Περί ειδών χρέους (δημόσιων- ιδιωτικών, εσωτερικών-εξωτερικών), ακολουθούμενων υφεσιακών πολιτικών και γερμανοποίησης της Ευρώπης

Tου Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου

Κατά την διάρκεια των τελευταίων 11 ετών (2000–2011), τα εισοδήματα που μεταφέρονταν υπήρξαν μεγαλύτερα των δημιουργηθέντων μέσω του δανεισμού. Οι οφειλέτριες αναπτυγμένες οικονομίες δεν δημιούργησαν δική τους αποταμίευση και επαρκή καθαρά εισοδήματα, αλλά προσέφυγαν με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό στην δημιουργηθείσα αποταμίευση των αναδυόμενων οικονομιών του τρίτου κόσμου, επιδεικνύοντας όμως μειωμένη ικανότητα αποπληρωμής των αναληφθέντων χρεών. Αυτή η επίπλαστη ευημερία βασίσθηκε στη δυστυχία π.χ. των Κινέζων εργαζόμενων που φυτοζωούσαν αποταμιεύοντας το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους, για να χρηματοδοτούν την φούσκα της αμερικάνικης και της παγκόσμιας ευημερίας.  Στους πίνακες 1,2 και 3 αποτυπώνεται το συνολικό, δημόσιο και ιδιωτικό (τράπεζες– επιχειρήσεις και νοικοκυριά), χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ των οικονομιών 10 χωρών με την προσθήκη της Ιρλανδίας το 2011. Είναι εμφανέστατη η τρομακτική υπερδιόγκωση του συνολικού ιδιωτικού χρέους στο σύνολο των χωρών, που στην συντριπτική πλειοψηφία προήλθε από την τερατώδη αύξηση του ιδιωτικού χρέους. Η Ελλάδα είναι μακράν η τελευταία στην κατάταξη του συνολικού ιδιωτικού χρέους, αλλά και η δεύτερη μετά την Ιαπωνία στην κατάταξη του δημόσιου χρέους. Μία απλή μαθηματική πράξη  υποδηλώνει για το 2011 ότι η χρέωση του ελληνικού ιδιωτικού τομέα κατά 71%  (167% του ΑΕΠ), ώστε να ανέλθει στο ύψος του γερμανικού ιδιωτικού τομέα (238% του ΑΕΠ), θα μείωνε ισόποσα το δημόσιο χρέος που θα ανερχόταν πλέον στο 95% του ΑΕΠ, ενώ το συνολικό χρέος θα παρέμενε ίδιο.
 

