«Η Mare Nostrum (η Θάλασσά μας) έχει γίνει ένα πεδίο πολεμικών ασκήσεων έτοιμο να τυλιχτεί στις φλόγες, εάν κάποιο ατύχημα δυστυχώς συμβεί σε μια τέτοια συγκέντρωση στόλων» προειδοποιεί η ιταλική εφημερίδα «Repubblica» για τις εξελίξεις στη Μεσόγειο.
Του Μιχάλη Ψύλου
«δημοκρατία»Η μεγάλη διαμάχη εξελίσσεται μετά την ανακάλυψη τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και τη σχεδιαζόμενη κατασκευή του αγωγού EastMed, που υποστηρίζεται από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ. Το σχέδιο προβλέπει την υποθαλάσσια μεταφορά του αερίου από το Ισραήλ και την Κύπρο στην ηπειρωτική Ελλάδα και μετά στην Ιταλία και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η Τουρκία έχει χαρακτηρίσει σχεδόν casus belli (αιτία πολέμου) την κατασκευή αυτού του αγωγού, πυροδοτώντας πολεμικές συγκρούσεις.
Ομως, και στη Βαλτική η κατάσταση είναι έκρυθμη, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και χώρες της περιοχής, όπως η Πολωνία και οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, απειλούν θεούς και δαίμονες, αν συνεχιστεί η κατασκευή του υποθαλάσσιου ρωσικού αγωγού Nord Stream 2, που θα μεταφέρει πρόσθετο ρωσικό φυσικό αέριο στη Γερμανία και την κεντρική Ευρώπη.
Οχι μακριά από την ανατολική Μεσόγειο ένας άλλος αγωγός, ο ρωσοτουρκικός Turkstream, άρχισε από τον περασμένο Ιανουάριο να μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο από τη Ρωσία στην Τουρκία. Σε πρώτη φάση το ρωσικό αέριο θα προορίζεται για τους Τούρκους καταναλωτές και σε δεύτερη ο σχεδιασμός είναι να προχωρήσει στη νότια και τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν ήδη σε σκληρές κυρώσεις εναντίον εταιριών ενέργειας που εμπλέκονται στους ρωσικούς αγωγούς, κάνοντας λόγο για «ενεργειακή εξάρτηση» της Ευρώπης από τη Ρωσία.
Η Μόσχα δεν μένει, φυσικά, με σταυρωμένα χέρια και ασκεί επίσης μεγάλες πιέσεις τόσο στη Γερμανία για την περάτωση του Nord Stream 2 (έχουν απομείνει μόνο 150 χιλιόμετρα από τα συνολικά 1200 του αγωγού) όσο και τη νότια Ευρώπη, με τελευταία την πραγματοποίηση αεροναυτικών ασκήσεων στη Μεσόγειο με τη… βοήθεια της Τουρκίας.
Η Αγκυρα εξέδωσε NAVTEX που αναφέρει ότι οι ρωσικές ασκήσεις θα πραγματοποιηθούν από τις 8 έως τις 22 Σεπτεμβρίου και από τις 17 έως τις 25 Σεπτεμβρίου στις περιοχές της Μεσογείου όπου ερευνούν τουρκικά σεισμικά ερευνητικά σκάφη. «Οι Ρώσοι έρχονται, λένε οι Τούρκοι. Με άλλα λόγια, «οι δικοί μας έρχονται», λέει η Aγκυρα, δεδομένων των στρατηγικών δεσμών που τους ενώνουν σε αυτό το τεταρτημόριο με τη Μόσχα» όπως γράφει η «Repubblica», καθώς τα ρωσικά πλοία ετοιμάζονται να εισέλθουν στην ανατολική Μεσόγειο. Η χορήγηση «άδειας» από την Τουρκία για τα ρωσικά γυμνάσια ακολούθησε την απόφαση της Ουάσινγκτον να άρει εν μέρει το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο, το οποίο έχει πλέον διαρκέσει 33 χρόνια. «Είναι οι τελευταίες αφίξεις για στρατιωτικά γυμνάσια σε αυτή τη φάση, μετά τους Τούρκους, Ελληνες, Κύπριους, Γάλλους, Ιταλούς και Αμερικανούς» σημειώνει η ιταλική εφημερίδα.
Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα, αφού τόνισε μάλιστα ότι η ελληνοτουρκική διαμάχη «πρέπει να αντιμετωπιστεί σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο», προειδοποίησε ότι «η ηγεσία της Ελληνικής Δημοκρατίας γνωρίζει καλά τη γνώμη της Ρωσίας σχετικά με αυτό το θέμα. Οταν πρόκειται για καταστάσεις όπου επηρεάζονται άμεσα τα ρωσικά συμφέροντα, θα το αντιμετωπίσουμε κατά περίπτωση. Μέχρι στιγμής, όμως, δεν βλέπουμε να υπάρχει λόγος για αυτό…»
Μέχρι στιγμής; Τι σημαίνει αυτό; Ποια στάση θα τηρήσει η Μόσχα όταν η Τουρκία είναι σαφές πλέον ότι δεν ψάχνει για να λύσει τώρα κανένα ενεργειακό ή οικονομικό της πρόβλημα. Αυτό είναι το πρόσχημα. Ο Ερντογάν θέλει να «γκριζάρει» περιοχές στο Αιγαίο για να τις παζαρέψει μετά, διεκδικώντας παράλληλα 18 νησιά και όλη την Κύπρο, θέλοντας να καταργήσει τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923.
Στην προσπάθειά της να διευρύνει τον ρόλο της ως περιφερειακή μεγάλη δύναμη, η Τουρκία έχει προσεγγίσει τελευταία το Ιράν, με στόχο την κατασκευή ενός νέου τουρκοϊρανικού αγωγού, που θα χρηματοδοτήσει η… Κίνα. Παρά τις πολιτικές και τις θρησκευτικές διαφορές τους, η Τεχεράνη -υπό τη συνεχή απειλή κυρώσεων από την Ουάσινγκτον- προωθεί μια ισχυρότερη διμερή συνεργασία με την Αγκυρα, υπό το πρίσμα ότι το Ιράν έχει στρατηγική θέση στον Κόλπο και στα Στενά του Ορμούζ και η Τουρκία ελέγχει το Στενό του Βοσπόρου.
Η συνεργασία αυτή ήταν σημαντικός παράγοντας για την πρόσφατη, ιστορική προσέγγιση του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Με το Ισραήλ μάλιστα να εμπλέκεται πιο ενεργά και στα Βαλκάνια πλέον, όπως δείχνει η συμφωνία με τη Σερβία και το Κόσοβο για τη μεταφορά των πρεσβειών τους στην Ιερουσαλήμ.
Και οι Ηνωμένες Πολιτείες; Σε προεκλογική περίοδο η μοναδική υπερδύναμη και ενώ ο σημερινός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ θέλει απαγκίστρωση από την Μέση Ανατολή, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε δίλημμα: Να ταχθούν υπέρ της Ελλάδας στην πράξη, πιέζοντας την Τουρκία να επιδείξει σύνεση; Ή μήπως κάτι τέτοιο θα οδηγούσε τελεσίδικα τον Ερντογάν στην αγκαλιά του Πούτιν και των αγιατολάχ της Τεχεράνης; Ενα δίλημμα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει και ο Τζο Μπάιντεν, αν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις που τον φέρνουν να προηγείται του Τραμπ εν όψει των εκλογών του Νοεμβρίου. Βλέπουμε για παράδειγμα, άλλωστε, η Ουάσινγκτον να στηρίζει τον αγωγό EastMed, καθώς το Ισραήλ είναι ο πιο σημαντικός εταίρος των Αμερικανών στην περιοχή. Θα εγκαταλείψει όμως η Ουάσινγκτον την Τουρκία σε αυτό το παιγνίδι των αγωγών; Με δεδομένο το παζλ πολλών συγκρούσεων στην περιοχή, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αν ο αγωγός EastMed θα υλοποιηθεί πραγματικά.
Φυσικά, οι Αμερικανοί βλέπουν χαιρέκακα ότι η συνεχιζόμενη ένταση -και πολύ περισσότερο οιασδήποτε σύρραξη- στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή θα λειτουργήσει ανασχετικά στην ενισχυόμενη οικονομική παρουσία της Κίνας και θα θέσει σχεδόν ανυπέρβλητα εμπόδια στο κινεζικό σχέδιο «One Belt, Οne Road».
