Αλλαγές αρμοδιοτήτων, επιστράτευση drones και αεροφωτογραφιών, σύστημα αυτόματου εντοπισμού κάθε νέου αυθαίρετου κτίσματος, ηλεκτρονικό σύστημα καταγγελιών και κατεδαφίσεις εξπρές περιλαμβάνει το φιλόδοξο σχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης. Στόχος της ηγεσίας του ΥΠΕΝ είναι η ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος παρακολούθησης του δομημένου περιβάλλοντος, του εντοπισμού και της κατεδάφισης των αυθαίρετων κατασκευών.
Του Βασίλη Παπακωνσταντόπουλου
Φυσικά, μένει να δούμε πώς όλο αυτό θα μεταφερθεί από τη θεωρία στην πράξη κι αν θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα ή θα έχει την τύχη όλων των προηγούμενων προσπαθειών των τελευταίων πολλών ετών. Η ενεργοποίηση αρκετών διατάξεων, πάντως, παραπέμπεται στην έκδοση υπουργικών αποφάσεων, κάτι που ενδέχεται να επιφέρει καθυστερήσεις στην πλήρη εφαρμογή όσων προβλέπει το υπό διαβούλευση (μέχρι αύριο) σχέδιο νόμου του υπουργείου.
Οι αλλαγές για την αυστηροποίηση του πλαισίου της αυθαίρετης δόμησης καταλαμβάνουν το ένα τέταρτο των άρθρων του νομοσχεδίου (τα 31 από τα 123). Ενδιαφέρον έχει το άρθρο 52, με το οποίο θεσμοθετείται Ενιαίο Ηλεκτρονικό Σύστημα Καταγγελιών, που θα είναι προσβάσιμο μέσω του gov.gr. Αντικείμενό του θα είναι η δημιουργία και η τήρηση ψηφιακού αρχείου καταγγελιών για τον εντοπισμό και τον έλεγχο αυθαίρετων κτιρίων και κατασκευών και ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων για την υποβολή των καταγγελιών καθώς και για την καταγραφή, την αξιολόγηση και την προτεραιοποίηση της παρακολούθησης της εξέλιξής τους.
Για την άντληση δεδομένων και αρχείων σχετικά με τα ακίνητα στα οποία αφορούν οι καταγγελίες, η πλατφόρμα διασυνδέεται με τις υπόλοιπες σχετικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες και κυρίως με το σύστημα έκδοσης ηλεκτρονικών αδειών «e-Αδειες». Το σύστημα θα τεθεί σε δοκιμαστική λειτουργία δύο μηνών, ενώ έναν μήνα μετά τη λήξη αυτής της περιόδου θα αρχίσει και η κανονική λειτουργία του.
Ποια θα είναι αυτή; Αν κάποιος εντοπίσει μια πολεοδομική παράβαση, θα μπορεί να την «καρφώσει» στο υπουργείο Περιβάλλοντος, πληρώνοντας παράβολο ύψους 200 ευρώ. Καταγγελία θα μπορούν να υποβάλουν ηλεκτρονικά στην πλατφόρμα ο ενδιαφερόμενος, ο πληρεξούσιος δικηγόρος του ή εξουσιοδοτημένος μηχανικός. Τα έσοδα του λογαριασμού θα διατίθενται για την καταβολή των αποζημιώσεων και των εξόδων των ελεγκτών δόμησης που διεξάγουν τους ελέγχους. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η καταγγελία θα μπορεί να υποβληθεί και με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στο υπουργείο Περιβάλλοντος ή και σε έγχαρτη μορφή, με αυτοπρόσωπη παρουσία ή μέσω εξουσιοδοτημένου προσώπου.
