”Τείχη… Οι αρχαίοι μας πρόγονοι τα έχτιζαν ύστερα από
πολλή μελέτη για να προστατεύσουν τις
πόλεις τους, τις οικογένειές τους, τα πιστεύω τους και προπαντός την ίδια τους
τη ζωή. Ανάλογα με την περίοδο και την οικονομική κατάσταση της κάθε
πόλης-κράτους, τα τείχη ορθώνονταν
άλλοτε σαν πέτρινοι φύλακες και άλλοτε σαν μικρά εμπόδια στις ορδές των
επίδοξων κατακτητών. Τα αρχαία τείχη της Αθήνας πέρασαν πολλές φάσεις.
Μεγάλωσαν και μάκρυναν, κόντυναν και μίκρυναν, ισοπεδώθηκαν και ξαναχτίσθηκαν.
Στα νεότερα χρόνια τα τείχη πέρασαν στην λήθη και στην τύχη…
πολλή μελέτη για να προστατεύσουν τις
πόλεις τους, τις οικογένειές τους, τα πιστεύω τους και προπαντός την ίδια τους
τη ζωή. Ανάλογα με την περίοδο και την οικονομική κατάσταση της κάθε
πόλης-κράτους, τα τείχη ορθώνονταν
άλλοτε σαν πέτρινοι φύλακες και άλλοτε σαν μικρά εμπόδια στις ορδές των
επίδοξων κατακτητών. Τα αρχαία τείχη της Αθήνας πέρασαν πολλές φάσεις.
Μεγάλωσαν και μάκρυναν, κόντυναν και μίκρυναν, ισοπεδώθηκαν και ξαναχτίσθηκαν.
Στα νεότερα χρόνια τα τείχη πέρασαν στην λήθη και στην τύχη…
Κρυμμένα μέσα σε υπόγειους χώρους στάθμευσης, υπόγεια
πολυκατοικιών και ξενοδοχείων, καπνισμένα από τα καυσαέρια, πνιγμένα από τα
σκουπίδια, αλλά και φωτισμένα στα αζήτητα, κομμένα σαν σαλάμι, περιμένουν
καρτερικά το άδοξο τέλος τους από τους σύγχρονους βαρβάρους…”
πολυκατοικιών και ξενοδοχείων, καπνισμένα από τα καυσαέρια, πνιγμένα από τα
σκουπίδια, αλλά και φωτισμένα στα αζήτητα, κομμένα σαν σαλάμι, περιμένουν
καρτερικά το άδοξο τέλος τους από τους σύγχρονους βαρβάρους…”
Τα αρχαία τείχη της Αθήνας εδώ και 2.500 χιλιάδες χρόνια
δίνουν μάχη επιβίωσης. Την αρχή την έκαναν οι Πέρσες, οι οποίοι και κατέστρεψαν
τα αρχαϊκά τείχη που είχαν δημιουργηθεί επί Πεισίστρατου. Την σκυτάλη την πήραν
οι Σπαρτιάτες με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ.,
υποχρεώνοντας τους ηττημένους Αθηναίους να καταστρέψουν όλα τα τείχη της πόλης
(του Άστεως, του Πειραιώς και τα Μακρά Τείχη), μεγάλο μέρος των οποίων
ξαναχτίσθηκε μετά την επάνοδο της δημοκρατίας από τον Κόνωνα το 394 π.Χ., ενώ
σοβαρές καταστροφές προκλήθηκαν κατά την πολιορκία της πόλης από τον Αντίγονο
Γονατά το 267 π.Χ., μεσούντος του Χρεμωνιδείου Πολέμου. Πάντως, όπως μπορεί να
συμπεράνει κανείς από τα υλικά κατάλοιπα και τις πληροφορίες των πηγών, το
μεγαλύτερο κομμάτι των τοιχών πρέπει να είχε διατηρηθεί σε αρκετά καλή
κατάσταση μέχρι την εκπόρθησή τους από τον Σύλλα το 86 π.Χ., όπου εισέβαλε στην
Αθήνα ο Ρωμαϊκός του στρατός από την
περιοχή του Κεραμεικού και άρχισε η καταστροφή του τείχους. Κατά τους επόμενους
τρεις αιώνες της λεγόμενης “ρωμαϊκής ειρήνης” η οχύρωση της αρχαίας
Αθήνας περιέπεσε σε αχρηστία. Στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας η επέκταση της
πόλης προς Ανατολάς και Νότον επέβαλε την ίδρυση ενός νέου οχυρωματικού
βραχίονα, που συνδεόταν με το Θεμιστόκλειο τείχος και περιέκλειε τις νέες
εγκαταστάσεις. Πρόκειται για το ονομαζόμενο υστερορωμαϊκό τείχος, το οποίο
χτίσθηκε έπειτα από την επιδρομή των βαρβάρων Ερούλων στα 267 μ.Χ., που
υποχρέωσε τους Αθηναίους να καταφύγουν υπό τον Δέξιππο στα γύρω βουνά.
