Κώστας Βαξεβάνης: Η πανδημία δεν μοιάζει με τους πολέμους που έχω ζήσει.

Καλημέρα σε όλες και όλους,
είμαι ο Κώστας Βαξεβάνης, δημοσιογράφος και εκδότης του Documento. Φυσικά είμαι απομονωμένος, καταβάλω όμως προσπάθεια να μην είμαι μονωμένος.
Προσπαθώ να παίρνω την πληροφορία για όσα συμβαίνουν, αλλά και να καταλαβαίνω όσα συμβαίνουν. Και ένα από αυτά που κατάλαβα αυτή την εβδομάδα που ξεκινήσαμε το πρωινό newsletter με τον Θανάση Καραμπάτσο είναι πόση ανάγκη για επικοινωνία υπάρχει. Έξω από τους αλγορίθμους του facebook και τον φρενήρη ρυθμό του twitter, επιλέξαμε το newsletter γιατί είναι μια πιο προσωπική μορφή επικοινωνίας και με αυτές τις γραμμές θέλω να σας ευχαριστήσω προσωπικά για τα δεκάδες email που μας έχετε στείλει. Διαβάζω όσα μου προωθεί η ομάδα, αφενός γιατί υπάρχουν δημοσιογραφικές πληροφορίες αλλά και γιατί μερικά είναι πολύ συγκινητικά και μας δίνουν δύναμη για να προχωράμε παρά τις δύσκολες συνθήκες. Σας ευχαριστώ πολύ εκ μέρους όλης της ομάδας της εφημερίδας και να ξέρετε πως δεν σταματάμε αλλά μόλις ξεκινήσαμε και θα έλθουν και άλλες κινήσεις. Η τεχνολογία είναι με το μέρος μας. Ελπίζω και όλοι εσείς που μας διαβάζετε.
Ωστόσο, αυτό είναι ένα κάπως προσωπικό κείμενο. Δεν μπορώ να ξεφύγω από την φύση του δημοσιογράφου, ούτε από την ιστορία που ως πολεμικό ανταποκριτή με έφερε κατά καιρούς δίπλα σε δραματικά γεγονότα τα οποία , ασυνείδητα επαναφέρω μέσα μου για να βγάλω συμπεράσματα.
Η πανδημία δεν μοιάζει με τους πολέμους που έχω ζήσει. Είναι γεμάτη από τον αόριστο φόβο που κάνει τους ανθρώπους να επιστρέφουν στην πρωτόγονη φύση τους.
Θυμάμαι πριν από χρόνια έκανα ένα ντοκιμαντέρ στην Ουρουγουάη που αφορούσε εκείνο το συγκλονιστικό δυστύχημα του 1972, όταν ένα αεροσκάφος έπεσε στις Άνδεις και οι επιζήσαντες κατέφυγαν σε κανιβαλισμό για να επιβιώσουν (η γνωστή ταινία Alives περιγράφει αυτή την πραγματική ιστορία). Συνάντησα λοιπόν όσους επέζησαν από το δυστύχημα. Μπορείτε να διαβάσετε εδώ την ιστορία ή αν έχετε διάθεση τώρα στο σπίτι να δείτε εδώ το ντοκιμαντέρ (και εμένα στα νιάτα μου)
Σε αυτό το ταξίδι είχα απέναντί μου τον ήρωα της υπόθεσης Νάντο Παράντο που κατάφερε περνώντας τις Άνδεις να ζητήσει βοήθεια και τον ρώτησα με πραγματική απορία «μα πώς έφτασες στο σημείο να φας το κρέας των νεκρών φίλων σου, πώς μπόρεσες;» Ο Νάντο κοίταξε εμένα και τον οπερατέρ και χωρίς να μεσολαβήσει χρόνος μας είπε « το λέω σε σένα, στον οπερατέρ και σε όσους μας ακούνε. Όλοι θα κάνατε το ίδιο. Ο άνθρωπος τηρεί τους κανόνες και τον πολιτισμό του όσο δεν απειλείται η επιβίωσή του».
