Έπεσαν οι μάσκες στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας

Λίγοι είναι αυτοί που θυμούνται ότι, λίγο πριν ξεκινήσει «παγκόσμιος πόλεμος» κατά της πανδημίας του κορωνοϊού, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ χαρακτήρισε την εμπορική συμφωνία που υπέγραψε με τον αντιπρόεδρο της κινεζικής κυβέρνησης, Λιου Χε τον Ιανουάριο του 2020 ως ένα «ιστορικό βήμα», το οποίο θα έβαζε, υποτίθεται, τέλος στην πρωτοφανή αντιπαράθεση των δύο μεγαλύτερων οικονομικών δυνάμεων του κόσμου.

Ο κορωνοϊός όμως είχε άλλα σχέδια αφού σήμερα, 4 περίπου μήνες μετά, οι σχέσεις Πεκίνου – Ουάσιγκτον βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού. Η μορφή του «πολέμου» μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων είχε τα τελευταία χρόνια μια οικονομική διάσταση, υπό τη μορφή του εμπορικού ανταγωνισμού. Με την εμφάνιση της πανδημίας ο πόλεμος μετατράπηκε σε επικοινωνιακό, με αλληλοκατηγορίες Ουάσιγκτον-Πεκίνου για τα αίτια και τον τρόπο εξάπλωσης της πανδημίας από την Ουχάν σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Αυτήν την εβδομάδα η κρίση στις σχέσεις Αμερικής – Κίνας κλιμακώθηκε με ένα μικρής έντασης, αλλά μεγάλης σημασίας, ναυτικό επεισόδιο στη Νότια Σινική Θάλασσα. Το περιστατικό αυτό μπορεί να φαντάζει απομακρυσμένο για Ελλάδα-Κύπρο, ωστόσο ένα αόρατο νήμα συνδέει τα τεκταινόμενα στον Ειρηνικό Ωκεανό με τις τουρκικές παραβιάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η «εκδίωξη» των Αμερικανών
Το σκάφος αμφίβιας επίθεση USS America, συνοδευόμενο από τα αντιτορπιλικά USS BARRY και USS BANKER HILL, σκάφη αντιβαλλιστικής άμυνας, πραγματοποίησαν αυτό το διάστημα ασκήσεις ετοιμότητας και περιπολίες σε αμφισβητούμενα ύδατα μεταξύ της Μαλαισίας και της Κίνας. Την Τρίτη, 28 Απριλίου, το κινεζικό ναυτικό σήκωσε στους αιθέρες μαχητικά αεροσκάφη και κινητοποίησε πολεμικά πλοία, προκειμένου να απομακρύνει από την περιοχή ένα από αυτά τα πλοία, κάνοντας λόγο για «προκλητικές ενέργειες». Σύμφωνα με ανακοίνωση του Ναυτικού του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA) της Κίνας, το «Barry», μια αμερικανική πυραυλάκατος, «καταπάτησε» τα χωρικά ύδατα του Πεκίνου κοντά στα αμφισβητούμενα νησιά Xisha – επίσης γνωστά ως Νησιά Παρασέλ». Τα Νησιά Παρασέλ διεκδικούνται από το Βιετνάμ, ωστόσο έχουν καταληφθεί από την Κίνα μετά την αιματηρή εισβολή του 1974.
Το περιστατικό είναι χαρακτηριστικό, καθώς είναι η πρώτη φορά που το κινεζικό ναυτικό ανακοίνωσε επίσημα παράνομη παράβαση στην περιοχή. «Οι προκλητικές ενέργειες των ΗΠΑ παραβίασαν σοβαρά το Διεθνές Δίκαιο και τους συναφείς κανόνες, παραβίασαν σοβαρά τα συμφέροντα της κινεζικής κυριαρχίας και ασφάλειας, και σκόπιμα αύξησαν τους κινδύνους περιφερειακής ασφάλειας», δήλωσε ο Κινέζος στρατιωτικός αξιωματούχος Li Huamin, εκπρόσωπος της Διοίκησης του Νοτίου Θεάτρου του PLA, προσθέτοντας ότι η δράση θα μπορούσε έχει οδηγήσει σε «ατύχημα». «Προτρέπουμε την πλευρά των ΗΠΑ να επικεντρωθεί στην πρόληψη και τον έλεγχο της επιδημίας στην πατρίδα της και να σταματήσει αμέσως στρατιωτικές ενέργειες κατά της περιφερειακής ασφάλειας, ειρήνης και σταθερότητας», προσθέτει η ανακοίνωση.
Νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα, το «Βarry» διέσχισε το κοντινό Στενό της Ταϊβάν στη δεύτερη «διαμετακόμιση ρουτίνας» αυτόν τον μήνα, αναφέρει το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ, ακολουθούμενο στενά από κινεζικό αεροπλανοφόρο και στις δύο περιπτώσεις. Τα αμερικανικά πολεμικά πλοία «περιπολούν» τακτικά τα στενά, καθώς και τις θάλασσες της Νότιας και Ανατολικής Κίνας, με την Ουάσιγκτον να επικαλείται την ανάγκη προστασίας της «ελευθερίας της ναυσιπλοΐας», αλλά το Πεκίνο έχει επανειλημμένα καταδικάσει τις επιχειρήσεις ως παραβίαση της κυριαρχίας του.
