Γάλλος συγγραφέας, που κέρδισε την αιωνιότητα από το μυθιστόρημά του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», το οποίο θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα του 20ου αιώνα.
Ο γάλλος συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ κέρδισε την αιωνιότητα από ένα και μόνο έργο του, το μυθιστόρημα-ποταμός «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» («À la recherche du temps perdu»), που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα του 20ου αιώνα. Το έργο του αυτό διαρθρώνεται σε επτά μέρη με πάνω από 4.000 σελίδες στη γαλλική του έκδοση και αποτελεί μία ψυχολογική και αλληγορική αφήγηση της ζωής του συγγραφέα του με τη μορφή του εσωτερικού μονολόγου.
Ο Μαρσέλ Προυστ (Marcel Proust) γεννήθηκε στις 10 Ιουλίου 1871 στο Οτέιγ, προάστιο του Παρισιού στο 16ο διαμέρισμα της γαλλικής πρωτεύουσας. Ο πατέρας του, Αντριέν Προυστ, ήταν ένας ιδιαιτέρως γνωστός γιατρός και η μητέρα του, Ζαν Βέιλ, κόρη εύπορου εβραίου χρηματιστή. Παρότι ήταν φιλάσθενος από τη γέννησή του και υπέφερε από χρόνιο άσθμα, το 1889, τελειώνοντας το λύκειο, υπηρέτησε για ένα χρόνο τη στρατιωτική του θητεία.
Στη συνέχεια αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών της Σορβόνης, τις οποίες ολοκλήρωσε με πτυχία νομικής (1893) και φιλολογίας (1895). Παράλληλα, έκανε το ντεμπούτο του στα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας του Παρισιού, όπου εξαιτίας της ευγλωττίας και της οικονομικής του επιφάνειας έγινε σύντομα περιζήτητος.
Παρθενικό έργο : «Ηδονές και Μέρες»
Μία από τις πολυάριθμες γνωριμίες του τον σύστησε στον Ανατόλ Φρανς, διάσημο συγγραφέα τότε και μετέπειτα νομπελίστα. Με την παρότρυνσή του, το 1896, ο Προυστ εξέδωσε το πρώτο του έργο «Ηδονές και Μέρες» («Les plaisirs et les Jours»), μία συλλογή από σύντομες ιστορίες, ποιήματα και δοκίμια, η οποία όμως δεν γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία. Ως εκείνη τη στιγμή η μόνη συγγραφική του απόπειρά ήταν ένα μυθιστόρημα που άρχισε να γράφει το 1895 και το εγκατέλειψε μισοτελειωμένο το 1899. Ουσιαστικά ήταν ο προάγγελος του αριστουργήματός του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», καθώς περιείχε πολλά από τα θέματα που θα πραγματευόταν εκεί αργότερα. Το μυθιστόρημά του αυτό εκδόθηκε χρόνια αργότερα, το 1952, με τον τίτλο «Ζαν Σαντέιγ» («Jean Santeuil»).
Απογοητευμένος από την αποτυχία της ολοκλήρωσης του δεύτερου βιβλίου του, αφιερώθηκε στη συνέχεια για κάποια χρόνια στη μετάφραση και στο σχολιασμό των έργων του άγγλου ιστορικού τέχνης Τζον Ράσκιν. Δημοσίευσε μάλιστα ένα σημαντικό αριθμό σχετικών άρθρων.
Κατά τη διάρκεια της γνωστής υπόθεσης Ντρέιφους, από το 1896 ως το 1906, υπήρξε θερμός υποστηρικτής του γαλλοεβραίου λοχαγού του στρατού, γεγονός που είχε αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή του, κυρίως εξαιτίας του έντονου αντισημιτισμού στις τάξεις της γαλλικής κοινωνίας. Ο θάνατος του πατέρα του (1903) και της μητέρας του (1905) κλόνισε ακόμη περισσότερο τόσο τη σωματική υγεία του, οδηγώντας τον σε εγκλεισμό σε σανατόριο, όσο και την ψυχική, καθώς ήδη έπασχε από έντονες νευρώσεις, κυρίως εξαιτίας των απεγνωσμένων προσπαθειών του να κρατήσει κρυφές τις ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις του.
Ο Προυστ απομονώθηκε σταδιακά από τον έξω κόσμο, ζώντας σχεδόν σαν ερημίτης σ’ ένα ηχομονωμένο διαμέρισμα, αφοσιωμένος αποκλειστικά στο γράψιμο και την ενδοσκόπηση. Από το 1910 περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του μέσα στην κρεβατοκάμαρά του. Κοιμόταν κατά τη διάρκεια της ημέρας κι έγραφε ακατάπαυστα τη νύχτα.
«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»
Το 1913 εξέδωσε το πρώτο μέρος του «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο» με τίτλο «Από τη μεριά του Σουάν» («Du côté de chez Swann» ), το οποίο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με το δεύτερο μέρος, «Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών» («À l’ ombre des jeunes filles en fleurs»), που εκδόθηκε με καθυστέρηση λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1919. Με αυτό ο Προυστ κέρδισε το βραβείο Γκονκούρ και μαζί την παγκόσμια αναγνώριση και καταξίωση.
Τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του, συνέχισε να δουλεύει για την ολοκλήρωση του μυθιστορήματος, εκδίδοντας τα έργα «Η μεριά του Γκερμάντ («Le Côté de Guermantes», σε δύο μέρη, 1920-1921) και «Σόδομα και Γόμορρα» («Sodome et Gomorrhe», σε δύο μέρη, 1921-1922).
Ο Μαρσέλ Προυστ πέθανε στο Παρίσι στις 18 Νοεμβρίου 1922 από πνευμονία, σε ηλικία 51 ετών. Τα τρία υπολειπόμενα μέρη του μείζονος έργου του κυκλοφόρησαν μετά το θάνατό του από τον αδελφό του Ρομπέρ Προυστ: «Η φυλακισμένη» («La Prisonnière», 1923), «Η Αλμπερτίν αγνοούμενη» («Albertine disparue», 1925), «Ο ανακτημένος χρόνος» («Le Temps retrouvé», 1927).
Το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» άργησε να εμφανιστεί στα Ελληνικά. Τη μετάφρασή του ξεκίνησε ο Παύλος Ζάννας το 1968, τον καιρό που ήταν φυλακισμένος από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών, και την ολοκλήρωσε ο Παναγιώτης Πούλος το 2018.