Το έχω κρατήσει ως συμπέρασμα από τη ζωή ενός ανθρώπου που έφτασε στην πιο ακραία κατάσταση. Το αναφέρω γιατί όλες αυτές τις μέρες λέμε και σχολιάζουμε διάφορα για όσους χάνουν τον πολιτισμό τους και μετατρέπονται σε ζώα που προσπαθούν να επιβιώσουν. Νομίζω θα γράψω λίγο παρακάτω για το συγκεκριμένο.
Η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή δεν είναι μόνο ανήμπορη αλλά και αβέβαιη. Δεν υπάρχει τίποτα σταθερό για να πατήσει και να εγγυηθεί την επόμενη μέρα. Είναι το ίδιο εξοντωτικό με την απειλή του ιού. Ο πολιτισμός μας , οι σταθερές μας, η οικονομία, οι θρυλικές αγορές και τα πανίσχυρα χρηματιστήρια έχουν ισοπεδωθεί από τον αόρατο κορονοϊό. Τίποτα δεν είναι όπως ξέραμε και τίποτα δεν θα είναι.
Αχ αυτή η ιστορία
Η γνωστή πανδημία της Μαύρης Πανώλης εμφανίστηκε το 1331 στην Κινέζικη Αυτοκρατορία. Χρειάστηκαν πάνω από δέκα χρόνια για να εξαπλωθεί στην Ευρώπη και να θανατώσει από 100 έως 200 εκατομμύρια. Η σημερινή πανδημία χρειάστηκε λιγότερο από ένα μήνα για να φτάσει από την Κίνα στην Ευρώπη. Εν ολίγοις, ζούμε σε έναν αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, στον οποίο τα αποτρεπτικά σύνορα είναι μόνο στους χάρτες. Και φυσικά είναι άχρηστα. Βήχει ο Κινέζος και μπαίνει στην εντατική ο Ιταλός και ο Έλληνας. Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των οικονομιών, δημιούργησε και την οικονομική πανδημία που επίσης είναι σε εξέλιξη.
Αν δούμε πίσω προς την Ιστορία, θα δούμε πως επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. Η σχέση που έχει (εξ ανάγκης αναμφίβολα) ο άνθρωπος με τη μεταφυσική, τον οδηγεί σε δρόμους που η λογική υψώνει συρματοπλέγματα.
Η εξάπλωση της πανώλης στην Ευρώπη οφείλεται στην απόφαση του Πάπα Γρηγόριου του 9ου, να θανατωθούν οι γάτες γιατί ήταν ο διάβολος μεταμορφωμένος. Η εξόντωση των γατών οδήγησε στην επικράτηση των ποντικών που ήταν φορείς της πανώλης. Η ιστορία είναι εδώ για όποιον θέλει λεπτομέρειες.
Σήμερα , την εποχή του ορθολογισμού και της επιστήμης, παρακολουθήσαμε αντίστοιχη μάχη με τη μεταφυσική. Η Ιερά Σύνοδος όχι μόνο δημιούργησε την πεποίθηση ότι ο ιός δεν κολλάει με το κουταλάκι της Θείας Μετάληψης, αλλά διατήρησε ανοιχτές τις εκκλησίες όπου συναθροίζονταν άτομα που ανήκουν στις ευαίσθητες κατηγορίες.
Από τους πρώτους φορείς του ιού στην Ελλάδα, ήταν οι προσκυνητές στους Αγίους Τόπους. Όταν επέστρεψαν , αρκετοί επέμεναν πως έφεραν την ευλογία και όχι τον ιό. Δυστυχώς μόλις προχθές πέθανε μια ακόμη γυναίκα από το γκρουπ.
