Ένα διαφορετικό βιβλίο απ’ όσα κατά κανόνα διαβάζω και σχολιάζω, έφτασε στα χέρια μου χάρη στην ευγενική πρωτοβουλία του φίλου Αχιλλέα Παπαδιονυσίου. Πρόκειται για το βιβλίο ‘‘ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΠΟΡΤΕΣ’’ της Ελένης Χέλμη-Μαρκεζίνη που εκδόθηκε πρόσφατα (εκδόσεις ΑΡΜΟΣ- 2024, σελ. 120) με υπότιτλο <<ΑΣΤΕΡΕΣ, ΗΓΕΤΕΣ, ΓΑΛΑΖΟΑΙΜΑΤΟΙ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ>> με το οποίο η συγγραφέας επιχειρεί έναν περίπατο στον κόσμο του χθες, ξαναζώντας τρυφερές αναμνήσεις και ανεπανάληπτες γνωριμίες και φιλοδοξώντας <<να περιγράψει -όπως η ίδια γράφει- μερικά από τα γεγονότα και να σκιαγραφήσει όσο καλύτερα μπορεί αυτές τις εποχές και τους ανθρώπους τους>>.
Βέβαια, η Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη δεν διεκδικεί τίτλους ιστορικού συγγραφέα, (κλασικός χορός ήταν οι σπουδές της) αλλά για έναν άνθρωπο που ενδιαφέρεται για την ιστορία κάθε προσωπική μαρτυρία κάθε απομνημονευματική καταγραφή αξιολογείται και έχει τη σημασία της όχι μόνο σαν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα που ικανοποιεί απλώς την τρέχουσα περιέργεια.
Προσωπικά στο πρώτο φυλλομέτρημα του βιβλίου από τις φωτογραφίες και μόνο μου δημιουργήθηκε το ενδιαφέρον μιας προσεκτικής ανάγνωσης όχι μόνον ως φιλολόγου – ιστορικού αλλά και για άλλους λόγους. Ο κυριότερος ότι το περιεχόμενο του βιβλίου αναφέρεται σε μια εποχή που ξεκινάει από τα παιδικά μου χρόνια της δεκαετίας του πενήντα (1950) όταν άρχιζα να γνωρίζω τον κόσμο του ευρύτερου περιβάλλοντος μέσα από τις εφημερίδες και να μαθαίνω τα πέραν του σχολικού εκπαιδευτικού προγράμματος προβλεπόμενα
Δεύτερος λόγος η προσωπικότητα της συγγραφέως που αποκαλύπτει από τη δική της σκοπιά τα ‘‘πίσω από τις κλειστές πόρτες’’ άλλοτε με τα μάτια ενός παιδιού και άλλοτε με τα μάτια ενός ανθρώπου που έζησε μια ολόκληρη ζωή τις κοινωνικές σχέσεις της οικογένειας ενός πολιτικού και ιστοριογράφου, χωρίς η ίδια να έχει ανακατευτεί με την πολιτική (ούτε στο βιβλίο γράφει κάτι σχετικό αξιολογικά ή κριτικά), ερχόμενη σε επαφή με ‘‘αστέρες, ηγέτες, γαλαζοαίματους και καθημερινούς ανθρώπους.’’
Και εγώ ως καθημερινός άνθρωπος πίστευα και πιστεύω ότι έχω το δικαίωμα να μάθω κάτι περισσότερο για την ανθρώπινη συμπεριφορά εκείνων που εκείνη την εποχή γνώριζα μόνο από την πολιτική ή άλλη δράση τους και απ’ όσα λίγα έβλεπα στις εφημερίδες. Τότε δεν υπήρχε τηλεόραση και η ενημέρωση στηριζόταν αποκλειστικά στο ραδιόφωνο του ΕΙΡ, στα επίκαιρα της μεγάλης οθόνης και στις εφημερίδες…
Βέβαια οι κλειστές πόρτες δεν περιλαμβάνουν τίποτα απόρρητα ή κρατικά μυστικά, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του βιβλίου ή κάτι απαγορευμένο το οποίο δεν θα μπορούσε να γνωρίζει ο καθημερινός άνθρωπος. Ήταν ίσα- ίσα η καθημερινότητα όλων αυτών των προβεβλημένων προσώπων, η ζωή τους χωρίς τους προβολείς της δημοσιότητας καθώς και οι κοινωνικές σχέσεις τους, διαφορετικές από εκείνες των πολιτικών αντιπαραθέσεών τους. Ίσως είναι δύσκολο να καταλάβει ο νεότερος αναγνώστης τη σημασία αυτής της καταγραφής γιατί σήμερα με τη λειτουργία των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, τηλεοράσεις, καμερών και διαδικτύου, μάλλον συμβαίνει το αντίθετο. Γνωρίζουμε υπερβολικά όχι μόνο τί συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες αλλά και μέσα στα ενδότερα των υπνοδωματίων και με κάμερες μάλιστα… O tempora o mores!…
Η Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη, κόρη του πολιτικού και ιστορικού Σπύρου Μαρκεζίνη και σύζυγος του πρέσβη Γ. Χέλμη έζησε από κοντά αρκετά από τα γεγονότα του δευτέρου μισού του 20ου αιώνα, συνάντησε εξέχουσες προσωπικότητες και έζησε σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Όπως γράφει, γνώρισε και απλούς καθημερινούς ανθρώπους που θυμάται πάντα με νοσταλγία και από τους οποίους πήρε άλλες γνώσεις και εμπειρίες πιο καθημερινές.
