«Για πρώτη φορά μετά την Οθωμανική Αυτοκρατορία ο τουρκικός στρατός έχει επεκτείνει την περιφερειακή του επιρροή σε τόσο μεγάλο βαθμό» γράφει με προφανή έκπληξη η «Washington Post».
Από τον Μιχάλη Ψύλο
«Τουρκικά στρατεύματα βρίσκονται στη Συρία, στο Κατάρ, στο Ιράκ, στη Σομαλία, στα Βαλκάνια, στη Λιβύη, όπου άλλαξαν κιόλας την ισορροπία δυνάμεων και την εξέλιξη του εμφυλίου πολέμου. Και τώρα η Άγκυρα ρίχνει τις δυνάμεις της στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο» σημειώνει η αμερικανική εφημερίδα και προσθέτει: «Ο Ερντογάν κρατάει ένα ρεβανσιστικό τσεκούρι για να προωθήσει τα γεωοικονομικά συμφέροντα της Τουρκίας».
Ποιος μπορεί να διαφωνήσει άραγε με τις διαπιστώσεις αυτές; Το ερώτημα είναι όμως ποιος μπορεί να αφοπλίσει τον Ερντογάν. Αλλά και ποιος θέλει να το κάνει.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση; Απειλεί με κυρώσεις εδώ και μήνες, αλλά ο χρόνος περνάει και πηγαίνουμε από σύνοδο σε σύνοδο γιατί απλά είναι διαφορετικά τα συμφέροντα των χωρών-μελών – κυρίως των ηγετικών δυνάμεων της Ευρώπης στην περιοχή.
«Η Ευρώπη δεν είναι τόσο ενωμένη σε αυτό το θέμα» λέει ο Εμίλ Χοκαγιέμ, ερευνητής του βρετανικού think tank ΙΙSS. «Η γαλλική οργή για την Άγκυρα δεν είναι και τόσο αποδεκτή στο Βερολίνο, στη Ρώμη και στο Λονδίνο. Υπάρχει λίγη αγάπη για την Τουρκία στις δυτικές πρωτεύουσες αυτές τις μέρες, αλλά ούτε και ο γαλλικός τρόπος αντιμετώπισης του Ερντογάν είναι αποδεκτός» προσθέτει.
Η ευρωπαϊκή ιστοσελίδα Euobserver σημειώνει μάλιστα ότι «κατά κάποιον τρόπο, αυτό που βλέπουμε σήμερα στη Μεσόγειο θυμίζει την κατάσταση λίγο πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Μέχρι το 1914 οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν ενωθεί σε δύο εχθρικές συμμαχίες: Από τη μία πλευρά τη Γερμανία, την Αυστρία-Ουγγαρία και την Ιταλία, δημιουργώντας την Τριπλή Συμμαχία, και από την άλλη τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία με την Αντάντ.
Σήμερα υπάρχουν επίσης δύο εχθρικές συμμαχίες στην περιοχή της Μέσης Ανατολής: Από τη μία πλευρά υπάρχει η συμμαχία της Τουρκίας, του Κατάρ, των Αδελφών Μουσουλμάνων και του Ιράν. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε τη “status-quo Αντάντ” της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Ισραήλ.
Η αντιπαλότητα μεταξύ αυτών των δύο “μπλοκ” δεν είναι πλέον μόνο στη Μέση Ανατολή, αλλά και, ολοένα και περισσότερο, στην ανατολική Μεσόγειο, όπως δείχνει η πρόσφατη διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας».
Με τη μεγαλομανία που τον διακρίνει, ο Ερντογάν θέλει να αναδειχθεί σε πολιτικό και θρησκευτικό ηγέτη αυτής της συμμαχίας και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι κινήσεις του δεν αφορούν μόνο μεμονωμένα περιστατικά – όπως η εξόρυξη φυσικού αερίου ή πετρελαίου.