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση η κυβέρνηση φάνηκε να ολιγωρεί. Δεν προχώρησε στο έγκαιρο κλείσιμο των χώρων λατρείας. Στην περίπτωση του πούλμαν από τους Αγίους Τόπους, παρότι υπήρχαν σαφείς ενδείξεις για εκδήλωση της ασθένειας και ενημερώθηκε ο ΕΟΔΥ, αντιμετωπίστηκε με μεγάλη επιπολαιότητα.
Η διασπορά θα ήταν σίγουρα μικρότερη αν υπήρχαν άλλα μέτρα.
Η Μέρκελ ανακαλύπτει τη Σοβιετική Ένωση
Αφήνω για λίγο την υγειονομική διάσταση της πανδημίας και πάω για λίγο στην οικονομική. Οι τεράστιες οικονομίες, με όλα τα στοιχεία της υπερφίαλης συμπεριφοράς έχουν καταρρεύσει μόνο με τη φήμη της πανδημίας. Η ιδιωτική πρωτοβουλία με όλο τον πλούτο της , είναι ανίκανη όχι να προστατεύσει από τον ιό, αλλά να προστατευτεί η ίδια. Το πρώτο θύμα του κορονοϊού ήταν οι αγορές. Δεν αυτορυθμίστηκαν όπως ήθελε το νεοφιλελεύθερο αφήγημα αλλά ζητάνε την παρέμβαση του κράτους για να σωθούν. Η μόνη αγορά που αυτορυθμίστηκε είναι η μαύρη αγορά των προϊόντων.
Αποδεικνύεται πως το κράτος και μόνο το κράτος με τις δομές του, πρέπει να εγγυάται τη ζωή και την ασφάλεια των πολιτών. Η Υγεία, η Παιδεία είναι κοινωνικά αγαθά, τα οποία δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτός που θέλει να κερδίσει . Είναι σα να λέμε ότι η ρύθμιση της αγοράς θα απαγόρευε να υπάρχουν μαυραγορίτες των αντισηπτικών. Αστεία πράγματα. Σκεφτείτε τη χώρα χωρίς δημόσια νοσοκομεία, με την τύχη της στα χέρια των ιδιωτών. Μόλις διάβασα πως πήγε ο λογαριασμός σε πολίτη στις ΗΠΑ που αποθεραπεύτηκε από τον κορονοϊό και είναι 35.000 δολάρια. Νομίζω δεν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωση την αναστολή των προγραμμάτων για τους δημοσιονομικούς στόχους. Η Μέρκελ κρατικοποιεί επιχειρήσεις. Ο Μακρόν το ίδιο. Το κράτος καλείται να διασώσει οικονομία και ανθρώπους. Είναι τραγικό όμως πως πριν από μερικά χρόνια επέβαλαν την σκληρή λιτότητα για χάρη της δημοσιονομικής ορθοδοξίας, ανάγκασαν τα Ευρωπαϊκά κράτη να ιδιωτικοποιήσουν τα πάντα και τώρα επιστρέφουν στις κρατικοποιήσεις. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως οι επιβολές τους είχαν στοιχεία κέρδους συγκεκριμένων ομάδων και κρατών και όχι τη λειτουργία της Ευρώπης.