Από την πληρωμή του παραβόλου εξαιρούνται οι φορείς του Δημοσίου, ενώ, σε περίπτωση που η καταγγελία αποδειχθεί έστω και μερικώς ακριβής, το παράβολο θα επιστρέφεται στον καταγγέλλοντα. Αν υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον καταγγέλλοντα, ο εκάστοτε διαχειριστής του ΕΗΣΥΚΑ λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για την προστασία της ταυτότητας του καταγγέλλοντος, καθώς και κάθε άλλης πληροφορίας, για την οποία ο καταγγέλλων θεωρεί ότι η αποκάλυψή της είναι εξαιρετικά επιζήμια γι’ αυτόν, εφόσον ο καταγγέλλων προσδιορίζει ειδικά τις πληροφορίες και τους λόγους για τους οποίους ζητεί τη λήψη μέτρων εμπιστευτικότητας.
Αρμόδια υπηρεσία για την ενημέρωση του Ενιαίου Ηλεκτρονικού Συστήματος Καταγγελιών (ΕΗΣΥΚΑ) και την καταχώριση και την επεξεργασία των δεδομένων και των πληροφοριών του συστήματος, καθώς και για την αξιολόγηση, την προτεραιοποίηση και τη διαχείριση των καταγγελιών είναι η Διεύθυνση Εφαρμογής Σχεδιασμού και Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος (ΔΕΣΕΔΠ) του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Οι καταγγελίες θα αξιολογούνται βάσει της συμβατότητάς τους με τις αρμοδιότητες της ΔΕΣΕΔΠ και της επάρκειας των στοιχείων που περιέχουν, ώστε να είναι δυνατές η διερεύνησή τους και η διεξαγωγή ελέγχου ή έρευνας. Η Διεύθυνση θα αρχειοθετεί τις προδήλως αβάσιμες ή αστήρικτες καταγγελίες, των οποίων είναι αδύνατη η διερεύνηση. Στην περίπτωση αυτή ο καταγγέλλων δύναται να συμπληρώσει την καταγγελία του με την προσκομιδή, οποτεδήποτε, κάθε στοιχείου, εγγράφου και πληροφορίας για την υποστήριξή της. Στην περίπτωση αυτή η καταγγελία επαναξιολογείται. Ως χρόνος υποβολής της λογίζεται ο χρόνος συμπλήρωσης από τον καταγγέλλοντα των σχετικών αποδεικτικών στοιχείων.
Η προτεραιοποίηση ελέγχου των καταγγελιών θα λαμβάνει υπόψη τα εξής κριτήρια:
α) Το μέγεθος του αυθαίρετου κτιρίου ή κατασκευής.
β) Την εκτίμηση του βαθμού επικινδυνότητας της καταγγελλόμενης πράξης και την αξιολόγηση του κινδύνου ως προς τις άμεσες ή έμμεσες συνέπειές της στο περιβάλλον, ιδίως στα δάση, στις δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, στον αιγιαλό, στις παραλίες και στα ρέματα.
γ) Την επανάληψη της καταγγελλόμενης πράξης ή την υποτροπή του καταγγελλόμενου.
δ) Τη χρονική προτεραιότητά τους.
Οι μπουλντόζες πιάνουν… δουλειά στις «φρέσκες» παράνομες κατασκευές
Το σχέδιο νόμου φιλοδοξεί να επιταχύνει τις διαδικασίες κατεδαφίσεων παράνομων κατασκευών, δίνοντας έμφαση στα «φρέσκα» αυθαίρετα. Συγκεκριμένα, ορίζεται ότι κατεδαφίζεται κατ’ απόλυτη προτεραιότητα:
– το σύνολο των νέων αυθαίρετων κατασκευών που κατασκευάστηκαν μετά την 1η Ιανουαρίου 2024,
– το σύνολο των αυθαίρετων κατασκευών που κατασκευάστηκαν μετά την 28η Ιουλίου 2011,
– όσα αυθαίρετα έχουν υπαχθεί σε νόμο τακτοποίησης με ψευδείς δηλώσεις.
