Αμφίπολη: Ένα ψηφιδωτό που «ουρλιάζει»

Η ύπαρξη του ψηφιδωτού στον «τάφο» της Αμφίπολης είναι από μόνη της η μέχρι τώρα πιο σημαντική είδηση των ανασκαφών. Απλά οι «ειδικοί» για άλλη μια φορά ασχολούνται με το λάθος αντικείμενο. Βρέθηκε «χέρι» στον τάφο να τους δείξει το «φεγγάρι» και αυτοί κοιτάνε το «δάχτυλο».

Η πρώτη αποκαλυπτική «είδηση» σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι το «θέμα» τού ψηφιδωτού. Η πρώτη «είδηση» σε αυτήν την περίπτωση είναι η ύπαρξη του ίδιου του ψηφιδωτού. Και μόνον η ύπαρξη του ψηφιδωτού αρκεί, για να αποδείξει ότι ο τύμβος του Καστά δεν ήταν απλός τάφος…

…Μπορεί για κάποιο ιερό πρόσωπο ή πρόσωπα να ήταν ο χώρος της ταφής τους, αλλά συνολικά δεν είχε τη λειτουργία ενός τάφου. Όπως δεν είναι τάφος για παράδειγμα ο ναός του Ουέστμινστερ, επειδή στο εσωτερικό του έχουν ταφεί «ιερά» πρόσωπα της αγγλικής ιστορίας, έτσι δεν είναι τάφος και το εύρημα της Αμφίπολης. Υπάρχει κάποιος άνθρωπος, που, όταν βλέπει το Ουέστμινστερ, να ισχυρίζεται πως είναι τάφος; Γιατί να βλέπει τάφο στην Αμφίπολη; Η ύπαρξη του ψηφιδωτού στο «τάφο» τής Αμφίπολης αυτό το πράγμα αποδεικνύει. Αποκαλύπτει την πολλαπλότητα της χρήσης τού μνημείου και αυτή η πολλαπλότητα με τη σειρά της αποδεικνύει την πραγματική του ιδιότητα.

…»Υπόγειος» Ναός είναι αυτός που ανασκάπτεται στην Αμφίπολη και όχι τάφος …Αυτό «φωνάζει» το ψηφιδωτό. Δεν χρειάζεται κάποιος να δει το θέμα του ψηφιδωτού για να το καταλάβει. Ψηφιδωτά δάπεδα οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν στα παλάτια, στους ναούς,

στα δημόσια κτήρια, στις δημόσιες αγορές ή στα δημόσια λουτρά. Για να έχει αυτό το μνημείο ψηφιδωτό δάπεδο, σημαίνει πως δεν είναι ένα ταφικό μνημείο. Αυτό μας «λέει» το ψηφιδωτό και μόνον με την ύπαρξή του. Αυτό θα μας «έλεγε» ακόμα κι αν είχε κάποιο «θέμα» φυτικής ή γεωμετρικής εικονογραφίας. Μαρμάρινο δάπεδο μπορεί να έχει ένας τάφος …Ψηφιδωτό, όμως, όχι. Αυτό, δηλαδή, το οποίο βλέπουμε στην Αμφίπολη, είναι ένα δημόσιο κτίριο …Ανοικτό και επισκέψιμο σε κάποιο έστω και ιδιαίτερα ολιγάριθμο κοινό «εκλεκτών».

Από πού προκύπτει αυτό το συμπέρασμα; …Από τη λογική, και ως εκ τούτου δεν επιδέχεται την παραμικρή αμφισβήτηση. Το μωσαϊκό έχει πάνω απ’ όλα χρηστική αξία. Γι” αυτόν τον λόγο το πληρώνεις πανάκριβα σε σχέση με την αντίστοιχη ζωγραφική παράσταση. Πληρώνεις ένα καλλιτέχνημα, το οποίο θα πρέπει εκτός από την καλλιτεχνική του αξία να έχει και μηχανικές αντοχές χρηστικού αντικειμένου. Πληρώνεις πανάκριβα έναν καλλιτέχνη να βάλει την τέχνη του με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς, προκειμένου το έργο του να μπορεί να αντέχει στη βαριά χρήση που προβλέπεται για το δάπεδο ενός κτηρίου, το οποίο καταπονείται από τη χρήση.

