Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Γραφει ὁ Γιῶργος Νικολακάκος
Πρίν ἀκόμη γίνει χρήσις τοῦ ὄρου φιλοσοφία, οἰ ἄνθρωποι φιλοσοφοῦσαν, ἀν καί ἡ φιλοσοφική σκέψις δέν εἶχε φθάσει στό ὗψος τῆς κλασσικῆς σκέψεως. Μέ τήν ἔναρξιν τῆς χρήσεως τοῦ ὄρου, φιλοσοφία ἐδήλωνε τήν ἔρευνα τῶν γενικῶν ἀρχῶν. Ὁ Δημόκριτος ἔλεγεν ὄτι ἡ φιλοσοφία ἀπολυτρώνει τήν ψυχή ἀπό τά πάθη της. Βέβαια, γιά νά ἔχη ἕνα τέτοιο ἀποτέλεσμα ἡ φιλοσοφία θά πρέπη νά ἐπιδιώκη νά σώση τό νόημα τῆς ζωῆς καί γιά νά τό κατορθώση θά πρέπη νά διατηρῆ τό αἰνιγμα τοῦ κόσμου λογικῶς-διαλεκτικῶς (Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος). Ἡ φιλοσοφία δέν εἶναι τρόπος γνώσεως ἀποδεικτικός ἀλλά τρόπος γνώσεως διαστοχαστικός. Δία τήν ἀλήθεια μιᾶς φιλοσοφικῆς ἐρμηνεῖας ἀπαιτεῖται διαστοχαστική ἀπόδειξις ἐξαρτώμενη καί ἀπό τήν δική μας ἀποδοχή, ἡ ὀποῖα μπορεῖ νά διαφέρη καί νά ποικίλη ἀπό ἄνθρωπον εἰς ἄνθρωπον. Στήν φιλοσοφία χωρεῖ ἠ ἀμφισβήτησις χωρίς να ὐπάρχη ἀπόδειξις ή ὀποῖα καθιστά ἀμάχητη μιάν ἀλήθεια καί ποῦ νά ἀποκλείη ἀναγκαίως ἄλλη ἐκδοχή. Ἡ φιλοσοφία προβαίνει διά τοῦ στοχασμοῦ καί μόνον αὐτοί ποῦ ἔχουν τήν διάθεσιν καί τήν ἔφεσιν νά στοχάζωνται μποροῦν νά μυηθοῦν στό φιλοσοφεῖν. Ἡ φιλοσοφία, ὄχι μόνον δέν ἐξασφαλίζει πάντοτε τήν άλήθεια,αλλά αντιθέτως κατασκευάζει μισές αλήθειες καί θεωρίες ποῦ θα ἤταν καλύτερα να μην εῖχαν διατυπώθῆ.Διά τόν Ἔλληνα, ἡ φιλοσοφία θά ἔπρεπε νά ἀποτελῆ μιά ἐποπτεῖα τῶν φιλοσοφικῶν θεωριῶν τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων γιά τήν κοινωνία, τήν πολιτεία καί τό δίκαιο καί τήν ἀναζήτησιν ἐκείνων τῶν στοιχείων ποῦ θά προήγαγον τόν πολιτισμόν μας, καί θά ἐδραίωναν τήν κοινωνική καί πολιτική μας δημοκρατία. Αντί αὐτοῦ, ὄμως, ὀ σύγχρονος ἕλληνας ἐντρυφεῖ σέ ρηχές σέ νόημα καί ψεύτικο ἀντίκρυσμα, ἰδέες καί φιλοσοφίες.
Οἰ δυνατότητες καί ὁ ρόλος τῆς φιλοσοφίας εἶναι να ἀφυπνίζει συνειδήσεις, νά φωτίζη τα πνεύματα, νά ὀξύνει τήν κριτική διάθεσιν, νά άνοίγει προοπτικές, να κεντρίζει άμφιβολίες, νά ὑποθάλπη ἀμφισβητήσεις, να πολεμά τον ἐφησυχασμό και το δογματισμό, να εμπνέη πίστι σέ ἀνθρώπινες αξίες, όπως η ελευθερία και η δικαιοσύνη καί ὄχι νά καταρτίζη σχέδια γιά τήν οἰκοδομησι μιᾶς ἰδεατῆς κοινωνίας. Ὄμως, τἰς περισσότερες φορές ἡ φιλοσοφία κατασκευάζει οὐτοπικά φιλοσοφικά συστήματα ἀσύνδετα μέ τήν πραγματικότητα. Πολλές φορές ἡ φιλοσοφία δείχνει μιά πεισματική καί ἀκόμα δογματική ἐμμονή ένάντια στήν έτυμηγορία τῶν δεδομένων τῆς έμπειρίας. Ὄταν ἔχουμε νά κάνωμε μέ θεωρίες ποῦ λειτουργοῦν ὡς συστήματα πίστεως δέν θυσιάζονται ίδέες γιά νά σωθοῦν ἄνθρωποι. Αντίθετα, θυσιάζονται ἄνθρωποι στόν βωμό τῶν ίδεῶν, καί θεωρεῖται ὄτι ἡ θυσία αὐτή τούς τιμᾶ. Το δόγμα γίνεται γιά αὐτούς ἀδιάψευστο καί πραγματοποιεῖται μιά τέτοια ὑπαρξιακή ταύτισις μέ αύτό, ποῦ προτιμοῦν να πεθάνουν στίς έπάλξεις του.
