Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (Σεπτέμβριος 1156 – 8 Φεβρουαρίου 1204) ήταν Ρωμαίος Αυτοκράτορας του Βτζαντίου (1185 – 1195) μόνος του και έπειτα σε συμβασιλεία με τον γιο του Αλέξιο Δ΄ Άγγελο (1203 – 1204).
Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος ήταν έκτος και μικρότερος γιος του Ανδρόνικου Άγγελου Βυζαντινού στρατιωτικού ηγέτη στην Μικρά Ασία και της Ευφροσύνης Κασταμονίτισσας (1125 – 1195). Ο πατέρας του Ανδρόνικος Άγγελος ήταν μικρότερος γιος του Κωνσταντίνου Αγγέλου γενάρχη του Οίκου των Αγγέλων και της Θεοδώρας Κομνηνής της κόρης του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα από την Δυναστεία των Κομνηνών.
Ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης περιγράφει την εξωτερική του εμφάνιση: “η όψη του ήταν ροδοκόκκινη, τα μαλλιά του ήταν κόκκινα, είχε μέτριο ύψος και ήταν γεροδεμένος”.
Την σύντομη περίοδο που κυβέρνησε ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός (1183 – 1185), ο Ισαάκιος μαζί με τον πατέρα και τους μεγαλύτερους αδελφού του ενεπλάκη σε επαναστάσεις, που ξέσπασαν εναντίον του Αυτοκράτορα στην Νίκαια της Βιθυνίας και στην Προύσα. Ο Αυτοκράτορας δεν τον τιμώρησε για την απιστία του και ο Ισαάκιος Β΄ παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη.
Την εποχή όμως που ο Ανδρόνικος Α΄ απουσίαζε από την πρωτεύουσα (11 Σεπτεμβρίου 1185), ο στρατηγός του Στέφανος Αγιοχριστοφορίτης (1130 – 1185) επιχείρησε να συλλάβει τον Ισαάκιο· ο Ισαάκιος τον δολοφόνησε και βρήκε καταφύγιο στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας.
Ο Ανδρόνικος Α΄ ως Αυτοκράτορας είχε άσχημη φήμη για την βιαιότητά του και τις προσπάθειές του να κρατήσει την εκκλησία υποταγμένη· ήταν μισητός στον λαό της πόλης. Ο Ισαάκιος έκανε έκκληση στον λαό και αμέσως σε όλη την Κωνσταντινούπολη ξέσπασε ένα μαζικό κίνημα εναντίον του Αυτοκράτορα. Με την επιστροφή του ο Ανδρόνικος Α΄ αναγνώρισε ότι ήταν έκπτωτος, καθώς ο λαός της Κωνσταντινούπολης είχε ήδη στέψει νέο Αυτοκράτορα τον Ισαάκιο Β΄ Άγγελο (1185). Ο Ανδρόνικος Α΄ προσπάθησε να δραπετεύσει με πλοίο, αλλά συνελήφθη. Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος τον παρέδωσε στο εξαγριωμένο πλήθος, που τον θανάτωσε με φρικτό τρόπο (12 Σεπτεμβρίου 1185).
Συμμαχικοί γάμοι
Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος προσπάθησε με κάθε μέσο να ενισχύσει την θέση του σαν Αυτοκράτορας, με γάμους. Η ανιψιά του Ευδοκία Αγγελίνα παντρεύτηκε τον Στέφανο τον Πρωτόστεπτο, δεύτερο γιο του Στέφανου Νεμάνια του μεγάλου Πρίγκιπα της Σερβίας, που ίδρυσε την Δυναστεία των Νέμανιτς. Η αδελφή τού Ισαάκιου Β΄, η Θεοδώρα παντρεύτηκε τον Ιταλό μαρκήσιο Κορράδο του Μομφερράτου. Ο ίδιος ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος παντρεύτηκε τον Ιανουάριο του 1186 τη Μαργαρίτα της Ουγγαρίας, κόρη του Μπέλα Γ΄ της Ουγγαρίας, που μετονομάστηκε σε Μαρία.