Αν αυτό, το οποίο βλέπουμε στην Αμφίπολη, είναι τάφος, γιατί να πληρώσει κάποιος το κόστος της χρήσης, όταν δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη; Γιατί να «πληρώσει» σε χρήμα και χρόνο για κάτι, το οποίο είναι απολύτως περιττό; Τέτοια ανάγκη δεν έχει ένας τάφος. Δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη για έναν τάφο, του οποίου η «επαφή» με το κοινό θα περιοριστεί στις λίγες ώρες των νεκρώσιμων τελετών. Τιμάς εξίσου τον νεκρό, πληρώνοντας τον ίδιο πανάκριβο καλλιτέχνη, για να δημιουργήσει το καλλιτέχνημά του ζωγραφίζοντάς το …Ζωγραφίζοντάς στους τοίχους τού τάφου ή ακόμα και στο δάπεδό του, εφόσον, στις λίγες ώρες που ο τάφος θα παραμείνει σε δημόσια θέα, δεν προλαβαίνει το καλλιτέχνημα να καταστραφεί.

Απλή λογική είναι αυτή …Δεν είναι θέμα οικονομίας …Είναι θέμα ορθολογικής σκέψης, η οποία από μόνη της απεχθάνεται και αντιστέκεται σε κάθε περίπτωση περιττής και ανώφελης σπατάλης. Όταν στολίζεις έναν νεκρό μέσα στο φέρετρο —όσο κι αν τον αγαπάς— αρκείσαι να βρεις και να του φορέσεις τα πιο όμορφα παπούτσια. Δεν ψάχνεις επιπλέον να βρεις και τα πιο γερά παπούτσια …γιατί απλούστατα είναι απολύτως βέβαιον ότι δεν θα τα χρησιμοποιήσει. Σε καλύπτει το να είναι απλά τα πιο όμορφα. Δεν θέλεις ούτε διπλές ραφές ούτε ειδικές σόλες.

Σε όλα τα πράγματα αυτή είναι η λογική και αυτή είναι απαραβίαστη …Είτε μιλάμε για απλά καθημερινά πράγματα είτε μιλάμε για τα ιερά και όσια. Εφόσον δεν έχεις σκοπό να τοποθετήσεις μια αγιογραφία πάνω σε πύραυλο, αρκείσαι να την εκτελέσεις στο ταπεινό ξύλο και δεν πληρώνεις τιτάνιο. Είσαι λιγότερο πιστός ήδωρητής ότανπροσφέρεις μια εικόνα πάνω σε ταπεινό και εύθραυστο ξύλο και όχι πάνω σε ένα πιο «εξωτικό» υλικό, το οποίο αντέχει όλες τις πιθανές και απίθανες καταπονήσεις; Τίποτε που να έχει σχέση με τη λογική δεν απασχολεί τους Έλληνες αρχαιολόγους …Όταν μάλιστα γνωρίζουν ότι τους μακεδονικούς τάφους τούς σκέπαζαν με χώμα και στην ουσία τούς έθαβαν αμέσως μετά την τελετή ταφής του νεκρού και ως εκ τούτου δεν είχε νόημα να κάνουν περιττά πράγματα.

Γιατί να βάλουν, για παράδειγμα, σύστημα τροχών στην μαρμάρινη πόρτα τού υποτιθέμενου νεκρικού θαλάμου, αν δεν επρόκειτο να την ανοίξουν ποτέ ξανά μετά την ταφή τού νεκρού; Όπως δεν «τρώνε» τα παπούτσια τους οι νεκροί από το πολύ περπάτημα, έτσι δεν «τρώνε» μεντεσέδες νεκρικών δωματίων οι ζωντανοί, μπαινοβγαίνοντας στους τάφους. Δεν τους φαίνεται παράξενο που ο τάφος έχει μηχανισμό —και μάλιστα πολυχρησιμοποιημένο—, ο οποίος προστατεύει τα μαρμάρινα θυρόφυλλα από τη συχνή χρήση; Αυτές τις απλές σκέψεις οι «επιφανείς» Έλληνες αρχαιολόγοι δεν τις έκαναν …Δεν τις έκαναν, παρ” όλο που υπήρχε το «προηγούμενο» με τους μακεδονικούς τάφους, οι οποίοι είχαν πάνω τους μόνον ζωγραφιές και σχεδόν «πακτωμένες» πόρτες.