 
Αποδεικνύεται ότι οι λιγότερο ελεγχόμενοι από κανόνες και αρχές τομείς (οι πλέον απελευθερωμένοι, απορυθμισμένοι, ασύδοτοι και αφημένοι στους νόμους της αγοράς), προκάλεσαν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της γενικευμένης παγκόσμιας υπερχρέωσης. Αυτή δεν προέρχεται από παρασιτικά κράτη και σπάταλες κυβερνήσεις,  αλλά από τους ιδιωτικούς τομείς των αντίστοιχων κρατικών οικονομιών. Τα δημόσια ελλείμματα προκύπτουν από το εφαρμοσθέν οικονομικό υπόδειγμα και όχι κυρίως από την κυβερνητική κακοδιαχείριση. Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των δημόσιων ελλειμμάτων προέκυψε από την αξίωση των χρεοκοπημένων ιδιωτικών τομέων να διασωθούν με δημόσιο χρήμα (για να ξεφύγουν από τα αδιέξοδα της δικής τους πλεονεξίας), με μετακύλιση των ιδιωτικών χρεών στα αντίστοιχα κράτη. Η γενικευμένη παγκόσμια απελευθέρωση των εμπορικών-χρηματοπιστωτικών ροών και η επικράτηση των απορυθμίσεων οδήγησαν μαθηματικά στις σημερινές συνέπειες. Η διόγκωση των ελλειμμάτων και η υπερχρέωση των αναπτυγμένων χωρών, καθιστά πλέον τις αναδυόμενες οικονομίες ως τους νέους παγκόσμιους κυρίαρχους στο χρηματοπιστωτικό πεδίο (αν και αυτό πλήττεται και συρρικνώνεται από το ξέσπασμα της τρέχουσας κρίσης).
Οι οικονομικές κρίσεις προκύπτουν ως επακόλουθο μιας περιόδου υπερβολικής σπατάλης, υπερ-δανεισμού, υπερ-καταναλωτισμού και υπερ-συσσώρευσης. Όσοι όμως δανείσθηκαν και κατανάλωσαν λιγότερο ή καθόλου, καλούνται να πληρώσουν για λογαριασμό όσων υπερ-δανείσθηκαν και υπερ-κατανάλωσαν, αν και οι τελευταίοι συνεχίζουν να επιδεικνύουν την άμετρη οικονομική απληστία τους. Η υπερ-συσσώρευση περιλαμβάνεται κι αυτή στην έννοια της υπερκατανάλωσης με την μορφή της υπερ-ζήτησης/υπερ-κατανάλωσης επενδυτικών αγαθών. Παρά τα αντιθέτως ισχυριζόμενα περί σπάταλων κρατών, οι δημόσιες δαπάνες δεν αποτελούν την αιτία των οικονομικών κρίσεων αλλά αντίθετα την συνέπειά τους. Με την θέσπιση των χρηματοπιστωτικών καινοτομιών, των νέων χρηματοπιστωτικών εργαλείων, των μοχλεύσεων, των απογυμνωμένων συμβολαίων κάλυψης κινδύνων (CDS), των προθεσμιακών αγοραπωλησιών τίτλων, των τιτλοποιήσεων επισφαλών δανείων και της νομιμοποίησης του καθαρού τζόγου με αποταμιευτικό χρήμα, δημιουργήθηκε μια τεράστια φούσκα εικονικού χρήματος που δεν εξυπηρετούσε την πραγματική οικονομία, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, αλλά τα αγνοούσε αξιώνοντας υψηλές χρηματικές αποδόσεις.
Η υπερ-συσσώρευση χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, σε βάρος του παραγωγικού και των πραγματικών εισοδημάτων, ήταν η κύρια και βασική αιτία που οδήγησε την φούσκα του ιδιωτικού τομέα σε αδιέξοδο και προκάλεσε την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008. Ο δημόσιος δανεισμός, που επεκτάθηκε την τριετία 2007-2009, οφείλεται κυρίως στις προσπάθειες των κρατών να διασώσουν τον  τραπεζικό-χρηματοπιστωτικό τομέα από την κερδοσκοπική απληστία του. Στην πλειοψηφία των αναπτυγμένων χωρών επικράτησε η ταχύτερη επέκταση του δημόσιου δανεισμού εξαιτίας της προηγούμενης αλόγιστης υπερ-χρέωσης του ιδιωτικού τομέα. Αντίθετα στις χώρες του τρίτου κόσμου, με διογκωμένο παραδοσιακά τον κρατικό τομέα, το δημόσιο χρέος παραμένει αμελητέο ως ποσοστό του ΑΕΠ. Γενικά μπορούμε να θεωρήσουμε το δημόσιο χρέος ως ευθεία συνάρτηση του όγκου της ιδιωτικής χρηματοπιστωτικής φούσκας, που είναι και η πραγματική αιτία της κρίσης. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι το δημόσιο χρέος των 20 πλουσιοτέρων οικονομιών θα ανέλθει σε 115-120% του ΑΕΠ τους το 2015, ενώ των υπολοίπων χωρών του κόσμου θα κυμανθεί πέριξ του 30%.
Κατά την τελευταία τετραετία παρατηρήθηκε υπερ-τριπλασιασμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων των αναπτυγμένων οικονομιών εξαιτίας της αιφνίδιας επέκτασης των δημόσιων δαπανών και της εντυπωσιακής πτώσης των δημοσίων εσόδων λόγω της υφεσιακής κατάστασης της οικονομίας. Σε αυτό το γεγονός η Ελλάδα δεν αποτέλεσε βέβαια εξαίρεση, όπου κατά την χρονική περίοδο 2003-2008  η δανειακή εξάρτηση του τραπεζικού τομέα επεκτάθηκε με ρυθμό 360% ανώτερο του δημοσίου και εξαπλάσιο από τον αντίστοιχο ρυθμό της πραγματικής οικονομίας. Ο κρατικός δανεισμός επεκτάθηκε εντυπωσιακά το 2008-2009, στην προσπάθεια αναπλήρωσης της υπερχρέωσης του ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συνεπώς ασφαλέστερος οικονομικός δείκτης είναι το σύνολο του δημόσιου και ιδιωτικού δανεισμού, γιατί τα δημόσια ελλείμματα αναπληρώνουν τα ιδιωτικά. Ακόμη ο συντελεστής εξωτερικού δανεισμού θεωρείται καθοριστικότερος του εσωτερικού. Στον πίνακα 4 διαπιστώνουμε ότι ο συντελεστής εξωτερικού δανεισμού ως προς το ΑΕΠ Ελλάδας και Πορτογαλίας είναι ελαφρά υψηλότερος του 250%,της Γαλλίας 235% και της Ισπανίας 284%. Αντίθετα ενώ η Ιαπωνία έχει χρέος ως προς ΑΕΠ: συνολικό 641% και δημόσιο 233% δεν αντιμετωπίζει ουσιαστικό πρόβλημα, γιατί ο συντελεστής εξωτερικού δανεισμού της είναι μόνο 50%.
 