Ένα ηθικό δίλημμα
Όταν έφτασε ο κορονοϊός στην Ελλάδα , επικράτησε η αντίληψη πως πρέπει να επιδείξουμε μια υπεύθυνη στάση. Δεν είναι καιρός για μικροπολιτική ή για αντιπαραθέσεις πάνω σε πτώματα. Με βρίσκει σύμφωνο η συγκεκριμένη λογική. Αυτή όμως η διαπίστωση δεν μπορεί να οδηγεί σε αφωνία ή σε συγκάλυψη. Για παράδειγμα, στη χώρα δρουν εταιρείες και μαυραγορίτες που κερδίζουν από τις τιμές των αντισηπτικών, των μασκών και σε λίγο πολύ φοβάμαι και των τροφίμων. Η κυβέρνηση, συγκεκριμένα ο Υπουργός Ανάπτυξης Άδωνης Γεωργιάδης , επιμένει να μη βάζει διατίμηση για τα συγκεκριμένα προϊόντα, όπως έκανε για παράδειγμα ο ομόλογός του στην Κύπρο, αλλά κλείνει το μάτι στους μαυραγορίτες. Βάζω λοιπόν το ερώτημα: ο καθένας από εμάς, πολύ περισσότερο ο δημοσιογράφος μιλάει για όσα διαπιστώνει , ζητά να γίνουν αυτά που πρέπει ή θα του κολήσσουμε την ταμπέλα της μικροπολιτικής; Γνώμη μου είναι πως σε οποιαδήποτε στιγμή, κυρίως όμως στις δύσκολες στιγμές , οι άνθρωποι δεν πρέπει να υποστέλλουν την ελευθερία της γνώμης και ο δημοσιογράφος την προσπάθεια για να ειπωθεί η αλήθεια.
Η προσπάθεια να μην ακούγονται απόψεις, να μην ζητούνται εξηγήσεις σε καιρό κρίσης είναι ύποπτη. Θυμάμαι τον καιρό της οικονομικής κρίσης που κάθε ερώτημα για το πώς φτάσαμε στην κρίση, ποιοι φταίνε, ποιοι πληρώνουν τελικώς, αντιμετωπίστηκε με το επιχείρημα «μη διχάζετε τους Έλληνες». Οι ενοχοποιητικές κατασκευές για όσους αναζητούν ευθύνες είναι επικίνδυνη.
Eδώ και εδώ θα βρείτε την ηλεκτρονική έκδοση που σήμερα είναι δωρεάν.
Έγιναν λάθη;
Τα λάθη δεν εντοπίζονται με αντιπολιτευτική διάθεση αλλά μόνο γιατί αν ξέρουμε μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το τέρας. Η Ελλάδα μόλις τώρα φαίνεται πως μπήκε στη λογική να κάνει τεστ για τον ιό. Η προτροπή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας από πολύ νωρίς ήταν «κάντε τεστ, τεστ, τεστ». Όταν ξεκίνησε η πανδημία, όποιος απευθυνόταν στον ΕΟΔΥ έχοντας συμπτώματα, τον προέτρεπαν να μείνει σπίτι. Με τη συγκεκριμένη τακτική στο ξεκίνημα της πανδημία έμειναν χωρίς καταγραφή κρούσματα, πράγμα το οποίο δεν αποτελεί θέμα στατιστικής αλλά ουσίας για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αν γνωρίζαμε πού βρίσκονται τα κρούσματα και πόσα είναι θα μπορούσε να ιχνηλατηθεί η διασπορά του ιού. Δεν γνωρίζω αν η υποεκτίμηση των κρουσμάτων ήταν λανθασμένη επιστημονική επιλογή από τους υπεύθυνους ή πολιτική επιλογή για να υπάρχει η ψευδής εικόνα των λίγων κρουσμάτων. Αν δεν ξέρει πόσα είναι τα κρούσματα δεν μπορείς να πάρεις σωστές αποφάσεις . Αν για παράδειγμα η διασπορά είναι μεγάλη (πράγμα που δεν γνωρίζουμε αφού δεν γίνονται τεστ) πρέπει να επιλεγούν άλλα μέτρα.
Ο αποτελεσματικός πόλεμος με τον ιό έχει να κάνει αποκλειστικά με το ρυθμό διασποράς ώστε να αντέξει το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Ένα Σύστημα, που πρέπει να το πούμε αποδεκατίστηκε από πολιτικές που έθεταν ως προτεραιότητα την ιδιωτική Υγεία, τις απολύσεις γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού και ταυτόχρονα τους ενοχοποιούσαν ως τεμπέληδες και υπεράριθμους. Τώρα δυστυχώς χρειαζόμαστε γιατρούς αλλά έχουμε αστυνομικούς. Οι πολιτικές και επικοινωνιακές εφευρέσεις να χειροκροτάμε τους γιατρούς από τα μπαλκόνια δεν πολλαπλασιάζουν δυστυχώς τους γιατρούς. Απλώς λειτουργούν ως άλλοθι για όσους ήθελαν να τους απολύσουν.
