Όταν η πολιτική κατεβαίνει στο πανεπιστήμιο

«Την τύχη του κάθε λαός
την κάνει μοναχός του
και όσα του φταίει η κούτρα του
δεν του τα κάνει ο εχθρός του»
Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός
Δάσκαλος Κιλκίς
Στο βιβλίο του Πολυχρόνη Ενεπεκίδη «Η Δόξα και ο Διχασμός», στη σελίδα 373, περιέχεται μία παράγραφος, η οποία διατηρεί την επικαιρότητά της. Την μεταφέρω: «Γενικώς είναι περίεργη η πολιτεία των καθηγητών του αθηναϊκού πανεπιστημίου, που κατήλθαν κατά καιρούς εις την πολιτικήν. Τας περισσότερας φοράς υπέστη ο ελληνικός λαός την πολιτική των δραστηριοτήτα, ως την εκδίκησιν τού πανεπιστημίου απέναντι του Κράτους, διά το μηδαμινόν ποσοστόν του προϋπολογισμού, το διδόμενον προς το ανώτατον ίδρυμα. Εις την περίπτωσιν του Σπυρίδωνος Λάμπρου υπάρχει τουλάχιστον το δικαιολογητικόν ότι δεν είναι ο καθηγητής που κατήλθε εις την πολιτικήν, αλλά η πολιτική κατήλθε και κατέληξεν εις τον Λάμπρον».
Ίσως είναι σκληρός και άδικος ο λόγος του Ενεπεκίδη κατά του Λάμπρου… αλλά φιλτάτη η αλήθεια. Ο Λάμπρος ήταν λαμπρός ιστορικός και μεσαιωνοδίφης, δεινός ερευνητής, διεθνούς κύρους πανεπιστημιακός, όμως ενεπλάκη με την πολιτική σε μια ταραγμένη εποχή. Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1916, προσκληθείς από τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ανέλαβε την πρωθυπουργία, παραμένοντας στην αρχή μέχρι την 21^η Απριλίου του 1917. Εν μέσω, δηλαδή, Εθνικού Διχασμού. Μετά την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου και την εγκατάσταση του Βενιζέλου, ο Λάμπρος εισήχθη σε δίκη ενώπιον του ειδικού δικαστηρίου και η περιουσία του δημεύτηκε (σ.σ.: Τότε δικάζονταν και καταδικάζονταν και πρωθυπουργοί. Ενίοτε λειτουργούσε και το εκτελεστικό απόσπασμα. «Οι παλαιοί», γράφει ένα ευφυές στιχούργημα, «επί σταυρών κρεμούσαν τους κακούργους, και οι νέοι σήμερον κρεμούν σταυρούς επί κακούργων». Οι λυμεώνες παρασημοφορούνται κιόλας ή τους επιβάλλεται η επαχθής ποινή της ατιμωρησίας και της απολαύσεως των κλοπιμαίων. Εξορίστηκε ο δύσμοιρος Λάμπρος στην Ύδρα και κατόπιν στην Σκόπελο. Λόγω κακουχιών αρρώστησε και πέθανε τον Ιούλιο του 1919.
Τέλος πάντων, ο αείμνηστος ιστορικός υπήρξε θύμα της εποχής του, διατήρησε όμως την υστεροφημία του. Το έργο του παραμένει κτήμα ες αεί. Στην περίπτωσή του επιβεβαιώνεται ο ανοξείδωτος, λαϊκός, παροιμιακός λόγος πως «όταν μαλώνουν τα βουβάλια (Κωνσταντίνος-Βενιζέλος) την πληρώνουν τα βατράχια». Αυτά τω καιρώ εκείνω. Τω καιρώ ετούτω, των δημοπιθήκων και των «κοπροκρατών του μέλλοντός μας» (Ελύτης), αρκετοί πανεπιστημιακοί, οιηματίες και κενόσπουδοι, «κατήλθαν» στην πολιτική συμπαρασύροντάς την «εις τα κατώτατα της γης». Σημίτης, ο επονομαζόμενος και «αρχιερέας της διαπλοκής», Λοβέρδος και Βενιζέλος, αμφότεροι συνταγματολόγοι, που κουρελιάζουν το Σύνταγμα, Παυλόπουλος-«Πάκης», Αλογοσκούφης, Χριστοφιλοπούλου-αυτή ή όνομα πρέπει να αλλάξει ή υπουργείο- είναι κάποιοι που απαρνήθηκαν την πανεπιστημιακή έδρα και «τρύπωσαν» στον «χρυσοφόρο θερισμό», όπως ονομάζει ο Πλούταρχος, την πολιτική. Βεβαίως και ο νυν δοτός πρωθυπουργός, Παπαδήμος, πανεπιστημιακός ήταν, στα Χάρβαρντ και λοιπά εκκολαπτήρια εξουσιαστών. Για να γίνεις πρωθυπουργός της Ελλάδας πρέπει να φοιτήσεις σε αμερικανικό πανεπιστήμιο. Σπεύδουν, στην Αμερική οι πορφυρογέννητοι γόνοι των οικογενειών, των τριών, και μας γυρίζουν «Γραικύλοι της σήμερον». (Πόσα χρόνια έχει να δει η πατρίδα μας πρωθυπουργό που δεν «προσκύνησε» σε αλλόφυλο πανεπιστήμιο; Ακόμη και οι «αριστερόφρονες» πολιτικοί, τα βλαστάρια τους, σε «καπιταλιστικά» σπουδαστήρια, τα εσωκλείουν. Ως γνωστόν, τα συνθήματα περί δημοκρατικότητας, ίσων μορφωτικών ευκαιριών ισοτιμίας, ισοπολιτείας και ισομοιρίας, ισχύουν για τα παιδιά μας. Τα δικά τους «βοσκούν» σε κολέγια και πανεπιστήμια «ταξικών εχθρών»). Ίσως ο τομέας που επλήγη ριζικότερα και βαναυσότερα ήταν η δύσμοιρη και δύστυχη παιδεία. Θα περίμενε κανείς, εφ’ όσον πολλοί «διανοούμενοι» πανεπιστημιακοί μετείχαν στις κυβερνήσεις των τελευταίων ετών, ότι η Παιδεία θα ξεχώριζε κατά τι. Εις μάτην.
«Δύστυχη Ελλάδα να ‘ταν οι ξένοι μονάχα· μα και οι Έλληνες; Και καλά οι Έλληνες γενικά· μα και οι πιο κοντινοί μας, οι «διανοούμενοι»; Να βλέπουν τον τόπο τους με συγκατάβαση, σα μια οποιαδήποτε μικρή χώρα της Μέσης Ανατολής; Επειδή τα Πανεπιστήμια δεν έχουν συγχρονισμένα εργαστήρια, για να μην πω: κι επειδή τα ουρητήρια δεν διαθέτουν ηλεκτρονικό μάτι;». Σπουδαία τα λόγια του Ελύτη από «το χρονικό μιας δεκαετίας» (1974).
Έχει γραφεί και είναι αλήθεια ότι την δεκαετία του ’60 περίπου, μέχρι την Δικτατορία, η Ελλάδα είχε από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, με έξοχους, διεθνούς κύρους καθηγητές. Υπήρχε όμως και φωτισμένη ηγεσία. Παπανούτσος, Γεωργούλης, οι οποίοι διετέλεσαν γενικοί γραμματείς του υπουργείου Παιδείας, είναι δύο μόνο ονόματα που πραγματικά κόσμησαν τον δημόσιο βίο. Μιλάμε για όντως πνευματικά αναστήματα. Θέλω να παραπέμψω σ’ ένα κείμενο της τότε εποχής. Το φθινόπωρο του 1962, κατά την επίσημη έναρξη συνεδρίου της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ) ομιλητής είναι και ο Γεώργιος Παπανδρέου. Την βρήκα στο παλιό περιοδικό «Νέο Σχολείο», του οποίου διευθυντής ήταν ο Χάρης Πάτσης. Είναι ωραία ομιλία, ανθρώπου καλλιεργημένου. (Παρακολουθεί κανείς, διαβάζοντας το κείμενο και συγκρίνοντας το με τα αερογεμή λόγια του Ανδρέα και τις παντομίμες και χειρονομίες του, τραυλίζοντος στη σκέψη και τη γλώσσα, Γιωργάκη, τον προϊόντα εκφυλισμό και διασυρμό της οικογένειας των πρωθυπουργών. Στον Ελευθέριο Βενιζέλο, η διαδοχή σταμάτησε στον υιό, Σοφοκλή. Στους Παναδρέου προχώρησε, προς δυστυχία της πατρίδας, ως τον «υπομείονα» εγγονό). Στο κείμενο αυτό ο «Γέρος» αναφέρεται γενικά στην Παιδεία, στον δάσκαλο (το οποίο πρέπει να διακρίνει το αίσθημα της αποστολής) και στα ιδεώδη της Παιδείας. Αποσπώ το επιλογικό σημείο του λόγου, για τα ιδεώδη. Κι αν ακόμη δεν τα πίστευε αυτά ο άνθρωπος, είναι σημαντικά και επίκαιρα.
