Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης από τα δικά του λόγια: Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Μάρκο Πόλο

«Ο Μάρκο Πόλο (περ. 1254 ή 1256 – 8 Ιανουαρίου 1324) ήταν Βενετός έμπορος και εξερευνητής, τα ταξίδια του οποίου καταγράφηκαν στο βιβλίο «Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο», όπου περιγράφονται από τον ίδιο όλα όσα είδε και έζησε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Κεντρική Ασία και την Κίνα. Έμαθε για το εμπόριο κατά τη διάρκεια των ετών που ο πατέρας του, Νίκολο, και ο θείος του, Μαφέο, ταξίδευαν στην Ασία όπου και συνάντησαν τον Κουμπλάι Χαν. Το 1269 επέστρεψαν στη Βενετία και είδαν για πρώτη φορά τον Μάρκο. Οι τρεις τους ξεκίνησαν για ένα επικό ταξίδι στην Ασία και επέστρεψαν μετά από 24 χρόνια οπότε και βρήκαν τη Βενετία να βρίσκεται σε πόλεμο με τη Γένοβα. Ο Μάρκο Πόλο φυλακίστηκε και υπαγόρευσε τις ιστορίες του στον συγκρατούμενό του. Αφέθηκε ελεύθερος το 1299 και έγινε ένας πλούσιος έμπορος, παντρεύτηκε και απέκτησε τρία παιδιά. Πέθανε το 1324 και θάφτηκε στο Σαν Λορέντζο.» Από την ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ.

Τι κοινό μπορεί να έχουν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Μάρκο Πόλο; Τι σχέση μπορεί να έχει ένας έμπορος, περιηγητής και συγγραφέας του 13ουαιώνα με έναν πολιτικό του 20ου; Μια ομοιότητα που θα μπορούσε, κατ’ αρχήν, κάποιος να επισημάνει είναι ότι και οι δύο επέλεξαν να γράψουν τις ”αυτοβιογραφίες”- απομνημονεύματά τους δια χειρός άλλου. Ο Μάρκο Πόλο χρησιμοποίησε την ”πέννα” του Ρουστιτσέλο ντα Πίζα ενώ ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης του Αλέξη Παπαχελά. Ανεξάρτητα από το χέρι που έγραψε τις ”αφηγήσεις” του Μάρκο Πόλο και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη δεν παύουν να είναι αποκλειστικά αφηγήματα. Αν στην περίπτωση του πρώτου ήταν η ανάγκη που τον οδήγησε να χρησιμοποιήσει την γραφίδα του συγκρατούμενου του, Ρουστιτσέλο ντα Πίζα, η επιλογή του δεύτερου μάλλον είχε στόχο να απομακρύνει τη σκέψη του αναγνώστη από αυτό που πραγματικά είναι το ”Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΟΥ ΛΟΓΙΑ”. Ένα προσωπικό πολιτικό αφήγημα, μια πολιτική αυτοβιογραφία. Γι’ αυτό ο Κ.Μ. δεν υπαγόρευσε σε μια γραμματέα τα πολιτικά του απομνημονεύματα αλλά στον Παπαχελά. Αν και ο Α.Π. ξεκαθαρίζει ήδη από τον πρόλογο του 1ου τόμου ότι: ”Δύο εξηγήσεις για το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Δεν είναι κανονική ιστορική έρευνα, δεν αποτελεί προϊόν διασταυρώσεων, αρχειακής αναζήτησης κλπ. Είναι η εξιστόρηση, οι κρίσεις, τα συμπεράσματα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη για την ελληνική πολιτική Ιστορία μισού και παραπάνω αιώνα.” είναι βέβαιο ότι κάποιοι, λιγότερο ενήμεροι θα το θεωρήσουν ιστορία.

Όμως ο Α.Π. ξεκαθαρίζει και κάτι ακόμα πιο σημαντικό στον πρόλογο. Καθιστά σαφή τον λόγο για τον οποίο ο Κ.Μ. επέλεξε, αν και η ιστορία του και η πολιτική του διαδρομή ήταν διαρκώς στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και στις οθόνες των τηλεοράσεων, να καταθέσει την δική του μαρτυρία για την συμμετοχή του στα δρώμενα. Γράφει συγκεκριμένα: ”Νομίζω ότι αυτό που μας έδεσε στην πορεία ήταν η δική του επιμονή να γράψει την ιστορία του ενόσω βρισκόταν στη ζωή και να αποκαταστήσει την υστεροφημία του…”! Ώστε αυτός ήταν ο στόχος της υπαγορευμένης πολιτικής αυτοβιογραφίας του Κ.Μ. ”να γράψει την ιστορία του […] και να αποκαταστήσει την υστεροφημία του…”! Ήταν όμως αυτός ο μοναδικός ή έστω ο κύριος στόχος του Κ.Μ.;

Αν και το ιδιαίτερα έντονο ενδιαφέρον μου για την ιστορία και την πολιτική – καθώς και ο δια βίου προβληματισμός και η εμπλοκή μου με τα πολιτικό/κοινωνικά δρώμενα- συμπορευόταν φυσιολογικά και αναπόδραστα με την σχετική βιβλιοφιλία, δεν με ενδιέφεραν ποτέ οι αυτοβιογραφίες. Έτσι, αν και ο πρώτος τόμος του ”Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑ ΤΟΥ ΛΟΓΙΑ” κυκλοφόρησε το 2017, μόλις το 2023 και μετά από ερεθίσματα περιέργειας που μου προκάλεσαν κάποια δημοσιεύματα αποφάσισα να προμηθευτώ το δίτομο έργο. Η ανάγνωση των πρώτων κεφαλαίων μου δημιούργησε τέτοια αίσθηση που την σχολίασα στο f/bμε το αρχαίο ”κρείττον το σιγάν”. Η εντύπωση ότι ο Κ.Μ. μάλλον εκτίθεται περισσότερο παρά αποκαθιστά την φήμη του όχι μόνο δεν με εγκατέλειψε με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης και των δύο τόμων αλλά επιβεβαιώθηκε. Ο Κ.Μ. εκτίθεται ”με τα δικά του λόγια” και αντί να αποκαθιστά την υστεροφημία του την επιδεινώνει. Αλλά τότε γιατί το έκανε, θα αναρωτηθεί κάποιος. Δεν είχε απόλυτο έλεγχο και συναίσθηση των αφηγημάτων του;

Ο Α.Π. το διαψεύδει κατηγορηματικά. Γράφει συγκεκριμένα: ”η αυτοπειθαρχία του ήταν εντυπωσιακή […] οι απαντήσεις για διάφορα «καυτά» ζητήματα ήταν σχεδόν προκατασκευασμένες”! Επομένως ποιος ήταν ο κύριος στόχος του Κ.Μ. αφού, στην ουσία, κάθε άλλο παρά ”αποκαθιστά την υστεροφημία του”; Τι μπορεί να επεδίωκε διακινδυνεύοντας, με τις έωλες εξηγήσεις και τις ενοχοποιητικές αναφορές του σε γεγονότα στα οποία είχε πρωταγωνιστήσει, να του αποδοθεί δικαίως, από την ιστορία, το ”κρείττον το σιγάν”; Οι συνεντεύξεις-αφηγήματα δεν δόθηκαν πρόχειρα. Ήταν προσχεδιασμένες και εκτυλίχθηκαν από το 2007 έως τον Αύγουστο του 2014. Προφανώς ήταν προμελετημένες και ασφαλώς πρέπει να έχει δίκιο ο Α.Π. όταν διαπιστώνει ότι ”οι απαντήσεις για διάφορα «καυτά» ζητήματα ήταν σχεδόν προκατασκευασμένες”. Μόνο που, ίσως, αντί για το ”σχεδόν ” θα ταίριαζε το ”απόλυτα”.

Στον πρόλογο του 2ου τόμου ο Α.Π. αποκαλύπτει, ίσως άθελά του, τον απώτερο στόχο της ”πολιτικής αυτοβιογραφίας” του Κ.Μ.. Σημειώνει συγκεκριμένα: ”Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πόσο ψυχρά και σχεδόν αποστασιοποιημένα αντιμετωπίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον άνθρωπο που ήταν ο προσωπικός και σκληρότερος πολιτικός αντίπαλός του. Χρησιμοποιεί σκληρούς όρους και αφήνει αιχμηρά υπονοούμενα, αλλά μοιάζει να θέλει να «κλείσει τα βιβλία» μαζί του. Αντιθέτως, είναι το πάθος και η ένταση που χαρακτηρίζουν τις αναφορές του στον Κωνσταντίνο Καραμανλή”! Το ”πάθος και η ένταση” εναντίον εκείνου που τον ανέσυρε από το οριστικό πολιτικό περιθώριο και έδωσε την δυνατότητα σε εκείνον και τους απογόνους του να αναγεννηθούν πολιτικά είναι ηθικά απαράδεκτο και λογικά αναιτιολόγητο. Η μόνη ερμηνεία που απομένει είναι οι προσωπικές–οικογενειακές τουσκοπιμότητες. Η ήττα της Μπακογιάννη από τον Σαμαρά, παρά την συντριπτική υπεροχή της Ντόρας στο στελεχιακό δυναμικό της Ν.Δ. πρέπει να υπήρξε τραυματική οδηγώντας ταυτόχρονα τον Κ.Μ. στο συμπέρασμα ότι για να επικρατήσουν πολιτικά οι απόγονοί του στην παράταξη έπρεπε να αποδομηθεί ο Καραμανλισμός. Έπρεπε, πάση θυσία, να αποδομηθεί η προσωπικότητα του ιδρυτή της παράταξης, να υποβαθμιστεί το έργο του, να κολακευθούν οι αμφισβητίες του στο χώρο των παραδοσιακών ψηφοφόρων της Δεξιάς.

