Βασίλης Δημ. Χασιώτης : Η Γαλλική Επανάσταση, ο Διαφωτισμός κι Εμείς

Βασίλης Δημ. Χασιώτης : Η Γαλλική Επανάσταση, ο Διαφωτισμός κι Εμείς – (Ένα σχόλιο σε… ένα σχόλιο)

Παρακολουθούσα -από τηλεοράσεως- τη συνεδρίαση της Βουλής της 7ης Μαρτίου, όπου συζητιόνταν ένα θέμα από αυτά που μάλλον -κακώς όμως- δεν προσελκύουν και πολύ ούτε το ενδιαφέρον της Κοινής Γνώμης, ούτε και των ΜΜΕ. Επρόκειτο για μια κύρωση σύμβασης σχετική με τη λειτουργία του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ.

Με αφορμή κάποιες τοποθετήσεις του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας κ. Κ. Τζαβάρα, και στην από μέρους του αναφορά στη βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ κ. Φ. Βάκη, η τελευταία, απαντώντας στον συνάδελφό της, ανέφερε ότι η Αριστερά, «…δεσμεύεται από τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφότητας, του τρίπτυχου της Γαλλικής Επανάστασης, του γνήσιου αυτού τέκνου του Διαφωτισμού, της αλληλεγγύης» (από τα πρακτικά της Βουλής).

Ούτε η αναφορά της κ. Βάκη πάνω στη σχέση Αριστεράς με τη Γαλλική Επανάσταση και το Διαφωτισμό επεκτάθηκε πιο πέρα, ούτε όμως και στη συνέχεια δόθηκε αφορμή από κάποιον ή κάποια να επανέλθουν σ’ αυτό το θέμα. Πρόκειται συνεπώς περί σχολίου, και ως τέτοιο θα το προσεγγίσω, δηλαδή, μέσω ενός δικού μου σχολίου.

Η κ. Βάκη, ασφαλώς μια επιστήμων που έχει όλα τα εχέγγυα που να καθιστούν την όποια της άποψη, τουλάχιστον στο επιστημονικό της πεδίο ως έγκυρη επιστημονικά, κι αυτό ανεξάρτητα από το αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί της, εν προκειμένω επανέλαβε θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ που είναι γνωστές. Άλλωστε, πρόκειται επί του προκειμένου για ένα ζήτημα περισσότερο ιδεολογικό παρά «επιστημονικό». Μάλιστα ο ίδιος ο Πρωθυπουργός σε ομιλία του στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο στις 25 Μαρτίου του 2015, είχε χαρακτηρίσει την Επανάσταση του 1821, «γνήσιο τέκνο του Διαφωτισμού». Θα έχει ενδιαφέρον, όχι στο πλαίσιο κάποιων σχολίων, αλλά αναλυτικότερα κάποια στιγμή, να προσδιοριστεί πιο αναλυτικά αυτή τη σχέση, που σε ικανό βαθμό προσδιορίζει και το ίδιο το ιδεολογικό πρόταγμα όχι μονάχα του κόμματος αυτού μα και της «Ανανεωτικής Αριστεράς» γενικότερα.

Όμως, θα παραμείνω στο επίπεδο του σχολιασμού, με την προκαταβολική υπογράμμιση, πως δεν «απαντώ» με το σχόλιό μου αυτό ούτε στον πρωθυπουργό, ούτε στην κ. Βάκη, απλώς, με αφορμή τα δικά τους σχόλια, θα εκθέσω κι εγώ τον δικό μου σχολιασμό για τα ίδια αυτά θέματα.

Το ζήτημα των σχέσεων της «Αριστεράς» με τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση, θα πρέπει να διευκρινιστεί, πώς αφορά -στο επίπεδο της άντλησης αξιών και μάλιστα προσδιοριστικών της ταυτότητάς της όπως είπε η κ. Βάκη- ένα τμήμα της Αριστεράς, ίσως δε όχι και του πλειοψηφικού. Αφορά περισσότερο τον Συνασπισμό, αυτού που αποτελεί τη μετεξέλιξη του ΚΚΕ(εσ) και του Ευρωκομμουνισμού, και όχι ας πούμε, του ΚΚΕ(εξ) -για να χρησιμοποιήσω τις διακρίσεις περασμένων εποχών.

