Ένα πολιτικός αναλυτής και Φινλανδός Φιλέλληνας σε ένα εξαιρετικό άρθρο του για το πως στην Ελλάδα διαχειριζόμαστε τη σχέση μας με την Τουρκία, αναφέρεται στα περί «φινλανδοποίησης», με αφορμή τα όσα υποστήριξε ο Νίκος Μαραντζίδης για αυτό το θέμα και χρησιμοποίησε τη φινλανδική εμπειρία με τη Σοβιετική Ένωση ως βάση υπεράσπισης των απόψεων του για το ζήτημα αυτό.
Στον πρόλογό του στο infognomonpolitics.gr, ο Teemu Lehtinen αναφέρει τα εξής:
Πάντα έλεγα ότι εμείς οι Φινλανδοί και οι Έλληνες έχουμε πολλά κοινά. Είμαστε δύο μικρές χώρες, ουσιαστικά μόνες με τις ακατανόητες γλώσσες μας, μεταξύ Ανατολής και Δύσης στις αντίστοιχες γωνιές της περιφέρειας της Ευρώπης. Αντιμετωπίζουμε επίσης μεγάλους και ισχυρούς γείτονες που δεν υπήρξαν φιλικοί απέναντί μας εδώ και αιώνες. Πράγματι, υπάρχουν ένα ή δύο μαθήματα που η Ελλάδα θα μπορούσε να αντλήσει από τη φινλανδική εμπειρία των δεκαετιών του παρελθόντος μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και από την ‘ειδική σχέση’ που είχε με τη Σοβιετική Ένωση.
Δυστυχώς, αυτά τα μαθήματα του ρεαλισμού είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που παρουσίασε ο κ. Μαραντζίδης στους αναγνώστες της Καθημερινής. Επομένως, σκέφτηκα ότι πρέπει να μοιραστώ με τους Έλληνες αναγνώστες την εμπειρική άποψη κάποιου που έζησε κατά το τελευταίο μέρος αυτής της περιόδου της φινλανδικής-σοβιετικής ειδικής ρύθμισης.
«Διδάγματα από τον Βορρά για τις σχέσεις γειτονίας»
Διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο του καθηγητή Νίκου Μαραντζίδη στην Καθημερινή της Κυριακής 18 Οκτωβρίου, που παρά τον ποδοσφαιρικό του τίτλο είναι στην πραγματικότητα μία «προκλητική» θεώρηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων μέσα από την εμπειρία του ευρωπαϊκού βορρά και δη της Φινλανδίας. Παρότι κάποια σημεία με βρίσκουν σύμφωνο, επιτρέψτε μου να μοιραστώ μία διαφορετική οπτική που εξηγεί γιατί νομίζω ότι τελικά κάνει λάθος.
Ας ξεκινήσω από το σημείο που πιστεύω ότι ο κ. Μαραντζίδης έχει δίκιο. Τα μικρά, περιφερειακά έθνη, τα οποία στο τέλος της ημέρας μπορούν να στηρίζονται μόνο στον εαυτό τους και όχι σε συμμάχους που ίσως είναι αλλά και ίσως να μην είναι εκεί όταν χρειαστεί, δεν μπορούν να έχουν πολιτικές αυταπάτες μεγαλείου.
Όπως είπε ο Juho Paasikivi, Πρόεδρος της Φινλανδίας 1946-56, και αρχιτέκτονας της φινλανδικής μεταπολεμικής εξωτερικής πολιτικής: «η αναγνώριση των γεγονότων είναι η αρχή κάθε σοφίας». Στην αρχή αυτή στηρίχθηκε το λεγόμενο «δόγμα Paasikivi», η εξισορρόπηση δηλαδή της φινλανδικής εξωτερικής πολιτικής μεταξύ ανατολής και δύσης, η «ευμενής ουδετερότητα» έναντι της ΕΣΣΔ που αναφέρει ο κ. Μαραντζίδης, η φινλανδοποίηση της εξωτερικής πολιτικής (Finlandisierung), η οποία συνεχίστηκε από το 1956 έως το 1981 από τον Πρόεδρο Urho Kekkonen.
Έτσι, φαίνεται να λέει ο κ. Μαραντζίδης, το θεμελιώδες δίδαγμα που προσφέρει το φινλανδικό παράδειγμα είναι ότι αφού οι μικρές χώρες δεν μπορούν να αλλάξουν την πραγματικότητα, πρέπει να μάθουν να ζουν και να λειτουργούν σε έναν σκληρό κόσμο. Μέχρι εδώ συμφωνώ.
