Δικτάτορες με προβλήματα -Η δημοκρατία δεν είναι το μόνο σύστημα υπό πίεση

Οι παράγοντες που ανέτρεψαν πολλά εδραιωμένα κόμματα και θεσμούς σε δημοκρατικές χώρες έχουν στενούς παραλληλισμούς στις απολυταρχίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την οικονομία.

Πολλές δημοκρατίες παλεύουν να εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή ζωή για όλους τους πολίτες τους, να περιορίσουν τις οικονομικές εξαρθρώσεις, και να αποφύγουν την αύξηση των ανισοτήτων. Αλλά το ίδιο κάνουν και οι πιο αυταρχικές χώρες.
Η κατήφεια για την κατάσταση της δημοκρατίας διαπερνά την Ουάσινγκτον και άλλες Δυτικές πρωτεύουσες. Ανήσυχοι, ανασφαλείς και αποξενωμένοι πολίτες σε πολλές δημοκρατίες αμφισβητούν τους ηγέτες τους στους δρόμους, εκλέγουν αντιφιλελεύθερους δημαγωγούς ή απλά απορρίπτουν όλες τις πολιτικές επιλογές που έχουν στην διάθεσή τους. Εν τω μεταξύ, η Κίνα, η Ρωσία και πολλές άλλες αυταρχικές δυνάμεις γίνονται όλο και περισσότερο θεληματικές [2] και με αυτοπεποίθηση, υποστηρίζοντας ότι η εποχή της δημοκρατίας έχει περάσει και εργαζόμενες για να ενισχύσουν συναδέλφους τους αυταρχικούς.
Ωστόσο, όλη αυτή η προσοχή στην παρακμή της δημοκρατίας έχει επισκιάσει μια ιστορία που είναι εξίσου σημαντική: Πολλοί αυταρχικοί, δικτάτορες και άλλοι μη δημοκρατικοί ηγέτες έχουν επίσης προβλήματα. Ακριβώς όπως οι ομόλογοί τους στις ελεύθερες χώρες, πολλοί πολίτες σε μη-δημοκρατίες είναι βαθύτατα απογοητευμένοι [3] από τα πολιτικά τους συστήματα και έχουν δράσει τα τελευταία χρόνια για αυτή την δυστυχία τους με το να αμφισβητούν όσους βρίσκονται στην εξουσία. Επομένως, η κεντρική πολιτική δυναμική της τρέχουσας εποχής δεν είναι η σταδιακή επισκίαση της δημοκρατίας από τον αυταρχισμό. Είναι μάλλον η αυξανόμενη δυσκολία των πολιτικών ελίτ σε όλα τα είδη καθεστώτων να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των πολιτών τους.
Αυτό στο οποίο ο κόσμος γίνεται μάρτυρας είναι λιγότερο μια κρίση της δημοκρατίας παρά μια ευρύτερη κρίση διακυβέρνησης [4]. Το πιθανό αποτέλεσμα είναι η αύξηση της πολιτικής ρευστότητας σε όλα τα είδη των πολιτικών συστημάτων. Ανεξάρτητα από το είδος του καθεστώτος στο οποίο ηγούνται, μόνο εκείνοι οι ηγέτες που παίρνουν στα σοβαρά την ανταπόκριση και την λογοδοσία θα επιβιώσουν˙ όσοι δεν το κάνουν, θα δουν την λαβή τους [στην εξουσία] να παραπαίει.
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΚΟΛΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΚΟΣ
Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε ένα αξιοθαύμαστο κύμα αναταραχών που ώθησε έναν αριθμό από αυταρχικούς ηγέτες να παραιτηθούν υπό πίεση. Στην Αιθιοπία [5], οι διαμαρτυρίες που ξεκίνησαν το 2015 σχετικά με την οικονομική περιθωριοποίηση της εθνοτικής ομάδας Oromo τελικά επεκτάθηκαν σε ευρύτερες απαιτήσεις για ενισχυμένα πολιτικά δικαιώματα. Οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν και, το 2018, το κυβερνών καθεστώς -το οποίο οι συμπαθούντες παρατηρητές ανέφεραν από παλιά ως ένα παράδειγμα για το πώς ένα αναπτυξιακής νοοτροπίας αυταρχικό κράτος μπορούσε να προσφέρει στους υπηκόους του- τελικά έπεσε. Ο νέος πρωθυπουργός Abiy Ahmed [6] έχει εφαρμόσει ένα κύμα φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνουν την αποκατάσταση της πρόσβασης σε αποκλεισμένους ιστότοπους, την συγκρότηση συμβουλίων για την αναθεώρηση περιοριστικών νόμων, την απελευθέρωση χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων, και τον διορισμό γυναικών σε περισσότερες από τις μισές θέσεις στο υπουργικό συμβούλιό του.