Η Ουγγαρία ήταν από τις ισχυρότερες γειτονικές χώρες και η Μαρία είχε από τους γονείς της ρίζες από τις μεγαλύτερες βασιλικές οικογένειες. Την εποχή του Ισαάκιου Β΄ Άγγελου στην διοίκηση της Αυτοκρατορίας κυριαρχούσαν δυο μεγάλες μορφές: ο εκ μητρός θείος του Θεόδωρος Κασταμονίτης, που ήταν ο πραγματικός κυβερνήτης και μετά τον θάνατο του (1193) αντικαταστάθηκε από τον Κωνσταντίνο Μεσοποταμίτη, που διεκδικούσε την εξουσία σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία.
Η Μάχη του Δημητρίτζη
Ο Ισαάκιος Β΄ ξεκίνησε την βασιλεία του με έναν μεγάλο θρίαμβο, όταν συνέτριψε τον Νορμανδό Βασιλιά της Σικελίας Γουλιέλμο Β΄ στην Μάχη του Δημητρίτζη (στη Σιντική της Μακεδονίας) (7 Νοεμβρίου 1185). Ήταν καθοριστική Βυζαντινή νίκη, η οποία τερμάτισε οριστικά την Νορμανδική απειλή για την Αυτοκρατορία, καθώς ο Γουλιέλμος Β΄ είχε επιτεθεί στα Βαλκάνια στα τέλη της βασιλείας του Ανδρόνικου Α΄.
Ο Ισαάκιος Β΄ έστειλε στην Άκρα στα τέλη του 1185 έναν στόλο από 80 γαλέρες για να ελευθερώσει τον αδελφό του Αλέξιο Γ΄ Άγγελο, αλλά οι Νορμανδοί της Σικελίας τον κατέστρεψαν. Έστειλε έναν δεύτερο στόλο με 80 πλοία, αλλά απέτυχε να ανακτήσει την Κύπρο, που είχε κυριεύσει ο Βυζαντινός πρίγκιπας Ισαάκιος Κομνηνός Καματηρός με την υποστήριξη των Νορμανδών. Ο στόλος όμως εμποδίστηκε εξαιτίας της συμμαχίας του βασιλείου της Κύπρου με τους Νορμανδούς, που έστειλαν τον Μαργαριτώνη για να υπερασπιστεί το νησί.
Την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν πολλές φήμες στους Αγίους Τόπους, ότι ο Ισαάκιος Β΄ είχε συμμαχήσει με τον Σαλαντίν κατά των σταύροφορων, ωστόσο αυτός ο μύθος έχει σήμερα καταρριφθεί. Ο Σαλαντίν κατέλαβε τα Ιεροσόλυμα (1187), καταλύοντας το ομώνυμο Σταυροφορικό βασίλειο. Σε πλήρη αντίθεση με το αντίστοιχο γεγονός της πτώσης των Ιεροσολύμων στους Φράγκους, ο Σαλαντίν δεν επιδόθηκε σε σφαγή, αλλά επέτρεψε σχεδόν σε όλους τους Χριστιανούς να εξαγοράσουν την ελευθερία τους.
Η Επανάσταση των Βουλγάρων
Η υψηλή φορολογία στα Βαλκάνιαγια να πληρώσει τους μισθοφόρους του, προκάλεσε στα τέλη του 1185 την Βουλγαρική Εξέγερση του Ασέν και Πέτρου. Η επανάσταση δημιούργησε την Δεύτερη Βουλγαρική Αυτοκρατορία με τον Οίκο των Ασέν. Ο Ισαάκιος Β΄ αρχικά οδήγησε ο ίδιος τα στρατεύματα, κατατρόπωσε τους επαναστάτες, που υποχώρησαν στα εδάφη των Βλάχων στα σύνορα του Δούναβη, αλλά δεν εκμεταλλεύτηκε την νίκη του και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη βιαστικά. Οι Βούλγαροι ανασυντάχθηκαν εξασφαλίζοντας τη συμμαχία των Κουμάνων. Οι Κουμάνοι διέθεταν έναν αμέτρητο αριθμό πολεμιστών και η συμμαχία τους ουσιαστικά έσωσε τη βουλγαρική επανάσταση. Ο Αυτοκράτορας αντέδρασε: στην αρχή ανέλαβε ο θείος του Σεβαστοκράτωρ Ιωάννης Δούκας που τον είχε βοηθήσει, αλλά αντικαταστάθηκε λόγω υποψίας για συνωμοσία και ανέλαβε ο Ιωάννης Καντακουζηνός, τον οποίο είχε επιχειρήσει ανεπιτυχώς να τυφλώσει ο Ανδρόνικος Α΄. Ο μεγάλος νικητής των Νορμανδών Αλέξιος Βρανάς απεστάλη τελικά από τον Αυτοκράτορα εναντίον των Βουλγάρων (1187), εκεί ο στρατηγός Βρανάς κατάφερε σημαντικά πλήγματα στους Βουλγάρους, στην επιστροφή του επιχείρησε να ανατρέψει τον Ισαάκιο Β΄, αλλά σκοτώθηκε από τον γαμπρό εκείνου Κορράδο του Μομφερράτου και τους στρατιώτες του που τον περικύκλωσαν.
