Με το όνομα Βίλχελμ Γκούστλοφ (Wilhelm Gustloff) καθελκύσθηκε το 1937 στο Αμβούργο μεγάλο υπερωκεάνιο συνολικού εκτοπίσματος 25.484 τόνων, το οποίο και εντάχθηκε αμέσως στον Γερμανικό Στόλο ως πλωτό νοσοκομείο.
Κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έλαβε μέρος στην πολωνική εκστρατεία καθώς και στη νορβηγική. Όμως από τον Νοέμβριο του 1940 μέχρι τις αρχές του 1945 παρέμενε ελλιμενισμένο στη Γκντύνια στη διάθεση της εκεί διοίκησης υποβρυχίων χρησιμοποιούμενο ως πλοίο υποστήριξης – ενδιαίτησης (Wohnschiff) του προσωπικού των υποβρυχίων και της ναυτικής βάσης.
Μετά τις 12 Ιανουαρίου 1945, όταν οι Σοβιετικές στρατιές του 2ου και 3ου Λευκορωσικού μετώπου είχαν πλησιάσει επικίνδυνα τους λιμένες της Πομερανίας και οι Γερμανοί ήταν εξαναγκασμένοι σε συνεχή υποχώρηση, αποφασίστηκε η άμεση μεταφορά όχι μόνο του στρατιωτικού προσωπικού της ναυτικής βάσης αλλά και του άμαχου πληθυσμού της περιοχής.
Έτσι, ο ναύαρχος Καρλ Ντένιτς σχεδίασε την εκτέλεση της μεγαλύτερης μέχρι τότε επιχείρησης μεταφοράς αμάχων, στρατιωτών, τραυματιών αλλά και του μεγαλύτερου μέρους του προσωπικού της γερμανικής διοίκησης υποβρυχίων από το Γκντανσκ, το Πίλαου και την Γκντύνια. Παράλληλα, η Βέρμαχτ ανέλαβε την με οποιοδήποτε τρόπο καθυστέρηση της επέλασης του εχθρού, που θα επέφερε τρομακτικές συνέπειες στους αμυνόμενους.
Για την εκκένωση της Γκντύνια, όπου και η βάση του στολίσκου των υποβρυχίων «U ΙΙ», ο ναύαρχος διέθεσε τα νοσοκομειακά πλοία Βίλχελμ Γκούστλοφ και Χάνσα (Hansa), τα οποία στις 29 Ιανουαρίου 1945 ήταν έτοιμα για απόπλου με την συνοδεία δύο τορπιλακάτων.
Οι Γερμανοί μετεωρολόγοι θεώρησαν καταλληλότερη ημερομηνία της επιχείρησης την 30ή Ιανουαρίου όπου θα επικρατούσε κακοκαιρία, θεωρώντας ότι η επαρκής ταχύτητα των πλοίων θα τα καθιστούσε ασφαλή σε δύσκολες καιρικές συνθήκες έναντι των εχθρικών υποβρυχίων.
Το ιστορικό του ναυαγίου
Αν και το «Βίλχελμ Γκούστλοφ» είχε δυνατότητα μεταφοράς 1.685 ατόμων, η γερμανική διοίκηση σκόπευε να υπερβεί κατά πολύ το όριο αυτό, με δεδομένο ότι τουλάχιστον 60.000, μόνο άμαχοι, ανέμεναν στους παραπάνω λιμένες της ανατολικής Πρωσίας για να επιβιβασθούν. Σύμφωνα με την τελευταία αναφορά επιβατών του πλοίου, επέβαιναν σ΄ αυτό 173 μέλη πληρώματος, 918 άνδρες του γερμανικού ναυτικού (διοίκησης υποβρυχίων) μεταξύ των οποίων και γιατροί, 373 νοσοκόμες, 162 βαριά τραυματίες και 4.424 πρόσφυγες (συνολικά 6.050 επιβαίνοντες).
Σύμφωνα, όμως, με άλλες πηγές, το σύνολο των επιβατών πλησίαζε τις 10.000, ένας αριθμός όχι και τόσο απίθανος, αν ληφθεί υπ΄ όψη ότι πράγματι κατά την επιβίβαση είχε δημιουργηθεί σύγχυση και με τον πανικό φυγής που επικρατούσε κατόρθωσαν να διασπάσουν τον έλεγχο καταλαμβάνοντας και την τελευταία σπιθαμή ελεύθερου χώρου επί του πλοίου.