Αν η Γαλλική Επανάσταση, μια αστική επανάσταση, (δεν θα επεκταθώ πόσο «αστική» ήταν, όταν π.χ., είναι γνωστό πως αν «το μυαλό» ήταν η αστική τάξη, εν τούτοις, όντας ολιγάριθμη, ήταν η αγροτική κυρίως τάξη που με τον πληθυσμιακό της όγκο παρέσχε την αναγκαία «πολεμική ισχύ» για να καταβληθούν οι στρατιωτικές δυνάμεις του παλαιού καθεστώτος), συγκινεί -και συγκινούσε πάντα θάλεγα- την «Ανανεωτική Αριστερά», ήταν η Ρωσική Επανάσταση που πάντα συγκινεί την άλλη Αριστερά, την Κομμουνιστική, που έχει και στη κατοχή της «τα κλειδιά» και τη «σφραγίδα» της «γνήσιας» Αριστερής ιδεολογίας -τουλάχιστον στην Ελλάδα.

Και για να το πω όπως το σκέφτομαι, αυτή η ίδια η λέξη «Αριστερά», αφήστε κατά μέρος τις διάφορες εννοιολογήσεις της, με πόση ευκολία μπορεί να συνδυάσει μια αστική επανάσταση με ανάλογα αξιακά προτάγματα, με τα αντίστοιχα της ρωσικής επανάστασης και των μαρξιστικών-λενινιστικών κομμουνιστικών προταγμάτων, δύο Επαναστάσεις με δύο Πρότυπα τόσο λίγο συμβατά στο επίπεδο της πρακτικής υλοποίησης αυτών των προταγμάτων, εκεί που η κάθε μία απ’ αυτής κατείχε την εξουσία -Γαλλία και Ρωσία;

Η «Ανανεωτική Αριστερά», έτσι όπως εγώ την ερμηνεύω, δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μια εκδοχή (ανάμεσα στις αρκετές εκδοχές) της δυτικοευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας. Μπορεί να ξεκίνησε ως διαμαρτυρία και απόρριψη μιας απαράδεκτης και εν πολύ  φασίζουσας «εξ Αριστερών» πραγματικότητας που είχε διαμορφωθεί στο μπλοκ του «Υπαρκτού Σοσιαλισμού» δείχνοντας την αλληλεγγύη της στους αγώνες των λαών στις χώρες εκείνες για περισσότερη δημοκρατία και οικονομική ευημερία, όμως, ποτέ δεν μπόρεσε να εφαρμόσει ένα διακριτό Εφαρμόσιμο Υπόδειγμα Οικονομικής και Κοινωνικής Οργάνωσης που να μπορεί να προβληθεί ως δική της ιδεολογική «ιδιοκτησία», διότι, στη Δυτική Ευρώπη τουλάχιστον, το Κεϊνσιανό Μοντέλο της Μικτής Οικονομίας που προσδιόριζε και ένα αντίστοιχο Υπόδειγμα Κοινωνικής και Πολιτικής Οργάνωσης, μάλλον κάλυπτε ικανοποιητικά ό,τι η ευρύτερη Κεντροαριστερά (Σοσιαλδημοκρατία και Ανανεωτική Αριστερά) υπό «κανονικές συνθήκες», θα μπορούσε η ίδια να προτείνει, και σε μεγάλο βαθμό, αυτό το Κεϊνσιανό Μοντέλο αποτέλεσε και την Σοσιαλδημοκρατική πρόταση αλλά και την πρόταση της Ανανεωτικής Αριστεράς, χωρίς να έχουν να προσθέσουν κάτι το σημαντικό, εκτός βεβαίως από τα αενάως επίκαιρα αιτήματα για «περισσότερη» δημοκρατία, ευημερία, κοινωνική δικαιοσύνη, για «καλύτερη» υγεία, παιδεία κ.λπ., αιτήματα όμως που ουσιαστικά προβάλλονταν εντός του ίδιου παραπάνω πλαισίου. Ακόμα δε πιο ενδιαφέρον είναι ότι η Δυτική Σοσιαλδημοκρατία και η Ευρωαριστερά γενικότερα, μετά την κατάρρευση του παραπάνω Υποδείγματος στη διάρκεια της διπλής πετρελαϊκής κρίσης της δεκαετίας του 1970, ήταν ο Νεοφιλελευθερισμός και όχι αυτή που άρχισε σταδιακά να επικρατεί, και μάλιστα, εδώ η  Σοσιαλδημοκρατία και η Ευρωαριστερά γενικότερα, αποδείχτηκαν εξίσου αποτελεσματικοί προωθητές του Νεοφιλελευθερισμού, ανεξάρτητα από την εναντίον του πολεμική ρητορική. Άλλωστε αυτό το ζήσαμε και στη χώρα μας.

