Κατασκοπικά παιχνίδια: Η κατάρριψη του U2 από τους Σοβιετικούς

Η κατάρριψη αμερικανικού U2 από τους Σοβιετικούς συνέβη την 1η Μαΐου 1960, όταν σοβιετικές δυνάμεις εντόπισαν και κατέρριψαν στα Ουράλια, σχεδόν 2.500 χλμ. μέσα στον σοβιετικό εναέριο χώρο ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος που ανήκε στην CIA, με πιλότο τον Φράνσις Γκάρι Πάουερς (Frances Gary Powers).

Το αεροσκάφος εκτελούσε εναέρια αναγνώριση όταν χτυπήθηκε από πύραυλο εδάφους-αέρος S-75 Dvina και συνετρίβη κοντά στο Σβερντλόφσκ.
Το περιστατικό, που συνέβη κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και της ηγεσίας του Νικίτα Χρουστσόφ, επιδείνωσε σημαντικά τις αμερικανοσοβιετικές σχέσεις.
Η κατάρριψη του αεροσκάφους
Οι πτήσεις των U2 είχαν αρχίσει τον Ιούλιο του 1956 και προσέφεραν στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες πληροφορίες για τις στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΣΣΔ. Οι πρώτες δύο πτήσεις πραγματοποιήθηκαν πάνω από το Λένινγκραντ και τη Μόσχα, στη συνέχεια όμως επιλέγονταν στρατιωτικοί στόχοι. Παρά το ότι οι πτήσεις παραβίαζαν συστηματικά τον εναέριο χώρο της ΕΣΣΔ, το μεγάλο ύψος στο οποίο πετούσε το U2 (γύρω στα 70.000 πόδια) σήμαινε ότι ήταν σχετικά ασφαλές γιατί δεν μπορούσαν να το προσεγγίσουν τα σοβιετικά καταδιωκτικά.
Η πτήση της 1ης Μαΐου 1960 ήταν μία από τις τελευταίες που ενέκρινε ο Άιζενχάουερ, γιατί σύντομα θα εκτοξευόταν ο πρώτος κατασκοπευτικός δορυφόρος των ΗΠΑ που θα πρόσφερε καλύτερες δυνατότητες παρατήρησης του εδάφους της ΕΣΣΔ.
Το U2 με τον Πάουερς, 30 ετών και από τους πιο έμπειρους πιλότους του προγράμματος, θα ξεκινούσε από το Πεσαβάρ του Πακιστάν και θα πετούσε για πάνω από 4.500 χιλιόμετρα την ΕΣΣΔ μέχρι να εξέλθει από τον εναέριο χώρο της κοντά στο Μουρμάνσκ και από εκεί στη Νορβηγία.
Οι Σοβιετικοί εντόπισαν το U2 πριν ακόμα μπει στον εναέριο χώρο τους και το καταδίωξαν αρχικά χωρίς επιτυχία. Ωστόσο, ενώ πετούσε κοντά στο Σβερντλόφσκ ένας από τους τρεις πυραύλους εδάφους-αέρος που εκτόξευσε αντιαεροπορική συστοιχία εξερράγη κοντά στο U2 αποσταθεροποιώντας το αεροσκάφος. Ένα σοβιετικό αεροσκάφος χτυπήθηκε από άλλο πύραυλο και ο πιλότος του σκοτώθηκε.
Ο Πάουερς κατάφερε να διασωθεί χωρίς τραυματισμούς και να πέσει με το αλεξίπτωτο κοντά σε ένα χωριό όπου και συνελήφθη σχεδόν αμέσως. Το κατασκοπευτικό και ο εξοπλισμός του δεν καταστράφηκαν και αξιοποιήθηκαν από τους Σοβιετικούς.
Ο πιλότος μεταφέρθηκε στη Μόσχα και φυλακίστηκε χωρίς να υποστεί βασανιστήρια ή κακομεταχείριση. Στις 17 Αυγούστου, ο Γκάρι Πάουερς οδηγήθηκε στο ανώτατο στρατοδικείο της ΕΣΣΔ στη Μόσχα. Κύριο μέλημα των Σοβιετικών ήταν να διασύρουν τις ΗΠΑ και όχι να τιμωρήσουν σκληρά τον Πάουερς, ο οποίος καταδικάστηκε για κατασκοπεία σε τρία χρόνια φυλάκιση και επτά χρόνια καταναγκαστικής εργασίας, ποινή κατά γενική παραδοχή ηπιότατη.
Δύο χρόνια αργότερα, στις 10 Φεβρουαρίου 1962, ο Πάουερς απελευθερώθηκε κατά τη διάρκεια ανταλλαγής στο Βερολίνο με κατάσκοπο των Σοβιετικών.

Διπλωματικές επιπτώσεις
Αρχικά, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπάθησε να καλύψει το σκοπό και την αποστολή του αεροπλάνου, λέγοντας ότι πρόκειται για μετεωρολογικό αεροσκάφος που βγήκε εκτός πορείας. Ο ίδιος ο Χρουστσόφ ανακοίνωσε την κατάρριψη στις 5 Μαΐου σε ομιλία του προς το Ανώτατο Σοβιέτ, αλλά οι Αμερικανοί, πιστεύοντας ότι ο πιλότος και το αεροσκάφος είχαν κονιορτοποιηθεί από το μηχανισμό αυτοκαταστροφής του U2, προφασίστηκαν άγνοια.
Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να παραδεχτούν την στρατιωτική φύση του αεροσκάφους όταν η σοβιετική κυβέρνηση παρουσίασε άθικτα υπολείμματα του U2 και τον αιχμάλωτο πιλότο καθώς και φωτογραφίες στρατιωτικών βάσεων που ελήφθησαν από το αεροσκάφος.
Σχεδόν δύο εβδομάδες πριν από την προγραμματισμένη έναρξη της συνόδου κορυφής Ανατολής-Δύσης στο Παρίσι, το περιστατικό έφερε σε μεγάλη αμηχανία τις Ηνωμένες Πολιτείες και προκάλεσε σημαντική επιδείνωση στις σχέσεις τους με τη Σοβιετική Ένωση.
Όταν στις 16 Μαΐου οι ηγέτες των Η.Π.Α., της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ε.Σ.Σ.Δ. συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι, ολόκληρη η ανθρωπότητα ήλπιζε ότι θα άνοιγε ο δρόμος για την ύφεση. Αντιθέτως, θριάμβευσε η λογική του Ψυχρού Πολέμου. Ο Νικίτα Χρουστσόφ προσήλθε κρατώντας στα χέρια του ένα ισχυρότατο “χαρτί”: την υπόθεση U2.
Στην πρώτη και, όπως απεδείχθη, τελευταία συνάντηση των τεσσάρων στη διάσκεψη, ο Σοβιετικός ηγέτης απαίτησε από τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ να ζητήσει επισήμως συγγνώμη για το κατασκοπευτικό περιστατικό. Ο Αμερικανός πρόεδρος αρνήθηκε και η διάσκεψη εκτροχιάστηκε πριν καν αρχίσει. Αφήνοντας τους Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, Σαρλ ντε Γκωλ και Χάρολντ Μακμίλαν να συσκέπτονται αδιαλείπτως, ο Χρουστσόφ στις 18 Μαΐου, παραμονή της αναχώρησής του, παραχώρησε σε περίπου δύο χιλιάδες εκπροσώπους του Τύπου θυελλώδη συνέντευξη.
Στις 26 Μαΐου, λίγες μόνο εβδομάδες μετά το φιάσκο των Η.Π.Α. στην υπόθεση U2 και την αποτυχία της Διάσκεψης Κορυφής των Παρισίων, ο Αμερικανός εκπρόσωπος στον Ο.Η.Ε., Χένρυ Κάμποτ Λοτζ, επέδειξε στο Συμβούλιο Ασφαλείας το αμερικανικό εθνόσημο που κοσμούσε το γραφείο του Αμερικανού πρέσβη στη Μόσχα. Οι Αμερικανοί είχαν ανακαλύψει ένα μικρόφωνο τοποθετημένο σε ειδική κοιλότητα στο εσωτερικό του. Στην ίδια συνεδρίαση, ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Αντρέι Γκρομίκο κατηγόρησε τις Η.Π.Α. ότι οδηγούν τον κόσμο στον πυρηνικό όλεθρο, με την εμμονή τους στη συνέχιση της κατασκοπείας κατά της Ε.Σ.Σ.Δ.
Πολλά χρόνια αργότερα, οι Η.Π.Α. διαπίστωσαν ότι το υπό κατασκευήν νέο κτίριο της πρεσβείας τους στη Μόσχα έβριθε “κοριών” που βρίσκονταν μέσα στα δομικά υλικά κι ετσι υποχρεώθηκαν να ξαναρχίσουν την οικοδόμησή του πάλι από την αρχή, αυτή τη φορά με εργάτες της απόλυτης εμπιστοσύνης της Ουάσινγκτον.
wikipedia