Έτσι, στις 30 Ιανουαρίου 1945 διατάχθηκε ο απόπλους των πλοίων «Βίλχελμ Γκούστλοφ» και «Χάνσα» τις πρωινές ώρες από τον λιμένα της Γκντύνια με την διάθεση και υποστήριξη των τορπιλακάτων «Τ-19» και «Λέβε» (Löwe, πρώην νορβηγική), που είχαν κριθεί κατάλληλες για ανθυποβρυχιακό πόλεμο. Όμως, μία ώρα μετά τον απόπλου παρουσιάσθηκε μηχανική βλάβη στο επιβατηγό «Χάνσα», το οποίο εγκατέλειψε την νηοπομπή και επανέπλευσε στον λιμένα.
Οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν ήταν σχετικά άσχημες, με θερμοκρασία 10 βαθμούς υπό το μηδέν, ένταση ανέμου 7 μποφόρ, συνεχή χιονόπτωση και κατάσταση θαλάσσης τρικυμιώδη. Έτσι, τρεις ώρες από τον απόπλου η τορπιλάκατος Τ-19 ειδοποιεί με σήμα της ότι αδυνατεί να συνεχίσει την κάλυψη λόγω των καιρικών συνθηκών και επιστρέφει στον λιμένα απόπλου. Έτσι έμεινε μόνο η Λέβε να καλύπτει το Βίλχελμ Γκούστλοφ στη δυτική του πλέον πορεία.
Στις 19:10΄ καθώς τα δύο πλοία παρέπλεαν τη βάση Χελ και τον φάρο Ροζέβιε των πολωνικών ακτών γίνονται αντιληπτά από το περισκόπιο του ρωσικού υποβρυχίου «S-13» του οποίου κυβερνήτης ήταν ο Αλεξάντερ Μαρινέσκο. Ο σοβιετικός κυβερνήτης, αντιλαμβανόμενος ότι πρόκειται για νηοπομπή αλλά δυσκολευόμενος από τις συνθήκες, αποφάσισε να ακολουθήσει τα σκάφη μέχρι να πετύχει την κατάλληλη στιγμή τορπιλισμού.
Στις 21:08 το «S-13» εξαπολύει 4 τορπίλες κατά του επιβατηγού εκ των οποίων οι 3 βρήκαν τον στόχο τους προκαλώντας αιφνιδιασμό και πανικό στους επιβαίνοντες του «Βίλχελμ Γκούστλοφ». Σύμφωνα με την μαρτυρία του Καρλ Χόφμαν, μέλους του πληρώματος που διασώθηκε, η μία τορπίλη αχρήστευσε το μηχανοστάσιο ενώ οι δύο άλλες τα ύφαλα στη πλώρη με συνέπεια να βρουν ακαριαίο θάνατο οι 373 νοσοκόμες που είχαν καταλύσει στο διαμέρισμα εκείνο του πλοίου.
Η κατάσταση που επικράτησε ήταν τραγική και απερίγραπτη. Οι σωσίβιες λέμβοι ρίχνονταν ανορθόδοξα, το πλοίο άρχισε να παίρνει κλίση δημιουργώντας αλλοφροσύνη. Οι φωτοβολίδες φώτιζαν τον σκοτεινό ουρανό και τα σήματα κινδύνου (SOS) στέλνονταν από τον ραδιοτηλεγραφητή συνεχώς. Το Λέβε έφθασε πρώτο, αλλά συνέχισε τις έρευνες εντοπισμού του εχθρικού υποβρυχίου αντί τού συντονισμού της διάσωσης.
Τελικά μετά από 50 λεπτά της ώρας, στις 22:00, το Βίλχελμ Γκούστλοφ βυθίστηκε, παρασύροντας στο βυθό χιλιάδες επιβατών του. Οι ελάχιστες λέμβοι ήταν αδύνατον να περισυλλέξουν τους ναυαγούς από τα παγωμένα νερά της Βαλτικής. Όταν έφθασαν, επίσης, το καταδρομικό Άντμιραλ Χίπερ (Admiral Hipper) και η τορπιλάκατος «Τ-36», το ηθικό των ναυαγών αναπτερώθηκε, πλην όμως οι ελιγμοί των πλοίων αυτών ήταν περισσότερο για την αποφυγή συγκρούσεων και την προσβολή τους από τυχόν εχθρικό υποβρύχιο, επί όσο χρόνο συνέχιζαν τις έρευνες εντοπισμού του.
