Συνέντευξη που είχε παραχωρήσει οα είμνηστος Ακαδημαικός και Συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός στον Αχιλλεα Παπαδιονυσίου.
Θα θέλαμε να μας πείτε από πότε αποφασίσατε και ασχοληθήκατε με την συγγραφή και πότε με τον κινηματογράφο;
Δεν υπάρχουν σταθερές ημερομηνίες να αποφασίσεις να ασχοληθείς με πράγματα που είναι ρευστά και που δεν έχουν σχέση με πράγματα που μπορούν να χρονολογηθούν. Είναι μια διαδικασία να θέλει κανείς να εκφράσει τον εαυτό του, να εκφράσει πράγματα, κάποια στιγμή διαμορφώνεται μια κλίση, σου δίνεται μια κατεύθυνση, αυτό γίνεται στα εφηβικά χρόνια και τα πρώτα χρόνια της νεαρής ανδρικής ηλικίας, πρίν από κάποιες δεκαετίες λοιπόν…
Τι ήταν αυτό που σας κίνησε μέσα σας να ασχοληθείτε με αυτό;
Καθένας θέλει να εκφράσει τον εαυτό του και το κάνει με τη δουλειά που επιλέγει να κάνει γιατί αυτό τον καταξιώνει, έτσι κάποιος γίνεται συγγραφέας, δεν γίνονται σπουδές βέβαια αλλά κουβαλάει μέσα του πράγματα και στοιχεία που μπορεί να τον κάνουν καλό συγγραφέα ή καλό κινηματογραφιστή.
Μιλήστε μας λίγο για τα παιδικά σας χρόνια, τους γονείς σας, τους δασκάλους σας..
Απ’ την Πελοπόννησο είμαι, απ’ την Αρκαδία τελείωσα το γυμνάσιο στη Σπάρτη, ήρθα στην Αθήνα, μια γνωστή πορεία που την κάνουν όλοι, βεβαίως έζησα τα δύσκολα χρόνια της κατοχής.
Από πού αντλείτε τις εμπνεύσεις για το έργο σας;
Απ’ αυτά που έχουν γίνει γύρω μας, απ’ αυτά που γίνονται και απ’ αυτά που θα γίνουν, υπάρχει ένας μελλοντολογικός χαρακτήρας στον τρόπο που ο καθένας εμπνέεται για να ολοκληρώσει ένα έργο, έχει σχέση με τον χώρο μέσα στον οποίο ζει όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και πολιτιστικά και ιστορικά και από πολλές απόψεις..
Πείτε μας για το πρώτο διήγημα που γράψατε το 1947 με τίτλο ”Εθισμός στη νικοτίνη”.
Δεν είναι το πρώτο διήγημα, έχουν προηγηθεί και άλλα 2-3, είναι ένα οδοιπορικό και δεν είναι χρονικό γιατί δεν κάνουμε ιστορία, χρησιμοποιεί την ιστορία αλλά μπορείς να βάλεις και άλλα πράγματα μέσα. Ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται αυτά που δημιουργεί όχι για να τα αναπαραστήσει αλλά για να τα ξεπεράσει δηλ την ίδια τη ζωή να την υπερβεί και να κάνει μια σύνθεση ή οποία έχει ένα χαρακτήρα σταθερό, μονιμότητας και κερδίζει την αθανασία της. Η προσπάθεια είναι να κάνει αυτή τη πραγματικότητα που γύρω του κυριαρχεί και κανέναν μας δεν φτάνει, να της δώσει ένα χαρακτήρα λίγο πιο σταθερό και μόνιμο μέσα από μια φόρμα που επιδιώκει με τη γλώσσα του κάνοντάς την διήγημα, μυθιστόρημα κ.λ.π.