Μ’ αυτούς ξεκινάει τις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Οι άνθρωποι του σπιτιού στην οδό Λυκαβηττού τους οποίους και περιγράφει έναν- έναν. Βέβαια στο σπίτι που της «έμοιαζε με τον σταθμό Λαρίσης,» ο πατέρας της δεχόταν καθημερινά επισκέψεις πολιτικών, δημοσιογράφων, φίλων, δασκάλων, ψηφοφόρων που δεν άφηναν σε ησυχία τη μητέρα της, η οποία δεν αγάπησε ποτέ την πολιτική.
Στη συνέχεια αναφέρεται στις επαφές του πατέρα της με τους πρωθυπουργούς. Ο Γεώργιος Παπανδρέου την εντυπωσίαζε. Ευθυτενής προσηνής με ανθρώπινη συμπεριφορά στο προσωπικό μερικά μεσημέρια γευμάτιζαν μαζί. Τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τον γνώρισε στο σπίτι του στο Bois de Boulogne στο Παρίσι. ‘‘Ψηλός επιβλητικός, άψογα ντυμένος, κάπως ψυχρός… χωρίς γοητεία στη φωνή. Δίπλα του στεκόταν η Αμαλία. Αυτή της άρεσε περισσότερο, γράφει, και διατήρησε μαζί της επαφή σημειώνοντας ‘’γερνούσε με ευπρέπεια’’.
Τον Ανδρέα Παπανδρέου τον γνώρισε πολύ αργότερα όταν επέστρεψε από το Λονδίνο το 1992. Ανάμεσα σ’ άλλα, αναφέρει ένα γεύμα στην Ελούντα που ήταν προσκεκλημένη από τον Ανδρέα και τη Δήμητρα. ‘’Ο Ανδρέας ξεδίπλωνε την τεράστια γοητεία του .Άκουγε με προσοχή και νοσταλγία όλα τα πανεπιστημιακά νέα του Cambridge από τον Βασίλη (αδελφό της). Ο Βασίλης του διηγήθηκε μια ιστορία του Γεωργίου Παπανδρέου με το Σπύρο Μαρκεζίνη από το 1953 σε μία από τις επισκέψεις του στο Καστρί. <<Να ξέρεις Σπύρο παιδί μου ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα αυτοφυές φυτό που λέγεται φθόνος… αν κάποιος ξεχωρίσει εχθροί και φίλοι ενώνονται και φωνάζουν: Εχθρός εν όψει, πυρ ομαδόν…>>.
Δεν παραλείπει να μιλήσει για τις συναντήσεις της με εστεμμένους πρίγκιπες και πριγκίπισσες κατά τη διάρκεια των διακοπών της σε πόλεις του εξωτερικού ή για πώς της φάνηκε ο Salvator Dali με τη Λεοπάρδαλη του, ο Ωνάσης με το αδιάφορο βλέμμα του και η Edith Piaf στο Olympia στο Παρίσι. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει για τις σχέσεις, του αδελφού της κυρίως, με τον Κάρολο ΙΙΙ της Αγγλίας και την Ελισάβετ. Θυμάται το ζεύγος Νιάρχου, την Elizabeth Taylor, τον Αλέξη Μινωτή, τον Μάριο Πλωρίτη, την Αλίκη, τους μεγάλους μουσουργούς μας Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και άλλους πολλούς. Και πάντα συνοδεύει τις αναμνήσεις της με χαρακτηριστικές φωτογραφίες.
Θα ήταν παράλειψη να μην εστιάσουμε την προσοχή του αναγνώστη στις θαυμάσιες περιγραφές τόσο της παλιάς Αθήνας όσο και των χωρών και των πόλεων που επισκέφθηκε και απεκόμισε όμορφες εμπειρίες ως νεαρή κοπέλα ή ως σύζυγός του πρέσβη Γεωργίου Χέλμη. Παρίσι, Λονδίνο, Βιέννη κ.τ.λ. Ωραιότατα αφηγείται την επίσκεψή της στην Οδησσό με τους Μ. Πλωρίτη και Γιάννη Φέρτη μεταξύ των άλλων για τα εγκαίνια του οικήματος της Φιλικής Εταιρείας.
Για όλα αισθάνεται ευλογημένη. Κι εμείς που μαθαίνουμε κάτι περισσότερο για πρόσωπα θρύλους που γνωρίσανε χάρη στην Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη σε διαφορετικές ανθρώπινες στιγμές τους. Μπορεί να παραξενευόμαστε λίγο αλλά κατά βάθος αισθανόμαστε μια εσωτερική ικανοποίηση βλέποντας ότι όλοι οι αστέρες ηγέτες και γαλαζοαίματοι ζουν στιγμές όπως εμείς οι καθημερινοί άνθρωποι.