Αναθαρρεμένοι, όμως, από την παρουσία του ρωμαίου στρατηγού και ναυάρχου
Κλεόδαμου που έσπευσε προς βοήθειά τους επέτρεψαν και επισκεύασαν όπωςόπως το
τείχος, πιθανώς επί Αυτοκράτορα Βαλεριανού, αποκρούοντας έτσι την επίθεση. Η
τελευταία επισκευή που έγινε στο τείχος αναφέρεται στην εποχή του Αυτοκράτορα
Ιουστινιανού.
δίνουν μάχη επιβίωσης. Την αρχή την έκαναν οι Πέρσες, οι οποίοι και κατέστρεψαν
τα αρχαϊκά τείχη που είχαν δημιουργηθεί επί Πεισίστρατου. Την σκυτάλη την πήραν
οι Σπαρτιάτες με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ.,
υποχρεώνοντας τους ηττημένους Αθηναίους να καταστρέψουν όλα τα τείχη της πόλης
(του Άστεως, του Πειραιώς και τα Μακρά Τείχη), μεγάλο μέρος των οποίων
ξαναχτίσθηκε μετά την επάνοδο της δημοκρατίας από τον Κόνωνα το 394 π.Χ., ενώ
σοβαρές καταστροφές προκλήθηκαν κατά την πολιορκία της πόλης από τον Αντίγονο
Γονατά το 267 π.Χ., μεσούντος του Χρεμωνιδείου Πολέμου. Πάντως, όπως μπορεί να
συμπεράνει κανείς από τα υλικά κατάλοιπα και τις πληροφορίες των πηγών, το
μεγαλύτερο κομμάτι των τοιχών πρέπει να είχε διατηρηθεί σε αρκετά καλή
κατάσταση μέχρι την εκπόρθησή τους από τον Σύλλα το 86 π.Χ., όπου εισέβαλε στην
Αθήνα ο Ρωμαϊκός του στρατός από την
περιοχή του Κεραμεικού και άρχισε η καταστροφή του τείχους. Κατά τους επόμενους
τρεις αιώνες της λεγόμενης “ρωμαϊκής ειρήνης” η οχύρωση της αρχαίας
Αθήνας περιέπεσε σε αχρηστία. Στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας η επέκταση της
πόλης προς Ανατολάς και Νότον επέβαλε την ίδρυση ενός νέου οχυρωματικού
βραχίονα, που συνδεόταν με το Θεμιστόκλειο τείχος και περιέκλειε τις νέες
εγκαταστάσεις. Πρόκειται για το ονομαζόμενο υστερορωμαϊκό τείχος, το οποίο
χτίσθηκε έπειτα από την επιδρομή των βαρβάρων Ερούλων στα 267 μ.Χ., που
υποχρέωσε τους Αθηναίους να καταφύγουν υπό τον Δέξιππο στα γύρω βουνά.