Το νόημα αυτού του διηγήματος ποιο είναι;
Η λογοτεχνία δεν δουλεύει με νοήματα, δευτερευόντως τα νοήματα ,με αισθήσεις κυρίως και με αυτά που ο αναγνώστης που κάνει την άλλη μισή δουλειά μπορεί να βάλει μέσα. Το διήγημα καλεί τον αναγνώστη να κάνει την άλλη μισή δουλειά, δεν είναι όλα έτοιμα, κουβαλάει τις μνήμες του, τις εμπειρίες του, τις λαχτάρες του, αυτό τον ορίζοντα που μπορεί να έχει και κάπου εκεί μπορεί να ταυτιστούν και να θεωρηθεί ένα διήγημα επιτυχές γιατί παρ’ όλο που είναι προσωπική ιστορία του συγγραφέα καταξιώνει και περνάει μέσα από άλλες συνειδήσεις των αναγνωστών και έτσι μετατρέπεται σε κοινή εμπειρία.
Δεν είχατε εσείς κάποια σκέψη, κάποιο νόημα κάτι που θα θέλατε να δώσετε μέσω του διηγήματος αυτού;
Ναι, θέλω να δώσω μορφή σε έναν κόσμο που υπάρχει μέσα μου, που είναι νεφελώδης για να μπορέσει να γίνει αντικείμενο μοιράσματος στους αναγνώστες..
Υπήρχε κάποιος που σας μύησε στον κόσμο του βιβλίου;
Πολλοί υπήρχανε, το να μάθει κανείς να διαβάζει είναι ανάγκη αλλά πρέπει να επιδιώξεις κάπως αυτή την ανάγκη και λίγο παραπέρα, το να καλύπτει αυτή την ανάγκη, να διαβάζει βιβλία γιατί το διάβασμα βιβλίων ανοίγει ορίζοντες, μας πλουτίζει εσωτερικά, καλλιεργούμαστε και γινόμαστε καλύτεροι όχι ηθικολογικά αλλά σαν σύνολο.
Τι θέλετε να δείξετε μέσα απ’ το έργο σας; γιατί διαβάσαμε ότι θέλετε να δείξετε την ” φυσιογνωμία ενός κόσμου δεμένου με την πατρογονική γη, την ιστορία και την παράδοση”..
Αυτά είναι πράγματα που γράφουν κάποιοι κριτικοί και κάποιοι άλλοι τα κωδικοποιούν και ως ένα σημείο είναι ανυπόστατα. Αυτό που θέλει κανείς να δείξει είναι ένα κόσμο όπως θα τον ήθελε. Το παρελθόν του μπορεί να είναι πικρό, δύσκολο, αυτά τα παιδικά χρόνια που αναφερόμαστε με αγάπη και νοσταλγία ήταν τα πιο σκληρά χρόνια ακόμα κι αν ήταν με τις καλύτερες συνθήκες για κάποιους, αυτά λοιπόν τα πράγματα ο συγγραφέας θέλει να τα δώσει με μια άλλη μορφή, θέλει να τα εξωραΐσει γιατί τα κουβαλάει μέσα του σαν δαίμονες και όχι μόνο τα χρόνια αλλά και άλλα πράγματα.
Σήμερα πιστεύετε ότι τα παιδικά χρόνια είναι για κάποιους δύσκολα όπως ήταν τότε ίσως..
Νομίζω ναι και δεν είναι μόνο εξωτερικά αλλά υπάρχει και εσωτερική περιπέτεια του ανθρώπου που είναι πιο ουσιαστική και πιο ενδιαφέρουσα. Εξίσου δύσκολα είναι και για τα σημερινά παιδιά που τα έχουν όλα, μπορεί να είναι και πιο δύσκολα ακόμα.
Με ποια έννοια;
Με μια εσωτερική δική τους σύσταση και προσωπικότητα που μπορεί να πλήττεται από πολλά πράγματα, απ’ τις σχέσεις των γονιών, απ’ τις σχέσεις με τους άλλους, αυτή την επίπεδη κατάληξη της ζωής όπως είναι σήμερα, είναι όλα εύκολα και αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα, βλέπετε κανένας δεν πεινάει σήμερα και μπορεί κι αυτό να είναι μεγάλο πρόβλημα για ευαίσθητα παιδιά, για τους υποψήφιους συγγραφείς.