Δυστυχώς για τους ναυαγούς, πέρασε μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι ν΄ αρχίσει η περισυλλογή τους από τα οκτώ γερμανικά πλοία, που έσπευσαν στο τόπο της τραγωδίας, έτσι ώστε να μη καταστεί δυνατόν να εντοπισθούν επιζώντες στα παγωμένα νερά. Το θέαμα ήταν μακάβριο, καθώς χιλιάδες πτώματα επέπλεαν σε κατάσταση ψύξης.
Σύμφωνα με νεότερες πηγές, διασώθηκαν μόλις 1239 άτομα, άλλες κάνουν λόγο για 996 διασωθέντες. Ο απολογισμός, όμως, των θυμάτων την παγωμένη εκείνη νύκτα υπερβαίνει τους 5.000, που, όμως, δεν αποκλείεται να ανέρχεται και σε 8.000 αν πράγματι στο μοιραίο αυτό πλοίο είχαν επιβιβασθεί 10.000 άτομα.
Η τραγωδία αυτή είναι από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στον κόσμο.
Ο Μαρινέσκο για αυτή του την ενέργεια προτάθηκε για το ανώτατο παράσημο του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά η σχέση του με μία αλλοδαπή όχι μόνο προκάλεσε την απόρριψη της πρότασης, αλλά λίγο έλειψε να του στοιχίσει παραπομπή σε ναυτοδικείο και εγκλεισμό σε γκουλάγκ. Τελικά όμως, το 1990, μετά θάνατον, το όνομά του «αποκαταστάθηκε», και ο Μαρινέσκο τιμήθηκε με το παράσημο, άσχετο αν η βύθιση του «Βίλχελμ Γκούστλοφ» ήταν έγκλημα πολέμου.
Σημειώσεις
– Το όνομα Βίλχελμ Γκούστλοφ δόθηκε προς τιμή του ηγέτη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στην Ελβετία που είχε δολοφονηθεί το 1936.
– Τις επόμενες δύο ημέρες, από το ναυάγιο, το ρωσικό υποβρύχιο καταδιώχθηκε, χωρίς όμως αποτέλεσμα, με συνέπεια, στις 10 Φεβρουαρίου, να βυθίσει και άλλο ένα μεγάλο γερμανικό επιβατηγό πλοίο, το «Γκενεράλ φον Στόιμπεν» (General von Steuben) παρασύροντας στο θάνατο περισσότερους από 3.000 Γερμανούς.
– Το πλήρωμα του ρωσικού Υ/Β «S-13» πληροφορήθηκε την ταυτότητα των πλοίων μετά τον κατάπλου στη φιλανδική βάση του.
– Παρά τις εν λόγω τραγωδίες, η γερμανική ναυτική ηγεσία κατάφερε να φέρει σε πέρας την αποστολή εκκένωσης, μεταφοράς και διάσωσης των υπηκόων της, χρησιμοποιώντας δέκα μεγάλα σκάφη. Αν ληφθεί υπ΄ όψη ότι τον Ιανουάριο του 1945 μεταφέρθηκαν δια θαλάσσης 2.000.000 άτομα, εκ των οποίων μόνο περίπου 30.000 χάθηκαν, μεταξύ των οποίων και τα θύματα των δύο αυτών πολύνεκρων ναυαγίων,τότε ίσως δίκαια να χαρακτήριζε ο Ναύαρχος Ντένιτς ως τη σπουδαιότερη επιχείρηση της «Kriegsmarine» σε όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
– Και οι δύο αυτές πολύνεκρες ναυτικές τραγωδίες δεν χαρακτηρίστηκαν ποτέ ως εγκλήματα πολέμου.
– Ο Κυβερνήτης του Υ/Β Αλεξάντερ Μαρινέσκο πέθανε το 1963 από αλκοολισμό.
wikipedia
Φωτογραφία: By Bundesarchiv, Bild 183-L12207 / Augst / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5435007