Η νέα στρατηγική των ΗΠΑ
Σε μια τηλεδιάσκεψη με ηγέτες του ASEAN στις 23 Απριλίου, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο χαρακτήρισε τις κινεζικές δραστηριότητες στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας ως «bulling», που αποσπούν τη σημασία από τις τρέχουσες προσπάθειες αντιμετώπισης της πανδημίας. Οι αποστολές back-to-back των ΗΠΑ στη θαλάσσια αυτή περιοχή είναι ενδεικτικές μιας νέας στρατηγικής του Πενταγώνου -«στρατηγική προβλεψιμότητα, επιχειρησιακή απρόβλεπτη κατάσταση»- για να «διατηρούν τους εχθρούς στα τακούνια του»ς, δήλωσε ο Timothy Heath, ανώτερος ερευνητής άμυνας στο think tank της Rand Corp. στη Βιρτζίνια. Ο Heath επισήμανε μια παρόμοια κίνηση νωρίτερα τον μήνα, όταν η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ τερμάτισε τη Συνεχή Παρουσία της στο Γκουάμ, επιλέγοντας αντ’ αυτού να μεταφέρει τα B-1s, B-2s και B-52s στην περιοχή όποτε το Πεντάγωνο κρίνει κατάλληλο. «Ακριβώς όπως τα βομβαρδιστικά στο Γκουάμ δεν είναι πλέον παρόντα με συνέπεια, οι ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας είναι πιθανό να πραγματοποιούν επιχειρήσεις και δραστηριότητες σε ασυνήθιστα μοτίβα που δεν συνάδουν με τα προηγούμενα, προβλέψιμα μοτίβα», δήλωσε ο Heath. Το αμερικανικό ναυτικό είπε ότι οι επιχειρήσεις «back-to-back» είναι απλώς «business as usual».
Η μάχη για τον υποθαλάσσιο πλούτο
Τα νησιά Παρασέλ διεκδικούνται επίσης από το Βιετνάμ και την Ταϊβάν, ενώ άλλα μέρη της θάλασσας διεκδικούνται από τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία και το Μπρουνέι. Αναφέρθηκε πρόσφατα ότι ένα πλοίο εξερεύνησης πετρελαίου της Μαλαισίας συμμετείχε σε αντιπαράθεση με ένα κινεζικό ερευνητικό πλοίο. Επίσης, στις αρχές Απριλίου, βιετναμέζικο αλιευτικό σκάφος με οκτώ μέλη πληρώματος συγκρούστηκε με πλοίο της κινεζικής ακτοφυλακής, με αποτέλεσμα να βυθιστεί στα νησιά Παρασέλ.
Το υπέδαφος της Νότιας Σινικής Θάλασσας είναι πλούσιο σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων, ενώ η θάλασσα αποτελεί τεράστιο κόμβο εμπορίου, αφού εμπορεύματα αξίας πέραν των 5 τρισεκατομμυρίων περνούν κάθε χρόνο από την περιοχή. Η αλήθεια πίσω από τη διαμάχη για οριοθέτηση της ΑΟΖ των έξι εμπλεκόμενων κρατών (Κίνα, Ταϊβάν, Φιλιππίνες, Βιετνάμ, Μαλαισία και Μπρουνέι) στην περιοχή είναι, φυσικά, η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων από υδρογονάνθρακες. Η Κίνα υπέγραψε ήδη από το 1982 τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UCLOS). Στη συνέχεια αποφάσισε να αυξήσει παράνομα την ΑΟΖ μέσω της μετατροπής των υφάλων σε πλήρη τεχνητά νησιά της, προκειμένου να αποκτήσει το μεγαλύτερο ποσοστό των υδρογονανθράκων στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο η Κίνα ανακοίνωσε ότι ενέκρινε πρόσφατα την ίδρυση δύο περιοχών για τη διαχείριση νησιών και υφάλων στην αμφισβητούμενη Θάλασσα της Νότιας Κίνας σε μια προφανή προσπάθεια ενίσχυσης του ισχυρισμού της για κυριαρχία στην περιοχή.