Εσείς πιστεύετε ότι αυτός που έχει τα όπλα , τα απαραίτητα τουλάχιστον αυτό έχει καμιά δυσκολία;
Όχι, αυτό μπορεί να βοηθήσει να περάσει τη ζωή του ζωωδώς ή αντιθέτως να τον βοηθήσει να αποκτήσει μεγαλύτερες ανησυχίες απ’ αυτές που μπορεί να δημιουργεί μια ανώμαλη κατάσταση, ένας πόλεμος π.χ
Δηλ πιστεύετε ότι θα πρέπει να υπάρχουν δυσκολίες στα παιδιά για να μπορέσουν να..
Όχι πρέπει να υπάρχουν, δημιουργούνται δυσκολίες ακόμα και μέσα από τη διασφάλιση ενός άρτιου βιοτικού περιβάλλοντος. Τα έχουν όλα τα παιδιά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι δύσκολη η ζωή τους, μπορεί να είναι πιο δύσκολη κι απ’ τις ζωές των άλλων παιδιών που πέρασαν μέσα από φωτιά και από σίδερα, που έγιναν μάρτυρες άγριων πραγμάτων.
Μιλήστε μας λίγο για το σενάριο που γράψατε στην ταινία ”Ταξίδι στα Κύθηρα”
Μια ταινία του Αγγελόπουλου, το γράψαμε μαζί το σενάριο γιατί αυτά γίνονται σε συνεργασία πολλές φορές, το σενάριο βραβεύτηκε στις Κάνες και η ταινία έχει κάνει την πορεία της.
Ποιο είναι το μήνυμα αυτής της ταινίας;
Είναι λάθος να γυρεύουμε μηνύματα απ’ τα έργα τέχνης. Τα έργα τέχνης δεν στέλνουν μηνύματα αλλά δημιουργούν προϋποθέσεις για τους θεατές, για τους αναγνώστες, να συμμετάσχουν συναισθηματικά σ’ αυτό τον κόσμο, να τον συμπληρώσουν οι ίδιοι γιατί αλλιώς δεν λειτουργούν τα έργα τέχνης, είναι απαραίτητη η δημοσιοποίησή του και αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι οι αναγνώστες- θεατές καταλήγουν σε συναισθηματικά συμπεράσματα, σε συγκινησιακές φορτίσεις. Μηνύματα δεν δίνει η τέχνη αλλά η τέχνη έχει παιδευτικό χαρακτήρα
Ο προβληματισμός του θεατή δεν είναι ένα μήνυμα ότι προβληματίζεται για κάποια πράγματα;
Προβληματίζεται αλλά αυτό δεν είναι μήνυμα, 10 αναγνώστες θα διαβάσουν ένα βιβλίο και θα τους αρέσει για 10 διαφορετικούς λόγους. Το βιβλίο δεν στέλνει μόνο σήματα αλλά στέλνει και κάποια πράγματα, μιλάει στο συναισθηματικό τους κόσμο, στην φαντασία τους, τους αναγκάζει να σκεφτούν
Έχετε συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις βιβλίων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Οι εκθέσεις αυτές έχουν εμπορικό χαρακτήρα. Συνήθως οι εκδότες αγοράζουν τίτλους, πουλάνε τίτλους, το παζάρι είναι παζάρι και πάνε και οι συγγραφείς εκεί που τους συμφέρει να προβληθούν τα βιβλία τους, δίνουν και καμιά συνέντευξη. Σήμερα τα πράγματα είναι πιο σκληρά απ’ ότι παλιότερα γιατί έχει γίνει βιομηχανία το βιβλίο και ως προϊόν βιομηχανίας οφείλει να υπακούσει σε σκληρούς κανόνες εμπορευματοποίησης.