Το 2018 στο Σουδάν, μεγάλες διαδηλώσεις [7] -που πυροδοτήθηκαν από αυξήσεις στην τιμή του ψωμιού και των καυσίμων και στην συνέχεια συντηρήθηκαν από την δημόσια κόπωση με την διαφθορά και την πολιτική στασιμότητα- τελικά οδήγησαν στην παραίτηση του προέδρου Omar al-Bashir, 1989. Οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν ακόμη και μετά την αποχώρηση του Μπασίρ [8], καταλήγοντας τελικά σε μια συμφωνία μεταξύ των ηγετών των στρατιωτικών και των διαδηλωτών για να μοιραστούν την εξουσία μέχρι τις εκλογές του 2022.
Τέτοιες εξελίξεις δεν περιορίστηκαν στην υποσαχάρια Αφρική. Στην Αρμενία, για παράδειγμα, η εκτεταμένη δημόσια δυσαρέσκεια για την διαφθορά και την κακή διακυβέρνηση οδήγησε σε ευρείες δημόσιες διαμαρτυρίες το 2018 που τελικά ανέτρεψαν τον πρόεδρο Serzh Sargsyan [9], ο οποίος προσπάθησε να παρατείνει την θητεία του μέσω πολιτικών μηχανορραφιών. Η απομάκρυνσή του διέκοψε ένα μακρόχρονο «ήπιο αυταρχικό» σύστημα στο οποίο μια ομάδα πολιτικών ελίτ κυριαρχούσε στην χώρα για περίπου δύο δεκαετίες, εν μέρει με την χειραγώγηση του εκλογικού συστήματος. Μια νέα κυβέρνηση υπό την ηγεσία ενός πρώην ηγέτη της αντιπολίτευσης, του Nikol Pashinyan, ξεκίνησε μια σειρά δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για την αύξηση της λογοδοσίας και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Πέρυσι, ο πρόεδρος της Βολιβίας, Evo Morales [10], προσπάθησε να χειραγωγήσει τις εκλογές και να κερδίσει μια πρωτοφανή τέταρτη θητεία, προκαλώντας διαδεδομένες διαμαρτυρίες και μια αντίδραση από τον στρατό, γεγονός που με την σειρά του οδήγησε στην παραίτησή του και την φυγή του από την χώρα. Οι εκλογές τον Μάιο πιθανότατα θα ξεκαθαρίσουν εάν η οργή για τις υπερβάσεις του Μοράλες μπορεί να μεταφραστεί σε μια επιστροφή στον δημοκρατικό πλουραλισμό.
Στην Αλγερία πέρυσι, οι διαδηλώσεις ανέτρεψαν τον πρόεδρο Abdelaziz Bouteflika [11] από το αξίωμά του μετά από 20 χρόνια δικτατορικής διακυβέρνησης. Παρόλο που το υποστηριζόμενο από τον στρατό καθεστώς παραμένει στην εξουσία, το κίνημα διαμαρτυρίας έχει επιδείξει αξιόλογη αντοχή στο να συνεχίζει να απαιτεί θεμελιώδεις αλλαγές. Και σε πολλές άλλες μη-δημοκρατικές χώρες, όπως η Αϊτή, η Ιορδανία, η Νικαράγουα, η Ρωσία, το Τόγκο και η Βενεζουέλα, σημαντικές διαμαρτυρίες έχουν κλονίσει τους κατόχους της εξουσίας, ακόμη και αν δεν τους έχουν ανατρέψει.
