D-Day: Μια ημέρα με κοινή συλλογική μνήμη;

Η 6η Ιουνίου του 1944 θεωρείται η αρχή της πτώσης του ναζιστικού καθεστώτος. Στη μεγαλύτερη απόβαση της ιστορίας συμμετείχαν 170.000 στρατιώτες. Μέχρι σήμερα όμως οι χώρες που συμμετείχαν θυμούνται διαφορετικά την ημέρα.

Οι νικήτριες δυνάμεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εορτάζουν και φέτος την ημέρα που δρομολόγησε την οριστική τροπή του πολέμου και οδήγησε στην απελευθέρωση της Ευρώπης από τη ναζιστική μπότα. Ανάμεσα στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων που συμμετέχουν είναι και η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ.
Είναι η λεγόμενη D-Day, και ισχύει γι αυτήν από πλευράς νοήματος ότι και η 8η Μαΐου του 1945: Είναι «ημέρα απελευθέρωσης», όπως είπε το 1985 ο τότε Γερμανός πρόεδρος Ρίχαρντ φον Βαϊτσέκερ. Αυτή η ανάγνωση αμφισβητήθηκε τότε στη Γερμανία, σήμερα ελάχιστοι την αμφισβητούν.
Ο Γερμανός ιστορικός Γκερντ Κρουμάιχ είπε ότι το ερώτημα εάν «εμείς εκείνη την ημέρα απελευθερωθήκαμε ή ηττηθήκαμε, ανήκει στα σκουπίδια της ιστορίας». Ωστόσο, η ομοφωνία για την ιστορική σημασία των δύο ημερομηνιών, δεν πρέπει να κρύβει τον διαφορετικό τρόπο που έχει μείνει στη συλλoγική μνήμη αυτή η ημέρα πέραν του Ρήνου και του Ατλαντικού.
Διαφορετικές εθνικές αναγνώσεις
Αλλά ούτε και οι ίδιοι οι Σύμμαχοι ομονοούν γύρω από την ανάγνωση της Operation Overlord, όπως είναι η στρατιωτική κωδική ονομασία της απόβασης στη Νορμανδία.
Στις ΗΠΑ αντιλαμβάνεται κανείς την D-Day ως μια αμερικανική ηρωϊκή πράξη, όπως έγραψε ο δοκιμιογράφος Άνταμ Γκόπνικ στους«New Yorker», στην 70η επέτειο. Στα φιλμ οι στρατιώτες άλλων χωρών έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο. Αυτή η αντίληψη του ιστορικού γεγονότος, γράφει ο βρετανός ιστορικός Τζέιμς Χόλαντ, επικρατούσε και στη Γερμανία. Για τον ίδιο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εάν κάποιος ανέλαβε την ηγεσία της επιχείρησης, αυτοί ήταν οι Βρετανοί, επικαλούμενος τον μεγαλύτερο αριθμό βρετανικών δυνάμεων που συμμετείχαν, αλλά και τον αριθμό των θυμάτων, ισάξιου με αυτόν των Αμερικανών.
Στη Γαλλία έπρεπε να περάσουν χρόνια για να αναγνωριστεί στη συλλογική μνήμη η προσφορά των γαλλικών δυνάμεων.
Ναι μεν ο διοικητής Φιλίπ Κίφερ συμπεριελήφθη από το 1945 στο Εθνικό Τάγμα της Λεγεώνας της Τιμής, αλλά για τους 177 συμπολεμιστές του έπρεπε να έρθει ο πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν στην εξουσία για να αποκτήσουν το 1984 το δικό τους μνημείο.