Αναθαρρεμένοι, όμως, από την παρουσία του ρωμαίου στρατηγού και ναυάρχου
Κλεόδαμου που έσπευσε προς βοήθειά τους επέτρεψαν και επισκεύασαν όπωςόπως το
τείχος, πιθανώς επί Αυτοκράτορα Βαλεριανού, αποκρούοντας έτσι την επίθεση. Η
τελευταία επισκευή που έγινε στο τείχος αναφέρεται στην εποχή του Αυτοκράτορα
Ιουστινιανού.
Το λεγόμενο
Θεμιστόκλειο Τείχος ήταν το τείχος που περιέκλειε την Αρχαία Αθήνα, θεωρούμενο
ως το μεγαλύτερο σε μήκος οχυρωματικό έργο της πόλης. Σημαντικό τμήμα του
τείχους αυτού διασχίζει τον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, από
Βορρά προς Νότο, σε μήκος περίπου 200 μέτρων που αποτελεί και το καλύτερα
σήμερα διατηρημένο τμήμα του.
Θεμιστόκλειο Τείχος ήταν το τείχος που περιέκλειε την Αρχαία Αθήνα, θεωρούμενο
ως το μεγαλύτερο σε μήκος οχυρωματικό έργο της πόλης. Σημαντικό τμήμα του
τείχους αυτού διασχίζει τον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, από
Βορρά προς Νότο, σε μήκος περίπου 200 μέτρων που αποτελεί και το καλύτερα
σήμερα διατηρημένο τμήμα του.
Το Θεμιστόκλειο τείχος είχε ολική περίμετρο περίπου 6.500 μ.
και διέθετε τουλάχιστον 13 πύλες. Στον Κεραμεικό αποκαλύφθηκαν οι δύο από
αυτές, το “Δίπυλο” και η “Ιερά Πύλη”. Τα θεμέλια του
Θεμιστοκλείου τείχους τέθηκαν το 479 – 478 π.Χ. κατόπιν της προτροπής του ίδιου
του Θεμιστοκλή, (εκ του οποίου και έλαβε το όνομα), το οποίο έμεινε και
διατηρήθηκε για 1000 περίπου χρόνια.
και διέθετε τουλάχιστον 13 πύλες. Στον Κεραμεικό αποκαλύφθηκαν οι δύο από
αυτές, το “Δίπυλο” και η “Ιερά Πύλη”. Τα θεμέλια του
Θεμιστοκλείου τείχους τέθηκαν το 479 – 478 π.Χ. κατόπιν της προτροπής του ίδιου
του Θεμιστοκλή, (εκ του οποίου και έλαβε το όνομα), το οποίο έμεινε και
διατηρήθηκε για 1000 περίπου χρόνια.
Από τις περιγραφές του Θουκυδίδη έμειναν γνωστά τα ιστορικά
εκείνα γεγονότα που υποχρέωσαν τους Αθηναίους στη βιαστική ανέγερσή του, μετά
την αποχώρηση των Περσών και προ του Σπαρτιατικού κινδύνου. Η βάση του τείχους
αυτού είναι λίθινη-, ενώ κατά το υπόλοιπο ύψος ήταν κατασκευασμένο με μεγάλους
πλίνθους. Το μέγιστο ύψος του έφθανε τα 8 μέτρα όπου και αναπτύσσονταν οι
επάλξεις του. Το φάρδος του έφθανε τα 2,5 μέτρα. Εξωτερικά το τείχος έφερε
τάφρο (διαφαίνεται στον χώρο του Κεραμεικού). Σημαντικότερη από όλες τις πύλες
του τείχους ήταν το Δίπυλον (= οχυρωματική πυργωτή διπλή πύλη).
εκείνα γεγονότα που υποχρέωσαν τους Αθηναίους στη βιαστική ανέγερσή του, μετά
την αποχώρηση των Περσών και προ του Σπαρτιατικού κινδύνου. Η βάση του τείχους
αυτού είναι λίθινη-, ενώ κατά το υπόλοιπο ύψος ήταν κατασκευασμένο με μεγάλους
πλίνθους. Το μέγιστο ύψος του έφθανε τα 8 μέτρα όπου και αναπτύσσονταν οι
επάλξεις του. Το φάρδος του έφθανε τα 2,5 μέτρα. Εξωτερικά το τείχος έφερε
τάφρο (διαφαίνεται στον χώρο του Κεραμεικού). Σημαντικότερη από όλες τις πύλες
του τείχους ήταν το Δίπυλον (= οχυρωματική πυργωτή διπλή πύλη).
Από την πύλη αυτή το τείχος εκτείνονταν σε καμπύλη γραμμή στο λόφο των Νυμφών και την
Πνύκα, από όπου συνέχιζε σε δύο σκέλη όπου το ένα συνέχιζε προς Πειραιά.
Αργότερα στο σημείο αυτό ανεγέρθη το Διατείχισμα για περισσότερη ασφάλεια. Από
την Πνύκα το τείχος συνέχιζε στο λόφο του Φιλοπάππου όπου έκαμπτε σε ορθή γωνία
και κατέρχονταν στη σημερινή οδό Διονυσίου του Αρεοπαγίτου κάτω από το σύγχρονο
Μουσείο της Ακρόπολης όπου και στρέφονταν στην Πύλη του Αδριανού και
συνεχίζοντας από τη σημερινή λεωφόρο Βασίλισσας Αμαλίας και οδό Φιλελλήνων
έφθανε στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Από εκεί ακολουθώντας διεύθυνση αυτή
της λεωφόρου Σταδίου, τον κήπο Κλαυθμώνος, την οδό Σοφοκλέους και την οδό
Πειραιώς κατέληγε στη βόρεια πλευρά του Διπύλου.
Πνύκα, από όπου συνέχιζε σε δύο σκέλη όπου το ένα συνέχιζε προς Πειραιά.
Αργότερα στο σημείο αυτό ανεγέρθη το Διατείχισμα για περισσότερη ασφάλεια. Από
την Πνύκα το τείχος συνέχιζε στο λόφο του Φιλοπάππου όπου έκαμπτε σε ορθή γωνία
και κατέρχονταν στη σημερινή οδό Διονυσίου του Αρεοπαγίτου κάτω από το σύγχρονο
Μουσείο της Ακρόπολης όπου και στρέφονταν στην Πύλη του Αδριανού και
συνεχίζοντας από τη σημερινή λεωφόρο Βασίλισσας Αμαλίας και οδό Φιλελλήνων
έφθανε στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Από εκεί ακολουθώντας διεύθυνση αυτή
της λεωφόρου Σταδίου, τον κήπο Κλαυθμώνος, την οδό Σοφοκλέους και την οδό
Πειραιώς κατέληγε στη βόρεια πλευρά του Διπύλου.
Νοτίως της Ακρόπολης το τείχος διέρχεται μεταξύ άλλων από
τις οδούς Ερεχθείου, Παρθενώνος και Βεΐκου, διασχίζει τη λεωφόρο Συγγρού και
προχωρώντας προς Ανατολάς εισέρχεται στο Ολυμπιείο, όπου και συναντάται με την
αδριάνεια επέκταση της οχύρωσης. Από εκεί το Θεμιστόκλειο Τείχος οδεύει προς
Βορράν διά της λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας, διασχίζει την Πλάκα (Πέτα,
Κυδαθηναίων, Νικοδήμου, Σκούφου, Απόλλωνος, Μητροπόλεως, Ερμού, Καραγεώργη
Σερβίας) και διά της οδού Βουλής φθάνει στην πλατεία Κολοκοτρώνη. Εκεί
βρίσκεται το δεύτερο σημείο συνάντησης με την επέκταση του Αδριανού που
ακολουθώντας ευρύτερη προς ανατολάς διαδρομή διέρχεται από το Ζάππειο, την
Ηρώδου Αττικού και τον Εθνικό Κήπο για να εξέλθει από αυτόν στη Βασιλίσσης
Σοφίας, όπου κάνοντας πλέον στροφή οδηγείται διά της οδού Βουκουρεστίου στη Σταδίου
και στην πλατεία Κολοκοτρώνη.