Εν τω μεταξύ, άλλοι αυταρχικοί ηγέτες και κόμματα έχουν ταπεινωθεί στην κάλπη και έχουν αντικατασταθεί από πιο φιλελεύθερους αντιπάλους. Στη Μαλαισία, ο Barisan Nasional, ο ημιαυταρχικός κυβερνών συνασπισμός άρχισε να βλέπει την από δεκαετίες λαβή του [στην εξουσία] να αδυνατίζει το 2015 όταν ξέσπασαν δημόσιες διαμαρτυρίες για το σκάνδαλο 1MDB, με το οποίο χάθηκαν δισεκατομμύρια δολάρια από ένα μεγάλο επενδυτικό ταμείο και εμφανίστηκαν περισσότερα από 700 εκατομμύρια δολάρια σε τραπεζικούς λογαριασμούς του τότε πρωθυπουργού Najib Razak. Τρία χρόνια αργότερα, ένας αντίπαλος συνασπισμός, ο Pakatan Harapan, νίκησε την κυβέρνηση στις εθνικές εκλογές -η πρώτη αλλαγή καθεστώτος στη Μαλαισία από την ανεξαρτησία της το 1957- και προχώρησε στην εμβάθυνση της διερεύνησης του σκανδάλου 1MDB, απελευθέρωσε πολιτικούς κρατούμενους, και συγκρότησε επιτροπή για την διερεύνηση σημαντικών θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Ομοίως, στην Γκάμπια, η 20χρονη θητεία του προέδρου Yahya Jammeh στον αυτοπλουτισμό και στις κατασταλτικές καταχρήσεις τερματίστηκε [12] όταν νικήθηκε στις εκλογές της χώρας το 2016. Η νέα κυβέρνηση απελευθέρωσε δεκάδες πολιτικούς κρατούμενους και μείωσε την συχνότητα των υποστηριζόμενων από το κράτος παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στις Μαλδίβες το 2018, ο πρόεδρος Abdulla Yameen Abdul Gayoom καταψηφίστηκε μετά από πέντε χρόνια καταπάτησης των δημοκρατικών προτύπων με το να φυλακίζει πολιτικούς αντιπάλους και φιμώνοντας τον Τύπο. Ο νικητής σε αυτές τις εκλογές, ο Ibrahim Mohamed Solih, έχει λάβει ορισμένα μέτρα για την δίωξη προηγούμενων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το κόμμα του κέρδισε πάνω από τα δύο τρίτα των εδρών στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2019.
Ακόμη και κάποιοι εκλεγμένοι αυταρχικοί, οι οποίοι εδώ και χρόνια φαίνονταν πολιτικά ανέγγιχτοι, έχουν τσαλακωθεί από πρόσφατες εκλογικές αποτυχίες. Στην Τουρκία, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [13] προσπάθησε να εξουδετερώσει την ήττα του κόμματός του στις δημοτικές εκλογές της Κωνσταντινούπολης πέρυσι, αλλά οδηγήθηκε σε μια ενοχλητική ήττα στις επακόλουθες εκλογές που έκανε ο ίδιος. Και στην Ουγγαρία [14], το κόμμα του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν έχασε τον έλεγχο της Βουδαπέστης και αρκετών άλλων πόλεων στις δημοτικές εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου.
ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΑ ΠΑΝΤΟΥ
Φυσικά, μερικές από αυτές τις περιπτώσεις αυταρχικής αντιστροφής ή φιλελευθεροποίησης θα μπορούσαν να επιδεινωθούν για τα καλά ενόψει μιας αντίστασης από βαθιά εδραιωμένες δομές εξουσίας ή ως αντίδραση σε νέες εντάσεις που απελευθερώνονται από τις φιλελεύθερες αλλαγές. Για παράδειγμα, ο Abiy, ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, αντιμετωπίζει νέες εθνοτικές αναταραχές ως αποτέλεσμα των προσπαθειών του να εξισορροπήσει τις ανισότητες του προηγούμενου συστήματος. Επιπλέον, ορισμένες απολυταρχίες παραμένουν αρκετά σταθερές, όπως η Λευκορωσία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Βιετνάμ -αν και αξίζει να θυμηθούμε ότι διάφορα μη-δημοκρατικά καθεστώτα που γνώρισαν αναταράξεις τα τελευταία χρόνια, όπως η Αλγερία και το Σουδάν, θεωρούνταν μέχρι πρόσφατα ασφαλή.
Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα πολλά πρόσφατα περιστατικά κατάρρευσης και διολίσθησης αυταρχικών υπογραμμίζουν ένα κρίσιμο γεγονός: Οι παράγοντες που ανέτρεψαν πολλά εδραιωμένα κόμματα και θεσμούς σε δημοκρατικές χώρες έχουν στενούς παραλληλισμούς στις απολυταρχίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την οικονομία. Πολλές δημοκρατίες παλεύουν να εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή ζωή για όλους τους πολίτες τους, να περιορίσουν τις οικονομικές εξαρθρώσεις, και να αποφύγουν την αύξηση των ανισοτήτων. Αλλά το ίδιο κάνουν και οι πιο αυταρχικές χώρες, ακόμη και εκείνες με σημαντικούς ενεργειακούς πόρους. Οι δυσκολίες μιας αδίστακτα ανταγωνιστικής παγκόσμιας οικονομίας ισχύουν εξίσου τόσο στις καταπιεστικές χώρες όσο και στις ελεύθερες. Λόγω της επιτυχίας της Κίνας στην άρση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από την φτώχεια, ο «αυταρχικός καπιταλισμός» [15] έχει προσελκύσει την προσοχή ως εναλλακτική λύση στην φιλελεύθερη δημοκρατία. Όμως, η Κίνα είναι μια ξεχωριστή περίπτωση: Μόνο λίγα καθεστώτα μπόρεσαν να συνδυάσουν την πολιτική καταστολή με εκτεταμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις που παράγουν πραγματικό οικονομικό δυναμισμό.
Η διαφθορά είναι ένα άλλο πρόβλημα που συχνά εμφανίζεται στις αναλύσεις για το τι ταλαιπωρεί την δημοκρατία. Και η δημόσια οργή για την διαφθορά έχει πράγματι οδηγήσει καθιερωμένα κόμματα στην ήττα και μάλιστα κατέστρεψε ηγέτες σε πολλές δημοκρατίες τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας [16] και της Νότιας Κορέας. Ωστόσο, η διαφθορά είναι επίσης ένα τεράστιο πρόβλημα για πολλές απολυταρχίες και παρά την προθυμία τους να πατάξουν τους διαφωνούντες, ο δημόσιος θυμός για το πρόβλημα έχει προκαλέσει πολλά από τα κινήματα διαμαρτυρίας που ανέτρεψαν τα αυταρχικά καθεστώτα τα τελευταία χρόνια.
Η δημοκρατική παρακμή έχει επίσης συνδεθεί με το γεγονός ότι οι πολίτες στις ελεύθερες χώρες αναφέρουν όλο και περισσότερο ότι βρίσκουν τις ιδέες και τις ατζέντες των καθιερωμένων πολιτικών κομμάτων ξεπερασμένες και απωθητικές και πολλοί ψηφοφόροι έχουν υιοθετήσει ριζοσπαστικές, συχνά δημαγωγικές, εναλλακτικές. Αλλά πολλά μη-δημοκρατικά καθεστώτα, όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα [17], αντιμετωπίζουν επίσης την εξάντληση των παραδοσιακών ιδεολογικών τους αφηγήσεων και δείχνουν ελάχιστη ικανότητα να προσφέρουν κάτι νέο για να πιστέψουν οι πολίτες.
