη συμμόρφωση με τις επιταγές του ΟΗΕ και της GRECO».
Συνυφασμένος με το Κράτος Δικαίου.
Ο κ. Κουσουλός εξηγεί αναλυτικά την αξία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, επισημαίνοντας πως ο όρος whistleblower είναι συνυφασμένος με τα υψηλά ιδεώδη του Κράτους Δικαίου κατά την πλατωνική κυρίως θεωρεία, και είναι υπερασπιστής αυτών. Ο δικηγόρος, ωστόσο, ξεκαθαρίζει πως είναι σκόπιμο να διαχωρίσουμε τις προθέσεις των ατόμων που αποκαλύπτουν διαφθορά. Η πρώτη κατηγορία αφορά κακόβουλα άτομα τα οποία διαρρέουν πληροφορίες για να ζημιώσουν κάποιον τρίτο, με τον οποίο έχουν σχέση είτε εργασίας ή επαγγελματική με την ευρύτερη έννοια, για να προσποριστούν ίδιον όφελος ή όφελος υπέρ τρίτου. Πολλές φορές εδώ η πάγια διεθνής νομοθεσία αυτά τα άτομα τα εντάσσει στις διατάξεις περί βιομηχανικής-εμπορικής κατασκοπείας και το κυριότερο είναι πως δεν χαίρουν καμίας προστασίας απορρέουσας εκ του νόμου.
Η δεύτερη κατηγορία αφορά άτομα που εμπλέκονται σε πράξεις διαφθοράς (263Β ΠΚ) με ενεργητικό ή παθητικό ρόλο, αλλά αυτοί δεν είναι whistleblowers, αντιθέτως υπάγονται κατά τη διεθνή νομοθεσία στις διατάξεις περί προστατευόμενων μαρτύρων (Witness Protection). Αυτά τα άτομα για να αποφύγουν τις εκ του νόμου κυρώσεις σε βάρος τους «δίνουν» ονόματα, και καταστάσεις για να έχουν προνομιακή μεταχείριση εκ του νόμου.
Η τρίτη κατηγορία αφορά τους whistleblowers και είναι η πλέον παρεξηγημένη στην Ελλάδα. Για να μπορέσει ένας Έλληνας εργαζόμενος να προσλάβει την εν λόγω ιδιότητα πρέπει να επικαλεστεί τη διεθνή προστασία που παρέχεται από τις συμβάσεις της GRECO (Group Of States Against Corruption) και της UNCAC (Νόμοι 2957/2001 Σύμβαση Αστικού Δικαίου για την καταπολέμηση της Διαφθοράς, 3560/2007 Ποινική Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς της GRECO και Νόμος 3666/2008 Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της Διαφθοράς UNCAC). Τα άτομα αυτά έχουν μια ευρύτερη διεθνή εμπειρία και συμμετοχή, ιδιαίτερα υψηλό IQ έτσι ώστε σε περίπτωση αντιπαραβολής με τον υποδειχθέντα σε πράξη διαφθοράς να υπερέχουν σε θέματα τεκμηρίωσης και τεχνικών γνώσεων, να έχουν ηθική υπεροχή, να έχουν εξασφαλίσει πλήρως την τεκμηρίωση των ισχυρισμών τους, να είναι γνώστες κανονισμών και διαδικασιών, και έχουν καταγράψει κάθε τους ενέργεια. Ένα βασικό ζήτημα είναι εκείνο της εν γνώσει τους περιαγωγής σε στοχοποίηση, αλλά πιστεύουν στο περί δικαίου αίσθημα και στην υπεροχή αυτού στο τέλος κάθε αγώνα.
Οι whistleblowers έχουν ως βασικό τους μέλημα την προάσπιση των συμφερόντων της εταιρείας ή του δημοσίου φορέα όπου εργάζονται και κατ’ επέκταση των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου. Προς τούτο και πάντα υπάρχει το καλόπιστο των αναφορών τους.
Ο κ. Κουσουλός επισημαίνει επίσης πως μελέτες έχουν αποδείξει πως Εταιρείες ή Δημόσιοι Οργανισμοί που έχουν θεσμοθετήσει γραφείο υποδοχής αναφορών (κυρίως από whistleblowers) αύξησαν αισθητά την αξιοπιστία και τα κέρδη τους και αποσόβησαν ουσιαστικούς κινδύνους. Έτερο λοιπόν ζήτημα είναι πως ο whistleblower είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και με τις διαδικασίες περί εσωτερικού ελέγχου και διαχείρισης κινδύνων και ρίσκων κατά το ISO 31000. Συμπέρασμα είναι πως αν υφίσταται το σύστημα υποδοχής αναφορών η εταιρεία δεν θα διακινδυνεύσει αλλά αντιθέτως θα διασφαλίσει την ανάπτυξή της.
Επιτυχία.
Μάλιστα, ο κ. Κουσουλός επισημαίνει πως η πρόσφατη επιτυχία της ελληνικής Δικαιοσύνης κατά το έτος 2015 ήταν να χορηγήσει την πρώτη Πανευρωπαϊκή Προστασία σε whistleblower δυνάμει των Διεθνών Συνθηκών UNCAC & GRECO. Το γεγονός ότι η προστασία εν συνεχεία ανακλήθηκε δεν συνιστά αποθαρρυντικό γεγονός, για το οποίο άλλωστε δεν έχει ευθύνη η Ελληνική Δικαιοσύνη. Παράλληλα, τονίζει πως έχει γίνει τεκμηριωμένη εισήγηση ως προς το θέμα της ανάκλησης και την ακύρωση αυτής και υπάρχει πίστη πως για ακόμα μια φορά η Δικαιοσύνη θα πράξει τα δέοντα.
ΑΠΟΨΗ