75 χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Τα όπλα σίγησαν, αλλά υπήρξε απελευθέρωση;

Μάης 2020: Στον κόσμο επιτρέπονται από καθόλου μέχρι ελάχιστες μετακινήσεις. Φόβος στις ψυχές, κοινωνική απόσταση. Δεν πολυμιλάμε. Δεν αγκαλιαζόμαστε. Τα μέτρα άρχισαν να χαλαρώνουν. Στην πλειοψηφία μας, όμως, είμαστε μουδιασμένοι. Δεν επιτρέπεται ο συγχρωτισμός.

Μάης 1945: Τα όπλα σίγησαν. Τα περιοριστικά μέτρα σιγά-σιγά αίρονται. Ο φόβος στις ψυχές των ανθρώπων παραμένει. Όλοι μουδιασμένοι. Δεν πολυμιλάνε. Δεν αγκαλιάζονται. Δεν συνωστίζονται. Δεν υπάρχει συγχρωτισμός. Τα όπλα σίγησαν.
Χωρίς τη δυνατότητα της πολιτικής εκμετάλλευσης από κόμματα ήρθε φέτος η επέτειος της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έχουν επικεντρωθεί όλοι στην επανεκκίνηση της οικονομίας, στα ηθικά διλήμματα ανάμεσα στη ζωή του μέλλοντος και του παρελθόντος. Τραγικές οι ομοιότητες στις συνθήκες, χωρίς βέβαια να μπορεί να συγκριθεί το έγκλημα με την πανδημία.
Για πρώτη φορά από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η επέτειος δεν αποτελεί είδηση σε κανάλια και sites. Για πρώτη φορά κανείς δεν μας θύμισε πως σαν σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, 75 χρόνια πριν, σίγησαν τα όπλα. Κανείς δεν μας θύμισε πως στις 8 Μαΐου του 1945, το αιματοκύλισμα που ξεκίνησε το 1939 η ναζιστική Γερμανία του Αδόλφου Χίτλερ, τελείωσε με την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Βέρμαχτ. Αρχικά, βέβαια, μόνο στην Ευρώπη, γιατί η σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας συνέχισε τον πόλεμο και αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, μετά τη ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι από τους Αμερικανούς.
Κανείς δεν μας θύμισε την ιστορία που αδικαιολόγητα θεωρούμε απλώς σελίδες γραμμένες σε βιβλία. Σαν να μην είμαστε μέρος αυτής. Σαν να συνέβη και να ανήκει αποκλειστικά στο παρελθόν, όπως διακαώς επιθυμούν να μας πείσουν και για την ιστορία του έθνους μας και του τόπου μας. Λες και μπορούμε να αποκοπούμε από αυτήν, λες και είναι θέμα επιλογής.
Ημέρα απελευθέρωσης… πραγματικά;
Η 8η Μαΐου θεωρείται η ημέρα απελευθέρωσης. Όρος που σε μια δεύτερη ανάλυση ίσως να μοιάζει ειρωνικός. Υπάρχει πράγματι κάποιος που θεωρεί πως σε ατομικό επίπεδο μπορεί να απελευθερωθεί από την Ιστορία; Από τις συνέπειες που αυτή επέφερε; Θα μου πείτε, δεν σε κουράζει ποτέ η Ιστορία;
Φυσικά, είναι πολλές οι φορές που θέλω να πατήσω ένα μαγικό κουμπί και να πω, εντάξει, ας τα διαγράψουμε όλα και να πάμε παρακάτω… Αλλά δεν έχω κουμπί μαγικό. Μα κι αν είχα το ηθικό δίλημμα της διαγραφής του αιματοκυλίσματος του πλανήτη, θα απλωνόταν μπροστά μου. Μπορώ άραγε να διαγράψω τόσους φόνους; Τόσα εγκλήματα; Και τελικά πόσες προσπάθειες χρειάζονται για τους λαούς για να διδαχτούν από το παρελθόν;
Εκείνοι που ανήκουν στο ένοχο παρελθόν νομίζουν ότι το ξεπλένουν με μια σχετική ντροπή και λίγες τύψεις. Εκείνοι που ανήκουν στο ένδοξο παρελθόν απλώς το περηφανεύονται σε κάθε επέτειο. Επί της ουσίας όμως τι έχει μείνει από αυτό; Μήπως τα ίδια λάθη επαναλαμβάνονται; Πόσοι πραγματικά το αισθάνονται μέσα τους; Πόσοι το κατανόησαν και απελευθερώθηκαν; Χέρι – χέρι πάνε η λύτρωση και η καταστροφή.