Κατά παρέκκλιση δύναται να προτεραιοποιούνται περιπτώσεις αυθαίρετων κατασκευών, οι οποίες κρίνεται ότι συνεπάγονται σημαντική περιβαλλοντική όχληση. Σε κάθε περίπτωση κατεδαφίζεται αριθμός αυθαιρέτων κατ’ ελάχιστον ίσος με τον αριθμό των οριστικών πρωτοκόλλων κατεδάφισης του 2022 κατά 50% με κριτήρια χρονικής προτεραιότητας και κατά 50% με κριτήρια περιβαλλοντικά και χωροταξικά. Η κατεδάφιση αυθαιρέτων διενεργείται από την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ή του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, ύστερα από απόφαση του προϊσταμένου της Γενικής Διεύθυνσης του Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Σε περίπτωση εντοπισμού ύστερα από έλεγχο των κλιμακίων ελέγχου αυθαιρέτου κτίσματος ή κατασκευής, κατά την ώρα που κατασκευάζονται (επ’ αυτοφώρω) και δεν υπάρχει έγκυρη πινακίδα του έργου, ο φερόμενος ιδιοκτήτης υποβάλλει στην ηλεκτρονική διεύθυνση που υποδεικνύει η Γενική Διεύθυνση Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εντός αποκλειστικής προθεσμίας 10 ημερών από την τοιχοκόλληση της έκθεσης αυτοψίας, στοιχεία από τα οποία αποδεικνύεται η νομιμότητα του κτίσματος, της κατασκευής ή της αλλαγής χρήσης, συμπεριλαμβανομένης της άδειας νομιμοποίησης. Αν παρέλθει άπρακτη η ανωτέρω προθεσμία ή τα στοιχεία δεν αποδεικνύουν τη νομιμότητα της κατασκευής, εκδίδεται από τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών, μέσα σε προθεσμία τριών εργάσιμων ημερών, πρωτόκολλο κατεδάφισης, το οποίο αποστέλλεται στην αρμόδια υπηρεσία των υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Υποδομών και Μεταφορών, η οποία τοιχοκολλάται στο ακίνητο, από την αρμόδια αστυνομική Αρχή.
Η αρμόδια υπηρεσία των δύο υπουργείων κατεδαφίζει το αυθαίρετο το αργότερο εντός ενός μηνός και συντάσσει πρακτικό κατεδάφισης. Αν βρεθούν μηχανικά μέσα, ιδίως οχήματα και δομικά μηχανήματα, ή άλλα υλικά, όπως ξυλότυπος και μεταλλότυπος, κατάσχονται και εκποιούνται με απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου, το οποίο ορίζει μεσεγγυούχο για τη φύλαξη των κατασχεμένων έως την εκποίησή τους.
Στις υπόλοιπες περιπτώσεις ορίζεται ότι μετά τον έλεγχο αυθαιρεσιών από τα ειδικά κλιμάκια εκδίδεται έκθεση αυτοψίας, η οποία αποστέλλεται ηλεκτρονικά στο υπουργείο που με τη σειρά του τη στέλνει ανωνυμοποιημένη ως προς τα στοιχεία των μελών των κλιμακίων ελέγχου, στην κατά τόπο αρμόδια αστυνομική Αρχή, προκειμένου να τοιχοκολληθεί στο ακίνητο, γεγονός το οποίο σημαίνει και την αυτόματη διακοπή των οικοδομικών εργασιών.
Δικαίωμα προσφυγής μετά την κοινοποίηση της αυτοψίας
Κατά της έκθεσης αυτοψίας ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να ασκήσει προσφυγή στο Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων Β’ εντός 10 ημερών από την τοιχοκόλληση της έκθεσης αυτοψίας στο ακίνητο. Η προσφυγή θα πρέπει να συνοδεύεται από αποδεικτικό καταβολής υπέρ του «Πράσινου Ταμείου» παραβόλου, το ύψος του οποίου διαμορφώνεται ως εξής: 200 ευρώ για παραβάσεις επιφάνειας έως και 30 τ.μ., 500 ευρώ για παραβάσεις επιφάνειας έως και 80 τ.μ. και 1.000 ευρώ για παραβάσεις επιφάνειας άνω των 80 τ.μ.