Στον πρόλογο του 2ου τόμου ο Α.Π. εκτιμά ότι ο Κ.Μ. είναι ”πλήρως απελευθερωμένος” αφού ”Είχε κάνει τους λογαριασμούς του με την Ιστορία και τον ενδιέφερε να κερδίσει τη μάχη της υστεροφημίας”. Όμως οι ”εξομολογήσεις” του Κ.Μ. τον διαψεύδουν. Όχι μόνο δεν είναι ”πλήρως απελευθερωμένος” αλλά δείχνει να είναι στρατευμένος με πάθοςκαι ένταση σε νέα σταυροφορία. Οι ”λογαριασμοί με την ιστορία” και την υστεροφημία θα έπρεπε να αφορούν κυρίως τα γεγονότα του 1965, την αποστασία και την πολιτική εκτροπή η οποία οδήγησε στην χούντα και στην καταστροφή της Κύπρου. Οι λογαριασμοί αυτοί αφορούν τους πρωταγωνιστές εκείνων των γεγονότων, δηλαδή τον ίδιο, τα στελέχη της Ένωσης Κέντρου και τα Ανάκτορα. Δεν αφορούν τον Καραμανλή προς τον οποίο κατευθύνεται το ”πάθος και η ένταση” που διαπιστώνει ο Α.Π.. Η μόνη λογική εξήγηση είναι η σκοπιμότητα και η εξυπηρέτηση ανομολόγητων προσωπικών-οικογενειακώντου στόχων. Προφανώς προϋπήρχε και το στοιχείο του φθόνου. Δεν μπόρεσε ποτέ να αποδεχθεί το γεγονός ότι ένα αγροτόπαιδο από μια κωμόπολη της Μακεδονίας σε λιγότερο από μισό αιώνα (1946-1995) κέρδισε πέντε εκλογικές αναμετρήσεις (’56, ’58, ’61, ’74, ’77), διατέλεσε πρωθυπουργός 14 χρόνια και Π.τ.Δ. άλλα 10!Παρά το γεγονός ότι αυτά τα 49 χρόνια τα 11 τα πέρασε αυτοεξόριστος στο Παρίσι λόγω τηςαντιδημοκρατικής, ανέντιμης και καιροσκοπικής εκστρατείας του ”Ανένδοτου” στην οποία, όπως και ο ίδιος ο Κ.Μ. ομολογεί, είχε πρωταγωνιστήσει. Προφανώς επίσης δεν του συγχωρούσε και το γεγονός ότι, κατά παράκληση του Γ. Παπανδρέου, έφερε από την Αμερική τον ”αερόλιθο” που του πήρε από το στόμα την μισοφαγωμένη μπουκιά. Την ηγεσία των επιγόνων του Βενιζέλου, οι οποίοι σαν τους επίγονους του Μ. Αλεξάνδρου τρώγονταν και αλληλοεξοντώνονταν γύρω από την πίττα της εξουσίας.

Ένα ”λάθος” προδιαγεγραμμένο.

Ο Κ.Μ. εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής σε ηλικία 28 ετών το 1946. Ήταν οι πρώτες εκλογές μετά την κατοχή και από αυτές απείχε το ΕΑΜ(ΚΚΕ). Αν και ο ίδιος λέει ότι μπήκε στην πολιτική ”κατά λάθος” είναι δεδομένο ότι μόνο αυτό δεν έγινε. Ο πατέρας του Κυριάκος και ο θείος του Αριστομένης –οι δύο γιοί της Κατίγκως Βενιζέλου-Μητσοτάκη, αδελφής του Ελευθερίου- είχαν πεθάνει. Υπήρξαν και οι δύο βουλευτές και υπουργοί με το κόμμα των Φιλελευθέρων του θείου τους. Αν και ισχυρίζεται ότι: ”μετά από πίεση μπήκα στον συνδυασμό και βγήκα βουλευτής κατά λάθος, χωρίς να το ζητήσω και χωρίς να το θέλω” συμπληρώνοντας, προς επίρρωσιν της υποτιθέμενης απροθυμίας του πως ”έκανα εκλογές χωρίς να έχω πολιτικό κοστούμι να φορέσω”!  Έτσι, υποκύπτοντας στις οικογενειακές ”πιέσεις”, έκανε εκλογές ”φορώντας τη στολή του Έλληνα ανθυπασπιστή, διότι δεν είχαμε ονομαστεί ακόμα ανθυπολοχαγοί και φορούσα μάλιστα πηλήκιο χωρίς στέμμα ”! Ποπολάρος και επαναστάτης. Φυσικά, αν και ”απρόθυμος” δίχως να περιαυτολογεί δηλώνει: ”Ήμουν ο καινούριος, ο επαναστάτης”.

Φυσικά η εκλογή έγινε με την σημαία του κόμματος των φιλελευθέρων στο οποίο ”αφεντικό” ήταν ο θείος του Σοφοκλής Βενιζέλος. Στις εκλογές του 1946 το κόμμα Εθνική Πολιτική Ένωσις του οποίου ηγείται ο Βενιζέλος συγκέντρωσε το 19,68% των ψήφων εκλέγοντας 68 βουλευτές. Ο Μητσοτάκης αφηγείται: ”Ήρθα τέταρτος, επειδή απείχε το ΕΑΜ. […] Εάν το ΕΑΜ είχε λάβει μέρος στις εκλογές, εγώ δεν θα ήμουν βουλευτής”. Το παλιό κόμμα των φιλελευθέρων είχε κατέβει διασπασμένο(Σοφούλης 14,39% και Ζέρβας 5,98%) στις εκλογές. Το ίδιο και σε μεγαλύτερη έκταση έγινε και στις εκλογές του 1950 παρά το γεγονός ότι εν τω μεταξύ είχε πεθάνει ο Σοφούλης.

Στις εκλογές του 1950 τα τρία κύρια κόμματα των ”επιγόνων” του Βενιζέλου εκπροσωπούμενα από τους Σ. Βενιζέλο, Ν. Πλαστήρα και Γ. Παπανδρέου συγκέντρωσαν αντίστοιχα 17,24% το πρώτο, 16,44% το δεύτερο και 10,67% το τρίτο. Ενώ ο Πλαστήρας ”Ήταν ένας άνθρωπος τον οποίο ο Σοφοκλής μπορούσε να τον κάνει ό,τι θέλει […] τον υποτιμήσαμεκαι ο Πλαστήρας στις εκλογές που έγιναν κυριολεκτικά σάρωσε ”. Ο πληθυντικός, ”τον υποτιμήσαμε”  δείχνει ότι νεαρός ακόμα Μητσοτάκης μετείχε, μαζί με τον θείο Σοφοκλή, στις αποφάσεις. Ως ενδεικτική της πίστης και της ”απίστευτης πειθαρχίας” που είχε ο Πλαστήρας απέναντι στην οικογένεια Βενιζέλου  ήταν η ικανοποίηση του αιτήματος της χήρας του εφοπλιστή Κυριάκου Βενιζέλου(γιού του Ελευθερίου) να κάνει τον γιό της Λευτέρη βουλευτή(1952) αν και κατά τον Μητσοτάκη ”δεν έκανε για την πολιτική, ο άνθρωπος”. Ο αδελφός του Λευτέρη, Νικήτας Βενιζέλος, εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΗΚ(1974, 1977) και της ΠΟΛΑΝ(1993). Δεν ήθελε πολλά-πολλά με τον εξάδελφο.

Η μετριοφροσύνη είναι απούσα στο δίτομο πολιτικό ”αφήγημα”. Αφηγείται ο Κ.Μ. για τις εκλογές του 1950: ”Σάρωσα, κυριολεκτικά σάρωσα. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος έκανε και το θανάσιμο λάθος, […] έκοψε τον Πολύχρονη Πολυχρονίδη και τον Μανώλη Μπακλατζή, δύο πολύ δημοφιλείς πολιτικούς”. Εντελώς συμπτωματικά φυσικά κόπηκαν οι δημοφιλείς από τον θείο Σοφοκλή και το αποτέλεσμα ήταν ότι: ”Βγάλαμε τελικά δύο βουλευτές μετά κόπου, ο Πλαστήρας έβγαλε δύο βουλευτές από τη πρώτη κατανομή, και τους δύο που είχε κόψει ο Σοφοκλής, τον Πολυχρονίδη και τον Μπακλατζή”. Τα, περίπου 2,5 χρόνια, που οι ”επίγονοι” του Βενιζέλου ταλαιπωρούσαν την χώρα με τις άμετρες φιλοδοξίες και τις ίντριγκες που δικαιώνουν απόλυτα το Καραμανλή που δήλωνε στις εκλογές του 1956: ”οι αντίπαλοί μου δεν μπορούν να σας δώσουν κυβέρνηση, γιατί μισούνται μεταξύ τους περισσότερο απ’ ό,τι μισούν εμένα”(Κ. Καραμανλής, αδημοσίευτη συνέντευξη στον Β. Βασιλείου). Τέσσερις κυβερνήσεις σχημάτισε ο Σοφοκλής και δύο ο Πλαστήρας. Η δε πασαρέλες των υπουργών θυμίζουν το ”κόσμος πάει κι έρχεται”. Στις κυβερνήσεις του Σ. Βενιζέλου ο Κ.Μ. διατελεί υφυπουργός οικονομικών για εννέα μήνες.