Άλλωστε, οι πετρελαϊκές εταιρίες εξετάζουν το ενδεχόμενο περιορισμού των εξορύξεων για οικονομικούς λόγους στην ανατολική Μεσόγειο εν μέσω ενός γενικού κακού οικονομικού κλίματος. Ο σχεδιαζόμενος αγωγός EastMed ενδέχεται επίσης να χάσει την αξία του, δεδομένης της στροφής της Ε.Ε. στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Ο Ούγγρος ειδικός σε θέματα ενέργειας Ταμάς Κοζμά υποστηρίζει επίσης ότι οι προσδοκίες για την περιοχή ήταν πολύ υψηλές, αλλά πρέπει πλέον να ληφθεί υπόψη ότι η πανδημία έχει επιβραδύνει την παγκόσμια οικονομία και έχει οδηγήσει σε πτώση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Η ιταλική ENI και η γαλλική Total έχουν ήδη ανακοινώσει ότι αναβάλλουν τις εξορύξεις τους στην περιοχή, τουλάχιστον έως το 2021. Η τελευταία δεκαετία ήταν πολύ σημαντική για την περιοχή και το φυσικό αέριό της. Κατά την άποψη του Κοζμά, το μέλλον δεν φαίνεται τόσο υποσχόμενο όσο προ διετίας, ενώ οι προσδοκίες για την εξερεύνηση φυσικών πόρων στην περιοχή μπορούν εύκολα να αποδειχθούν υπερβολικές.
Το κοίτασμα στη θαλάσσια περιοχή του Λιβάνου στέρεψε μάλιστα εντός ολίγων μηνών από τη στιγμή που άρχισαν οι εξορύξεις.
Ο Ούγγρος ειδικός εκτιμά ότι πολύ δύσκολα ο Ερντογάν θα συναινέσει σε μια προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τις αμφισβητούμενες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου σχετικά με τη δικαιοδοσία Κύπρου και Τουρκίας, καθώς η Αγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία.
Αν αποδεχτεί την προσφυγή της Κύπρου στη Χάγη, τότε αυτόματα η Τουρκία αναγνωρίζει και την Κυπριακή Δημοκρατία, κάτι που δεν συνάδει με τη μέχρι τώρα πολιτική της.
Άρα η διαμάχη των δύο μπλοκ θα κλιμακώνεται καθώς εκτυλίσσεται σε μια περίπλοκη σύγκρουση συμφερόντων σε ένα ευρύ θέατρο που εκτείνεται από την Ελλάδα ως τη Λιβύη και από τη Σαουδική Αραβία ως το Ιράν.
Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες έχουν επιλέξει σαφώς στρατόπεδα, καθώς συνδέουν την πολιτική τους με μία από τις δύο συμμαχίες στη Μέση Ανατολή.
Η Γαλλία, η Ελλάδα και η Κύπρος, για παράδειγμα, υποστηρίζουν την Αντάντ που θέλει τη διατήρηση του σημερινού status-quo entente, ενώ η Ισπανία και η Μάλτα φαίνεται να υποστηρίζουν το στρατόπεδο Ερντογάν και η Ιταλία αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στις δύο συμμαχίες, ανάλογα με το συμφέρον της.
Και αν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που κράτησε 600 χρόνια και η Τουρκία ήταν μεταξύ των ηττημένων καθώς είχε συμμαχήσει με τη Γερμανία, σήμερα -έναν αιώνα μετά- η Αγκυρα φαίνεται να κατευθύνεται ξανά σε πόλεμο με την Ευρώπη.
Την ίδια ώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τη διοίκηση Τραμπ απομακρύνονται από τη σύγκρουση: Εκτός από την παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο και τα τηλεφωνήματα μεταξύ του προέδρου Τραμπ με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Ερντογάν, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες θέσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Αμερικανός πρόεδρος νίπτει τας χείρας του στην καλύτερη περίπτωση, αν δεν στηρίζει κιόλας τον Ερντογάν. Με την Αμερική, αυτάρκη πλέον σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, να έχει παραιτηθεί από τον ρόλο της στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, δεν φαίνεται να ανησυχεί για τον κίνδυνο να χάσει το ΝΑΤΟ ένα θεμελιώδες στοιχείο στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα.