Λίγες ημέρες μόνο μετά την τροπολογία της κυβέρνησης, που με αυθαίρετο τρόπο περιόρισε τις διεκδικήσεις των αναδρομικών από τους συνταξιούχους, παραβιάζοντας την υποχρέωση συμμόρφωσης με τις δικαστικές αποφάσεις, έρχεται το τελικό χτύπημα στην κοινωνική ασφάλιση διά μέσου του πορίσματος της «Επιτροπής Σοφών», υπό την προεδρία του καθηγητή κ. Πισσαρίδη.
Γιώργος Γκίκας*
«δημοκρατία»
Το εν λόγω πόρισμα, εκτός του γεγονότος ότι αγνοεί επιδεικτικά τις προαναφερθείσες δικαστικές αποφάσεις του ΣτΕ για τις συντάξεις και την κοινωνική ασφάλιση, ανοίγει τον δρόμο για την ολική επικράτηση του κεφαλαίου στην ασφάλιση (σύνταξη και υγεία) και την εργασία. Το πόρισμα Πισσαρίδη προτείνει αρχικά για την επικουρική ασφάλιση, με στόχο να ακολουθήσει και η κύρια, την υλοποίηση ενός μακροχρόνιου στόχου, αυτού της αντικατάστασης του αναδιανεμητικού συστήματος ασφάλισης από το κεφαλαιοποιητικό.
Η συγκεκριμένη αλλαγή θα έχει μια σειρά δυσάρεστων επιπτώσεων, τόσο για τον κόσμο της εργασίας όσο και τους συνταξιούχους. Για να γίνουν κατανοητές οι προτάσεις του εν λόγω πορίσματος στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης πρέπει να προβούμε πρώτα σε κάποιες επισημάνσεις για τη φύση και τη λειτουργία των δύο συστημάτων ασφάλισης.
Τα αναδιανεμητικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης από τη μία στηρίζοντας στην αρχή της ισότητας εισοδήματος μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων, εν αντιθέσει με τα κεφαλαιοποιητικά, τα οποία στηρίζονται στην κεφαλαιοποίηση των εισφορών και στην απόδοση κερδών από την κυκλοφορία αυτών των κεφαλαίων στις χρηματιστηριακές αγορές. Η εγκατάλειψη όμως της αρχής της ισότητας εισοδημάτων συνταξιούχων-εργαζομένων και η σύνδεση της σύνταξης με την απόδοση των κεφαλαίων των εισφορών σημαίνει πολύ απλά πως οι συνταξιούχοι ουσιαστικά «τζογάρουν» τη σύνταξή τους και ανά πάσα στιγμή μπορεί να χάσουν το σύνολο των εισοδημάτων τους εξαιτίας μίας κακής επιχειρηματικής κίνησης.
Βασική στόχευση των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων ασφάλισης δεν αποτελεί η κοινωνική αλληλεγγύη αλλά η επίτευξη της μέγιστης δυνατής κερδοφορίας. Ενώ η αρχή που διέπει τη λειτουργία τους είναι αυτή της «κεφαλαιοποιητικής σώρευσης», σύμφωνα με την οποία το ύψος των παροχών-συντάξεων είναι συνάρτηση της «ικανότητας» των ατόμων να αποταμιεύουν εισοδήματα σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου. Η κεφαλαιοποιητική μέθοδος χρηματοδότησης βασίζεται εξ ολοκλήρου στην αγορά, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και τη βάση λειτουργίας των ασφαλιστικών εταιριών που δραστηριοποιούνται στον ιδιωτικό τομέα. Η λογική τους είναι η επένδυση των αποθεματικών σε χρηματιστηριακά προϊόντα με σκοπό το κέρδος.
Στο πλαίσιο αυτό κινείται και η έκθεση της «Επιτροπής Πισσαρίδη», καθώς προτείνει τον μετασχηματισμό της επικουρικής σύνταξης (σήμερα νοητής κεφαλαιοποίησης) σε νέα επικουρική, που θα λειτουργεί πλήρως με βάση το κεφαλαιοποιητικό σύστημα.
Δεδομένης δε και της καθυστέρησης της ανάπτυξης του κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στη χώρα μας, η μεταρρύθμιση της επικούρησης θα πρέπει να προχωρήσει τάχιστα και με ευρύ πεδίο εφαρμογής (ενδεικτικά σύμφωνα με το πόρισμα, για όλους τους νέους εργαζόμενους και εθελοντικά για όσους παλαιότερους ασφαλισμένους το επιλέξουν).
Η πρόταση αυτή αναδεικνύει με τον πιο σαφή τρόπο τη στρατηγική της σταδιακής κατάργησης του δημόσιου χαρακτήρα της επικουρικής ασφάλισης και της μετάβασης σε ένα αποκλειστικά κεφαλαιοποιητικό σύστημα ατομικών λογαριασμών, το οποίο όπως ήδη εκτέθηκε ανωτέρω κρύβει πολλούς κινδύνους, τόσο για τη μείωση των επικουρικών συντάξεων και την οικονομική ισορροπία του ασφαλιστικού συστήματος όσο για την πορεία εν γένει των οικονομικών της χώρας.