Ο ίδιος δηλώνει: ”Τον Φεβρουάριο του 1951 έγινα υφυπουργός των Οικονομικών, αλλά ήμουν παντοδύναμος υφυπουργός των Οικονομικών” όχι επειδή ήταν ο Σοφοκλής πρωθυπουργός, μην είστε καχύποπτοι, αλλά ”διότι είχα υπουργό τον Μαύρο, ο οποίος ήταν αναποφάσιστος άνθρωπος δεν έπαιρνε αποφάσεις και ήταν φοβητσιάρης”, έτσι ”εγώ ουσιαστικά διηύθυνα το υπουργείο”. Επειδή ”Εκείνη την εποχή εγώ ήμουν λιγάκι άγριος […] αρνήθηκα να ράψω φράκο και σμόκιν” αλλά ”όταν τέλειωσε η θητεία μου και έφυγα από υφυπουργός, πήγα στο Λονδίνο, έραψα φράκο, έραψα σμόκιν  […] και όταν παντρεύτηκα τη Μαρίκα (1953) και μας καλούσαν στο παλάτι, είχα το ωραιότερο φράκο της Αθήνας”! Δεν πρέπει να υπάρχουν όμως παρανοήσεις για τις σχέσεις με το Παλάτι. Το δηλώνει απερίφραστα ” Το επαναλαμβάνω, δεν είχα σχέση με το Παλάτι. Όπως σου είπα, έκανα τις εκλογές φορώντας τη στολή του Έλληνα ανθυπασπιστή και το πηλήκιο χωρίς στέμμα, δεν είχα φορέσει στέμμα”.Φυσικά όταν ήταν το 1940(κατά την διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά), στην σχολή εφέδρων αξιωματικών, σίγουρα φορούσε στέμμα. Η επιμονή του σε αυτό το σημείο ενδεχομένως έχει έναν διττό στόχο. Πρώτον να υπογραμμίσει την ”επαναστατική” του φύση εκείνης της εποχής και δεύτερον να απαλύνει τις όποιες υπόνοιες συνέδεαν την αποστασία του 1965 με σχέσεις εξάρτησης από τα Ανάκτορα.

Οι σχέσεις με έναν από τους πιο σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες εκείνης της εποχής έχουν ενδιαφέρον. Ο Κ.Μ. δηλώνει: ” Ο Μποδοσάκης ήταν φίλος μου, με αγαπούσε, ήταν παλιός βενιζελικός, άνθρωπος της οικογένειας. […] Κάθε πρωί μαζευόμασταν στο σπίτι του Βενιζέλου, στη Νεοφύτου Βάμβα, και κουβεντιάζαμε. Ήταν και ο Μποδοσάκης εκεί...”! Ο Μποδοσάκης λοιπόν συμμετείχε στον ”πρωινό καφέ” της οικογενειακής ηγεσίας του κόμματος των Φιλελευθέρων. Τον Πρόδρομο Μποδοσάκη τον συναντάμε και αργότερα όταν κατά τα χρόνια της πολιτικής ανυπαρξίας, σύμφωνα με τον Παπαχελά, ”Από το 1974 έως το 1977 ο Μητσοτάκης διατηρεί τις επαφές του με τον «πιστό πυρήνα των ψηφοφόρων που δεν με εγκατέλειψαν ποτέ. Αυτοί ήταν το σταθερό μου αποκούμπι». Βασικός του υποστηρικτής ο μεγάλος επιχειρηματίας Πρόδρομος Αθανασιάδης-Μποδοσάκης, τον οποίο γνώρισε στα πρώτα του βήματα στην πολιτική”. Η εξήγηση για τον ”πιστό πυρήνα των ψηφοφόρων που δεν με εγκατέλειψαν ποτέ. Αυτοί ήταν το σταθερό μου αποκούμπι” δίνεται όταν δηλώνει ότι: ”Κάναμε ρουσφέτια, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. […] Εγώ, ας πούμε, το 1951, έκανα τα περισσότερα ρουσφέτια, διότι εκείνη την εποχή εγώ έγραφα τους νόμους, ο ίδιος. Έχω εκδώσει νόμους πολλούς και σημαντικούς. […] Και φυσικά διόριζα. Διόριζα όσους ήθελα. Είχα άνεση να διορίσω. Ακόμη και επί κυβερνήσεως Ενώσεως Κέντρου κάναμε διορισμούς”. Σύμφωνα με τον Κ.Μ. ”είναι παρεξηγημένη έννοια και το ρουσφέτι” αφού όποιος” φροντίζει για έναν φουκαρά, να του βρει μία θέση στο δημόσιο, δεν κάνει κανένα έγκλημα. ” αν και ”Με την έννοια της ισότητας είναι απαράδεκτο, δεν υπάρχει αμφιβολία.”!Αλλά με την ισότητα θα ασχολούμαστε τώρα; Τι νόημα έχει η ισότητα όταν υπάρχει η ”δημοκρατία” της οικογένειας και της εξουσίας;

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και οι αφηγήσεις για τις σχέσεις με το συγκρότημα Λαμπράκη και τον εκδότη Πάνο Κόκκα που υπήρξε πρωταγωνιστής τόσο στον ”Ανένδοτο” όσο και στην καταστροφική τετραετία 1963-1967. Σύμφωνα με τον Μητσοτάκη ”Ο Λαμπράκης ήταν ενεργός πολιτικός παράγων όταν το ’46 έγιναν εκλογές και μπήκα εγώ στη Βουλή. […] Εγώ ήμουν συγγενής με την οικογένεια Βενιζέλου, στενός συγγενής και από τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν πρώτος του ανιψιός, και από τη μητέρα μου, που ήταν δεύτερη ανιψιά του. Ήμουν βενιζελικός, φιλελεύθερος. […] Ο Λαμπράκης με φώναξε τότε στην Εδουάρδου Λω που ήταν το γραφείο του και μου είπε: “Παιδί μου, είμαι της οικογένειας, ό,τι θέλεις από μένα να σε βοηθήσω. Όμως υπό έναν όρον, ότι θα κόψεις τις σχέσεις σου με τον Πάνο Κόκκα”. Εγώ του απάντησα: “Κύριε Λαμπράκη, εγώ τον Κόκκα δεν τον διάλεξα τώρα, τον είχα φίλο από το πανεπιστήμιο και εγώ τους φίλους μου δεν ιούς εγκαταλείπω”.”! Σύμφωνα με τον Παπαχελά, όταν ο Χρήστος Λαμπράκης έχει διαδεχθεί τον πατέρα του, ”ο Μητσοτάκης θα αφήσει αιχμές για την περίοδο της Κατοχής”. Συγκεκριμένα θα δηλώσει: ”Α, δύο τρεις φορές του το έχω θυμίσει του Λαμπράκη. Του έχω θυμίσει ότι την περίοδο της γερμανικής κατοχής, συνηλλάγη με τον Goerring, συνέστησε εταιρεία μαζί του και έβγαλε από κοινού την εφημερίδα. Δεν είχα ποτέ δυσκολία να το πω. Βέβαια τώρα έχω πάψει να το θυμάμαι”!

Ένας ανυπόμονος δελφίνος.

Ας αναλογιστούμε τα πολιτικά δεδομένα του 1951. Το Λαϊκό κόμμα υπό τον Τσαλδάρη είχε απαξιωθεί. Μετά το 55,12% των εκλογών του ’46 είχεκατακρημνισθεί στο 18,80% στις εκλογές του ’50(5/3/1950). Οι πολιτικοί επίγονοι του Βενιζέλου ήταν κυρίαρχοι αλλά διασπασμένοι. Κανένας δεν είχε το ηγετικό ανάστημα για να επικρατήσει. Είχαν και οι τρείς διατελέσει πρωθυπουργοί δίχως ιδιαίτερη διάκριση. Τα Ανάκτορα ευνοούσαν, για δικούς τους λόγους, την ύπαρξη κυβερνήσεων από αυτόν τον πολιτικό χώρο. Μετά τις εκλογές του ’50 ο Πλαστήρας έγινε πρωθυπουργός. Αυτή την λύση υποστήριξε ο Παπανδρέου αλλά και ο Μητσοτάκης. Σύμφωνα με μαρτυρία του τελευταίου ο Παπανδρέου υποστήριξε ότι ο Πλαστήρας ”δεν κάνει για τίποτε άλλο”! Όχι ότι ήταν κατάλληλος για πρωθυπουργός, αλλά δεν έκανε για τίποτε άλλο.Αλλά ”ο Σοφοκλής είχε ενοχληθεί, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα διασπασμένο Κέντρο με τρία τουλάχιστον κομμάτια. Στη συνέχεια, βέβαια, διασπάστηκε σε πολλά περισσότερα”. Η κυβέρνηση άντεξε 4 μήνες και στην συνέχεια ακολούθησαν κυβερνήσεις με πρωθυπουργό τον Βενιζέλο και συμμετοχή Παπανδρέου-Τσαλδάρη. Είναι φυσικό, σε αυτό το σκηνικό ο Κ.Μ. να ανυπομονεί και να ”ράβει φράκο” πιστεύοντας ότι σύντομα θα έρθει η δική του ώρα.

Όταν ο Βασιλιάς προκήρυξε εκλογές(30/7/1951) εμφανίστηκε δυναμικά στο προσκήνιο ένας νέος παράγοντας, ο Αλέξανδρος Παπάγος. Ο Παύλος έδωσε εντολή στον Θρασύβουλο Τσακαλώτο να τον συλλάβει, εντολή που δεν εκτελέστηκε τελικά. Στις νέες εκλογές του ‘51(9/9/1951) οι τρεις σχηματισμοί του Κέντρου υπό τους Βενιζέλο, Πλαστήρα, Παπανδρέου λαμβάνουν αντίστοιχα 19,04%, 23,49% και 2,10% ενώ ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ του Παπάγου ήρθε πρώτος με 36,53%. Τα κόμματα του Κέντρου σχημάτισαν πάλι κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Πλαστήρα. Αλλά όπως αποδείχθηκε στην συνέχεια από τις εξελίξεις η εμφάνιση του Παπάγου αποτέλεσε την πρώτη ανατροπή στους όποιους αρχηγικούς σχεδιασμούς του Μητσοτάκη. Η κυβέρνηση Πλαστήρα, παρά την απόλυτη πλειοψηφία που είχαν τα δύο κόμματα του Κέντρου, κατέρρευσε σε ένα χρόνο. Στις νέες εκλογές(16/11/1952) ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ του Παπάγου θριαμβεύει. Με ποσοστό 49,22% κερδίζει τις 247 έδρες από τις 300 της Βουλής. Ο Παπανδρέου, για να εκλεγεί, έχει κατέβει με τον ΣΥΝΑΓΕΡΓΜΟ. Κάποιοι μάλιστα αποδίδουν σε αυτόν τη γνωστή φράση ”Τι Πλαστήρας τι Παπάγος”!