Σημειώνεται ότι δεν παρέχεται δικαίωμα εάν κατά τον έλεγχο διαπιστωθεί ότι εκτελούνται οικοδομικές εργασίες και δεν υπάρχει έγκυρη πινακίδα του έργου, εάν πρόκειται για αυθαίρετα σε δάση, σε δημόσια κτήματα, στον αιγιαλό, στη ζώνη παραλίας, σε Α’ ζώνη αρχαιολογικού χώρου, σε ιστορικό τόπο, παραδοσιακό οικισμό κ.λπ.
Η απόφαση επί της προσφυγής θα εκδίδεται μέσα σε έναν μήνα από την υποβολή της. Το παράβολο θα επιστρέφεται στον προσφεύγοντα σε περίπτωση που η προσφυγή γίνει δεκτή, εν όλω ή εν μέρει. Σε περίπτωση απόρριψης της προσφυγής ή παρέλευσης άπρακτης της προθεσμίας για την άσκησή της, η έκθεση αυτοψίας θα καθίσταται οριστική. Η οριστική έκθεση αυτοψίας επέχει θέση πράξης διαπίστωσης παραβάσεων, βάσει της οποίας τα αυθαίρετα κτίσματα ή κατασκευές καθίστανται άμεσα κατεδαφιστέα και επισύρουν κυρώσεις.
Κατά και της απόφασης του ΚΕΣΥΠΟΘΑ μπορεί να γίνει προσφυγή στο Διοικητικό Εφετείο, η οποία πάντως δεν αναστέλλει αυτομάτως το πρωτόκολλο κατεδάφισης αν και ο ενδιαφερόμενος μπορεί να ζητήσει την αναστολή εκτέλεσής του. Η αίτηση ακύρωσης συζητείται υποχρεωτικά εντός 60 ημερών από την κατάθεσή της και η οριστική απόφαση εκδίδεται εντός 15 ημερών από τη συζήτηση και σε κάθε περίπτωση εντός 75 ημερών από την κατάθεσή της και κοινοποιείται το αργότερο 10 ημέρες μετά τη δημοσίευσή της.
«Πέφτει» στο μισό το πρόστιμο αν το γκρεμίσεις οικειοθελώς
Ο ιδιοκτήτης αυθαίρετου κτίσματος ή κατασκευής δύναται να προβεί αυτοβούλως στην αποδοχή της έκθεσης αυτοψίας και στην κατεδάφιση ή στην αποκατάσταση της νόμιμης χρήσης με την επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση. Για τον σκοπό αυτό υποβάλλει είτε στη Διεύθυνση Εφαρμογής Σχεδιασμού και Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας είτε ηλεκτρονικά στη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που θα δημιουργηθεί προς τον σκοπό αυτό ή σε έγχαρτη μορφή αυτοπροσώπως ή μέσω εξουσιοδοτούμενου υπεύθυνη δήλωση ή ηλεκτρονική υπεύθυνη δήλωση μέσω του gov.gr, με την οποία αναλαμβάνει την υποχρέωση να προβεί στην κατεδάφιση – απομάκρυνση και αποκατάσταση με ίδια μέσα, εντός προθεσμίας 30 εργάσιμων ημερών από την τοιχοκόλληση της έκθεσης αυτοψίας στο ακίνητο.