Το χειρότερο είναι πως όχι μόνον δεν έκαναν αυτού του είδους τις σκέψεις, αλλά πέρασαν στο ακριβώς αντίθετο «άκρο». Το ψηφιδωτό όχι μόνον δεν τους έκανε να υποψιαστούν την εκδοχή το ανασκαφικό εύρημα να είναι ένας ναός, αλλά αντίθετα τους «θεμελίωσε» ακόμα πιο πολύ την άποψη ότι πρόκειται για τάφο. Και πάλι τα ίδια πρόσωπα στα ίδια βολικά «λάθη» στα ίδια διαπλεκόμενα ΜΜΕ. Το καλλιτεχνικό «θέμα» τού ψηφιδωτού της Αμφίπολης μας είπαν πως είναι ίδιο ακριβώς με το θέμα σε έναν άλλο μακεδονικό τάφο και «άρα» είναι τάφος κι αυτός. Μιλάμε για «λογική», που θέλει τον αστυνόμο «μπουζούκι», γιατί είναι κι αυτός …»όργανο», όπως και το …μπουζούκι. Αν δείτε στο δρόμο φορτηγάκι με μια «Καρυάτιδα» ζωγραφισμένη στις λαμαρίνες του, τότε δεν είναι φορτηγάκι, αλλά είναι ένα ακόμα «Ερέχθειο» …Κινητό μεν, αλλά «Ερέχθειο».

Όμως, το ακόμα χειρότερο και από τη βλακεία είναι η ύβρις. Δεν είναι δυνατόν να παριστάνουν κάποιοι τους αρχαιολόγους και να μην σέβονται την αρχαία ελληνική λογική και νοοτροπία. Δεν είναι δυνατόν να ισχυρίζονται κάτι, το οποίο για τους αρχαίους μπορεί να ήταν ύβρις ή βλασφημία. Οι Έλληνες πάνω απ” όλα ήταν ευσεβείς. Ήταν ταπεινοί μπροστά στον Θεό και δεν ήθελαν να προκαλούν. Είναι δυνατόν να βρέθηκε Έλληνας «αρχαιολόγος», που, βλέποντας τον Ερμή «πεζό» να οδηγεί ένα άρμα, να ισχυρίζεται πως ο περήφανος αρματηλάτης είναι ο νεκρός θνητός; Να έβαλε δηλαδή ο Έλληνας —και άρα ευσεβής— καλλιτέχνης τον Τρισμέγιστο Ερμή «κάτω» από έναν κοινό θνητό, όποιος κι αν ήταν αυτός; …Δεν υπήρχε τέτοια περίπτωση για τους αρχαίους Έλληνες. Είναι σαν να βάλει ένας χριστιανός στο μνήμα του τον Χριστό να παριστάνει το γκαρσόνι και να τον σερβίρει με την πετσέτα στο χέρι.

Ποιος είναι ο ρόλος τού ψηφιδωτού δαπέδου;

Αυτός ο Ναός, όπως και όλοι οι ναοί των χθόνιων θεών, σχετίζεται με τα διονυσιακά και τα ορφικά μυστήρια …Σχετίζεται με το μυστήριο της γέννησης του Διονύσου …Με το μυστήριο της γέννησης του Θεανθρώπου, που θα σώσει την ανθρωπότητα και θα οδηγήσει τον άνθρωπο στη θέωσή του. Επειδή σε αυτούς τους ναούς τα πάντα είναι συμβολικά, ώστε να τα καταλαβαίνουν μόνον οι μυημένοι, τίποτε δεν είναι τυχαίο. Ένα ψηφιδωτό, μάλιστα, στο τέλος ενός λαμπρού διαδρόμου και μπροστά από μία «Πύλη», έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο —πέραν του διακοσμητικού— και επιπλέον είναι αδύνατον να μην μεταφέρει ένα «μήνυμα».

Αυτό, το οποίο λέμε, δηλαδή, είναι το εξής:

Σε αυτούς τους ναούς, όπου περιφέρονταν οι μυημένοι των ελληνικών μυστηρίων, τα ψηφιδωτά των δαπέδων διαχώριζαν τους χώρους μεταξύ τους …Διαχώριζαν τους μυημένους μεταξύ τους …Μπορούσες να το «πατήσεις» μόνον υπό προϋποθέσεις …Μόνον αν ήσουν μυημένος …Μόνον αν μπορούσες να «καταλάβεις» το «μήνυμά» του. Ο χώρος, δηλαδή, ο οποίος ξεκινάει αυτό το ψηφιδωτό, είναι η αρχή για την είσοδο σε έναν επόμενο χώρο, ο οποίος είναι αυστηρά μόνον για τους μυημένους. Για όλους τους υπόλοιπους το ψηφιδωτό έχει τη σημασία ενός οπτικού σήματος, το οποίο απαγορεύει τη διέλευση …Ένα «STOP».

Μέχρι το ψηφιδωτό δάπεδο μπορεί να έφτανε κάποιος μόνον με την ιδιότητα του Έλληνα, αλλά από εκεί και πέρα δεν μπορούσε να συνεχίσει …Μόνον οι μυημένοι …Ιερείς, Μαινάδες, Βασιλείς και Στρατηγοί. Αυτό δεν πρέπει να φαίνεται παράξενο σε εμάς τους χριστιανούς. Όλοι όσοι φέρουν την ιδιότητα του χριστιανού μπαίνουν μέσα στους χριστιανικούς ναούς …Μπαίνει όμως κανένας στο Ιερό τού Ναού από την «Ωραία Πύλη»; Γιατί δεν μπαίνει, εφόσον δεν είναι ποτέ κλειδωμένη; Γιατί δεν μπαίνει, εφόσον δεν έχει ορατό κάποιο «απαγορευτικό»; …Δεν μπαίνει, γιατί γνωρίζει ότι απαγορεύεται η διέλευση από αυτήν για τους κοινούς πιστούς.

Τον ίδιο ρόλο έπαιζαν τα ψηφιδωτά στους αρχαίους ελληνικούς ναούς.

Οι κοινοί Έλληνες έμπαιναν ελεύθερα στους ναούς, στους οποίους δεν μπορούσαν να μπουν οι βάρβαροι. Μέσα όμως στους ναούς υπήρχε μια «Τάξη Πραγμάτων» απαραβίαστη. Ακόμα κι εκεί που Έλληνες και βάρβαροι μπορούσαν να συμμετέχουν σε κοινές εκδηλώσεις, τα πάντα ήταν διαχωρισμένα εξ’ αρχής.

Στην Αμφίπολη, για παράδειγμα, οι βάρβαροι μπορούσαν να περάσουν κάτω από τις Σφίγγες, αλλά επιτρεπόταν να φτάσουν μέχρι τις Κόρες. Οι κοινοί Έλληνες μπορούσαν να περάσουν από τις Κόρες, αλλά επιτρεπόταν να φτάσουν μέχρι το ψηφιδωτό δάπεδο. Δεν χρειάζονταν πόρτες κλειδωμένες, για να περιορίζουν τους πιστούς στα επίπεδα που τους αφορούσαν. Υπήρχαν «σήματα», τα οποία τους «ενημέρωναν» για την «κυκλοφορία» μέσα στους Ναούς. Τίποτε δεν ήταν τυχαίο στους ναούς ενός λαού, ο οποίος μελετούσε τα πάντα …Πόσο μάλλον σε θέματα, τα οποία αφορούσαν τα Μυστήρια.

Από τη στιγμή λοιπόν που αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο των ψηφιδωτών δαπέδων στους ναούς αυτών των τύπων, το αμέσως επόμενο που πρέπει να δούμε είναι το κωδικοποιημένο «μήνυμα» που στέλνει σ” αυτόν που το βλέπει. Τι μπορεί να σημαίνει ένα ψηφιδωτό με θέμα την «αρπαγή» τής Περσεφόνης από τον Θεό τού Κάτω Κόσμου; …Το πρώτο —και βασικότερο— που σημαίνει για τον αμύητο είναι κατ” αρχήν να σταματήσει να προχωρά. Να σταματήσει αμέσως να προχωρά, γιατί κινδυνεύει και ο ίδιος. Να σταματήσει να προχωρά, γιατί δεν είναι έτοιμος να περάσει την Πύλη που ακολουθεί.

Η Πύλη, η οποία ακολουθεί του ψηφιδωτού, είναι συμβολικά η Πύλη τού Κάτω Κόσμου, στον οποίο θα μπει ο Θεός Πλούτωνας με την όμορφη Κόρη και τον πονηρό Ερμή. Αυτό είναι αρκετό για τον αμύητο. Από εκεί και πέρα αρχίζουν τα δύσκολα. Το δύσκολο να ερμηνεύσεις είναι το τι είναι αυτός ο Κάτω Κόσμος. Το δύσκολο είναι να καταλάβεις αυτό, το οποίο βρίσκεται πίσω από τη μυστηριώδη Πύλη. Τι είναι αυτό, το οποίο μόνον ένας πολύ υψηλού βαθμού μύησης θα μπορούσε να γνωρίζει; Τι είναι αυτή η Πύλη, την οποία θα μπορούσαν να διαβούν μόνον άνθρωποι σαν τον Αλέξανδρο, τον Φίλιππο, τον Περικλή, τον Αλκιβιάδη ή την Ολυμπιάδα; Τι είναι αυτό, που, αν το αποκάλυπτες στους κοινούς θνητούς, κινδύνευες με θάνατο; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια τέτοιου είδους πληροφορία διέρρευσε ο Αλκιβιάδης και τον έψαχναν οι Αθηναίοι να τον σκοτώσουν.

Τραϊανού Παναγιώτης