Εκεί όπου διαφωνώ είναι στο συμπέρασμα στο οποίο φαίνεται να καταλήγει: ότι μακροπρόθεσμα οι μικρές χώρες θα αναδειχθούν νικητές: το θηρίο θα εξαφανιστεί και εκείνες θα ευημερήσουν. Κάτι σαν την Δευτέρα Παρουσία δηλαδή. Σύμφωνα με το επιχείρημα που αναπτύσσει ο κ. Μαραντζίδης, η Φινλανδία μια χαρά τα πήγε κατά τη διάρκεια εφαρμογής της φινλανδοποίησης, ενώ η ΕΣΣΔ ήταν μία κομμουνιστική δικτατορία. Σήμερα η Φινλανδία είναι μία από τις καλύτερες χώρες στον κόσμο να ζει κανείς, ενώ η ΕΣΣΔ εξαφανίστηκε (που μεταξύ μας, ούτε αυτό είναι ακριβές… δεν εξαφανίστηκε, μεταλλάχθηκε στη Ρωσία του Πούτιν).
Μπορεί η Τουρκία σήμερα να μην έχει το βεληνεκές της ΕΣΣΔ των χρόνων του ψυχρού πολέμου, αλλά η Τουρκία είναι μια μικρή υπερδύναμη δίπλα στην Ελλάδα.
Εάν επομένως η συνειδητοποίηση των πολιτικών αναγκαιοτήτων σε σχέση με την Τουρκία, οδηγεί στη φινλανδοποίηση της Ελλάδας, δεν έχει και μεγάλη σημασία λέει ο κ. Μαραντζίδης.
Εδώ λοιπόν, υπάρχει κατά τη γνώμη μου ένα λογικό σφάλμα, ένα ψευδές δίλημμα: ο δρόμος δεν είναι ή φινλανδοποιημένη ουδετερότητα ή πόλεμος.
Υπάρχει μεγάλη γκάμα επιλογών στη διεθνή πολιτική. Η δεύτερη πλάνη αφορά στη σύγχυση μεταξύ «συσχέτισης» και «αιτιώδους συνάφειας». Η Φινλανδία δεν τα πάει καλά σήμερα, απαραίτητα διότι τον περασμένο αιώνα ήταν «φινλαδοποιημένη». Η πραγματικότητα μπορεί μάλιστα να είναι ότι η Φινλανδία τα πάει καλά σήμερα, παρά το γεγονός ότι ήταν κάποτε «φινλαδοποιημένη».
Για να το κατανοήσουμε αυτό, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πώς ήταν η ζωή στη Φινλανδία κατά την περίοδο εκείνη.
Με δύο λόγια, η καθημερινή ζωή στη Φινλανδία στα χρόνια του δόγματος Paasikivi δεν ήταν ακριβώς σπουδαία. Η μεταπολεμική Φινλανδία ήταν φτωχή. Η Φινλανδία τη δεκαετία του 1960 ήταν φτωχή. Και η Φινλανδία τη δεκαετία του 1970 ήταν φτωχή. Δεν ήταν φτωχή όπως ενδεχομένως οι χώρες του ανατολικού μπλοκ, αλλά κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, η Φινλανδία ήταν ο φτωχός και καταπιεσμένος ξάδελφος των Σκανδιναβών με πολύ λίγα άξια να της ζηλέψει κανείς.
Τα οικονομικά, όσο σημαντικά κι αν είναι, είναι μόνο ένα μέρος της ευρύτερης εικόνας. Όπως προειπώθηκε, η πραγματιστική εξωτερική πολιτική της Φινλανδίας είχε ένα στόχο: τη διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας απέναντι σε μία παρακείμενη υπερδύναμη, τη Σοβιετική Ένωση. Και φαίνεται ότι σε αυτό ήταν επιτυχής.
Αλλά η λογική αυτή παραβλέπει ένα ουσιαστικό ερώτημα:
Παρά τη διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας, ήταν πραγματικά ελεύθερη η Φινλανδία; Δεν μου αρέσει, όπως δεν αρέσει σε πολλούς από τους συμπατριώτες μου Φινλανδούς, ό,τι η απάντηση είναι όχι. Η Φινλανδία δεν ήταν ελεύθερη. Το δόγμα της φινλανδικής εξωτερικής πολιτικής οδήγησε σε εντελώς απρόβλεπτα και ανεπιθύμητα αποτελέσματα στο εσωτερικό της χώρας.
Ο όρος Finlandisierung (φινλανδοποίηση) στην πραγματικότητα δεν αφορά στην εξωτερική πολιτική της Φινλανδίας. Ο όρος Finlandisierung δημιουργήθηκε από Γερμανούς πολιτικούς επιστήμονες, προκειμένου να περιγράψουν τα αποτελέσματα του δόγματος Paasikivi στο εσωτερικό της Φινλανδίας. Finlandisierung συμβαίνει όταν κάποιος διατηρεί ονομαστικά την εξωτερική κυριαρχία, ενώ στην πράξη την έχει απωλέσει στο εσωτερικό.
Ο τρόπος είναι απλός. Όταν υπάρχει μόνο μία αλήθεια και ένας στόχος ζωής ή θανάτου που υπαγορεύεται από την εξωτερική πολιτική μιας μικρής χώρας, αυτή η μοναδική αλήθεια διεισδύει σε ό,τι κάνει κανείς. Είναι σαν να ζεις δίπλα σε ένα θηρίο που φοβάσαι: αποφεύγεις να αναστατώσεις το θηρίο με οποιοδήποτε κόστος. Ο φόβος διεισδύει στην κοινωνία από πάνω προς τα κάτω και το αντίστροφο.