Μετά την κατεδάφιση – απομάκρυνση, που πιστοποιείται από τον ελεγκτή δόμησης που ορίζεται από τον ειδικό επιθεωρητή, το κλιμάκιο που είχε συντάξει την έκθεση αυτοψίας ή άλλο κλιμάκιο που συγκροτείται ειδικά για τον σκοπό αυτόν συντάσσει πρωτόκολλο συμμόρφωσης, με το οποίο βεβαιώνονται η εκτέλεση ή μη της κατεδάφισης του συνόλου των αυθαίρετων κτισμάτων και κατασκευών και η επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση από τον ιδιοκτήτη του ακινήτου.
Εφόσον ο ιδιοκτήτης γκρεμίσει το αυθαίρετο και δεν είναι υπότροπος, διαγράφεται το 50% του προστίμου ανέγερσης και δεν επιβάλλονται ή ανακαλούνται οι διοικητικές κυρώσεις και παύει και η ποινική δίωξη. Σε περίπτωση μερικής συμμόρφωσης του ιδιοκτήτη, διαγράφεται το 50% του προστίμου ανέγερσης που αναλογεί στα κατεδαφισθέντα κτίσματα και στις αποκατασταθείσες χρήσεις και κατά τα λοιπά επιβάλλονται οι κυρώσεις.
Αν ο ιδιοκτήτης προβεί στη νομιμοποίηση των αυθαίρετων κατασκευών, επιβάλλεται το μισό πρόστιμο ανέγερσης, καθώς και πρόστιμο μη συμμόρφωσης με την υποχρέωση κατεδάφισης, από τη διαπίστωση του αυθαιρέτου, έως την ημερομηνία έκδοσης της οικοδομικής άδειας. Σε κτίρια που διαθέτουν οικοδομική άδεια, λειτουργούν βιομηχανικές και βιοτεχνικές χρήσεις και έχει συντελεστεί υπέρβαση ύψους μέχρι 2 μέτρων, επιβάλλεται πρόστιμο ίσο με το 30% του προστίμου ανέγερσης και μη συμμόρφωσης με την υποχρέωση κατεδάφισης.
Σε κάθε περίπτωση ο ιδιοκτήτης του αυθαιρέτου βαρύνεται με τη δαπάνη κατεδάφισης που θα πράξει το Δημόσιο και αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου.
Χαράτσι ανέγερσης ανάλογα με την αξία
Τα πρόστιμα ανέγερσης θα υπολογίζονται βάσει της αξίας του αυθαιρέτου επί τον συντελεστή περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Το ελάχιστο ύψος του προστίμου ανέγερσης αρχίζει από 250 έως 1.500 ευρώ ανάλογα με την περίπτωση. Η αξία του αυθαιρέτου θα υπολογίζεται ως το γινόμενο της επιφάνειάς του, πολλαπλασιαζόμενης επί την τιμή ζώνης της περιοχής του ακινήτου, ενώ ο συντελεστής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης θα ορίζεται σε 1,2 για σοβαρές αυθαιρεσίες (εντός περιοχών Natura, δασών, ρεμάτων, αιγιαλού κ.ά.) και σε μία για τις υπόλοιπες περιπτώσεις αυθαιρέτων.
Από την τοιχοκόλληση της έκθεσης αυτοψίας έως την κατεδάφιση ή τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, εφόσον προβλέπεται, θα μπορεί να επιβάλλεται για κάθε έτος μη αποκατάστασης της αυθαιρεσίας πρόστιμο μη έγκαιρης κατεδάφισης, το οποίο θα ισούται με το 50% του προστίμου ανέγερσης. Τα πρόστιμα ανέγερσης των αυθαιρέτων θα καταβάλλονται σε 30 ισόποσες μηνιαίες δόσεις και τα πρόστιμα μη έγκαιρης κατεδάφισης σε 12 μηνιαίες δόσεις. Αν το οφειλόμενο πρόστιμο εξοφληθεί ολόκληρο εντός του πρώτου μήνα από τη βεβαίωση του προστίμου στην αρμόδια οικονομική υπηρεσία, θα παρέχεται έκπτωση 30%.