Η συλλογική ευθύνη και οι ευθύνες
Έχουμε προσωπική και συλλογική ευθύνη απέναντι σε όσα εξελίσσονται; Ναι, ο άνθρωπος είναι ενσυνείδητο ον. Όπως όμως γράφω και στο Editorial του Documento που κυκλοφορεί σήμερα )
Τι είναι όμως η συλλογική ευθύνη εκτός από ωραίος όρος και συνταγή δια πάσαν νόσον και κυρίως για τον κορονοϊό;
Ας μείνουμε λίγο στο γείτονα που στόκαρε τα απολυμαντικά, τα μακαρόνια και ό,τι άλλο βρήκε πρόχειρο σα να μην υπάρχει αύριο. Γιατί το έκανε; Θέλει να πεθάνουν οι γύρω του; Όχι, μάλλον θέλει να επιβιώσει ο ίδιος. Και όσο δεν υπάρχει τρόπος και λόγος για να εμπιστευτεί το κράτος στο οποίο ζει, τόσο θα πατά επί του στοκ από το super market και αν χρειαστεί και επί πτωμάτων για να επιβιώσει.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα προ κορονοϊού. Γιατί οι Έλληνες που περιμένουν το λεωφορείο ορμούν για να μπουν μόλις φτάσει, εν αντιθέσει με τους Σουηδούς ή τους Γερμανούς; Υπάρχει κάτι στο DNA που ορίζει το αγενές και το κακότροπο; Τέτοια ανακάλυψη των επιστημόνων δεν υπάρχει. Ο Σουηδός περιμένει στη σειρά του το λεωφορείο γιατί αν το χάσει, σε τρία λεπτά θα περάσει άλλο. Αν δεν καταφέρει να μπει ο Έλληνας στο δικό του λεωφορείο, θα περιμένει μια ώρα, πράγμα που θεσμοθετεί το γιουρούσι και την αγένεια.
Η συνείδηση και αυτό που λέμε συλλογική ευθύνη, δεν είναι κάτι ευγενώς αυτοφυές που πηγάζει από τον ψυχισμό μας σαν την αλήθεια των σουφιστών . Δημιουργείται με την παιδεία και τη συστηματική προσπάθεια του κράτους να πλάσει συνείδηση στον πολίτη μέσα από νόμους, ύπαρξη κοινωνικού πλαισίου και φυσικά τη δύναμη του παραδείγματος.
Το σημαντικότερο όμως είναι πως η συλλογική ευθύνη και η αοριστία της , δεν υποκαθιστούν τις πολύ συγκεκριμένες ευθύνες που έχουν όσοι εκλέγονται και είναι υπεύθυνοι της διακυβέρνησης. Οι δύο μορφές ευθύνης είναι ποιοτικά διαφορετικές. Αν η συλλογική ευθύνη διαχέεται σε ένα πλαίσιο γενικής ευαισθησίας, η πολιτική ευθύνη είναι συγκεκριμένη, ελέγχεται και αποδίδονται και ευθύνες. Πάμε σε ένα παράδειγμα της εποχής του κορονοϊού. Είναι θέμα συλλογικής και προσωπικής ευθύνης το να αποφύγει κάποιος να πάει να μεταλάβει για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία, αλλά είναι κύρια ευθύνη των κυβερνώντων να επιβάλουν πως αυτό δεν πρέπει να γίνει ακόμη και με τη βία. Η συλλογική ευθύνη μπορεί να βοηθήσει αλλά η ευθύνη μιας κυβέρνησης είναι να το κάνει.