τις οδούς Ερεχθείου, Παρθενώνος και Βεΐκου, διασχίζει τη λεωφόρο Συγγρού και
προχωρώντας προς Ανατολάς εισέρχεται στο Ολυμπιείο, όπου και συναντάται με την
αδριάνεια επέκταση της οχύρωσης. Από εκεί το Θεμιστόκλειο Τείχος οδεύει προς
Βορράν διά της λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας, διασχίζει την Πλάκα (Πέτα,
Κυδαθηναίων, Νικοδήμου, Σκούφου, Απόλλωνος, Μητροπόλεως, Ερμού, Καραγεώργη
Σερβίας) και διά της οδού Βουλής φθάνει στην πλατεία Κολοκοτρώνη. Εκεί
βρίσκεται το δεύτερο σημείο συνάντησης με την επέκταση του Αδριανού που
ακολουθώντας ευρύτερη προς ανατολάς διαδρομή διέρχεται από το Ζάππειο, την
Ηρώδου Αττικού και τον Εθνικό Κήπο για να εξέλθει από αυτόν στη Βασιλίσσης
Σοφίας, όπου κάνοντας πλέον στροφή οδηγείται διά της οδού Βουκουρεστίου στη Σταδίου
και στην πλατεία Κολοκοτρώνη.
 |
| Άποψη των τειχών απο ψηλά |
Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου το τείχος
φέρεται να επισκευάστηκε τρεις φορές, μία το 420 π.Χ., μία επί Κόνωνος περί το
494 π.Χ. και μία περί το 338 π.Χ. ή το307 π.Χ. κατά την διάρκεια των
Μακεδονικών πολέμων.
φέρεται να επισκευάστηκε τρεις φορές, μία το 420 π.Χ., μία επί Κόνωνος περί το
494 π.Χ. και μία περί το 338 π.Χ. ή το307 π.Χ. κατά την διάρκεια των
Μακεδονικών πολέμων.
Στη τρίτη αυτή επισκευή η αμυντική αυτή οχύρωση ενισχύθηκε
με την κατασκευή ενός δεύτερου τείχους εξωτερικού, του λεγόμενου “προτειχίσματος”.
με την κατασκευή ενός δεύτερου τείχους εξωτερικού, του λεγόμενου “προτειχίσματος”.
Μεταξύ του “Προτειχίσματος” και του τείχους
διερχόταν η λεγόμενη “περιφερική οδός”.
διερχόταν η λεγόμενη “περιφερική οδός”.
Το τείχος που θα χτίσει ο Θεμιστοκλής για να προστατεύσει
την Αθήνα το 479 π.Χ., αμέσως μετά την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες,
είναι αυτό που αποκαλύπτεται σήμερα από τις ανασκαφές. Μαζί βεβαίως με τις
ανακατασκευές που ακολούθησαν τους μετέπειτα αιώνες και την επέκταση του
Αδριανού τον 3ο μ.Χ. αιώνα.
την Αθήνα το 479 π.Χ., αμέσως μετά την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες,
είναι αυτό που αποκαλύπτεται σήμερα από τις ανασκαφές. Μαζί βεβαίως με τις
ανακατασκευές που ακολούθησαν τους μετέπειτα αιώνες και την επέκταση του
Αδριανού τον 3ο μ.Χ. αιώνα.