Σε συμφωνία που έκανε με την Βενετία (1187), η Δημοκρατία της Βενετίας συμφώνησε να του παρέχει ετήσια 40 – 100 γαλέρες σε εξάμηνη υπηρεσία για εμπορικούς σκοπούς. Σε κάθε γαλέρα θα εργαζόταν 140 κωπηλάτες· υπήρχαν στην Αυτοκρατορία 18.000 Βενετοί μετά τις διώξεις του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού.
Ο Ισαάκιος Β΄ πολιόρκησε το Λόβετς (1187), όπου και έλαβε ως ομήρους την γυναίκα και τον μικρότερο αδελφό τού Ιβάν Ασέν Α΄, τον Καλογιάν της Βουλγαρίας, που συνέλαβε στην πολιορκία, ωστόσο αυτή η επιτυχία δεν ήταν αρκετή για να αποθαρρύνει τους Βουλγάρους που είχαν εξασφαλίσει τη βοήθεια των Κουμανικών ορδών.
Κόντρα με τον Φρειδερίκο Α΄ Βαρβαρόσσα
Η προσοχή του Αυτοκράτορα στράφηκε στην συνέχεια στην Ανατολή, στην οποία εμφανίστηκαν πολλοί διεκδικητές του θρόνου. Ο βασιλιάς Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα της Γερμανίας ζήτησε από τον Ισαάκιο Β΄ την άδεια (1189) να περάσουν τα στρατεύματα του, που συμμετείχαν στην Γ΄ Σταυροφορία, από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Ισαάκιος Β αρχικά δέχτηκε αλλά είχε βάσιμες υποψίες ότι ο Γερμανός αυτοκράτορας ήθελε να κατακτήσει την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και έτσι προσπάθησε να ελέγξει στενά τη διάβαση του Γερμανικού στρατεύματος μέσα από τα αυτοκρατορικά εδάφη. Ο Άγγελος είχε σημαντικούς λόγους να πιστεύει κάτι τέτοιο, καθώς ο Φρειδερίκος είχε αναπτύξει έντονες διπλωματικές επαφές με τους Βουλγάρους και τους Σέρβους, εχθρούς της αυτοκρατορίας εκείνη τη περίοδο.
Ο Βαρβαρόσσα αποφάσισε να εκδικηθεί: κατέλαβε την Φιλιππούπολη, ο Ισαάκιος έστειλε ένα στρατό να ανακαταλάβει τη πόλη, αλλά παρά τις αρχικές επιτυχίες, οι Γερμανοί σταυροφόροι ήταν περισσότεροι αριθμητικά και έχοντας μάθει τα πάντα γύρω από το στράτευμα των βυζαντινών από τους Αρμενίους κατάφεραν να νικήσουν το μικρότερο βυζαντινό στρατό. Στη μάχη που ακολούθησε ξεχώρισαν οι Αλανοί άντρες του Θεόδωρου Βρανά που αντιμετώπισαν σθεναρά τους Γερμανούς. Έπειτα ο Φρειδερίκος προκάλεσε μεγάλες ζημιές στη Μακεδονία και τη Θράκη, οι οποίες λεηλατήθηκαν βάναυσα, ωστόσο ο Γερμανός αυτοκράτορας βλέποντας πως η σταυροφορία του καθηστερούσε και πως οι Βυζαντινοί του είχαν προκαλέσει αξιόλογες απώλειες με τις συνεχείς παρενοχλήσεις τους, αναγκάστηκε να έρθει σε συμφωνία με τον Ισαάκιο. Ο Ισαάκιος Β΄ υποχρεώθηκε να κάνει ορισμένες υποχωρήσεις, όπως να προσφέρει στον Φρειδερίκο τα τρόφιμα που χρειαζόταν και πλοία για να περάσει στη Μικρά Ασία.
