Του Μιχάλη Κοττάκη*
«Η ιστορία είναι του παρελθόντος ραψωδός, του παρόντος οδηγός και του μέλλοντος χρησμωδός» είναι μια χαρακτηριστική φράση που περιέχεται στο βιβλίο «Δυστυχώς Επτωχεύσαμεν» του Νικολάου Σοϊλεντάκη. Μια παρόμοια λογική φαίνεται να επικρατεί σε δημοσιεύματα του ημερησίου τύπου παρατηρώντας την ανακύκλωση ιστορικών όρων και γεγονότων που ανασύρονται από το αρχείο κατά την προσπάθεια ερμηνείας της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων αλλά και για διατύπωση εκτιμήσεων ή προβλέψεων σε οιονδήποτε τομέα πολιτικής. Μερικά πρόσφατα παραδείγματα είναι το σκάνδαλο «Παπά-Καλογρίτσα» που έφερε ξανά στο προσκήνιο το περίφημο «σκάνδαλο Κοσκωτά», η απευθείας σύνδεση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού με αυτή της ισπανικής γρίπης και η διασύνδεση του Ταμείου Ανάκαμψης με «νέο μνημόνιο».
Στο σημερινό σημείωμα το έναυσμα για την ανάπτυξη των σκέψεων μας δίδεται με αφορμή το δημοσίευμα της ημερήσιας πολιτικής εφημερίδας «Η Καθημερινή». Το εν λόγω δημοσίευμα είχε τίτλο: «Οι «Θερμοπύλες» μας στην Ανατολή». Ο λόγος για το ακριτικό Καστελλόριζο που πρόσφατα βρέθηκε πάλι στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Στις 21 Ιουλίου, η Τουρκία εξέδωσε NAVTEX δεσμεύοντας περιοχή νοτίως του Καστελλόριζου της οποίας το μεγαλύτερο μέρος βρίσκεται εντός της ελληνικής ΑΟΖ, παραβιάζοντας για ν-ιοστή φορά το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας. Έπειτα, η ένταση κορυφώθηκε με αερομαχίες πάνω από το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου και ασκήσεις ταχείας παράταξης του στόλου με επιθετικό σχηματισμό σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Αμφότερες οι πλευρές προετοιμάστηκαν για θερμό επεισόδιο. Η Ελλάδα με την συνήθως κατευναστική και συναινετική στάση της και η Τουρκία με την επιθετική τακτική του κέρδους χωρίς πόλεμο. Την ίδια ώρα οι κάτοικοι του Καστελλόριζου ήταν όμηροι στη δίνη της αβεβαιότητας που εξέπεμπε η κατάσταση. Με γερμανική δάκτυλο η τεταμένη κατάσταση αποκλιμακώθηκε και συμφωνήθηκε η επανέναρξη των διερευνητικών επαφών απ’ το σημείο που είχαν μείνει στον 60ο συνολικά γύρο το 2016. Οι συμφωνηθείσα έναρξη διερευνητικών επαφών εν τέλει ανεστάλη ως αντίδραση της Τουρκίας στην αιφνίδια υπογραφή συμφωνίας που προβλέπει τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Ταυτόχρονα, η τουρκική πλευρά εξέδωσε NAVTEX στα ελληνικά χωρικά ύδατα στην οποία θα διεξαχθούν και ασκήσεις με πραγματικά πυρά.
Ο όρος «Θερμοπύλες», όμως, δημιουργεί έναν προβληματισμό. Παρ’ όλον τον ηρωισμό που επέδειξαν οι αρχαίοι Έλληνες πολεμιστές και την έξυπνη στρατηγική σε ένα κρίσιμο γεωγραφικά σημείο, το αποτέλεσμα ήταν η ήττα στη μάχη και συνέχεια της προέλασης του περσικού στρατού στον ελλαδικό χώρο. Επιπροσθέτως, στις Θερμοπύλες έδρασε και ο… Εφιάλτης! Την σήμερον ημέρα θα μπορούσε να επιτραπεί η οποιαδήποτε σύνδεση της λέξης ήττα με το Καστελλόριζο; Η γεωγραφική του σημασία ως το ανατολικότερο προπύργιο της ελληνικής επικράτειας και τα προνόμια που απορρέουν από τις διεθνείς συμβάσεις θα’ πρεπε να το καθιστούν κορυφαία προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο εκ των πραγμάτων δεν έγινε αντιληπτό την στιγμή που «έπεφταν» οι υπογραφές. Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για την προστασία και την ανάπτυξη των κρισιμότερων γεωγραφικά σημείων που ελέγχει όχι μόνο από άποψη στρατιωτικής στρατηγικής, όπως έπραξε και πράττει, αλλά και γενικότερης στρατηγικής σε όλα τα πεδία πολιτικής και ιδιαίτερα σ΄αυτό της εξωτερικής πολιτικής.
Ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας έχει κάνει πολλάκις λόγο για προστασία κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων. Παρά τα 328 ναυτικά μίλια που χωρίζουν το Καστελλόριζο από το λιμάνι του Πειραιά η σχέση του με την πατρίδα είναι στενότατη. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί άλλοθι για την κεντρική εξουσία, ώστε να αδιαφορεί όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική. Οι κάτοικοι του νησιού (Μεγίστη) δίνουν ή τουλάχιστον προσπαθούν να δώσουν το δυναμικό παρόν σε ένα από τα ακριτικοτερά και σημαντικότερα από γεωστρατηγικής άποψης σημεία της χώρας. Το κράτος από τη δικιά του πλευρά οφείλει τουλάχιστον να τους παρέχει τα απαραίτητα εφόδια που θα τους εξασφαλίσουν συνθήκες που να προωθούν την ανάπτυξη και την άνετη επιβίωση της τοπικής κοινωνίας. Στα εφόδια αυτά συμπεριλαμβάνεται και η νομική του θωράκιση στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και του δικαίου των συνθηκών, ώστε να μην αφήνει περιθώρια στις παράνομες διεκδικήσεις της Τουρκίας. Η τακτική βέβαια που ακολουθεί το κράτος στην κάλυψη των κενών των παροχών του δείχνει μια τάση αποφυγής μέχρι να δοθεί έκταση και προβολή από τα ΜΜΕ σε ζητήματα ελλείψεων. Ενδεικτικά, τον Σεπτέμβρη του 2019 είχε ανακύψει το ζήτημα της έλλειψης διδακτικού προσωπικού, αφού «κανένας εκπαιδευτικός δεν είχε δείξει προτίμηση για τη συγκεκριμένη θέση». Το ότι οι εκπαιδευτικοί δεν προτιμούν συστηματικά αυτές τις θέσεις δεν είναι καθόλου τυχαίο. Εκτός του γεγονότος ότι ο άνθρωπος ως όν δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις δεκτικός σε μια προαιρετική επιλογή αλλαγής περιβάλλοντος, η ίδια η θέση διδάσκοντος στην περιοχή αλλά και σε κάθε νησί δεν έχει και τις απαιτούμενες απολαβές, ώστε να καθίσταται συμφέρουσα και βιώσιμη.
Παρόμοια κενά είχαν παρουσιαστεί και σε ιατρικό προσωπικό στα μέσα Ιουνίου του 2020, που πάλι με επέμβαση του Υπουργού Υγείας Βασίλη Κικίλια καλύφθηκαν. Την ίδια ώρα, πλήθος κρατήσεων ακυρώθηκαν λόγω των εντάσεων σε επίπεδο κρατών στην περιοχή. Ούτως ή άλλως, ο τουρισμός του νησιού έχει δεχθεί σοβαρότατα πλήγματα από την πανδημία του κορωνοϊού, καθώς οι ομογενείς Καστελλοριζιοί που ζουν στην Αυστραλία δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης στο νησί, έχουν κλείσει τα θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία και έχει καθυστερήσει η έναρξη της τουριστικής σεζόν, όπως και σε όλους του άλλους τουριστικούς προορισμούς.
Ρίχνοντας μια ματιά στις τελευταίες 3 απογραφές πληθυσμού (1991, 2001, 2011) μπορεί να συμπεράνει μια ικανοποιητική πληθυσμιακή ανάπτυξη στο Δήμο Μεγίστης ο οποίος κάθε άλλο παρά ερημώνει. Ωστόσο, η τελευταία απογραφή έγινε πριν 9 χρόνια και μέσα στο χρονικό διάστημα αυτό έχουν μεσολαβήσει πολλά. Στον απόηχο των παραπάνω σκέψεων βρίσκεται το εξής ερώτημα: Κατά πόσο η υπάρχουσα κατάσταση, η ζωή οι προοπτικές και οι δυσκολίες της στο Καστελλόριζο δίνουν κίνητρο στη νεότερες γενιές να παραμείνουν στο νησί και να «κρατήσουν» το προς ανατολάς προπύργιο. Διότι, αν δεν υπάρχει κίνητρο παραμονής των νεότερων στο νησί, μπορεί να πει κανείς ότι υπό μια έννοια το κράτος μακροπρόθεσμα δεν υποστηρίζει κάθε γωνία της εθνικής κυριαρχίας. Η προστασία λοιπόν των κυριαρχικών του δικαιωμάτων πραγματοποιείται μέσω επένδυσης σ’ αυτή και όχι μέσω παραμέλησης μέχρι του ορίου της έκθεσης της κρατικής διοίκησης. Τέτοιου είδους λογικές δίνουν την αίσθηση πως υπάρχει προδιάθεση για ήττα η οποία δεν σχετίζεται με απουσία από κάποια ηρωική μάχη αλλά με την εκ προθέσεως αμέλεια. Μόνον όμως η κίνηση της τμηματικής οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με την Αίγυπτο αποτελεί ένα θετικό βήμα προς την κάλυψη των εναπομεινάντων κενών στην προστασία των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων σε όλα τα επίπεδα.
Μιχάλης Κοττάκης
*Προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