 
 
     Καθίσταται πασιφανές ότι την κύρια και πρωταρχική ευθύνη της τρέχουσας κρίσης χρέους, φέρει ο χρηματοπιστωτικός τομέας και όχι η λαϊκή κατανάλωση. Η επαπειλούμενη κατάρρευση λόγω χρεών αντιμετωπίζεται με την υιοθετούμενη από την ευρωζώνη και την Γερμανία συντηρητική θεραπευτική αγωγή, μονεταριστικής-νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, που δίνει προτεραιότητα στην εξασφάλιση των πιστωτών (και λόγω απειλής κατάρρευσης των γερμανικών-γαλλικών πιστωτικών ιδρυμάτων από ενδεχόμενη αδυναμία αποπληρωμής των ελλειμματικών χωρών) και επιβάλλει την κύρωση της χρηματοπιστωτικής καταστολής. Αποσύρει χρήμα από την οικονομία με σκοπό την εμβάθυνση της ύφεσης και της ανεργίας και την εξάλειψη των μη-βιώσιμων επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας, για να κατέλθουν οι τιμές σε ανταγωνιστικά επίπεδα και να αναδυθεί ένα νέο βιώσιμο οικονομικό σύστημα.  Με την εφαρμογή αυτής της μεθόδου όμως η οικονομία καταρρέει, α εισοδήματα συρρικνώνονται, τα ελλείμματα διευρύνονται, τα χρέη επιβαρύνονται, οι οφειλέτες περιέρχονται σε διαρκώς δυσχερέστερη θέση και οι πιστωτές εξασφαλίζονται μόνο με τις εξαγορές περιουσιακών στοιχείων που διαρκώς απαξιώνονται.
Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα η Γερμανία αντλεί σημαντικά οφέλη από την σοβούσα συστημική κρίση της ευρωζώνης, αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας, αυξάνοντας τα εμπορικά της πλεονάσματα και εξασφαλίζοντας χαμηλότερα επιτόκια δανεισμού υπολογιζόμενης εξοικονόμησης 20 δις ευρώ ετησίως. Αυτό όμως το πλεονέκτημα θα μετατραπεί σε μειονέκτημα μεσομακροπρόθεσμα, γιατί τα χαμηλά γερμανικά επιτόκια θα αποβούν λιγότερο ελκυστικά και οι προσφορές δανείων από τις αγορές θα συρρικνωθούν και θα ακριβύνει το κόστος τους. Με την υιοθέτηση των επαπειλούμενων κυρώσεων στις ελλειμματικές χώρες-μέλη της ευρωζώνης το μέλλον τους θα παραμείνει σκοτεινό και αβέβαιο. Άραγε θα στηρίζονται μέσω του μόνιμου ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης (ESM) ή θα τιμωρούνται με αυστηρές κυρώσεις, ώστε να εξασθενούν ακόμη περισσότερο, ή μήπως θα αποβάλονται από την ευρωζώνη οδηγώντας την στην κατάρρευση? Οι συνέπειες αυτής της πολιτικής είναι εμφανείς πλέον και στην Γερμανία. Οι πολιτικές διάσωσης των ουσιαστικά  πτωχευμένων γερμανικών τραπεζών συνεχίζονται και οι βιομηχανικές της επιχειρήσεις εκτίθενται διαρκώς στον κίνδυνο της πτώχευσης. Η βιομηχανική παραγωγή και οι εξαγωγές, παραδοσιακός κινητήριος άξονας της γερμανικής οικονομίας, μειώθηκαν 25% μεταξύ 2009-2010, η ύφεση μείωσε το ΑΕΠ 5% το 2009 και μετά από μία μικρή ανάπαυλα συνεχίζεται η καθοδική πορεία του. Η Γερμανία πραγματοποιεί το 55% των εξαγωγών της στην ευρωζώνη και το 86% των πλεονασμάτων της προέρχονται από αυτήν και συνεπώς ο ηγετικός της ρόλος στην Ευρώπη εξαρτάται από την σταθερότητα των εταίρων της. Επιπλέον η Γερμανία ψήφισε ‘συνταγματικό’ νόμο σύμφωνα με τον οποίο οφείλει να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα σε 0,35% το 2016 και να το μηδενίσει το 2020.
Για την έξοδο από την τρέχουσα κρίση απαραίτητη είναι μια εντελώς αντίθετη από την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική με πραγματοποίηση μεγάλων δημόσιων έργων στις υποδομές και στις δημόσιες υπηρεσίες (μεταφορές, επικοινωνίες, υπηρεσίες υγείας-νοσοκομεία, σχολεία-εκπαιδευτικές υπηρεσίες-πανεπιστήμια) και μεγάλες δημόσιες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτό βέβαια σημαίνει την απομάκρυνση από τις λογικές της δημοσιονομικής ισορροπίας και της ελαχιστοποίησης της δημόσιας δαπάνης και δανεισμού. Χρειάζεται ακόμη μια ριζική αναθεώρηση της φορολογικής πολιτικής με φορολόγηση των ανώτερων εισοδημάτων και ελάφρυνση των κατώτερων και ενεργοποίηση μηχανισμών άμεσης και αποτελεσματικής καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Έτσι θα υπάρξει αναδιανεμητικό αποτέλεσμα υπέρ των κοινωνικά αδύναμων και των μεσαίων τάξεων και δικαιότερη-αποτελεσματικότερη κατανομή των οφελών μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Μία διακύμανση του ισχύοντος νομίσματος θα διευκόλυνε επιπλέον την προσαρμογή της οικονομίας, διορθώνοντας τις ανισορροπίες της που διαπιστώνονται από το αποτέλεσμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και το ύψος της απασχόλησης. Στην περίπτωση της ευρωζώνης έχει απωλεσθεί ένα βασικό εργαλείο προσαρμογής, που μέσω της νομισματικής διολίσθησης θα επιτύγχανε μείωση του εξωτερικού ελλείμματος  και της ανεργίας. Για το ευρώ, που είναι ένα υπερεθνικό νόμισμα, θα έπρεπε να υπάρχουν μηχανισμοί αντιστάθμισης (δεν προβλέπονται στην ευρωζώνη) με ενισχυμένη αλληλεγγύη από την μεριά των εταίρων  με στόχο την σταθεροποίηση και προσαρμογή της οικονομίας και την έξοδο από την ύφεση και την ανεργία. Αντίθετα οι ακολουθούμενες πολιτικές της ευρωζώνης, μέσω ευρωπαικών μηχανισμών αναδιάρθρωσης χρέους κρατών-μελών, προκρίνουν την διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης και ουσιαστικά την ελεγχόμενη πτώχευση. Επιπλέον η Γερμανία έφθασε στο σημείο να προτείνει την απομόνωση των ελλειμματικών χωρών και πρόσθετες κυρώσεις σε βάρος τους για την αποφυγή επιβάρυνσης των θεωρούμενων ‘επιτυχημένων’ λοιπών εταίρων.
 

(Το άρθρο αυτό γράφηκε την 29/3/2012 , τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία των πινάκων αναφέρονται στο 2011 και θεωρούμε ότι εξακολουθεί να είναι καίριο και επίκαιρο στις διαπιστώσεις του.)

 
* Οικονομολόγος (πτυχιούχος οικονομικών επιστημών, 2ετές μεταπτυχιακό διοίκησης επιχειρήσεων στην τραπεζική-χρηματοοικονομική) – Αναλυτής Πληροφοριακών Συστημάτων, email : [email protected], website : www.kallinikosnikolakopoulos.blogspot.com