Και ποιοι είναι οι κανόνες αυτοί;
Ότι δεν θα βγει ποτέ βιβλίο όσο σπουδαίο και αν είναι αν δεν υπόκεινται κάποια κέρδη σε αυτούς που το γράψανε. Πάνε πάλι τα παλιά χρόνια που ο εκδότης είχε μεράκι που έβγαζε ένα βιβλίο και ήξερε ότι αν δεν πουληθεί θα πάρει τα λεφτά του πίσω, τώρα τα πράγματα είναι πολύ σκληρά και αυτό οδηγεί και τους εκδότες και τους συγγραφείς να ψάχνουν να δουν τι θα κάνουν, πως θα πουλήσουν, πως θα βγάλουν λεφτά .
Μπορούν όμως να προβλεφθούν οι πωλήσεις;
Όχι αλλά υπάρχουν συνταγές και ελπίζουν να ακολουθήσουν τη συνταγή και να βγάλουν πολλά χρήματα και αντίτυπα.
Μήπως η συνταγή είναι να πληρώνει το βιβλίο αυτός που το βγάζει και θέλει να το εκδώσει οπότε αυτοί είναι σίγουροι εκ των προτέρων ότι έχουν βγάλει τα κέρδη τους;
Όχι γιατί υπάρχει κι άλλος κόσμος απ’ έξω, στην τέχνη υπάρχουν κάποιες αξίες, αισθητικές αξίες, η τέχνη δεν είναι εμπόριο αλλά αναγκαστικά γίνεται, το βιβλίο πουλιέται, κουβαλάει όμως και κάποιες οικονομικές αξίες και αυτό που θα πρέπει να προέχει είναι οι αισθητικές αξίες. Τι λεει αυτό το βιβλίο, πόσο καλό είναι, υπάρχει μια κοινότητα ειδικών, υπάρχει το αναγνωστικό κοινό που αποφαίνεται.
Πιστεύετε ότι σήμερα υπάρχει ενδιαφέρον του κοινού για το βιβλίο;
Το ερώτημα είναι για πιο βιβλίο υπάρχει ενδιαφέρον. Υπάρχει για τα Best Sellers που διαβάζονται εύκολα, υπάρχουν όμως και βιβλία που θέλουν κόπο και προσπάθεια να τα διαβάσεις και να συμμετέχεις σε αυτά που βλέπεις, σε αυτά που γίνονται, δεν είναι για να περνάς την ώρα σου, η λογοτεχνία δεν είναι για να περνάς την ώρα σου, είναι ενασχόληση σοβαρή, θέλει να συμμετέχεις, σε θέλει μέσα να προβληματίζεσαι και να αναρωτιέσαι.
Μιλήστε μας για την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών που είστε μέλος.
Είναι μια Ακαδημία που έχει και ένα τομέα γραμμάτων βεβαίως είναι τιμή να είσαι μέλος σε μια ακαδημία, η επιλογή γίνεται σύμφωνα με κάποιο προσόν που έχεις, κάποιο στοιχείο.
Μιλήστε μας λίγο για τα βιβλία σας.
Επιγραμματικά θα σας πω ότι εγώ ζω στην Ελλάδα και γράφω ελληνικά, αυτό με προσδιορίζει και αυτά που γράφω έχουν σχέση με την ελληνική ζωή. Γράφω για πράγματα που γίνονται σ’ αυτό το χώρο και όλα αυτά δημιουργούν κάποια κεντρίσματα μέσα στα οποία εγώ εντάσσομαι ως πρόσωπο, δεν είμαι παρατηρητής, με απασχολεί πιο να είναι το μέλλον αυτού, αυτών των ανθρώπων όλα αυτά είναι πυρήνες, είναι στοιχεία που προσδιορίζουν ένα έργο.
Είστε και πρόεδρος του ελληνικού κέντρου κινηματογράφου. Πείτε μας για τους σκοπούς και τους στόχους του κέντρου αυτού.