Αντιστοίχως ένας αριθμός από πύλες, που αγγίζουν τις 20,
έχουν τοποθετηθεί ή και αποκαλυφθεί από τις ανασκαφές σε διάφορα σημεία του
τείχους, στις μεγάλες δηλαδή οδικές αρτηρίες οι οποίες συνέδεαν την Αθήνα με
τους δήμους της Αττικής και την υπόλοιπη Ελλάδα, πολλές από τις οποίες
παραμένουν οι ίδιες και σήμερα.
έχουν τοποθετηθεί ή και αποκαλυφθεί από τις ανασκαφές σε διάφορα σημεία του
τείχους, στις μεγάλες δηλαδή οδικές αρτηρίες οι οποίες συνέδεαν την Αθήνα με
τους δήμους της Αττικής και την υπόλοιπη Ελλάδα, πολλές από τις οποίες
παραμένουν οι ίδιες και σήμερα.
Η Αχαρνική Πύλη επί της οδού προς τις Αχαρνές, το Δίπυλο
προς τον Κεραμεικό, η Ιερά Πύλη στην Ιερά Οδό που οδηγούσε στην Ελευσίνα, η
Πειραϊκή Πύλη και αι Δήμιαι Πύλαι στον λόφο των Νυμφών είναι μερικές από αυτές
που έχουν αποκαλυφθεί.
προς τον Κεραμεικό, η Ιερά Πύλη στην Ιερά Οδό που οδηγούσε στην Ελευσίνα, η
Πειραϊκή Πύλη και αι Δήμιαι Πύλαι στον λόφο των Νυμφών είναι μερικές από αυτές
που έχουν αποκαλυφθεί.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η αρχαία οχύρωση ήταν ορατή
κατά ένα μεγάλο μέρος της ως τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Η
ανάπτυξη της πόλης όμως στη συνέχεια αλλά και η έλλειψη της χρησιμότητάς της
την εξαφάνισαν ή την έθαψαν. Τώρα είναι τα τείχη πλέον που χρειάζονται την
ανάγκη του ανθρώπου τον οποίον επί αιώνες προστάτευσαν.
κατά ένα μεγάλο μέρος της ως τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Η
ανάπτυξη της πόλης όμως στη συνέχεια αλλά και η έλλειψη της χρησιμότητάς της
την εξαφάνισαν ή την έθαψαν. Τώρα είναι τα τείχη πλέον που χρειάζονται την
ανάγκη του ανθρώπου τον οποίον επί αιώνες προστάτευσαν.
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος Μαύρο απο την ρύπανση |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος Όπως φαίνεται το Τείχος απο το -1 |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος Μια πορεία σε ευθεία περίπου 80 μέτρα |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο χώρο στάθμευσης στην πλατεία Κλαυθμώνος Στα δεξιά και στο -2 περνάει το Τείχος |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο πολυκατοικίας Διατηρημένο σε μία απόσταση 30 μέτρων περίπου |
 |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο πολυκατοικίας το απότομο τέλος του. |
 |
| Θεμιστόκλειο Τείχος σε υπόγειο πολυκατοικίας Εδώ περνάει κάτω από σκάλες. |
 |
Θεμιστόκλειο Τείχος στο υπόγειο του ξενοδοχείου Divani Διατηρημένο με κάποια κενά σε μία απόσταση 60 μέτρων |
 |
 |
Θεμιστόκλειο Τείχος στο υπόγειο του ξενοδοχείου Divani στον δεύτερο χώρο, όπου σώζεται. |
 |
Θεμιστόκλειο Τείχος στο ανοιχτό υπόγειο της Εθνικής Τράπεζας |
 |
Θεμιστόκλειο Τείχος στο ανοιχτό υπόγειο της Εθνικής Τράπεζας και η Αχαρνική Πύλη |
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=KjG0sv28WcQ]
Κείμενο : Αλέξανδρος Γλαράκης
Έρευνα φωτογραφίες, βίντεο: Αλέξανδρος Γλαράκης (alex paysanias για το FB)
Δραστηριότητα: Αστική σπηλαιολογία & εξερεύνηση (urban speleology & exploration)