Γίνεται αυτές τις δύσκολες μέρες η προσπάθεια από τους κυβερνώντες, να μεγιστοποιηθεί η εκ των πραγμάτων αόριστη συλλογική ευθύνη και μερικές φορές να εμφανιστεί ως μοναδική ευθύνη για όσα συμβαίνουν. Στο διάγγελμά του ο πρωθυπουργός, με μεγάλη άνεση δίνει συμβουλές συλλογικής συμπεριφοράς και κάνει προτάσεις για το πώς θα περάσουμε το χρόνο μας με επίδειξη της κατανόησης της συλλογικής μας ευθύνης. Προτείνει να διαβάσουμε, να τηλεφωνηθούμε, να δούμε ταινίες. Από τον πρωθυπουργό όμως της χώρας δεν περιμένεις να σου πει τι θα κάνεις εσύ και πώς αναπτύσσεις την προσωπική ή συλλογική ευθύνη αλλά τι κάνει ο ίδιος για να σε σώσει.
Φοβάμαι πως κάποια στιγμή, όταν τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα (εύχομαι φυσικά να μη γίνει) πως ο πρωθυπουργός δεν θα κάνει την αυτοκριτική του γιατί δεν έκλεισε έγκαιρα εκκλησίες ή γιατί απέλυε γιατρούς και προσλάμβανε αστυνομικούς, γιατί ενοχοποιούσε και απαξίωνε το δημόσιο σύστημα Υγείας καθιστώντας το ανήμπορο, αλλά θα πει πως δεν είχαμε συλλογική ευθύνη. Φταίγαμε εμείς και ο ελλιπής βαθμός συνειδητοποίησής μας , όχι η δική του ελλιπής πολιτική.
Θυμάστε τι έγινε στην οικονομική κρίση; Οι τράπεζες έπεσαν έξω , οι πολιτικές τους έπεσαν έξω, οι προβλέψεις τους έπεσαν έξω. Κυβέρνησαν και δημιούργησαν χρέος. Πληρώσαμε με κρατικό χρήμα το ιδιωτικό χρέος των τραπεζών, τα θαλασσοδάνεια , τις κομπίνες του Βγενόπουλου. Και επειδή ήρθε η ώρα της κρίσεως για την κρίση, τι είπαν; Πως έφταιγαν; Πως εξαπάτησαν τον κόσμο; Πως έκλεψαν; Αντιθέτως μετατόπισαν την ευθύνη στην αόριστη συλλογική ευθύνη που μας βαραίνει για την κρίση. Είπαν πως καταναλώναμε περισσότερα από όσα έπρεπε. Πως πηγαίναμε διακοπές και παίρναμε δάνεια.
Μέσα από τη συλλογική ευθύνη δημιούργησαν ενοχές στον κόσμο και εξάλειψαν την πολιτική και την ποινική ευθύνη που είχαν, με αυτή την πονηρή διάχυση στην κοινωνία.
Ευθύνη έχουμε όλοι, αλλά δεν έχουμε όλοι την ίδια ευθύνη.
Πολύ φοβάμαι πως επεξεργάζονται ένα νέο βολικό “μαζί τα φάγαμε” σύμφωνα με το οποίο όλοι φταίμε αλλά πάλι θα την πληρώσουν οι γνωστοί .
Δεν είναι το μόνο που φοβάμαι. Φοβάμαι, όπως όλοι, όλα όσα δεν μπορώ να ελέγξω. Η πανδημία που εξελίσσεται δεν είναι στατιστικές. Δεν είναι ούτε ο πόνος από τους σκληρούς αριθμούς που για μια ακόμη φορά αθροίζονται σε βάρος του ανθρώπου. Εύχομαι να επιβιώσουμε για να καταλάβουμε.
Σας ζάλισα το ξέρω αλλά η απομόνωση δημιουργεί ανάγκη επικοινωνίας.
Περιμένω τη δική σας γνώμη πατώντας reply σε αυτό το mail.
Υγεία για όλους μας
Κώστας Βαξεβάνης