Από το ένα μέρος η ”χρεωκοπία” της τριανδρίας του Κέντρου(Πλαστήρας, Βενιζέλος, Παπανδρέου) και από την άλλη η μεγάλη τους ηλικία αλλά και η επίσης μεγάλη ηλικία του Παπάγου άφηνε μεγάλα περιθώρια στις φιλοδοξίες του Κ.Μ. να αναπτυχθούν και να θεριέψουν. Είναι απολύτως φυσιολογικό να θεωρεί ότι ο δρόμος για την ηγεσία του Κέντρου είναι ορθάνοιχτος. Ο Πλαστήρας πεθαίνει(26/7/1953), ο Παπανδρέου είναι ”όπου φυσάει ο άνεμος” και οι πολιτικές ”μετοχές” του έχουν σχεδόν μηδενιστεί και τέλος ο θείος Σοφοκλής, αν και επικεφαλής της οικογένειας, είναι ανεπαρκής πολιτικά. Ο Κ.Μ. έχει χτίσει συστηματικά τους πυλώνες της εξουσίας δίχως να αμφισβητεί ανοιχτά την οικογενειακή ιεραρχία. Έχει άριστες σχέσεις με ”έναν άνθρωπο της οικογένειας” τον Πρόδρομο Μποδοσάκη και έχει ”δική” εφημερίδα. Κάθε βράδυ πήγαινε στα γραφεία της Ελευθερίας, εκεί ”όπου μαζευόταν το επιτελείο… Κουβεντιάζαμε τα θέματα της επόμενης ημέρας και οι δημοσιογράφοι προετοίμαζαν το φύλλο. Για να αποφασιστεί τι θα γράψουν, γινόταν μία μεγάλη συζήτηση όπου λάβαιναν μέρος όλοι, κι εγώ μαζί, μόνος από τα απέξω ήμουν εγώ. Εκεί απεφασίζετο τι κύριο άρθρο θα γραφεί”! Οικογένεια, χρήμα, τύπος. Τρίπτυχο εγγυημένης επιτυχίας.

Ο Παπάγος πεθαίνει(4/10/55) λίγο πριν συμπληρωθεί τριετία από τις εκλογές. Όλοι υπολόγιζαν ότι η μάχη της διαδοχής θα οδηγήσει τον ΣΥΝΑΓΕΡΜΟ αν όχι στην πλήρη αποσύνθεση, τουλάχιστον στην μεγάλη φθορά. Επικρατέστεροι υποψήφιοι δύο διακεκριμένοι και έμπειροι πολιτικοί. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Αιφνιδιάζοντας τους πάντες ο Παύλος αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ανεξάρτητα από τους, άγνωστους μέχρι σήμερα, λόγους που τον οδήγησαν σε αυτήν την επιλογή οι εξελίξεις τον δικαίωσαν. Αποδείχθηκε η καλύτερη επιλογή για την Ελλάδα πέραν πάσης αμφιβολίας. Εντός δύο ημερών η κυβέρνησήπαίρνει πανηγυρικά ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή. Τα 2/3(200 βουλευτές) της Βουλής την υπερψηφίζουν, η σταθερή διακυβέρνηση και η ”χρυσή” περίοδος για την οικονομία προχωρούν. Αυτή είναι η δεύτερη ανατροπήτων σχεδίων του Κ.Μ. στην πορεία για την εξουσία.

Η ανατροπή δεν ”καταπίνεται” εύκολα.

Ο Κ.Μ. παραδέχεται ότι η επιλογή ”του βασιλιά ήταν μεν μέσα στα τυπικά όρια του Συντάγματος” θεωρεί όμως ότι ήταν τραβηγμένη και αναζητά κίνητρα και υποκινητές στα Ανάκτορα και τους Αμερικάνους. Αν και ο ίδιος δηλώνει ότι: ”Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, το είπα από την αρχή και πάντοτε το λέω, ο Καραμανλής ήταν ο καλύτερος της γενιάς του. Η Δεξιά δεν είχε καλύτερο, ήταν το καλύτερο άλογο για να τρέξει στην κούρσα και για την Ελλάδα ασφαλώς ο καλύτερος πρωθυπουργός, εφόσον θα είχαμε πρωθυπουργό της Δεξιάς” εξακολουθεί να αναζητά ύποπτους και ευτελείς λόγους για την επιλογή του Βασιλιά. Πάλι καλά που παραδέχεται ότι δεν παραβιάστηκε το Σύνταγμα και ότι ο Καραμανλής ήταν ”για την Ελλάδα ασφαλώς ο καλύτερος πρωθυπουργός” έστω και αν θέτει τον περιορισμό ”εφόσον θα είχαμε πρωθυπουργό της Δεξιάς”. Αλλά με 250 βουλευτές η Δεξιά φυσικά και θα είχαμε Δεξιό πρωθυπουργό. Η εποχή που Ανάκτορα και ξένος παράγων ανέτρεπε τις κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες διορίζοντας ”Κεντρώους” πρωθυπουργούς είχε παρέλθει. Τουλάχιστον προς το παρόν. Εκτός αυτού οι Κεντρώοι της εποχής είχαν δοκιμαστεί και βρέθηκαν ”λιποβαρείς”.Οι Βενιζέλος και Παπανδρέου είχαν αποδείξει ότι δεν διέθεταν τα αναγκαία προσόντα για να κρατήσουν το τιμόνι της χώρας. Η Ελλάδα λοιπόν είχε τον πρωθυπουργό που χρειαζόταν.

Δοθέντος ότι ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ είχε συντριπτική πλειοψηφία στην Βουλή, η θητεία της οποίας έληγε σε ένα μόλις χρόνο, αλλά και της αναγνώρισης ότι ο Καραμανλής ήταν ”για την Ελλάδα ασφαλώς ο καλύτερος πρωθυπουργός” το φυσιολογικό θα ήταν η αντιπολίτευση να κάνει ότι της όριζε το Σύνταγμα. Όχι να σχεδιάζει πως θα ρίξει πάλι την χώρα στον φαύλο κύκλο της ακυβερνησίας από τον οποίο την είχε βγάλει ο Παπάγος. Αντί γι’ αυτό σύμφωνα με τον Α. Παπαχελά ”Ο Μητσοτάκης, μαζί με άλλα στελέχη, προσπαθούν να βρουν τρόπους να δημιουργήσουν προβλήματα στον νέο ηγέτη της Δεξιάς”. Προσπαθούν να βρουν τρόπους να ανατρέψουν τον Καραμανλή. Ο Μητσοτάκης δηλώνει ότι ο Γ. Μπακατσέλος ”ήταν απο την πρώτη στιγμή κατηγορηματικός και έδινε μάχη μαζί μου να χτυπήσουμε τον Καραμανλή από την αρχή, να μην τον αφήσουμε να ριζώσει”! Συνεχίζοντας λέει: ”Εγώ τότε σκέφτηκα ορισμένες κινήσεις που θα μπορούσαν να δώσουν θανάσιμο πλήγμα στον Καραμανλή […] Εγώ, μαζί με τον Γεώργιο Μπακατσέλο, ψάχναμε τι να κάνουμε για να εμποδίσουμε τον Καραμανλή να φτάσει στις εκλογές και να κερδίσει.”.

Συνεχίζοντας ο Μητσοτάκης γίνεται περισσότερο απολαυστικός: ”Εγώ τότε σκέφτηκα ότι πρέπει οπωσδήποτε να προκαλέσουμε αναπληρωματική εκλογή στην Αθήνα […] και σκέφτηκα ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε αναπληρωματικές εκλογές, μόνον εάν παραιτούμασταν εμείς οι βουλευτές της Κρήτης […] θα γινόταν αναπληρωματική εκλογή στην Κρήτη και στην Αθήνα υποχρεωτικά. Στη μεν Κρήτη θα κάναμε έναν εκλογικό περίπατο και θα ξαναβγαίναμε οι ίδιοι, στη δε Αθήνα θα δίναμε τη μάχη, και του είπα του Σοφοκλή: “Στην Αθήνα θα κατεβείς εσύ υποψήφιος”.”! Όλα σίγουρα, εγγυημένα ”θα ξαναβγαίναμε οι ίδιοι”. Η επιβεβαιωμένη νοοτροπία των επιγόνων του Ε. Βενιζέλου. Επειδή ο θείος Σοφοκλής ”ήθελε και δεν ήθελε, […] μου λέει “Ο άλλος ποιος θα είναι;”, του λέω “Ο Γιώργος ο Καρτάλης”. […] Παίρνω τον Καρτάλη και του λέω “Γιώργο, καιρός είναι να σοβαρευτείς, να αφήσεις τις μαλακίες περί μετώπων και πράσινα άλογα […] θα σου προτείνω μία λύση που είναι κίνηση πολιτική μεγάλη”, και του εξηγώ τι προτείνω, μου λέει “Μ’ αφήνεις να το σκεφτώ ίσαμε αύριο;”, […] Πρωί πρωί με ξύπνησε ο Καρτάλης για να μου πει ότι δέχεται, του λέω λοιπόν του Σοφοκλή: Τώρα θα γίνει το εξής: […] Ο Καραμανλής θα βγει και θα πει τις προγραμματικές του δηλώσεις, εσύ είσαι δεύτερος μετά και δεν έχεις να βγάλεις κανέναν λόγο, θα πεις ότι κύριοι συνάδελφοι […] εάν νομίζει ο κ. Καραμανλής ότι μπορεί με την εύνοια να στεριώσει ως πρωθυπουργός […] τον προκαλούμε αυτή την ώρα σε αναμέτρηση ενώπιον του λαού των Αθηνών. Ιδού κ. πρόεδρε οι παραιτήσεις μας”. Τότε θα ήταν υποχρεωμένος […]να σταματήσει τις συζητήσεις, να προκηρύξει εκλογές και ο Καραμανλής ήταν πεθαμένος, γιατί δεν είχε καμία ελπίδα να γλιτώσει.”! Αλλά ο θείος, τουλάχιστον σ’ αυτήν την περίπτωση, αποδεικνύεται λιγότερο πολιτικός τυχοδιώκτης από τον ανεψιό και τελικά υπαναχωρεί. Έτσι η ”μεγάλη πολιτική κίνηση” δεν υλοποιείται, ο Καραμανλής παραμένει πρωθυπουργός, και οι διάφορες ”φυλές” των Φιλελευθέρων προετοιμάζονται διαγκωνιζόμενες για την επόμενη μάχη.