Πολλές φιλοσοφικές θεωρίες δέν ὑπῆρξαν τίποτα περισσότερο ἀπὀ ἰδεολογίες. Οἰ ίδεολογίες βασίζιονται σε φιλοσοφικές πεποιθήσεις καί αρχές, ὄμως ὁ σκοπός τους διαφέρει. Ο σκοπός τῶν ίδεολογιών, δέν εἶναι ἡ ἀναζήτησις τῆς ἀλήθειας, άλλά ἡ εφαρμογή ἑνός άξιακοῦ συστήματος στήν κοινότητα. Αποτελούν δόγματα, ἀφοῦ ὄλες ἔχουν ἕνα σκληρόν πυρῆνα ὁ ὀποῖος δέν ἐπιδέχεται ἀλλαγές, ἐνῶ κάποιες ἄλλες παραμένουν ἐντελῶς ἀπαράλλακτες. Οἱ πολιτικές θεωρίες καί φιλοσοφίες ποῦ ἔκαναν τήν ἐμφάνισιν τους τά τελευταία ἐκατό πενῆντα χρόνια εἶχαν σάν κύριο χαρακτηρηστικό τήν ὀμοιομορφοποίησι τοῦ φαντασμαγορικοῦ φάσματος τῆς ζωῆς μέ τήν ὑπαγωγή του σέ ἀνόητες, ψευδεῖς ἥ άνιστόρητες ἀρχές. Προσπάθησαν νά ταξιθετήσουν τόν κόσμο ὄχι ἀπό τήν ἄποψιν τῆς ζωῆς ἀλλά ἀπό μιά ἰδεατή καί φανταστική ἡ καί ψευδή ἄποψι.Ἡ ζωἠ ἐτίθετο κάτω άπό τίς ἐπιταγές αὐτῶν τῶν «φιλοσοφιῶν». Τά ἰδεολογήματα, οἱ αἰρέσεις, οἱ δοξασίες τά κίβδηλα φιλοσοφικά ρεὐματα μέ τούς ἀραχνιασμένους καί ταριχευμένους σέ μαὐσωλεῖα ἐκπροσωπους τους, ἔσπειραν τήν σύγχυσι καί τήν ἀποδιοργάνωσι. Εγκλώβισαν τήν δυναμική τοῦ βουλητικοῦ κόσμου τῶν άνθρώπων καί τούς παρέσυραν σέ δρόμους εὐκολους ἔχω ἀπό λογικές διεργασίες καί τούς προβληματισμούς γύρω ἀπό τίς πολύμορφες ἀντιθέσεις ποῦ βρίσκει ὁ ἄνθρωπος στίς σχέσεις του μέ τό περιβάλλον του.
Ιδιαίτερα ἡ πολιτική διετύπωσε τίς πιό άνεδαφικές καί ἀτελέσφορες θεωρίες οἱ ὀποῖες συσσώρευσαν πολλά δεινά στήν ἀνθρωπότητα. Πολλές φορές ἔθεσε στόχους πού ὑπερέβησαν κατά πολύ τίς γνωστικές της δυνατότητες. Αλλά πολλές ἀπό τίς θεωρίες πού διετυπώθησαν, ίδιαίτερα τήν ἐποχή μας, ὄχι μόνον στεροῦνται ἐρεισμάτων, ἀλλά προκάλεσαν δίνη στήν οὕτω ἥ ἄλλως, πολυκύμαντη ἐποχή μας. Πολλές φορές ἔφθασε νά περιβληθῆ τόν μανδύα τῆς ἐπιστήμης καί ἐπιχείρησε νά μᾶς παράσχη πάσης φύσεως λύσεις. Συνεπῶς, οἱ πρακτικές συνέπειες πολλῶν φιλοσοφικῶν συστημάτων δέν ἧταν μόνον ὄτι δέν κατόρθωσαν νά μᾶς παράσχουν καμμία λύσι, ἀλλά μᾶς ὀδηγήσαν σέ ἀτραπούς ποῦ κατέληξαν στήν καταδίκη ὀλοκλήρων κοινωνιῶν στήν δυστυχία.Πολλά φιλοσοφικά συστήματα ὑπῆρξαν χειμαιρικά κατασκεύασματα, ὑπῆρξαν ἀποκυήματα ἀκόμα καί νοσηρᾶς φαντασίας. Αλλες φιλοσοφικές θεωρίες ἄρχισαν μάλλον ἐπί σωστῆς βάσεως, ἀλλά κάπου παρέκκλιναν ἀπό τήν σωστή κατεὐθυνσι ποῦ ἀκολουθοῦσαν καί κατέληξαν σέ ἀνεπιθύμητα ἀποτελέσματα.