Ο Βαρβαρόσσα πέρασε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Ικόνιο με πολύ δυσκολία από τους Σελτζούκηδες. Στην πορεία όμως πέθανε από πνιγμό, με αποτέλεσμα την άμεση και άδοξη λήξη της Σταυροφορίας, χωρίς αυτή να πλησιάσει τον στόχο της, πράγμα που γλίτωσε τον Ισαάκιο από έναν επικίνδυνο εχθρό. Ο γιος του Ερρίκος ΣΤ΄ της Γερμανίας ανέλαβε την πρωτοβουλία για νέα Σταυροφορία (1195), απειλώντας τον Ισαάκιο ότι θα κατευθύνει σταυροφορία ενάντια στο Βυζάντιο, ο Άγγελος απάντησε στέλνοντας πρεσβεία για να λύσει διπλωματικά το θέμα. Αν και τα πρώτα στρατεύματα κινήθηκαν επιτυχώς, ο θάνατος του Ερρίκου ΣΤ΄ στη Μεσσήνη (1197) έδωσε άδοξο τέλος και σε αυτή τη νέα εκστρατεία.
Ανατροπή από τον αδελφό του
Τα επόμενα πέντε χρόνια κυριάρχησαν συνεχείς πόλεμοι με τους Βούλγαρους. Ο ίδιος ο Ισαάκιος ανέλαβε προσωπικά πολλές εκστρατείες, παρά το ότι οι περισσότερες ήταν περιορισμένες, κατάφερε κάποια αξιόλογα πλήγματα στους επαναστάτες ωστόσο σε μια από αυτές (1190) ο Ισαάκιος σώθηκε την τελευταία στιγμή. Ακολούθησε η πιο οδυνηρή ήττα των Βυζαντινών από τους Βούλγαρους στην μάχη της Αρκαδιούπολης (1194) χάρη σε σημαντικά λάθη των στρατηγών. Ωστόσο την επόμενη κιόλας χρονιά, ο Ισαάκιος Β΄ χωρίς να χάσει τη διάθεση του και γεμάτος ζήλο σύμφωνα με τον Νικήτα Χωνιάτη ετοίμασε νέα εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων (1195), η οποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Βασίλειο της Ουγγαρίας και είχε μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας.
Ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος εκμεταλλεύτηκε την απουσία του αδελφού του σε κυνήγι για να τον ανατρέψει και να ανακηρυχτεί νέος Αυτοκράτορας με την υποστήριξη του στρατού. Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος τυφλώθηκε και φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Δεύτερη βασιλεία
Μετά από οκτώ χρόνια φυλάκισης ξεκίνησε η Δ΄ Σταυροφορία. Οι Σταυροφόροι έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη (1203), ανέτρεψαν τον σφετεριστή Αλέξιο Γ΄ και απελευθέρωσαν τον γηραιό και τυφλό Ισαάκιο Β΄ Άγγελο. Ο ίδιος ο Ισαάκιος, είχε ζήσει μια σκληρή, φτωχική ζωή στη φυλακή του, έτσι όταν η Σύγκλητος τον όρισε αυτοκράτορα τα μυαλά του ήταν διαταραγμένα και δεν μπορούσε να κυβερνήσει και έτσι τοποθετήθηκε Αυτοκράτορας ο γιος του Αλέξιος Δ΄ Άγγελος.
Ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ στάθηκε ανίκανος να εκπληρώσει τις οικονομικές του υποχρεώσεις στους Σταυροφόρους, έτσι στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασαν ταραχές. Ο ανώτατος κρατικός υπάλληλος Αλέξιος Μούρτζουφλος εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση, ανακηρύχτηκε στις αρχές του 1204 αυτοκράτορας ως Αλέξιος Ε΄ Δούκας και φυλάκισε τον Αλέξιο Δ΄. Ο Ισαάκιος Β΄ δολοφονήθηκε και ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ στραγγαλίστηκε στις 28 – 29 Ιανουαρίου.