Και η Ευρώπη; Αντιμέτωπη με την αναμενόμενη, τεράστια κοινωνικο-οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορονοϊού αλλά και τα συμφέροντά της στην Τουρκία, απλά προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, μέσω της «καραμέλας» ενός διαλόγου, αρνούμενη όμως να στηρίξει αποφασιστικά μια χώρα-μέλος της Ε.Ε. Να επιβάλει, για παράδειγμα, «πάγωμα» στην τελωνειακή σύνδεση Ε.Ε. – Τουρκίας,που θα στοίχιζε πολύ στην Αγκυρα, καθώς θα έχανε δισεκατομμύρια σε μια κρίσιμη περίοδο για την τουρκική οικονομία.
Αναμφίβολα, η Ε.Ε. είναι σε μειονεκτική θέση, γιατί εκτός από την εξασφάλιση πηγών ενέργειας, έχει και έναν δεύτερο σημαντικό στόχο: Τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, ώστε να μην εξαρτάται από τρίτες χώρες. Tο φυσικό αέριο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα. Με το 23% της συνολικής κατανάλωσης, κατατάσσεται στη δεύτερη θέση, μετά το αργό πετρέλαιο. Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. εισάγουν περίπου 170 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream 1 κάθε χρόνο, περίπου το 40% της συνολικής κατανάλωσής τους, σύμφωνα με την BP. Με την παραγωγή φυσικού αερίου να έχει μειωθεί στην Ε.Ε., το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία, η κατασκευή του Nord Stream 2, με κόστος περίπου 10,5 δισεκατομμύρια δολάρια, είναι ένα μήνυμα ότι η σύνδεση με τη Ρωσία θα παραμείνει σημαντική.
Συνεπώς, η Ε.Ε. και οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν ανάγκη τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Μεσογείου. Ανεξάρτητα ποιος θα τα ελέγξει τελικά. Σε αυτή την κρίση η Γαλλία μόνο έχει δείξει την υποστήριξή της στην Ελλάδα, ενισχύοντας τη στρατιωτική της παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο. Η Γερμανία όμως παίζει σε διπλό ταμπλό και πιέζει για «συνεκμετάλλευση», μετά τον ελληνο-τουρκικό διάλογο που προωθείται; Αλλωστε, η Τουρκία κατέχει σημαντικό μερίδιο στον αγωγό Transanatolian (Tanap), ο οποίος μεταφέρει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, ο ολοκληρωθείς αγωγός TAP αναμένεται να τεθεί φέτος σε πλήρη λειτουργία και να μεταφέρει στην Ευρώπη το φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν.
Και για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. ο διάδρομος αυτός μπορεί να να λειτουργεί ως αντίβαρο στους ρωσικούς αγωγούς: Σε πλήρη λειτουργία θα μπορούν να μπορούν ρέουν κάθε χρόνο στην Ευρώπη 10 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αν και αυτό είναι μόνο το 2% της ευρωπαϊκής ζήτησης, ο αγωγός μπορεί γρήγορα να επεκταθεί, διπλασιάζοντας τη χωρητικότητά του.
Ομως, οι αγωγοί αυτοί «επισκιάζονται» από μία λανθάνουσα ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και την φιλορωσική Αρμενία για μεθοριακές διαφορές. Οι αγωγοί αυτοί περνούν σχετικά κοντά από τη διαφιλονικούμενη περιοχή και γι’ αυτό τον λόγο η Τουρκία παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν. Κάτι που κατέστησε σαφές ο Αζέρος πρόεδρος Αλίεφ στον νεοδιορισθέντα Ελληνα πρεσβευτή στο Μπακού, όταν επέδιδε τα διαπιστευτήριά του…
Ομως, στο φυσικό αέριο το διακύβευμα δεν είναι μόνο τα χρήματα, αλλά και η γεωπολιτική. Ο αγώνας για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης είναι ένα παγκόσμιο παιχνίδι εξουσίας, στο οποίο πολλά κράτη αγωνίζονται για την επιρροή και τα χρήματα. Οπως γράφει εύστοχα η γερμανική «Die Welt», «το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε», αλλά «η μάχη για τους αγωγούς έχει ρίξει την Ε.Ε. σε γεωπολιτικές κρίσεις».