Οἰ φιλοσοφικές θεωρίες ποῦ ὡρθώθηκαν μπροστά μας καί ἔτοιμες νά διεκδικήσουν τήν διαδοχή τοῦ ὑφιστάμενου κοινωνικοῦ συστήματος μέ τήν ὑπόσχεσιν ὄτι θά μᾶς παράσχουν τήν ἰδανική κοινωνική ὀργάνωσιν, εἶχαν τίς πιό τραγικές συνέπειες γιά ἐκατομμύρια ἀνθρώπων συνέπειες ποῦ ὑπέστημεν καί ἔμεῖς οἱ Ἕλληνες περισσότερο ἀπό /ποιονδήμοτε ἄλλον. Βέβαια ἡ φιλοσοφική θεωρία ποῦ διεκδίκησε τήν διαδοχή τῶν ὑφισταμένων κοινωνικῶν συστημάτων, καί πού προέβαλε αὐτήν τήν διεκδίκησιν ἐνεργά, ἡ μάλλον ἐπαναστατικά, εἶναι ἡ Μαρξιστική θεωρία. Ὁ Μαρξισμός ὑπήγαγε πνεῦμα, φύσιν, ὕλην καί ἀνθρωπότητα ὑπό ἐνιαίαν, ἀκατάλυτον καί ἀπαραβίαστον λογικόν νόμον.Τά πάντα ἀκολουθοῦν προκαθωρισμένον καί ἀπαράβατον δρόμο ποῦ ὀδηγεῖ πρός προδιατεταγμένον καί ἀναπότρεπτον νόμο. Αντί λοιπόν νά ἀναγνωρίζη, ὄπως θά ἔπρεπε, ὡς κύριον συντελεστή τῆς προόδου καί ἐξελίξεως τήν ἐνσυνείδητη προσπάθεια καί δράσιν τοῦ ἀνθρώπου, παρουσιάζει τήν δράσιν, διαθέσεις καί ἐπιθυμίες τοῦ ἀνθρώπου ἀπλῶς ὡς μέσα πρός ἐκτέλεσιν φυσικῶν σκοπῶν.
Οἱ Ἕλληνες, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλον λαό, θά πρέπη νά άναγνωρίσουν ὄτι ἡ πρόοδος εἶναι ἀποτέλεσμα τῆν ἀνθρωπίνης ἐνέργειας ἀσκούμενης ἐντός καθωρισμένων κοινωνικῶν πλαισίων. Σάν ἀναγκαῖα προϋπόθεσις τῆσ ἀνθρωπίνης δράσεως εἶναι ὁ προσδιορισμός τῶν δυνατοτήτων τῆς ἀνθωπίνης ἐπεμβάσεως καί μετά ὁ προσανατολισμός τῆς δράσεως πρός ὡρισμένες κατευθύνσεις . Θά πρέπη νά γνωρίζουν καλλίτερα ἀπό ὄποιονδήποτε ἄλλον λαό ὄτι δέν μπορεῖ νά κανεῖς νά ἀναγάγη ὄλους τούς ἀναρίθμητους καί ἀστάθμητους παράγοντες τῆς πολυπλόκου κοινωνικῆς ζωῆς σέ ἐνιαίαν καί μοναδικήν αἰτίαν-τήν ὑλικήν αίτίαν. Ἡ ἐξέλιξις τῆς νεωτέρας ἰστορίας τῆς Ἑλλάδος ὑπῆρξε τό ἀποτέλεσμα ἑνός άπείρου σέ ἀριθμό ἀστάθμητων καί πολυπλόκων παραγόντων καί ἑνός πνεύματος ποῦ κάθε ἄλλο ἀντικατροπτίζει τόν ὑλικόν ἐξωτερικόν κόσμο. Βέβαια ὁ Ἑλληνικός λαός ὑπῆρξε συναίτιος ὄλων αὐτῶν ποῦ συνέβησαν στήν πορεῖα τῆς ἱστορίας του καί δίχως τήν δικήν του ἐνεργό συμπεριφορά ὄσα συνετελέσθηκαν δέν θά εἶχαν λάβει χῶρα.