Και σε ό,τι αφορά την αναφορά στο Διαφωτισμό, κι αυτή, αποτελεί «σήμα κατατεθέν» της Ανανεωτικής Αριστεράς. Θα έλεγε κανείς, παρακολουθώντας τις αναφορές της Αριστεράς -στο σύνολό της- στις ιδεολογικές και πνευματικές της καταβολές, πως γι’ αυτή, τα πάντα ξεκινούν σχεδόν «εξ αποκαλύψεως» με τον Διαφωτισμό -για την Ανανεωτική ιδίως Αριστερά-, και με τους Μάρξ-Ένκελς-Λένιν για την Κομμουνιστική Αριστερά. Προηγούμενες επιρροές ιδεών, ιδεολογιών και πολιτιστικών παραδόσεων στον χώρο της Ευρώπης, έχουν ασφαλώς τη σημασία και χρησιμότητά τους, όμως, δύσκολα θα διαπιστώσει κάποιος να εξαίρεται η σημασία τους στην έξοδο της Ανθρωπότητας από τους Σκοτεινούς Αιώνες. Κι αν κάποιες αναφορές γίνονται -κυρίως στον δημόσιο πολιτικό λόγο της Ανανεωτικής Αριστεράς- στην «ελληνορωμαϊκή» πολιτισμική κληρονομιά και ιδίως στην «ελληνική» πολιτισμική κληρονομιά, εν τούτοις αυτή δεν είναι παρά παρεμπίπτουσα. Έτσι, η «Γαλλική Επανάσταση» και ο «Διαφωτισμός», όχι απλά υπερπροβάλλονται εκ μέρους της, μα, όπως επεσήμανε και η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ ανωτέρω, αποτελούν και τις πηγές των «δεσμευτικών αξιών» της Αριστεράς. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 σχεδόν προβάλλεται ως αποκλειστική απόρροια των κηρυγμάτων και αξιών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, -αυτό δεν εννοεί ο χαρακτηρισμός «γνήσιο τέκνο» που ανέφερε ο πρωθυπουργός;- που ίσως και να μην εκδηλώνονταν αν δεν υπήρχε ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση! Ως εάν η Ανθρωπότητα μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό, να μην είχε ποτέ σκεφτεί την ύπαρξη τέτοιων αξίων όπως η «ισότητα», η «ελευθερία» και η «αδελφότητα»! (Ιδίως αυτό το τελευταίο, η «αδελφότητα», ας μου επιτραπεί να πω, ότι αποτελεί μάλλον ηθικό παρά πολιτικό πρόταγμα και ως τέτοιο, είχε διατυπωθεί και καταστεί οικουμενικό πρόταγμα πολύ ενωρίτερα του 1789, ήτοι, το έτος κατά το οποίο διατυπώνονταν οι αρχές του Χριστιανισμού από τον ίδιο τον ιδρυτή Της). Ακούγοντας συχνά, και από το προσωπικό μου κοινωνικό περιβάλλον, φίλους μου της Ανανεωτικής Αριστεράς να αναφέρονται στην Επανάσταση του 1821, σου δημιουργείται η εντύπωση πως οι πολεμιστές είχαν προηγούμενα «ντοπαριστεί» ιδεολογικά με κείμενα του Βολταίρου ή κάποιου Εγκυκλοπαιδιστή της εποχής του Διαφωτισμού, το ίδιο και οι παντελώς αγράμματοι οπλαρχηγοί, ενώ, δύσκολα θα ακούσεις να εξαίρουν, (και πάντως, προσωπικά, αυτό διαπιστώνω), τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό και στην ίδια ένταση π.χ. την επίδραση του θρησκευτικού και του πατριωτικού αισθήματος των επαναστατημένων Ελλήνων, ενώ, πάντα μένει «εκτός συζήτησης» η ουσιαστική συμβολή των Διαφωτιστών (ασφαλώς και δεν αφορά τους πάντες) στον ίδιο τον ένοπλο αγώνα, στα πεδία των μαχών, αλλά, και ο ρόλος που διαδραμάτισαν μετά τον Αγώνα, στην διαμόρφωση της πολιτικής και κρατικής κουλτούρας, της συγκρότησης και διοίκησης του Ελληνικού Κράτους, που έμελε να επηρεάσει διαχρονικά -τολμώ να υποστηρίξω ίσαμε και σήμερα ενδεχομένως- την κουλτούρα των πολιτικών δυνάμεων της Χώρας και ιδίως αυτών που κυριάρχησαν ως «Δυνάμεις Εξουσίας».