Για τον πρώτο μεταπολεμικό πρόεδρο, τον στρατηγό Σαρλ ντε Γκωλ, η επιχείρηση Overlord του κάθονταν στο στομάχι. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της βρίσκονταν ο ίδιος στο Λονδίνο, όπου πολεμούσε για την αναγνώριση της επιτροπής «Ελεύθερη Γαλλία», ως μόνης νόμιμης κυβέρνησης της Γαλλίας. Οι περισσότερες χώρες αναγνώρισαν όμως το λεγόμενο καθεστώς του Βισί, που κατά τη διάρκεια του πολέμου συνθηκολόγησε με τη ναζιστική Γερμανία και καταδίκασε σε θάνατο τον ντε Γκωλ για εσχάτη προδοσία. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Γουίνστον Τσώρτσιλ και ο Αμερικανός πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ διακατέχονταν από σκεπτικισμό, τελικά ο Τσώρτσιλ στήριξε τον ντε Γκωλ. Τον ενημέρωσε όμως για τα σχέδια μόλις λίγες ημέρες πριν την D-Day, κάτι που ο γάλλος στρατηγός δεν μπόρεσε να ξεπεράσει ούτε 20 χρόνια μετά την ιστορική επέτειο.
Ο ντε Γκωλ δεν ήθελε να τη γιορτάσει
«Ο πρόεδρος ντε Γκωλ αποφάσισε να συμμετάσχει στους εορτασμούς στη νότια Γαλλία για να τιμήσει την μνήμη των πεσόντων τον Αύγουστο του 1944, που συμμετείχαν στην επιχείρηση» έγραψαν το 1964 οι New York Times. Πολλοί Γάλλοι ένοιωθαν πόνο στη σκέψη ότι ο πρόεδρός τους δεν ανήκε ανάμεσα στους απελευθερωτές, έγραφε τότε η Figaro. ΄Ισως να ήταν το πληγωμένο γαλλικό γόητρο, ίσως παρέβλεψε ο ντε Γκωλ ότι ένα χρόνο νωρίτερα είχε υπογράψει με τον τότε καγκελάριο Κόνραντ Αντενάουερ τη συμφωνία γερμανογαλλικής φιλίας.
Αλλά και ο ιστορικός Γκερντ Κρουμάιχ έβλεπε το θέμα, όπως ακριβώς και ο γάλλος στρατηγός. «Πρόκειται για συμβολική πράξη συνεννόησης που πρέπει να είχε γίνει χωρίς να δοθεί ιδιαίτερη σημασία. Πολύ πιο σημαντική είναι τώρα η κουλτούρα ανάμνησης μέσα στις οικογένειες, ο πόνος για νεκρούς και αγνοούμενους που συνεχίζεται σε οικογενειακό πλαίσιο, τόσο για τους πεσόντες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά ιδιαίτερα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αρχικά η ονομασία D-Day στα αγγλικά και Jour-J στα γαλλικά ήταν συνώνυμο της απαρχής των στρατιωτικών προετοιμασιών, μέχρις ότου συνδέθηκε με την απόβαση στη Νορμανδία στις 6 Ιουνίου. Στη Γερμανία επιβλήθηκε η αγγλική λέξη D-Day, αν και δεν καθιερώθηκε. Ο Κρουμάιχ λέει ότι κάθε φορά που ρωτά τους φοιτητές του για την D-Day ψάχνουν οι περισσότεροι στη Βικιπαίδεια. «Είναι λογικό», λέει. «Το γεγονός είναι πολύ μακρινό στην ιστορία για τους νέους σε ηλικία Γερμανούς και δεν συνδέεται με βιωμένα συναισθήματα καταπίεσης, κατοχής, ήττας, όλα εκείνα που σηματοδοτούν ένα ιστορικό γεγονός μνήμης. Εξ άλλου η 6η Ιανουαρίου ήταν μόνο η αρχή της κατάρρευσης του Τρίτου Ράιχ και δεν αποτελεί μεγάλο γεγονός που να μπορεί να αναδειχθεί και σε μεγάλη γιορτή για όλους».
Όπως υποστηρίζει ο Γερμανός ιστορικός στην Ευρώπη οι άνθρωποι τιμούν από κοινού τα θύματα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι πιο δύσκολο, για την ώρα τουλάχιστον.
Γιαν Βάλτερ/ DW
Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου