Ο Σαντιάγο Ραμόν ι Καχάλ (1 Μαΐου 1852 – 17 Οκτωβρίου 1934) ήταν Ισπανός παθολογοανατόμος, ιστολόγος και νευροεπιστήμονας. Η πρωτοπόρα του διερεύνηση της μικροσκοπικής δομής του εγκεφάλου είχε ως αποτέλεσμα να θεωρείται από πολλούς ως ο πατέρας της σύγχρονης νευροεπιστήμης.
Οι ιατρικές απεικονίσεις που σχεδίασε θεωρούνται άριστες και πολλές από τις απεικονίσεις του δέντρου επικοινωνίας των κυττάρων του εγκεφάλου εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Ο Σαντιάγο Ραμόν ι Καχάλ βραβεύθηκε από κοινού με τον Καμίλλο Γκόλτζι με το βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1906 για το έργο τους στη διερεύνηση της δομής του νευρικού συστήματος.
Γιος του λέκτορα ιατρικής και ανατομίας Χούστο Ραμόν και της Αντόνια Καχάλ, οι οποίοι κατάγονταν από την Αραγωνία, ο Ραμόν ι Καχάλ γεννήθηκε στην Πετίγια ντε Αραγόν, στη Ναβάρρα, Ισπανία.
Σαν παιδί μετακινούνται από σχολείο σε σχολείο, λόγω της κακής συμπεριφοράς του και της αντι-απολυταρχικής στάσης του. Ένα ακραίο παράδειγμα της πρωιμότητας και της επαναστατικότητάς του είναι η φυλάκισή του στην ηλικία των έντεκα για την καταστροφή της πόρτας της αυλής του γείτονά του με ένα κανόνι που έφτιαξε. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1868, ο πατέρας του Καχάλ, ελπίζοντας να κεντρίσει το ενδιαφέρον του γιου για μια ιατρική σταδιοδρομία, τον πήρε στα νεκροταφεία για να βρει ανθρώπινα λείψανα για ανατομική μελέτη. Η σχεδίαση των οστών ήταν σημείο καμπής για τον Καχάλ και όντως στη συνέχεια σπούδασε ιατρική.
Ο Ραμόν ι Καχάλ σπούδασε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Σαραγόσας, όπου ο πατέρας του ήταν δάσκαλος ανατομίας, και αποφοίτησε το 1873. Μετά από ένα διαγωνισμό, υπηρέτησε ως στρατιωτικός γιατρός του ισπανικού στρατού. Πήρε μέρος σε μια αποστολή στην Κούβα το 1874 – 1875, όπου αρρώστησε με ελονοσία και φυματίωση.
Μετά την επιστροφή του στην Ισπανία νυμφεύθηκε τη Σιλβέρια Φανιανάς Γκαρσία το 1879, με την οποία απέκτησαν 4 κόρες και τρεις γιους. Το 1877 έλαβε το διδακτορικό του στην Ιατρική στη Μαδρίτη και έλαβε τη θέση καθηγητή ανατομίας του Πανεπιστημίου της Βαλένθια το 1883. Αργότερα διετέλεσε καθηγητής στη Βαρκελώνη (1887) και στη Μαδρίτη (1892) και ήταν επίσης ο διευθυντής του Μουσείου της Σαραγόσας (1879), διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Υγιεινής (Instituto Nacional de Higiene) (1899) και ιδρυτής του Εργαστηρίου Βιολογικών Ερευνών (Laboratorio de Investigaciones biológicas) (1922), το οποίο αργότερα μετονομάστηκε σε Ινστιτούτο Καχάλ.
Πέθανε στη Μαδρίτη το 1934, σε ηλικία 82 ετών.
Έργο και θεωρίες
Όταν ο Ραμόν ι Καχάλ βρισκόταν στα Πανεπιστήμια της Σαραγόσας και της Βαλένθια, ασχολήθηκε με την παθολογία της φλεγμονής, τη μικροβιολογία της χολέρας, καθώς και τη δομή των επιθηλιακών κυττάρων και ιστών. Το 1887, όταν μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, έμαθε την προετοιμασία των ιστών με νιτρικό άργυρο του Γκόλτζι και έστρεψε την προσοχή του στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έκανε εκτεταμένες έρευνες σε νευρικό υλικό από πολλά είδη και τις περισσότερες μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου.
Ο Ραμόν ι Καχάλ έκανε αρκετές σημαντικές συνεισφορές στη νευροανατομία. Ανακάλυψε τον αξονικό αυξητικό κώνο και πειραματικά απέδειξε ότι τα νευρικά κύτταρα δεν ήταν συνεχή αλλά σε στενή επαφή. Αυτό παρείχε την οριστική απόδειξη για αυτό που αργότερα θα γίνει γνωστό ως «νευρωνικό δόγμα», το οποίο σήμερα θεωρείται ως το θεμέλιο της σύγχρονης νευροεπιστήμης. Κατά τη διάρκεια της διαμάχης ανάμεσα στις θεωρίες των νευρικών δικτύων (π.χ. θεωρία νευρώνα, θεωρία δικτύου), ο Ραμόν ι Καχάλ ήταν υπερασπιστής της θεωρίας του νευρώνα.
Έδωσε λεπτομερείς περιγραφές των τύπων κυττάρων που σχετίζονται με νευρικές δομές και παρήγαγε εξαιρετικές απεικονίσεις δομών και της συνδεσμολογίας τους.
Ήταν υπέρμαχος της ύπαρξης των δενδριτικών ακάνθων, παρόλο που ο ίδιος δεν τις αναγνώριζε ως σημείο επαφής με προσυναπτικά κύτταρα. Ήταν υπέρμαχος της πολωμένης λειτουργίας των νευρικών κυττάρων και ο μαθητής του Ραφαέλ Λορέντε ντε Νο συνέχισε τη μελέτη των συστημάτων εισόδου/εξόδου στη θεωρία καλωδίων και πραγματοποίησε μερικές από τις πρώτες αναλύσεις κυκλωμάτων των νευρικών δομών.
Ανακάλυψε έναν νέο τύπο κυττάρων, ο οποίος πήρε το όνομά του, τα διάμεσα κύτταρα του Καχάλ. Αυτά τα κύτταρα είναι νευρώνες οι οποίοι βρίσκονται μέσα στους λείους μυς των σπλάχνων, ενεργώντας ως βηματοδότες για την παραγωγή των βραδέων συσταλτικών κυμάτων κατά μήκος του γαστρεντερικού, μεσολαβώντας ανάμεσα στη νευροδιαβίβαση από τους κινητικούς νευρώνες και στα κύτταρα των λείων μυών.