Αλλάζει την πολιτική, τον πολιτισμό, τη δημοσιογραφία, την καθημερινή ζωή, την ατμόσφαιρα και τις σκέψεις. Τα πάντα υπαγορεύονται από τις ιδιοτροπίες που μπορεί να έχει το θηρίο – ή από τι πιστεύουν οι εκλεκτοί πολιτικοί στη μικρότερη χώρα ότι είναι οι ιδιοτροπίες του.
Έτσι, κάποιοι άνθρωποι θα παραμερίζονται για πάντα επειδή οι σκέψεις τους δεν ταιριάζουν σε αυτή την μοναδική αλήθεια. Πολιτικά κόμματα θα μένουν εκτός κυβέρνησης για δεκαετίες, ακόμη και αν κερδίσουν εκλογές (θυμίζω ότι στη Φινλανδία οι κυβερνήσεις ήταν και είναι πολυκομματικές), γιατί το πρόγραμμά τους μπορεί να αναστατώσει το θηρίο.
Με την πάροδο του χρόνου, το θηρίο αναπτύσσει ισχυρά δίκτυα στο εσωτερικό της χώρας.
Και όπως συνέβη στην περίπτωση της Φινλανδίας, το θηρίο επέλεξε ποιες εμπορικές συμφωνίες ήταν καλές για τη Φινλανδία και σε ποιές διεθνείς οργανώσεις θα μπορούσε να ενταχθεί η Φινλανδία.
Το θηρίο επέλεξε επίσης αρχηγούς κομμάτων, κατάλληλους προεδρικούς υποψηφίους, αρχισυντάκτες εφημερίδων, διευθύνοντες συμβούλους της εθνικής ραδιοτηλεοπτικής εταιρείας.
Οι χρήσιμοι ντόπιοι φίλοι του θηρίου αποφάσισαν τι είδους πολιτιστικές αναφορές ήταν αποδεκτές και τι όχι, τι μπορούσε να ειπωθεί και τι όχι. Η εξωτερική κυριαρχία κερδήθηκε, η εσωτερική κυριαρχία χάθηκε.
Μια φινλανδοποιημένη Ελλάδα θα είχε συνεχή αυτολογοκρισία, στα μέσα ενημέρωσης και στον δημόσιο λόγο. Θα είχε λιγότερη πολυφωνία και περισσότερη αναγκαστική ομοιομορφία. Θα έβλεπε μία διαίρεση μεταξύ εκείνων που είναι στη «σωστή πλευρά» ως συμπαθείς στην Τουρκία, και εκείνων που πρέπει να αποφεύγουν τη δημόσια ζωή, επειδή δεν συμφωνούν με την επίσημη πολιτική.
Ο διάλογος και η ζωηρή πολιτική συζήτηση θα γίνονταν κουρασμένοι μονόλογοι αυταρέσκειας που εξυπηρετούν έναν και μόνο στόχο. Η Ελλάδα θα έπρεπε να χαμηλώσει τη φωνή της στην ΕΕ, το ΝΑΤΟ και άλλα διεθνή fora για οποιοδήποτε θέμα θα μπορούσε να αναστατώσει την Τουρκία, και με την πάροδο του χρόνου θα έχανε πολύτιμους φίλους.
Σε μια τέτοια Ελλάδα οι πολίτες της θα κοιτούσαν πάνω από τους ώμους τους με το φόβο ότι κάτι που λένε, κάνουν ή πιστεύουν θα μπορούσε να θεωρηθεί λάθος από την Τουρκία – και έτσι θα απέχουν από αυτό.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η όλη έννοια του Finlandisierung είναι το αντίθετο από αυτό που αντιπροσωπεύει η Ελλάδα, τουλάχιστον στα δικά μου τα μάτια: την οικουμενική δημοκρατία.
Σε σύγκριση με το σκοτάδι της οπισθοδρομικής νέο-οθωμανικής Τουρκίας, η Ελλάδα είναι μια δυτική, σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, ένας φάρος ευρωπαϊκής κουλτούρας στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της εγγύς Ανατολής, φορέας ελπίδας.
Ακόμη και η σκέψη ότι η Ελλάδα θα ήταν κατά κάποιο τρόπο πρόθυμη να θέσει σε κίνδυνο αυτή τη θέση με πονάει.
Μια φινλανδοποιημένη Ελλάδα θα ήταν πολύ μακριά από την Ελλάδα που θα μπορούσε να δώσει το ισχυρότερο δυνατό παράδειγμα στη γειτονική Τουρκία, δηλαδή μια ανοιχτή Ελλάδα που κοιτάει μπροστά και κάνει τις επιλογές της με βάση τις δικές της επιθυμίες, τα δικά της θέλω, τις δικές της ανάγκες και φιλοδοξίες.
Teemu Lehtinen
Πολιτικός αναλυτής, Φινλανδός Φιλέλληνας