Ο Καραμανλής αντί να περιμένει να ολοκληρωθούν οι ίντριγκες των αντιπάλων του και προτιμώντας πάντα τις καθαρές λύσεις δημιουργεί ένα νέο κόμμα την ΕΡΕ και προχωρά στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Αντιμετωπίζει ένα ”Μέτωπο” στο οποίο συνασπίζονται ανενδοίαστα φιλελεύθεροι, ακροδεξιοί, κομμουνιστές. Το βολικό πρόσχημα-δικαιολογία για την σύμπτυξη αυτού του μετώπου είναι ο νέος εκλογικός νόμος. Είναι ενδεικτική για τους αντιπάλους του Καραμανλή η καταγραφή του Κ.Μ. ”δεν υπήρχε και ενιαία ηγεσία. Ο Παπανδρέου είχε εκλεγεί με τον Παπάγο […] εμφανιζόταν ως αρχηγός του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο Σοφοκλής ήταν αρχηγός των Φιλελευθέρων, το κόμμα του Πλαστήρα το διεκδικούσαν ο Σάββας Παπαπολίτης, ο οποίος ήταν τρομερός στα παρασκήνια […] ο Καρτάλης δίπλα του, […] είχε και αυτός ηγετικές φιλοδοξίες. Από κει και πέρα υπήρχαν άλλοι μικροί πολιτικοί αρχηγοί και η Αριστερά, το ΚΚΕ”! Για τον Κ.Μ. πρόκειται ”τον πιο φαύλο εκλογικό νόμο που έχει γνωρίσει η Ελλάδα ” και αποτελεί ”μία από τις μαύρες σελίδες της ιστορίας” του Καραμανλή. Είναι όμως έτσι ή πρόκειται για μια βολική δικαιολογία που την στηρίζει το εκλογικό αποτέλεσμα; Οι εκλογές πραγματοποιούνται στις 19/2/1956 και σε αυτές η ΕΡΕ συγκεντρώνει το 47,38% των ψήφων –έναντι 49,22% που είχε λάβει το 1952 ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ– παρά τις αποχωρήσεις μεγάλου αριθμού βουλευτών. Εκλέγει 165 βουλευτές. Απέναντι στην ΕΡΕ η ΔΕ με ποσοστό 48,15% εκλέγει 132 βουλευτές.

Οι αιτιάσεις για δήθεν ιδιοτελείς μεθοδεύσεις του Καραμανλή είναι αστείες. Το πολιτικό τοπίο ήταν εντελώς ρευστό και δεν άφηνε περιθώρια για καιροσκοπισμούς. Το απέδειξε η ”εξαΰλωση” του Λαϊκού κόμματος από το 55,12% του ’46 σε 18,80% το ’50, σε 6,66% το ’51 και σε 1,05% το ’52. Το αποδείκνυε η ”κινούμενη άμμος” των κομμάτων του Κέντρου. Όντας πρωθυπουργός μόνον ένα μήνα ο Καραμανλής όταν ψήφισε τον νέο εκλογικό νόμο σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να χαρτογραφήσει το εκλογικό τοπίο. Αυτό που έκανε ήταν να προωθήσει έναν νόμο που ευνοούσε την σταθερότητα που είχε ανάγκη ο τόπος δίχως να στραγγαλίζει την μειοψηφία όπως έκανε ο προηγούμενος νόμος που είχε ψηφιστεί από την κυβέρνηση του Κέντρου υπό την ηγεσία Πλαστήρα. Να θυμίσουμε ότι με αυτόν τον νόμο ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ με 49,22% είχε πάρει 250 έδρες ενώ η ΕΔΑ με 9,55% καμία! Ο Κ.Μ. ισχυρίζεται ότι ο ίδιος ήταν κατά του μετώπου: ”Τότε είναι που έγινε εκείνο το οποίο εγώ από την αρχή θεώρησα μεγάλο λάθος. Η αντιπολίτευση -για να αντιμετωπίσει αυτόν τον εκλογικό νόμο και το πραξικόπημα που είχαμε πει, την επιλογή του Καραμανλή από τον βασιλέα, την προετοιμασία του Καραμανλή να γίνει πρωθυπουργός με τη βοήθεια όλων- επέλεξε το μέτωπο. Υπέρ του μετώπου από την πρώτη ώρα τάχτηκε ο Γ. Παπανδρέου. Δεν είχε κανένα πρόβλημα, και από την ώρα που τον αναγνωρίσαμε ως αρχηγό του μετώπου και κατά συνέπεια μελλοντικό πρωθυπουργό, δεν είχε πού να δει τέτοια χαρά”. Από τον Παπάγο στο μέτωπο ο Παπανδρέου, μια καρέκλα δρόμος. Συνεχίζοντας ο Κ.Μ. δηλώνει ότι: ”Το πλέον κωμικό της ιστορίας είναι ότι οι πρώτοι οι οποίοι πήγαν στο μέτωπο ήταν οι ακροδεξιοί, ο Θεόδωρος Τουρκοβασίλης φερ’ ειπείν, ο Θανάσης Τσαλδάρης, ο ναύαρχος Σακελλαρίου, ο Μανιαδάκης” ενώ προσήλθαν και οι συνοδοιπόροι, όπως τους χαρακτηρίζει, Καρτάλης και Σβώλος. Τις διαπραγματεύσεις με την ΕΔΑ(ΚΚΕ) είχε αναλάβει ο Παπανδρέου ο οποίος είπε στον Μητσοτάκη: “Αγαπητέ μου Κώστα, πετύχαμε”. Αυτό που θεωρούσε επιτυχία ο Παπανδρέου ήταν, κατά τον Κ.Μ. πάντα, η εκχώρηση 80 εδρών στην ΕΔΑ. Ο Κ.Μ. ανέλαβε ο ίδιος την διαπραγμάτευση περιορίζοντες τις ”παροχές” στην ΕΔΑ(ΚΚΕ) στις 20 έδρες. Τα επτά(7) κόμματα που συγκροτούσαν το μέτωπο κέρδισαν στις εκλογές του Φεβρουαρίου τις εξής έδρες: Βενιζέλος 42, Παπανδρέου 28, Καρτάλης 19, ΕΔΑ 19, Παπαπολίτης 16, Μπαλτατζής 8 και Τσαλδάρης 3. Εύκολο να φανταστεί ο καθένας, έχοντας υπ’ όψιν και την προϊστορία τους, τι θα ακολουθούσε αν είχαν κερδίσει. Ο στόχος του Καραμανλή ήταν η κυβερνησιμότητα από ένα αστικό κόμμα δίχως να στραγγαλίζεται η αντιπροσώπευση της μειοψηφίας. Τα υπόλοιπα είναι βολικά παραμύθια.

Στο ”ίδιο έργο” θεατές.

Αφού απέτυχαν οι δύο προσπάθειες του ’55 και του ’56 να ανατρέψουν την πορεία του Καραμανλή προς την πολιτική κυριαρχία οι ”φύλαρχοι” του Κέντρου επιδόθηκαν στον αγαπημένο τους άθλημα. Την διεκδίκηση της πρωτοκαθεδρίας και την προσπάθεια συμμετοχής τους, με κάθε τίμημα, στην νομή της εξουσίας. Σύμφωνα με τον Κ.Μ. ”Ήταν μία δύσκολη εποχή για το Κέντρο, ήταν βαθύτατα διχασμένο, οι πληγές ήταν βαθιές και αληθινές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε συνεργαστεί με τον Παπάγο, ήταν ουσιαστικά άχρηστος διότι για να βγει βουλευτής εγκατέλειψε την παράταξή του, ο Σοφοκλής Βενιζέλος είχε τα δικά του, δεν μπορώ να πω ότι ήταν ντιλετάντης της πολιτικής όπως τον έλεγαν, αλλά ήταν με το ένα πόδι μέσα και με το άλλο έξω. Ήθελε και δεν ήθελε να πολιτευτεί”. Στον χώρο των φιλελευθέρων οι δύο επιζώντες ”οπλαρχηγοί” και τα πρωτοπαλίκαρά τους συζητούν και συνωμοτούν, γλυκοκοιτάζουν προς τον Καραμανλή, χαριεντίζονται με την ΕΔΑ(ΚΚΕ), σκάβουν ο ένας τον λάκκο του άλλου και τελικά πέφτουν μέσα μαζί. Ο Μητσοτάκης αποκαλύπτει έναν από τους φόβους τους: ”από τον καιρό που ο Γεώργιος ο Παπανδρέου πήγε με τον Παπάγο, ήμαστε βέβαιοι ότι θα μπορούσε να πάει και με τον Καραμανλή, ήταν πολύ ευκολότερο ”. Σε αντίθεση με τον ”πρόθυμο” Παπανδρέου ο Βενιζέλος ήθελε μεν συνεργασία αλλά όχι προσχώρηση στην ΕΡΕ: ”Κυβερνητική συνεργασία ναι, αυτή την ήθελε ο Βενιζέλος, όχι όμως προσχώρηση. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ Γεωργίου Παπανδρέου και Σοφοκλή Βενιζέλου ήταν ότι ο Βενιζέλος δεν σκέφτηκε ποτέ να προσχωρήσει στον Καραμανλή, αυτό δεν του το επέτρεπε η περηφάνια του. Ο Παπανδρέου και αυτός για συνεργασία πήγαινε, αλλά ήταν πολύ πιο εύκολος, πιο βολικός γιατί δεν είχε δική του πολιτική δύναμη”.