Επίσης ισχύει εδώ, κι αυτό που υπογραμμίστηκε και στη περίπτωση της Γαλλικής Επανάστασης. Δηλαδή, αποδεικνύεται πολύ δύσκολη αν όχι προβληματική αυτή η «ταύτιση» της ιδεολογίας της Ανανεωτικής Αριστεράς με τον Διαφωτισμό, ως εάν ο Διαφωτισμός, να μην συνιστά πρωτίστως το ευαγγέλιο της αναδυθείσας την εποχή εκείνη αστική τάξη, ως εάν ο Διαφωτισμός να μπορεί να ταυτιστεί με τα ιδεολογικά προτάγματα που λίγο αργότερα άρχισαν να διαμορφώνουν την «γνήσια», ως εάν, ο Διαφωτισμός να μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί τη βάση της ερμηνείας και εφαρμογής του Αριστερού Υποδείγματος, αυτού που έχει οικοδομηθεί από τον Μαρξισμό-Λενινισμό. Η Ανανεωτική Αριστερά, τη στιγμή που αποφασίζει να βγει από το ασφαλές καβούκι της διαμαρτυρίας αλλά όχι και της κυβερνητικής ευθύνης, και ομιλώ για την Ελλάδα τούτη τη στιγμή, οφείλει να αντιληφθεί ότι οι ιδεολογικές διχοστασίες και παλινδρομήσεις ενός κόμματος εξουσίας, έχουν συνέπειες και για το ίδιο και για τη Χώρα. Ο ΣΥΡΙΖΑ -και αναφέρομαι κυρίως σ’ αυτόν μετά την «αποπομπή» της Αριστερής του Πλατφόρμας- είναι ένα Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την ευρωπαϊκή -και όχι μόνο- πραγματικότητα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες τρεις περίπου δεκαετίες. Αν αυτό δεν το αποδεχτεί και δεν προσαρμόσει ανάλογα την στρατηγική του, το τίμημα θα είναι να περιθωριοποιηθεί για τον απλό λόγο, διότι : αν μεν επιθυμεί να καταστήσει υπερέχον το αριστερό του προφίλ, αυτό, εκπροσωπείται πολύ πιο αποτελεσματικά από πολιτικές δυνάμεις που βρίσκονται «γνησίως» αριστερότερά του, εάν δε επιθυμεί να προβάλλει -έστω όχι στη λογική του να το καταστήσει «υπερέχον»  το κοινωνικό-δεξιό προφίλ της κεντροδεξιάς, αυτό, εκπροσωπείται πολύ πιο αποτελεσματικά από πολιτικές δυνάμεις που βρίσκονται «γνησίως» στο κεντροδεξιό «γήπεδο». Ασφαλώς, μένει το «κεντροαριστερό» προφίλ. Αυτό, συγγνώμη, μα δεν υπάρχει, τουλάχιστον έτσι όπως θέλει να το εκπροσωπήσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Ό,τι στην Ευρώπη αποκαλείται στην Ευρώπη «Κεντροαριστερά», εννοείται κυρίως η Σοσιαλδημοκρατία και όχι η Αριστερά όπως αυτή έχει ομαδοποιηθεί π.χ. στο Ευρωκοινοβούλιο.

Γαλλική Επανάσταση, Γαλλική Επανάσταση, Magna Carta, Ρωσική Επανάσταση, Κινεζική Επανάσταση, όλες οι Επαναστάσεις και Εξεγέρσεις σε όλες τις εποχές και όλους του τόπους, όλα τα προϊόντα των ακούραστων εργατών του Πνεύματος, των Επιστημών και των Τεχνών, όλες αυτές οι πραγματικότητες που είχαν σαν ΚΟΙΝΟ σκοπό και στόχο να δώσουν στην Ανθρώπινη Ζωή το πλήρες της περιεχόμενο, της Αξιοπρέπειας και όλων όσων αποτελούν τα κυρίαρχα υποστυλώματά της, την Κοινωνική Δικαιοσύνη, την Οικονομική Δικαιοσύνη, την Δημοκρατία, όσο κι αν προσεγγίζονται διαφορετικά, κι αδιάφορα από τον βαθμό που γίνονται αποδεκτές ή μη οι διάφορες «προτάσεις», αρκεί όλες να υπηρετούν τα παραπάνω ιδανικά, όλες τους είναι καλοδεχούμενες. Όμως, ακριβώς με βάση τις ίδιες αυτές προτάσεις, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα ατόμων, κοινωνιών, λαών και εθνών να επιλέγουν τι προσιδιάζει καλύτερα στον ιδιαίτερο τρόπο που ο καθένας τους επιλέγει ως «Υπόδειγμα Ζωής», αρκεί αυτό το «Υπόδειγμα» να είναι δημοκρατικά επιλεγμένο και να μην αμφισβητεί τα «Υποδείγματα» άλλων.

Τέλος, στο χώρο της (ελληνικής) Αριστεράς, γενικώς, η αναφορά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σχεδόν παραβλέπεται εντελώς, όταν πρόκειται να επισημανθεί η σημασία του στον νεώτερο Δυτικό Πολιτισμό (και στον Διαφωτισμό). Όταν αυτό συμβαίνει, αποτελεί είδηση και πάντα επιχειρείται να μην εκλυφθεί και ως «εθνικισμός» ή «αρχαιοπληξία» και «αρχαιολατρία». Παρόλα αυτά, θεωρείται μέγα προσόν η λατρεία του Διαφωτισμού ή του Μαρξισμού-Λενινισμού, ανάλογα για το ποια Αριστερά μιλάμε. Κρίμα, διότι αυτή η προσέγγιση της επιλεκτικής αποδοχής και κατά περίπτωση απόρριψης της Πνευματικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, οδηγεί σε πνευματική και ιδεολογική τύφλωση του ενός ματιού, καθιστώντας αυτούς που μονόπλευρα προσεγγίζουν και ερμηνεύουν το γίγνεσθαι στις κυρίαρχες εκδοχές του (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, επιστημονικό, ιδεολογικό) ιδεολογικά και πνευματικά μονόφθαλμους. Όμως, δεν αποτελεί κανενός είδους «αρχαιοπληξία» η αναγνώριση των επιτευγμάτων και της παγκόσμιας συμβολής κανενός Πολιτισμού, κυρίως δε Πολιτισμών των οποίων την παγκόσμια συμβολή τους, την έχει αναγνωρίσει η ίδια η Ανθρωπότητα. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, την ίδια στιγμή, περίπου φαίνεται να αντιμετωπίζεται από κάποιους ως ο πολιτισμός ενός άλλου έθνους, του οποίου πολιτισμού (ως φαίνεται) είμαστε κληρονόμοι όχι κατά ευθεία εθνική διαδοχή, αλλά ως ένας λαός που έτυχε να κατοικεί από ένα σημείο και πέρα στον τόπο αυτό και επομένως, εκ χρησικτησίας ιδιοποιήθηκε μια πολιτιστική κληρονομιά που είχε δημιουργηθεί από ένα άλλο έθνος το οποίο με κάποιο τρόπο εξαφανίστηκε στον τόπο αυτό. Φαίνεται δηλαδή, να αντιμετωπίζεται ως περίπου ως ένα από αιώνων «απωλεσθέν  αντικείμενο», το οποίο, κάποια στιγμή, πριν τέσσερις, πέντε αιώνες; ένας λαός που κατοικεί τούτον τον χώρο, τον ανακάλυψε ενώ κάτι, κάπου έψαχνε και μιας και βρήκε αυτό που κάποτε στον ίδιο αυτό χώρο αποκαλούνται «Ελληνικός Πολιτισμός» και προσδιόριζε και τα όρια ενός έθνους που (φυσιολογικά θαρρώ) αποκαλούνταν «Έλληνες», είπε : «μιας και στερούμαι ονόματος, ας ονομαστώ κι εγώ Έλληνας και μάλιστα όχι εκ τύχης, μα ως απόγονος εκείνων των Ελλήνων». Τώρα, το γιατί ο «πολιτισμένος κόσμος» των αιώνων που ακολούθησαν «αποδέχτηκαν» αυτή την «πολιτιστική λαθροχειρία» εκ μέρους κάποιων που «αποφάσισαν» να αυτοθεωρούνται «απόγονοι» των αρχαίων Ελλήνων, και να μην διαμοιραστεί εξίσου αυτός ο αρχαίος «Ελληνικός Πολιτισμός» μεταξύ όλων των άλλων λαών της περιοχής που κι αυτοί, κατά την άποψη κάποιων, περίπου την ίδια εποχή «συγκροτήθηκαν» ως διακριτά έθνη, αυτό είναι ένα άλλο μυστήριο που θα το λύσει κάποια στιγμή η επιστήμη αν δεν την προλάβει η κοινή λογική.