Οι σχολιαστές οι οποίοι είναι σκληροί απέναντι στην δημοκρατία, συχνά καταδεικνύουν την απογοητευτική δυνατότητα των νέων τεχνολογιών επικοινωνιών να επιδεινώνουν τον κοινωνικό και πολιτικό κατακερματισμό με το να διευρύνουν την παραπληροφόρηση. Ωστόσο, αυτές οι ίδιες τεχνολογίες δυσκολεύουν και τα μη δημοκρατικά καθεστώτα να καταπνίγουν τις διαφωνίες, να εξουδετερώνουν την κινητοποίηση των πολιτών τους και να περιορίζουν την πρόσβαση σε πηγές ανεξάρτητης πληροφόρησης. Και εδώ, επίσης, η Κίνα είναι μια παραπλανητική ξεχωριστή περίπτωση. Το κινεζικό καθεστώς απολάμβανε ένα ασυνήθιστο επίπεδο επιτυχίας όσον αφορά την καθιέρωση στενού πολιτικού ελέγχου επί του συνήθως ακυβέρνητου πεδίου των κοινωνικών μέσων [18]. Οι περισσότερες άλλες αυταρχικές κυβερνήσεις δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν το ίδιο. Δείτε, για παράδειγμα, το Σουδάν, όπου ο περιορισμός της πρόσβασης στο Internet από την κυβέρνηση [19] και άλλες κατασταλτικές προσπάθειες δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την χρήση των κοινωνικών μέσων από τους διαδηλωτές για να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση [του κοινού] και να οικοδομήσουν αλληλεγγύη.
Όλα τα πολιτικά συστήματα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στο μέλλον καθώς οι άνθρωποι παντού συνεχίζουν να γνωρίζουν περισσότερα, να θέλουν περισσότερα και να κάνουν περισσότερα. Ενόψει της αυξανόμενης λαϊκής πίεσης για απαντήσεις και αποτελέσματα, είναι δύσκολο να διατηρηθεί η δημοκρατία. Αλλά είναι εξίσου δύσκολο -και ίσως πιο δύσκολο- να διατηρηθεί η αυταρχική διακυβέρνηση. Η ενστικτώδης προσέγγιση των περισσότερων δημοκρατικών κυβερνήσεων να κάνουν μερικές παραχωρήσεις και να ξεκινούν διαπραγματεύσεις με τους θυμωμένους πολίτες συχνά οδηγεί σε θολές πολιτικές και σε «παγωμένες» μεταρρυθμίσεις. Εντούτοις, σε σύγκριση με το ένστικτο των αυταρχικών να συντρίβουν τις διαφωνίες και να μπλοκάρουν τις αλλαγές, ο ακατάστατος συμβιβασμός της δημοκρατίας είναι πιο πιθανό να επιτρέψει σε μια κυβέρνηση να επιβιώσει και μάλιστα να ανανεωθεί. Δεν υπάρχει μια και μόνο σωστή φόρμουλα για να ανταποκριθεί κανείς στην αγχώδη δημόσια όρεξη για λογοδοσία και δικαιοσύνη. Αλλά, μακροπρόθεσμα, το να κλείνει κανείς τα αυτιά του και να αρνείται τη νομιμότητα αυτών των απαιτήσεων αποτελεί ένα κακό στοίχημα.
Ο THOMAS CAROTHERS είναι ανώτερος αντιπρόεδρος Σπουδών στο Carnegie Endowment for International Peace και συν-συγγραφέας, με τον Andrew O’Donohue, του βιβλίου με τίτλο Democracies Divided: The Global Challenge of Political Polarization [1].
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.brookings.edu/book/democracies-divided/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-26/new-dictators
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2019-08-12/dictators-last-…
[4] https://www.stimson.org/sites/default/files/file-attachments/Commission_…
[5] https://qz.com/africa/1749648/ethiopias-oromo-protests-over-jawar-mohamm…
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/east-africa/2018-09-10/can-ethio…
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2019-07-19/what-happens-s…
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/sudan/2019-05-02/after-bashir
[9] http://www.nytimes.com/2018/04/23/world/europe/armenia-prime-minister-pr…
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/bolivia/2019-11-21/bolivia-after…
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/algeria/2019-04-10/fall-abdelazi…
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/gambia/2017-02-02/gambia-stands
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-08-12/erdogans-way
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/hungary/2019-08-12/transformer
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2019-06-11/world-safe-auto…
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2018-05-07/will-brazils-c…
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2020-01-27/venezuelas-…
[18] https://www.cfr.org/backgrounder/media-censorship-china
[19] https://www.washingtonpost.com/world/2019/06/21/sudans-military-has-shut…
foreignaffairs.gr