Η ιδεολογική προετοιμασία του ναζισμού
Σύμφωνα με τον Τζέφρι Χερνς, και το βιβλίο του «Αντιδραστικός Μεταμοντερισμός», η λαϊκή κουλτούρα ήταν ανώτερη της κοσμοπολίτικης – δηλαδή του τεχνητού πολιτισμού. Ήταν ανώτερη επειδή είχε τις ρίζες της στον λαό. Ενώ η κοσμοπολίτικη ήταν άψυχη, εξωτερική, τεχνητή. Επίσης, ενώ η άκρα Αριστερά επεδίωκε το τέλος της κυριαρχίας τής οικονομίας πάνω στην κοινωνική ζωή μέσω μιας κομμουνιστικής επανάστασης, οι της άκρας Δεξιάς επεδίωκαν έναν παρόμοιο στόχο μέσω της επέκτασης του κράτους πάνω στην κοινωνία.
Υπήρχε η άποψη ότι η Γερμανία ως “ενδιάμεσο” έθνος θα έπρεπε να ακολουθήσει έναν “τρίτο δρόμο” ανάμεσα στην καπιταλιστική Δύση και την κομμουνιστική Aνατολή.
Ο Αδόλφος Χίτλερ κατάφερε να αναρριχηθεί σε μια χώρα που βυθιζόταν σε μια απελπιστική κατάσταση εκφυλισμού, δίνοντας υποσχέσεις πως θα αναστρέψει αυτήν την πορεία.
Συμπέρασμα:
Υπάρχει κάτι το παράδοξο και συνάμα ανησυχητικό στον τρόπο με τον οποίο η ιδεολογία του ναζισμού στοιχειώνει τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Σήμερα, σε μια εποχή που όλα τα κόμματα, ανεξαρτήτως ιδεολογίας, χαρακτηρίζονται από συνεχή επικοινωνιακά τεχνάσματα για να επιβιώσουν μέσα σ’ ένα τοπίο ταχύτατων αλλαγών, η ναζιστική ιδεολογία αποδεικνύεται εξίσου λειτουργική και αποτελεσματική όσο και τη δεκαετία του 1930.
Η υπόσχεση της προόδου, στο μεταξύ, εξακολουθεί να αποτελεί το βασικό επιχείρημα όλων των πλευρών. Κάπως έτσι επιχειρούνται συνεχείς μεταμορφώσεις των ανθρώπων που δεν θέλουν να χάσουν την ελπίδα. Το ίδιο σκηνικό με τότε. Τα ποσοστά κάθε νέας εκλογικής αναμέτρησης δείχνουν πως 75 χρόνια μετά ο ναζισμός δεν χρειάζεται καν να κρύψει το πρόσωπό του, κι αυτό διότι οι παραδοσιακές δυνάμεις καπηλεύονται και αναμασούν όσα καπηλευόταν και αναμασούσε τότε το πολιτικό σκηνικό του ‘30.
Υπάρχει ωστόσο άλλη μια παράμετρος που συντηρεί τον ναζισμό. Οι ορκισμένοι εχθροί του. Τους βολεύει η ύπαρξή του, καθώς στο νεωτερικό αφήγημα ο ναζισμός λειτουργεί ως ανάθεμα, ως το άκρον άωτον του Κακού, μια έννοια τόσο αντίθετη με το πνεύμα της προόδου.
Ο Ιταλός διανοούμενος, Πιερ Πάολο Παζολίνι, υποστήριζε ήδη δεκαετίες πριν πως στα χέρια της εξουσίας τα φαντάσματα του παρελθόντος αποτελούν ένα αποτελεσματικό σκιάχτρο προκειμένου να ξεπλένεται ηθικά η ίδια και να χειραγωγεί την εκλογική μάζα προς τη σωστή κατεύθυνση. Κανείς δεν προχωρεί, επί της ουσίας, στην απομυθοποίηση του φαινομένου, παραμένει πάντα στην κατηγορία «τερατώδες» και συντηρείται. Δεν αναλύεται. Κανείς δεν πρέπει να δει τις ομοιότητες της ιδεολογίας του με τα κόμματα του σήμερα, διάφορα πολιτικά κόμματα, όχι απαραίτητα της Δεξιάς. Θυμόμαστε μόνο το έγκλημα, δεν χρειάζεται να θυμόμαστε στη βάση ποιας ιδεολογίας διαπράχθηκε, όσο άρρωστο κι αν ήταν το έγκλημα, διότι απλά ομοιάζει πολύ με σημερινά δεδομένα.
Άραγε είναι οι σύγχρονοι πολίτες της ΕΕ, 75 χρόνια μετά, πραγματικά ελεύθεροι, ή μήπως έχουν μετατραπεί σε νευρωτικές μαριονέτες, πεπεισμένες ότι απολαμβάνουν στον μέγιστο βαθμό τις ελευθερίες τους;
Μαρίνα Χατζηκώστα
πηγή