Τι να κάνουν λοιπόν ο Βενιζέλος και οι φιλελεύθεροί του για δελεάσουν τον Παπανδρέου, που υπήρχε φόβος να προσχωρήσει στον αντίπαλο, –αν υποτεθεί ότι ο Καραμανλής θα ενδιαφερόταν να προσθέσει προβλήματα στο κεφάλι του αποδεχόμενος τον Παπανδρέου στην ΕΡΕ- αποφάσισαν να τον ορίσουν αρχηγό: ”Όταν λοιπόν φώναξε ο Σοφοκλής τον Παπανδρέου να γίνει αρχηγός, υπήρχε ένα πρόβλημα πώς θα τον δεχόμασταν εμείς(;) τον Παπανδρέου και κυρίως πώς; θα τον δεχόμουν εγώ. […] Και έτσι έγινε ο Γεώργιος Παπανδρέου αρχηγός του κόμματος του Βενιζέλου, στη συνέχεια περάσαμε από μία φάση που ο Σοφοκλής ο Βενιζέλος επανήλθε και φτιάξαμε καινούργιο κόμμα, μεσολάβησε και μία περίοδος συναρχηγίας, μετά ο Σοφοκλής Βενιζέλος είχε φύγει και γύρισε, και μετά περάσαμε στη συναρχηγία και βρέθηκε το Κέντρο με δύο αρχηγούς, δύο συναρχηγούς στην κρίσιμη φάση του 1958”!!! Ο τραγέλαφος του Κέντρου είναι για γέλια και για κλάματα. Ήταν τραγικό ότι αυτό το ”συνονθύλευμα” ήταν το δεύτερο αστικό κόμμα της χώρας. Η κατάσταση όχι μόνο εξηγεί ότι είχε προηγηθεί την τριετία 1950-1952 αλλά και εξηγεί αυτά που ακολούθησαν όταν, κατά τον Κ.Μ. πάντα, ”το Παλάτι έδιωξε τον Καραμανλή”. Αλλά μέχρι τότε το ”Δελφινάριο” του Κέντρου θα ανεβάσει και άλλες επιθεωρήσεις.

Δύο χρόνια μετά τις εκλογές του ’56 διάφοροι κύκλοι απεργάζονται την πτώση Καραμανλή. Σε αυτούς περιλαμβάνεται η πρεσβεία των ΗΠΑ αλλά και κύκλοι των Ανακτόρων εν αγνοία του Βασιλιά Παύλου. Στις ”διεργασίες” συμμετέχει και ο Κ.Μ. παρέα με τον αυτοκόλλητο του, εκδότη της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, Π. Κόκκα. Αφηγείται ο Μητσοτάκης: ”Ο Παπαληγούρας ήταν πάντα το κύριο πρόσωπο της ανατροπής του Καραμανλή. Κατέβαινε κάτω στη Γλυφάδα. Η Γλυφάδα ήταν τότε μικρότερη, ένα εξοχικό προάστιο, εκείνος είχε μόλις ένα living room και ένα δωμάτιο, και θυμάμαι συζητούσαμε πώς θα γίνει να ρίξουμε τον Καραμανλή”! Συνεχίζοντας την αφήγηση δηλώνει: ”Υποτίθεται, λοιπόν, ότι συνωμοτούσαμε για να ρίξουμε τον Καραμανλή. Εγώ γνωρίζω ότι η Αμερικανική Πρεσβεία ήταν 100% πίσω από την ανατροπή του Καραμανλή. Ο Παπαληγούρας συνεννοείτο με τον Αμερικανό πρέσβη, ο οποίος τον ενθάρρυνε να ανατρέψει τον Καραμανλή. Το ζούσα εκείνη την εποχή, υπήρχαν επαφές του Παπαληγούρα με την Αμερικανική Πρεσβεία, καθαρές, ξεκάθαρες, δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να αμφισβητηθεί, το ότι οι Αμερικανοί ανέτρεψαν τον Καραμανλή”! Για την κρίση του 1958 αφορμή υπήρξε ο εκλογικός νόμος που προέβλεπε ενίσχυση των δύο πρώτων κομμάτων σε βάρος του τρίτου. Απολύτως λογικά η πρόβλεψη ήταν ότι η ΕΡΕ και το κόμμα των Φιλελευθέρων θα ήταν τα δύο ισχυρά κόμματα και η ΕΔΑ(ΚΚΕ) το τρίτο. Στόχος ήταν λοιπόν η αποδυνάμωση της Αριστεράς. Τον εκλογικό νόμο εκτός από την ΕΡΕ στήριζε και το κόμμα των φιλελευθέρων υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου.

Όμως, όπως αναφέρθηκε, διάφοροι κύκλοι αναζητούσαν αφορμή για να ρίξουν τον Καραμανλή. Την αφορμή αυτή τους την έδωσε ο νέος εκλογικός νόμος. Μετά την παραίτηση 15 βουλευτών της ΕΡΕ ο στόχος επιτυγχάνεται, ο Καραμανλής πέφτει. Αφηγείται ο Κ.Μ. ”Ο Κόκκας, εγώ και ο Παπαληγούρας κουβεντιάζαμε το θέμα· […]. Το περίεργο της ιστορίας είναι ότι αφού ο Καραμανλής έπεσε με την παρότρυνση των Αμερικανών […] ο βασιλεύς, λοιπόν, “σκοτώνει, εκτελεί” τους δεκαοκτώ που είχαν φύγει, δίνοντας στον Καραμανλή τη διάλυση της Βουλής. Θα με ρωτήσεις, τι άλλο μπορούσε να κάνει; Πάρα πολύ εύκολο ήταν να ακολουθήσει τη διαδικασία την οποία προβλέπει το Σύνταγμα και να πάει παρακάτω, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Σοφοκλής εκεί θα έπαιζε τον ρόλο του. Όλοι οι κεντρώοι θα ήσαν έτοιμοι να συνεργαστούμε με ένα μεγάλο κομμάτι της ΕΡΕ που ήταν διαθέσιμο και να ξεφύγουμε από την παντοκρατορία του Καραμανλή. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι λύσεις; υπήρχαν. […] Υπήρχε δυνατότητα, αν ο βασιλεύς ήθελε να ακολουθήσει μία διαδικασία, αυτή που προβλέπει το Σύνταγμα άλλωστε, να φωνάζει τον έναν μετά τον άλλο και να τους δίνει εντολές, 100% θα βρισκόταν λύση”. Εκεί λοιπόν τους χαλάει τη σούπα ”ο βασιλεύς, λοιπόν, […] δίνοντας στον Καραμανλή τη διάλυση της Βουλής”. Αν η διαδικασία που προτείνει ο Κ.Μ. σας θυμίζει το 1965, δεν κάνετε λάθος.

Η ”αποστασία” πέφτει στο κενό, ορίζεταιυπηρεσιακή κυβέρνηση και προκηρύσσονται εκλογές. Οεκλογικός νόμος ψηφίζεται στην διάρκεια της υπηρεσιακής διακυβέρνησης. Οι προβλέψεις, ως αναφορά το δεύτερο και το τρίτο κόμμα, ανατρέπονται. Το διαρκές μαλλιοτράβηγμα των ”επιγόνων” έχει απογοητεύσει τους ψηφοφόρους των Φιλελευθέρων. Επίσης η νομιμοποίηση που πρόσφεραν στο ΚΚΕ(ΕΔΑ) το 1956 έχει ”αθωώσει” την συνοδοιπορία. Επιπλέον έχει ωθήσει ένα σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων να ρίξει ψήφο προειδοποιητικής ”νουθεσίας” στους ”καπετάνιους”. Η ΕΡΕ με ποσοστό 41,16%(171 έδρες) κερδίζει τις εκλογές. Ακολουθεί η ΕΔΑ(ΚΚΕ) με 24,42% και 79 έδρες εκ των οποίων οι 21 δηλώνουν συνεργαζόμενοι(”συνοδοιπόροι”). Το Κόμμα των Φιλελευθέρων με 20,67% και 36 έδρες πληρώνει τον λογαριασμό των ”καπετανάτων”. Ωστόσο, όπως θα φανεί στην συνέχεια, αυτό το αποτέλεσμα ήταν θείο δώρο για τους χρεωκοπημένους ”επιγόνους” του Βενιζέλου.

Κάπου εκεί εμφανίζεται και η πρώτη απόπειρα Μητσοτάκη για την ηγεσία. Ο ίδιος ισχυρίζεται: ”Εγώ τότε δεν πήγαινα για αρχηγός, έψαχνα για το ποιον μπορούμε να κάνουμε αρχηγό του Κέντρου, και είχα οριστικά καταλήξει στον Καρτάλη. Και ο Σοφοκλής το εδέχετο και ο Καρτάλης θα γινόταν με μαθηματική βεβαιότητα αρχηγός του Κέντρου – αφού καταφέραμε και κάναμε τον Παπανδρέου, τον Καρτάλη θα τον κάναμε απείρως ευκολότερα […] Ακόμη δεν είχε φανεί στον ορίζοντα ο Καρτάλης με δύναμη ως υποψήφιος, άλλωστε δεν μπορούσε να εκλέξει το Κόμμα των Φιλελευθέρων αρχηγό που δεν ήταν του Κόμματος του Φιλελευθέρων.”. Τελικά ήταν ο καλύτερος αλλά δεν μπορούσε να εκλεγεί αφού ”δεν ήταν του Κόμματος του Φιλελευθέρων”! Εκτός των άλλων υπήρχε και ένα αξεπέραστο εμπόδιο αφού ο Καρτάλης πέθανε νωρίς(27/9/1957)! Αλλά τότε ποιος θα γινόταν αρχηγός των Φιλελευθέρων; Αφηγείται ο Κ.Μ. ”Ο Γεώργιος Μαύρος είχε τις περισσότερες πιθανότητες, ήταν η εποχή του Γιώργου Μαύρου να βγει αρχηγός των Φιλελευθέρων και μπορούσε άνετα να βγει στο συνέδριο. Εγώ ήμουν ο δεύτερος και ήμουν αουτσάιντερ, δεν μπορούσα να μαζέψω σε καμία περίπτωση αυτούς που μπορούσε να μαζέψει ο Μαύρος”. Αλλά όπως είδαμε όταν το ’51 στην κυβέρνηση του Σοφοκλή ο Μαύρος ήταν υπουργός οικονομικών και ο Μητσοτάκης υφυπουργός ο τελευταίος αξιολογούσε: ”ήμουν παντοδύναμος υφυπουργός των Οικονομικών[…] διότι είχα υπουργό τον Μαύρο, ο οποίος ήταν αναποφάσιστος άνθρωπος δεν έπαιρνε αποφάσεις και ήταν φοβητσιάρης […] εγώ ουσιαστικά διηύθυνα το υπουργείο”! Ο Μαύρος για υπουργός δεν έκανε, για αρχηγός έφτανε και περίσσευε. Ο ίδιος δεν βιαζόταν να γίνει αρχηγός, όπως δεν ήθελε να γίνει και βουλευτής, αλλά… διαβάστε και θαυμάστε: ”εγώ δεν είχα καθόλου τη μανία να γίνω αρχηγός. Με είχαν κατηγορήσει πολλές φορές ότι βιαζόμουν να γίνω αρχηγός, η πραγματικότητα είναι ότι δεν βιαζόμουνα […] Ήμαστε δύο υποψήφιοι, ο Μαύρος και εγώ”.

Αλλά η ”ιστορία” δεν τελειώνει με άνοιγμα σαμπάνιας: ”Εγώ τότε, με την άνεση που είχα πάντα, είδα τον Μαύρο και του είπα: “Ρε Γιώργο, εσύ είσαι ο πρώτος εγώ είμαι ο δεύτερος, σου προτείνω να συμφωνήσουμε, θα κάνουμε την ψηφοφορία, εσύ θα βγεις σίγουρα, εγώ θα έρθω δεύτερος και μόλις βγεις εσύ θα βγω στο βήμα και θα πω ότι ο Γεώργιος Μαύρος είναι αρχηγός των Φιλελευθέρων”. Η εκλογή του Μαύρου ήταν ”δεμένη στο παλούκι” και η ιστορία δεν είχε κακό λύκο, όμως: ”Ο Μαύρος φοβόταν και μου τα μάσησε, την άλλη μέρα δε το πρωί που θα πηγαίναμε για την ψηφοφορία βγήκε στο βήμα και είπε: “Κύριοι σύνεδροι, εγώ διαπιστώνω ότι οι απόντες αρχηγοί διευθύνουν το συνέδριο, και υπό αυτές τις προϋποθέσεις εγώ δεν δέχομαι να γίνω αρχηγός και σας παρακαλώ να μη με ψηφίσετε, διότι και αν με ψηφίσετε δεν θα δεχτώ” Φοβήθηκε.”! Τότε ο Κ.Μ. σύμφωνα πάντα με τη δική του αφήγηση μπήκε μπροστά εθελοντής: ”Μόλις το άκουσα αυτό, πετάχτηκα στο βήμα και λέω: “Εγώ, κύριοι συνάδελφοι, εν αντιθέσει με τον κύριο Μαύρο, είμαι υποψήφιος και σας παρακαλώ να κάνετε την ψηφοφορία”. Έγινε λοιπόν η ψηφοφορία, όπου εγώ πήρα το εν τρίτο των ψήφων και τα δύο τρίτα τα πήραν οι εναντίον και φυσικά δεν εξελέγη ο αρχηγός από το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ήμουν όμως ο ψηφισμένος από το ένα τρίτο αρχηγός[…] Δεν ήθελα να δώσω καθόλου την εντύπωση ότι αυτά που έκανα τα έκανα για ίδιον όφελος”. Αλλοίμονο, για μια εντύπωση ζούμε! ”Και γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε...”!

Κερδίζοντας τον πρώτο πολιτικό λαχνό.

Ας δούμε λίγο την ανθρωπογεωγραφία του Κέντρου μετά την ”νίλα” του 1958. Σύμφωνα με τον Μητσοτάκη για τους δύο αρχηγούς των κεντρώων: ”Κυβερνητική συνεργασία ναι, αυτή την ήθελε ο Βενιζέλος, όχι όμως προσχώρηση. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ Γεωργίου Παπανδρέου και Σοφοκλή Βενιζέλου ήταν ότι ο Βενιζέλος δεν σκέφτηκε ποτέ να προσχωρήσει στον Καραμανλή, αυτό δεν του το επέτρεπε η περηφάνια του. Ο Παπανδρέου και αυτός για συνεργασία πήγαινε, αλλά ήταν πολύ πιο εύκολος, πιο βολικός γιατί δεν είχε δική του πολιτική δύναμη” Ο Παπανδρέου είναι ήδη 70 ετών, και έχει βρεθεί λιποβαρής κατ’ επανάληψη. Επιπλέον ”δεν είχε δική του πολιτική δύναμη”, ένα νεύμα να του κάνει ο Καραμανλής θα πάει τρέχοντας στην ΕΡΕ. Ο Βενιζέλος θέλει και δεν θέλει την πολιτική, φεύγει και ξαναέρχεται, ψάχνεται για αρχηγό –μέχρι και τον αρχηγό της ”Χ” Γρίβα σκέπτεται αλλά ο ανεψιός Μητσοτάκης δεν είναι στο οπτικό του πεδίο(γιατί άραγε;)– και μόνο εμπόδιο για την προσχώρηση στην ΕΡΕ είναι η περηφάνια του που ”δεν του το επέτρεπε”. Αν νομίζετε ότι προτάσσουν το συμφέρον της χώρας και της κοινωνίας είσαστε γελασμένοι. Αυτά είναι από το άλλο παραμύθι, των προεκλογικών λόγων και των λαοσυνάξεων. Το παρελθόν έχει πείσει τους πάντες ότι μόνοι τους οι επίγονοι το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να βγάλει ο ένας τα μάτια του άλλου. Αλλά, στο κλίμα της εποχής, η χώρα χρειάζεται εθνική αστική αντιπολίτευση. Άρα οι άλλοι αναλαμβάνουν να κάνουν αυτό που τα καπετανάτα των επιγόνων δεν μπορούν από μόνα τους. Να στήσουν ένα δεύτερο εθνικό αστικό κόμμα στα πόδια του.