«Ποιά είναι τα ιδεώδη; Αναγράφεται από μωρούς ανθρώπους, συνήθως, ότι θα πρέπει η Παιδεία να αναζητήση νέα ιδεώδη, διότι εισήλθομεν εις μίαν νέαν τεχνικήν περίοδον. Αυτή είναι η μωρία της δοκησισοφίας. Καθ’ όλους τους αιώνας η τεχνική μετέβαλεν σχήμα και αποδόσεις. Και θα εξακολουθή να συμβαίνη πάντοτε εις το μέλλον. Αλλά ενώ η τεχνική μεταβάλλεται, ο άνθρωπος μένει αμετάβλητος. Αυτό το θαύμα του Θεού, της φύσεως, της μοίρας, ο Άνθρωπος. Η γέννησις, ο θάνατος, η ψυχή, το πνεύμα η συνείδησις, το θαύμα. Αυτό μένει αμετάβλητον. Τα ιδεώδη αφορούν τον άνθρωπον και διότι ο άνθρωπος ως φύσις θεία, ή ως φύσις ανθρώπινη, είναι αιώνιος. Έχει πάντοτε επίσης αμετάβλητα ιδεώδη. Τα ιδεώδη είναι πάντοτε επίκαιρα, διότι είναι αιώνια. Ποία είναι τα ιδεώδη εις τα οποία έφθασε το επίπεδον του ανθρωπίνου πολιτισμού; Είναι ακριβώς όπως προσδιορίζεται και εις το Σύνταγμά μας. Τα ιδεώδη του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Αλλά ποία συγκεκριμένως;
Και εις αυτό επικρατεί μεγάλη σύγχυσις. Ιδεώδη του Ελληνικού πολιτισμού είναι η Ελευθερία και η Δικαιοσύνη. Είναι η Δημοκρατία.
Ποία είναι τα ιδεώδη του Χριστιανικού πολιτισμού; Η Αγάπη και η Θυσία. Η σύνθεσις των δύο ιδανικών του Ελληνικού και του Χριστιανικού πολιτισμού, η Ελευθερία και η Δικαιοσύνη, η Αγάπη και η Θυσία είναι τα πάγια ανθρώπινα ιδεώδη τα οποία δεν μεταβάλλονται με όσασδήποτε μεταμορφώσεις της τεχνικής, διότι είναι έκφρασις της φύσεως του ανθρώπου.
Εκάστη γενεά επομένως σφάλλεται εάν νομίζη ότι επιδίδεται εις την ανεύρεσιν ιδανικών. Τα ιδανικά είναι δεδομένα. Και η αποστολή της γενεάς είναι να πλησιάση την πραγματοποίησιν των ιδανικών. Αυτή είναι η αποστολή της. Αυτή είναι η μεγάλη αποστολή και η ευθύνη η δική σας ως οδηγών και της νέας γενεάς και του λαού. Τότε μόνο θα έχετε εκπληρώσει την αποστολήν σας. Εάν κατεχόμενοι από το αποστολικόν πάθος, από το οποίον γνωρίζω ότι θέλετε να κατέχεσθε, διότι βεβαίως δεν είναι επάγγελμα, είναι αποστολή το έργον σας. Εάν καταληφθήτε από το πάθος της Ιδέας και αισθανθήτε ότι εις τον κύκλον της ιδικής σας επιρροής η ακτινοβολία σας ασκείται διά την καλλιέργειαν, διά την έμπνευσιν, διά την επιβεβαίωσιν, διά την νίκην της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αγάπης και της θυσίας, τότε θα έχετε επιτελέσει την αποστολήν σας. Αυτήν την αποστολήν θέλω επίσης να σας εμπιστευθώ. Γενήτε απόστολοι της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αγάπης και της θυσίας. Θα γίνετε τότε άξιοι της Ελλάδος».
Τουλάχιστον ήταν μία εποχή που για να μιλήσει κάποιος εις βάρος της πατρίδας μας έπρεπε να πλύνει το στόμα του. Σήμερα μόνο κάτι σαπρόφυτα, ντρέπονται για την μάνα, γενέθλια γη…