Η ανωτέρω πρόταση επιπροσθέτως αγνοεί πλήρως και τις πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ και προτείνει μια «νέα παραβίασή τους». Οι αποφάσεις του ανωτάτου δικαστηρίου της χώρας τονίζουν ότι η επικουρική ασφάλιση είναι ίδια με την κύρια και το κράτος εγγυάται τόσο το ύψος των παροχών όσο και την ισότητα μεταξύ των ασφαλισμένων όπως και μεταξύ των γενεών, αλλά και την αναλογικότητα των εισφορών και παροχών. Το πόρισμα της επιτροπής όμως ουσιαστικά οδηγεί σε καταστρατήγηση της αρχής της ισότητας στην πράξη, αφού το κόστος της μετάβασης θα κληθεί να το επωμιστεί αποκλειστικά και μόνο η ίδια «γενιά της μετάβασης», η οποία θα κληθεί να πληρώσει δύο φορές.
Μία φορά για να αποταμιεύσει σε ατομικούς της λογαριασμούς, προκειμένου να λάβει παροχές στο μέλλον και μία προκειμένου να πληρωθούν οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων και να μην καταρρεύσει το ασφαλιστικό σύστημα. Σύμφωνα δε με μελέτες και παρατηρήσεις ακαδημαϊκών, τα 32 δισ. του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης επ’ ουδενί δεν επαρκούν για την κάλυψη του κόστους αυτής της μετάβασης.
Η αρχή της ισότητας ακόμα καταστρατηγείται από το γεγονός ότι μερικοί ασφαλισμένοι θα είναι ασφαλισμένοι στο ΕΤΕΑΕΠ (νυν e-EFKA), το οποίο είναι νομικό πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και άλλοι ασφαλισμένοι θα κληθούν να ασφαλιστούν σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες ή και επαγγελματικά ταμεία.
Απορία δε αποτελεί και το γεγονός, του πως το κράτος θα μπορέσει να υλοποιήσει τη συνταγματική του υποχρέωση για εγγύηση των ασφαλιστικών παροχών, όπως άλλωστε αναφέρουν και οι αποφάσεις του ΣτΕ.
Στο πόρισμα της επιτροπής δεν γίνεται σαφές ποιες παροχές θα εγγυάται το κράτος και πώς, αφού, σύμφωνα με τις προτάσεις, οι παροχές θα συναρτώνται από την πορεία και τα απρόβλεπτα γεγονότα των κεφαλαιαγορών. Το γεγονός αυτό κρύβει πολλούς κινδύνους, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ιστορικά την κατάρρευση της ασφαλιστικής εταιρίας AIG, την οποία διέσωσε εν τέλει ο αμερικανικός προϋπολογισμός μέσω της φορολογίας.
Η ανασυγκρότηση της επικουρικής ασφάλισης στη χώρα μας, οφείλει να γίνει σύμφωνα με τις επιταγές του Συντάγματος, τις οποίες επιβεβαίωσε και το Σ.τ.Ε και συγκεκριμένα με βάση τις αρχές της κοινωνικής ασφάλισης: την αλληλεγγύη των γενεών, την ισότητα των μελών και την αναλογικότητα εισφορών και παροχών.
Διευκόλυνση απολύσεων, ψαλίδι για υπερωρίες και ανέργους
Το πόρισμα Πισσαρίδη επιπροσθέτως προτείνει μια σειρά μεταρρυθμίσεων και στις εργασιακές σχέσεις. Επί της ουσίας ωθεί τα εργασιακά δικαιώματα για ακόμα μια φορά «στην κλίνη του Προκρούστη». Η χώρα στον τομέα της εργασίας βιώνει ημέρες 2012. Από τις πρώτες ημέρες η νέα κυβέρνηση επέδειξε έντονο απορρυθμιστικό οίστρο, ο οποίος εντάθηκε δυστυχώς κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19.
Στον ίδιο δρόμο έρχεται και το πόρισμα της επιτροπής Πισσαρίδη να προτείνει: διευκόλυνση των απολύσεων, μείωση της αμοιβής των υπερωριών, μείωση των παροχών για τους ανέργους. Το πόρισμα της επιτροπής δείχνει για άλλη μια φορά, την ξεκάθαρη επικυριαρχία της οικονομίας έναντι της εργασίας.
Οι προτάσεις της επιτροπής για τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας παραβιάζουν πληθώρα διατάξεων συνταγματικής και υπερνομοθετικής φύσεως, με κορωνίδα τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της συλλογικής αυτονομίας. Πρόκειται για συγκεκριμένες πολιτικές που ήδη απέτυχαν παταγωδώς στα χρόνια των μνημονίων. Η ολική απορύθμιση του συστήματος της συλλογικής αυτονομίας με μοναδικό στόχο τη χωρίς όρια μείωση του μισθολογικού κόστους εργασίας, αποδείχθηκε πως ούτε το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας τονώνει ούτε την ανεργία περιορίζει. Το μόνο που κάνει είναι να εντείνει την ύφεση, κυρίως σε προβληματικές οικονομίες και να οδηγεί νομοτελειακά στην καταστροφή.
*Εργατολόγος κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων στο Εργατικό Δίκαιο και στο Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης και Υγείας