Οι στόχοι του προσδιορίζονται απ’ την ιδιωτική του πράξη, απ’ το προεδρικό διάταγμα. Η προσπάθεια να βελτιωθεί και να ενισχυθεί η τέχνη του κινηματογράφου. Είναι σαφής η πρόθεση, ο στόχος και ο σκοπός είναι σαφής, στόχος του κέντρου είναι να κάνει καλές ταινίες, όχι να κάνει απλώς ταινίες, να βοηθάει να γίνονται καλές ταινίες. Κατά κάποιο τρόπο έχει παιδευτικό χαρακτήρα με τις επιλογές που κάνει, με τις ενισχύσεις στις παραγωγές φροντίζει να παράγονται καλές αισθητικά ταινίες και δεν αποκλείει η προϋπόθεση αυτή την περίπτωση να δίνει εμπορικές ταινίες..
Πως είναι σήμερα ο κινηματογράφος σε σχέση με παλιά γιατί στην τηλεόραση βλέπουμε σήμερα ταινίες του παλιού καλού κινηματογράφου.
Υπάρχουν ταινίες που κουβαλάνε την νοσταλγία εκείνων των χρόνων, το ότι υπήρχαν μεγάλοι παραγωγοί ο Φίνος, ο Ζερβός, Καραγιάννης-Καραντζόπουλος, έκαναν πολλές ταινίες, τώρα δεν υπάρχουν ιδιώτες παραγωγοί, υπάρχουν ελάχιστοι, κατά κάποιο τρόπο το κέντρο έχει υποκαταστήσει κατά τρόπο λανθασμένο γιατί σκοπός του κέντρου δεν είναι να παράγει ταινίες αλλά να βοηθά να γίνονται καλές ταινίες.
Γιατί σήμερα δεν υπάρχουν ιδιώτες παραγωγοί;
Επειδή η τηλεόραση χτύπησε τη βιομηχανία του κινηματογράφου. Η τηλεόραση σε πρώτη φάση ήταν καταστροφική για τον κινηματογράφο, τώρα παίρνει κάπως τα πάνω του, αρχίζουν να διαμορφώνονται κάποιες συνθήκες και τώρα υπάρχουν κάποια άτομα που κάνουν παραγωγή, βάζουν κάποια κεφάλαια και βγάζουν κάποια ταινία αλλά είναι λίγο το κλίμα αξεκαθάριστο ως προς το κέντρο και θα πρέπει με σαφήνεια να οριοθετηθούν κάποια πράγματα…
Ποιες είναι οι δραστηριότητες του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου;
Το κέντρο χρηματοδοτεί την παραγωγή ταινιών για τις οποίες κρίνει, έχει ειδική επιτροπή που λεει αν θα έχει καλό αποτέλεσμα, έχει σαν σκοπό τη διακίνηση, και τη διανομή των ταινιών αυτών, ελπίζω ότι έχει και παιδευτικό χαρακτήρα.
Πως βλέπετε ότι μπορούν να υλοποιηθούν οι στόχοι του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου;
Να γίνονται καλές ταινίες, έχουμε συγκροτήσει μια επιτροπή που κρίνει κάποια πράγματα με την αναζήτηση καλών σεναρίων, καλών προϋποθέσεων, με την συνεργασία με αξιόλογους παραγωγούς.
Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου δίνεί την δυνατότητα έκφρασης σε νέες δυνάμεις;
Ναι και εκεί αποσκοπεί, υπάρχουν νέοι που έχουν δείξει δείγματα δουλειάς είτε με ταινίες μικρού μήκους είτε με το φεστιβάλ Δράμας
Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου πως λειτουργεί;
Έχει βγει μια ανώνυμη εταιρεία, είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού, έχει δημοτικό συμβούλιο, έχει μια επιχορήγηση και λειτουργεί ως ανώνυμη εταιρεία. Είναι με ιδιωτικά κριτήρια και είναι ιδιοκτησία του υπουργείου πολιτισμού.
Η τηλεόραση έχει παίξει αρνητικό ρόλο στον κινηματογράφο ή θετικό;
Η τηλεόραση έπαιξε ένα ρόλο ανασταλτικό γιατί ο κόσμος δεν πήγαινε να δει ταινίες στις αίθουσες, τις έβλεπε σπίτι του. Η τηλεόραση ήταν καινούργιο πράγμα αντί να βγαίνει και να πληρώνει εισιτήρια καθόταν σπίτι του και έβλεπε ταινίες και προγράμματα της τηλεόρασης.
Μιλήστε μας για το βιβλίο σας ”1836-2011”.
Είναι μια ποιητική αντιμετώπιση του χρόνου, είναι εντελώς προσωπικά τα πράγματα που καταγράφονται έστω και αν λανσάρονται ως καταγραφές ποικίλων προσώπων.
Βλέπετε ότι υπάρχει ανοδική πορεία του κινηματογράφου;
Στις τέχνες δεν υπάρχει ανοδική πορεία, υπάρχει μια πορεία με καμπύλες, μπορεί να είναι μεγάλες περίοδοι ξηρασίας και ξαφνικά αρχίζει να γίνεται κάτι καλό..
Ποια η άποψή σας για την τηλεόραση;
Είναι πολύ σπουδαίο πράγμα η τηλεόραση φτάνει να έχει καλό πρόγραμμα. Θεωρώ ότι αν εξαιρέσει κανείς τα κρατικά κανάλια που προσπαθούν να κάνουν καλή δουλειά τα άλλα κατά κανόνα σύρονται από την θεαματικότητα. Τα κανάλια λειτουργούν από τη διαφήμιση γιατί έτσι διασφαλίζουν τα έσοδά τους βεβαίως έχουν κι άλλους στόχους, για να πάρει μεγαλύτερο μέρος απ’ την πίτα της διαφήμισης πρέπει να έχει μεγάλη ακροαματικότητα. Το πρόγραμμα το προσαρμόζει έτσι πως ο κόσμος θα κοιτάξει αυτό ή το άλλο και εκεί θα παει να πληρώσει, κακός οδηγός..
Ναι όμως μπορεί ένα κανάλι να έχει ακροαματικότητα, ένα άλλο κρατικό να έχει μικρότερη αλλά δεν μετράει και η αγοραστική δύναμη αυτού που βλέπει αυτό το πράγμα γιατί κάποιοι να έχουν να δουν το ιδιωτικό κανάλι μια εκπομπή πρώτης ποιότητας αλλά να μην υπάρχει αγοραστική δύναμη.
Στη διαφήμιση υπάρχει αγοραστική δύναμη, είναι με τέτοιο τρόπο κατευθυνόμενη ώστε να ψάχνει να βρίσκει τον πελάτη της.
Όλοι λένε ότι τα κρατικά κανάλια έχουν καλύτερα προγράμματα αλλά έχουν την μικρότερη ακροαματικότητα. Αυτό που οφείλεται;
Υπάρχουν διάφορα επίπεδα και τα κανάλια, η τηλεόραση, τα βιβλία θα έπρεπε να ανεβάζουν το μορφωτικό επίπεδο, να το καλλιεργούν αλλά πάνε αντίθετα. Η καλλιέργεια θέλει προσπάθεια και όταν το κανάλι δεν κάνει καμιά προσπάθεια στο κοινό του να το ανεβάσει, να του δώσει κάποια πράγματα το ένα κατεβάζει το άλλο. Όσο πιο χυδαίο το πρόγραμμα τόσο πιο χαμηλό το κοινό.
Πιστεύετε ότι η ιδιωτική τηλεόραση κάνει προσπάθεια να κατεβάσει το κοινό;
Η ιδιωτική τηλεόραση κυνηγάει το κέρδος της και το κέρδος είναι απ’ τη διαφήμιση και για να έχεις διαφήμιση πρέπει να έχεις μεγάλη ακροαματικότητα προσφέροντας στο κοινό αυτό που θέλει.