Το 1677 η Μήλος πανηγύριζε τη στέψη του Ιωάννη Καψή από τον καθολικό ιερέα Δον Καμμίλο. Ο πληθυσμός του νησιού άγγιζε τους 20.000 κατοίκους και 5.000 ψυχές κατέκλυζαν τα σοκάκια της πανέμορφης Χώρας. Τα σπίτια ήταν στολισμένα με την τελευταία γαλλική ή βενετσιάνικη μόδα από τα λάφυρα των πειρατικών επιδρομών και οι άντρες ήταν ντυμένοι φραγκολεβαντίνικα και κάπνιζαν πολύ.
Αυτό που προκαλούσε τη μεγαλύτερη εντύπωση όμως, ήταν οι κοντές φούστες των γυναικών με τους περιηγητές του 17ου αιώνα να χαρακτηρίζουν την Μήλο και την Κίμωλο χώρους ελεύθερου έρωτος και ακολασίας! Μετά από 90 χρόνια, στα 1776, στη Χώρα ζούσαν μονάχα 200 άνθρωποι που περιφέρονταν άρρωστοι στα ερείπια της ρημαγμένης πόλης.
Ο πειρατής από το Λιδωρίκι που ερωτεύτηκε την πλούσια Μηλιά …
Οι Τούρκοι είχαν καταλάβει τη Μήλο το 1537, αλλά στον αιώνα που ακολούθησε, το νησί έγινε το λίκνο του εμπορίου της πειρατικής λείας της Μεσογείου, με συνέπεια να γνωρίσει μεγάλη οικονομική άνθηση.
Εκείνη την εποχή εμφανίστηκε στο Αιγαίο ο Ιωάννης Καψής. Γεννήθηκε στο Λιδωρίκι και είχε ορμητήριο τον Μύτικα της Ακαρνανίας. Ο «αμφίβιος δαίμων», όπως τον αποκαλούσαν, είχε σχηματίσει έναν στολίσκο μαζί με τα αδέλφια του Καπετάν Τρομάρα και Νίκο και λεηλατούσαν τις νοτιοανατολικές ακτές της Πελοποννήσου και τα νησιά. Κάθε πλοίο στο οποίο κολλούσαν οι πειρατικές «ταρτάνες» (ιστιοφόρα) του Καψή θεωρούταν ξεγραμμένο.
Χτυπούσε με μανία Ενετούς και Τούρκους και ο Καπουδάν Πασάς είχε δώσει εντολές στον οθωμανικό στόλο να προσπαθήσει να διασωθεί με τις λιγότερες απώλειες εάν τον συναντούσε. Αρματολός και πειρατής, δρούσε από την Ακαρνανία μέχρι τον Ελλήσποντο και κανένας στόλος δεν μπορούσε να τα βάλει μαζί του. Τα κατάφερε όμως μια γυναίκα, η πανέμορφη κόρη του προύχοντα Αρμένη από τη Μήλο. Για χατίρι της παράτησε θάλασσες, καράβια, λάφυρα, αδέλφια και συντρόφους πειρατές και εγκαταστάθηκε στα κτήματα του πεθερού του!
Οι Αρμένηδες ήταν πάμπλουτοι. Είχαν ακόμη και δική τους εκκλησία την «Παναγιά Αρμένη» έξω από τη Χώρα. Αιώνες μετά, στην επανάσταση του 1821 απόγονοι αυτής της οικογένειας θα γίνονταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Ο πειρατής γαιοκτήμονας γίνεται επαναστάτης
Η ζωή κυλούσε ήρεμα έως τη στιγμή που ο Καπουδάν Πασάς βασάνισε και σκότωσε τον αδελφό του, Καπετάν Τρομάρα που είχε παραμείνει στην πειρατεία. Είχε ηττηθεί σε μια ναυμαχία από τους Φράγκους οι οποίοι τον παρέδωσαν στους Τούρκους. Ο Καψής πήρε τον αδελφό του Νίκο, εξόπλισε και πάλι τον στολίσκο του και έβαψε με αίμα το Αιγαίο για να πάρει εκδίκηση. Προχώρησε όμως ένα βήμα παραπάνω.
Μια ασέληνη νύχτα στα 1677, αποβίβασε εκατοντάδες ένοπλους στα Πολλώνια της Μήλου, κατέλυσε τις τουρκικές και τις ντόπιες αρχές, πήρε τον λαό με το μέρος του και αποφάσισε να κυβερνήσει το νησί σαν βασιλιάς. Του έλλειπε το επίσημο χρίσμα. Ο κατάλληλος άνθρωπος για αυτή τη δουλειά ήταν ο αμφιλεγόμενος Λατίνος επίσκοπος των Δυτικών Κυκλάδων, δον Αντώνιο Καμίλλο, ένας από τους 60 ιερείς που είχαν κατακλύσει τις Κυκλάδες με σκοπό των εκκαθολικισμό των κατοίκων.
Αργότερα, ο Καμίλλο κατηγορήθηκε ότι είχε ιδιοποιηθεί τα σκεύη και τα άμφια του Αγίου Αντωνίου της Παδούης στη Σίφνο. Εκεί βρέθηκε να έχει και τα καλύτερα κτήματα, χωρίς κανείς να γνωρίζει πως τα είχε αποκτήσει. Ο βασιλιάς, στο πλευρό της πανέμορφης βασίλισσας, αναγνωρίσθηκε από τους Ορθόδοξους και Καθολικούς κατοίκους, αλλά και σιωπηρά, από τους Τούρκους…
Η αυτονομία της Μήλου και η σκληρή απάντηση της Πύλης
Ο Καψής δεν παρασύρθηκε από αλαζονεία. Οργάνωσε στρατό, αστυνομία και δικαστήρια στα οποία δίκαζε με αμεροληψία. Ωστόσο, κυκλοφορούσε πάντα με συνοδεία 50 ενόπλων γιατί τον φθονούσαν οι πρόκριτοι του νησιού.
Στην αρχή οι Τούρκοι δεν τον ενοχλούσαν γιατί δεν τους προκαλούσε και επιπλέον, ήξεραν ότι ο Καψής παρέμενε ένας σκληρός και πανούργος πολεμιστής που γνώριζε κάθε σπηλιά και βράχο στο Αιγαίο. Όμως, ο άνεμος ελευθερίας στη Μήλο ταξίδεψε και στα γειτονικά νησιά όπου εκδηλώθηκαν τάσεις ανεξαρτησίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Μύκονο έφθασαν στο σημείο να συλλάβουν Τούρκους και να τους πουλήσουν για σκλάβους!
Ο σουλτάνος αποφάσισε να δράσει, αλλά ήθελε να αποφύγει τον πόλεμο με τον Καψή. Επινόησε έτσι ένα τέχνασμα, να στείλει τρεις γαλέρες με δώρα από την Κωνσταντινούπολη στη Μήλο, για να εκφράσει την εύνοιά του στον βασιλιά. Η τουρκική μοίρα έφθασε στην «Πρώτη θάλασσα», όπως λεγόταν το λιμάνι και ο διοικητής της διαβεβαίωσε τον Καψή για τις καλές του προθέσεις. Τον κάλεσε στη ναυαρχίδα του για να του ανταποδώσει τη φιλοξενία και παρά τις αντιρρήσεις των παλικαριών του, ο Καψής παρασύρθηκε. Καθώς ανέβαινε στο καράβι γύρισε να κοιτάξει τη Μήλο και τότε όρμησαν πάνω του δεκάδες Οθωμανοί που τον ξυλοκόπησαν άγρια και τον έδεσαν με αλυσίδες.
Στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκε και βασανίστηκε στο Επταπύργιο και λίγες μέρες αργότερα, τον κρέμασαν από ένα δέντρο στην Πύλη του Μπανίου. Η εκδίκηση των Τούρκων δεν περιορίστηκε στον Καψή. Η μανία τους έπεσε πάνω στο νησί και μέσα σε λίγα χρόνια, οι επιδρομές της οθωμανικής αστυνομίας αφάνισαν τη Μήλο.