Παραλληλισμός τακτικής Τουρκίας-Κίνας
Τον Μάιο του 2014 η Κίνα τοποθέτησε πλατφόρμα και διεξήγαγε ερευνητικές γεωτρήσεις σε θαλάσσια περιοχή μεταξύ 133 ν.μ. και 156 ν.μ. από τις ακτές του Βιετνάμ, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις του τελευταίου. Το Βιετνάμ θεωρεί πως οι δραστηριότητες αυτές έλαβαν χώραν σε ύδατα στα οποία έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα για έρευνα και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων με την εγκατάσταση πλατφορμών. Οι αξιώσεις του Πεκίνου για τις θαλάσσιες και νησιωτικές ζώνες στην ευρύτερη περιοχή έχουν εγείρει διενέξεις και συγκρούσεις μεταξύ Κίνας και Βιετνάμ. Μάλιστα στην περιοχή η Κίνα έχει αναπτύξει τεχνητά νησιά με στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Όπως η Τουρκία με το Barbaros, το Fatih και το Yavuz πραγματοποιεί παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, έτσι και η Κίνα εκτέλεσε παράτυπες σεισμικές έρευνες στην περιοχή, αγνοώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα και τη δικαιοδοσία του Βιετνάμ στην υφαλοκρηπίδα και δυνητική ΑΟΖ. Στις 12 Ιουλίου 2016 το Διαιτητικό Δικαστήριο, που συστάθηκε σύμφωνα με το Παράρτημα VII της Σύμβασης ΟΗΕ για το Δίκαιο Θάλασσας 1982 («Σύμβαση ΔΘ»), εξέδωσε την απόφασή του για την υπόθεση Φιλιππίνες εναντίον Κίνας αναφορικά με τις διαφορές των κρατών αυτών στη Νότια Σινική Θάλασσα («ΝΣΘ») και η συγκεκριμένη απόφαση, σύμφωνα με τον Διδάκτορα Διεθνούς Δικαίου, Νικόλα Ιωαννίδη, συνιστά ορόσημο, αφ’ ης στιγμής απορρίπτει τις μαξιμαλιστικές θαλάσσιες απαιτήσεις της Κίνας. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια του «Κινεζικού Δράκου» να μετατρέψει τη Νότια Σινική Θάλασσα σε κινεζική λίμνη ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την προσπάθεια του «Τουρκικού Λύκου» να μετατρέψει την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο στην τουρκική Γαλάζια Πατρίδα.
Μετά την πανδημία
Εν κατακλείδι, η άνοδος της Κίνας την τελευταία δεκαετία αντιπροσωπεύει τόσο μια γρήγορη μετατόπιση στην περιφερειακή ισορροπία ισχύος, όσο και μιαν άμεση επίθεση στη νομιμότητα της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, της οποίας το άρμα σέρνουν οι ΗΠΑ. Η Κίνα έχει γίνει ένας σημαντικός χρηματοδότης μεγάλων έργων υποδομής στη Νοτιοανατολική Ασία ως μέρος του μεγαλεπήβολου σχεδίου Belt and Road Initiative (BRI). Αυτό προκάλεσε νέο ενδιαφέρον για την ατζέντα των βιώσιμων υποδομών στη Νοτιοανατολική Ασία από άλλες μεγάλες δυνάμεις.
Σε απάντηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία και η Αυστραλία επιδιώκουν ενεργά να συντονίσουν τις δικές τους ανανεωμένες προσπάθειες κατασκευής υποδομών ως μέρος μιας τριμερούς ρύθμισης που αποσκοπεί στη διατήρηση ενός ελεύθερου και ανοικτού Ινδο-Ειρηνικού Διαδρόμου. Αυτές οι τεκτονικές μετατοπίσεις του διεθνούς συστήματος θα πρέπει να τύχουν ορθής αξιολόγησης τόσο από την Αθήνα, όσο και από τη Λευκωσία, καθώς η επόμενη μέρα του κορωνοϊού επιφυλάσσει εκπλήξεις, τις οποίες θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να διαχειριστούμε.
Η Τουρκία καραδοκεί για οφέλη
Ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην επιστολή που απέστειλε αυτήν την εβδομάδα στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Ντόναλντ Τραμπ, ζήτησε ουσιαστικά «πεσκέσι» ως αντάλλαγμα στην τουρκική ιατρική βοήθεια προς την Αμερική. Συγκεκριμένα, εξέφρασε την ελπίδα ότι το αμερικανικό Κογκρέσο και ο αμερικανικός Τύπος θα αντιληφθούν καλύτερα τη στρατηγική σημασία των σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ, επηρεασμένοι από την αλληλεγγύη που επέδειξε η Τουρκία κατά τη διάρκεια της επιδημίας του νέου κορωνοϊού. Την εμπορική σύγκρουση που διαφαίνεται στον ορίζοντα μεταξύ Ουάσιγκτον-Πεκίνου φαίνεται να επιδιώκει να εκμεταλλευτεί η Άγκυρα, με το τουρκικό TRT να αναφέρει πως αν οι ΗΠΑ απομακρύνουν την παραγωγή τους από την Κίνα, η Τουρκία είναι ένας ιδανικός συνεργάτης που βρίσκεται σε αναμονή.
Εκτός από τη στρατηγική και γεωπολιτική της θέση, η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ως ηγέτιδα χώρα στον τομέα της διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας. Προβλέπεται ότι οι εταιρείες στην Τουρκία θα είναι κερδοφόρες, λόγω της εμπορικής εκτροπής που προκαλείται από την Κίνα και την Άπω Ανατολή. Επομένως η Τουρκία εκτιμά ότι ο αθέμιτος ανταγωνισμός και οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας ενδέχεται να αποτελέσουν ευκαιρία για την Τουρκία, προκειμένου να καταστεί ακόμη πιο απαραίτητη για την Ουάσιγκτον.
Δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Σημερινή (03/05/20)
Μάριος Πούλλαδος