Την καλύτερη και γλαφυρότερη απεικόνιση της κατάστασης στο Κέντρο την δίνει ο ίδιος ο Μητσοτάκης: ”Περάσαμε από τη φάση των δέκα. Η ομάς των δέκα ήταν ό,τι καλύτερο, διότι είχα μαζέψει και τον Ράλλη και τον Παπαληγούρα από τη Δεξιά και τους καλύτερους πολιτικούς του Κέντρου. Αλλά ήταν μία ομάδα η οποία δεν μπορούσε να παίξει ρόλο στην πολιτική ζωή, γιατί δεν είχε αρχηγό. Λίγο πολύ όλοι όσοι ήμασταν εκεί μέσα θέλαμε να γίνουμε αρχηγοί, κανένας δεν ξεχώριζε. […] ήμασταν πολλοί αρχηγοί εκείνη την εποχή, […] Θέλω να πω δηλαδή ότι ήταν μία κουβέντα η οποία εσέρνετο γύρω γύρω, απασχολούσε, αλλά κανείς δεν αποφάσιζε, ο Μαύρος λόγω δειλίας, εγώ λόγω δισταγμών, καινούργιος ηγέτης δεν παρουσιαζόταν. […] Ο σκληρός πυρήνας όσων μιλούσαμε για το Κέντρο ήταν οι άνθρωποι γύρω από την Ελευθερία. Όλοι οι άλλοι παίζανε και από εδώ παίζανε και από εκεί, παίζανε σε εκατό ταμπλό. Είπαμε, λοιπόν, ποιον θα κάναμε τώρα αρχηγό και πώς θα ενώσουμε ξανά το Κέντρο. Αυτός ήταν ο καημός μας. Είχε μεσολαβήσει και ο Γρίβας, ο οποίος μάς επέστρεψε από την Κύπρο το 1959και ήθελε να γίνει αρχηγός, του άρεσε η ιδέα να γίνει Παπάγος. Ο Σοφοκλής ο Βενιζέλος δεν θα πήγαινε ποτέ με τον Γρίβα, αλλά σ’ εμάς συνέστησε να πάμε. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος δεν έπαιζε τότε κανέναν ρόλο, ήταν, ωστόσο, απολύτως αντίθετος. Τότε ήταν που είπε για τον Γρίβα το περίφημο “Εδοξάσθη κρυπτόμενος και εξευτελίσθη εμφανιζόμενος”. Και θυμάμαι ότι είχα πάρει τον Μπακατσέλο, τον Αλλαμανή την παρέα τη στενή, και πήγαμε να δούμε τον Γρίβα, τότε που μας λέγανε ότι πρέπει να γίνει ο Γρίβας αρχηγός. Και πάθαμε τέτοιο σοκ όταν μιλήσαμε με τον Γρίβα, που εγώ γύρισα πίσω και είπα: “Μα οι άνθρωποι είναι τρελοί”. Είπα του Σοφοκλή: “Είσαι τρελός, αυτόν θα κάνετε αρχηγό; Αυτός δεν καταλαβαίνει τι του γίνεται”. […] Τότε σκεφτήκαμε να χρησιμοποιήσουμε τον Παπανδρέου. Πρέπει να σας πω ότι κείνος που βοήθησε πάρα πολύ στη δημιουργία του Κέντρου και στην ενότητά του ήταν ο Αλέκος ο Μπαλτατζής, ο πρώτος ο οποίος με ουσιαστική δύναμη εδέχθη να πάμε σε νέο κόμμα. Ο δεύτερος ο οποίος προσεχώρησε στη σκέψη ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος ο οποίος είχε απαυδήσει, είχε αρχίσει πλέον να εγκαταλείπει τα σχέδια και την ελπίδα να συνεργαστεί με τον Καραμανλή, να συνεργαστεί με τη Δεξιά. Είχε πάντοτε και την τάση της φυγής, είχαν περάσει και τα χρόνια, η υγεία του ήταν κλονισμένη, ο Σοφοκλής είχε μία τάση φυγής.[…] Και τότε εφτιάξαμε τον Παπανδρέου αρχηγό. Βέβαια, εκείνη την εποχή, αν γινόταν ένα γκάλοπ ο Γεώργιος Παπανδρέου ως αρχηγός δεν θα έπαιρνε, κατά τη γνώμη μου, ούτε 1%, ήταν τελείως ασυμπαθής στην κοινή γνώμη […]όταν επήγαμε και είπαμε του πεθερού μου, ο οποίος ήταν ένας απλός πολίτης αλλά της πιάτσας, ότι αποφασίσαμε να κάνουμε τον Παπανδρέου αρχηγό, μόνο που δεν μας έδειρε. Πήγατε, μας λέει, να δείτε το καφενείο τι λέει, πώς θα το κάνετε… ήταν έξαλλος, έξαλλος”.

Η διερεύνηση της λύσης Γρίβα(μεταξύ άλλων υπήρξε ιδρυτής και αρχηγός της ”Χ”) έγινε την Άνοιξη του 1961. Ο Α. Παπαχελάς γράφει: ”Οι διεργασίες για τη συσπείρωση των δυνάμεων του Κέντρου θα ολοκληρωθούν τον Σεπτέμβριο του 1961, παράλληλα με την αναγγελία της ημερομηνίας των εκλογών για τις 29 Οκτωβρίου 1961. Συγκεκριμένα, στις 19 Σεπτεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου θα αναγγείλει την ίδρυση της Ενώσεως Κέντρου (ΕΚ). Η Ένωσις Κέντρου ως ενιαίο Κόμμα αποτελεί συμμαχία πολλών παλιών αυτοτελών δυνάμεων του χώρου και διοικείται από οκταμελή επιτροπή, η οποία στελεχώνεται από τους Ε. Παπανδρέου, Στ. Κωστόπουλο (Κόμμα Φιλελευθέρων), Γ. Νόβα (Νέα Πολιτική Κίνηση), Αλ. Μπαλτατζή (Κόμμα Αγροτών-Εργαζομένων), Σ. Παπαπολίτη (Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου), Ηλ. Τσιριμώκο (Δημοκρατική Ένωση) και Π. Κατσώτα. Είναι μία χαλαρή συμμαχία πολιτικών που προέρχονται από ένα ευρύ προοδευτικό φάσμα (από τους κεντροαριστερούς έως τους φιλελεύθερους), αλλά είναι φίλα προσκείμενοι προς τα Ανάκτορα”. Για την ακρίβεια, όπως διαβάζουμε στην wikipedia: ”Στις 19 Σεπτεμβρίου 1961 ιδρύθηκε η Ένωσις Κέντρου με την ένωση πολλών κομμάτων του κέντρου και συγκεκριμένα από τα πρώην κόμματα: Κόμμα Φιλελευθέρων του Γεωργίου Παπανδρέου, Λαϊκόν Κοινωνικόν Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου, Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη, Προοδευτικόν Εργατοτεχνικόν Κόμμα του Παυσανία Κατσώτα, Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη, Δημοκρατική Ένωσις του Ηλία Τσιριμώκου, Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωσις του Σοφοκλή Βενιζέλου, ένα μικρό δεξιό κόμμα του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη και το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων (ΚΑΕ) υπό τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή. Η Ένωση Κέντρου διοικούνταν από οκταμελή επιτροπή της οποίας πρόεδρος ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου”. Τώρα κατά πόσον οι Σ. Στεφανόπουλος, Σ. Μαρκεζίνης και Θ. Τουρκοβασίλης ”προέρχονται από ένα ευρύ προοδευτικό φάσμα (από τους κεντροαριστερούς έως τους φιλελεύθερους)” είναι ένα ερώτημα στο οποίο η απάντηση είναι γνωστή.

Η Ένωση Κέντρου διοικούνταν από οκταμελή επιτροπή της οποίας πρόεδρος ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Προφανώς κανένας, ούτε οι ίδιοι, δεν πίστευε ότι αυτό το συνονθύλευμα μπορούσε να κερδίσει τις εκλογές. Αφηγείται ο Κ.Μ. ”Ο Καραμανλής ήταν ο αντίπαλος, να εξηγούμαστε. Δεξιά σήμαινε Καραμανλή, χωρίς τον Καραμανλή η Δεξιά δεν–είχε καμιά τύχη. Και γι’ αυτό και εμείς συγκεντρώναμε την πολιτική μας εναντίον του αντιπάλου. Ο Καραμανλής, βέβαια, δεν έδινε πολλούς στόχους· δεν ήταν εύκολος αντίπαλος – κάθε άλλο, ήταν δύσκολος αντίπαλος. […] Πάντως εμείς φτιάξαμε την Ένωση Κέντρου με αρχηγό τον Παπανδρέου, και το μαγαζί άρχισε σιγά – σιγά να δουλεύει”. Αλλά το ”μαγαζί” που είχε στηθεί εκ του προχείρου και ρεφενέ είχε το κάζο των εκλογών του 1958 με το μέρος του. Συνεχίζει την αφήγηση ο Κ.Μ. ”Ήταν σαφές ότι το σοκ που είχε υποστεί στις εκλογές του 1958 η κυβερνώσα παράταξη, ολόκληρη η κεντροδεξιά παράταξη -γιατί και το Κέντρο δεν υπέστη απλώς σοκ, υπέστη δεινή συντριβή- ήταν μεγάλο. Και βέβαια, όλοι σκεφτόντουσαν ότι δεν έπρεπε ποτέ να επαναληφθεί αυτό το προηγούμενο. Ωρίμασε εις τους ιθύνοντας -αναφέρομαι ευρύτερα όχι μόνο στον πολιτικό κόσμο αλλά και στο Παλάτι, […] η άποψη ότι έπρεπε να παρέμβουμε για να μην ξαναέρθει δεύτερο κόμμα η ΕΔΑ, […] αλλά βέβαια όλος ο κόσμος ήξερε -είχαμε άλλωστε πρόσφατα και πικρή εμπειρία- ότι ΕΔΑ ίσον Κομμουνιστικό Κόμμα· και το Κομμουνιστικό Κόμμα μπορεί τη μία φορά για λόγους τακτικής να παριστάνει το αρνί, αλλά μπορεί θαυμάσια να γίνει και λιοντάρι ή λύκος. Αποφασίσθηκε τότε να γίνει μία επέμβαση προσεκτική στις εκλογές, και προετοιμάστηκε η κρατική επέμβαση· χωρίς καμιά αμφιβολία προετοιμάστηκε. Τώρα εδώ θέλει πολλή έρευνα η υπόθεση, ποιος ήταν ο κινήσας τα πράγματα, δεν ξέρω αν ήταν ο Καραμανλής. Εγώ πιστεύω ότι η υπόθεση αυτή ξεκίνησε από το Παλάτι […] Αυτοί τα ξεκίνησαν – και βεβαίως είναι αστείο να λέμε ότι ο Καραμανλής δεν το γνώριζε. Είναι αστείο, το αστείο της ιστορίας, ότι το εγνώριζαν και οι αρχηγοί του Κέντρου, δηλαδή ο Παπανδρέου και ο Σοφοκλής. Είναι βέβαιο πως γνώριζαν ότι κάτι ετοιμάζεται, και ζούσαν με την ψευδαίσθηση ότι η βία και η νοθεία που θα ασκείτο θα λειτουργούσε υπέρ αυτών. […] Και γι’ αυτό βρέθηκαν χαμένοι την επομένη αλλά δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το γνώριζαν, αν και δεν ξέρω μέχρι ποιου βαθμού. Το άλλο που θέλω να πω, είναι ότι εγώ δεν είμαι πεπεισμένος ότι η βία και η νοθεία έγίνε σε αυτή την έκταση που τη παρουσιάσαμε […] Μα εκατοντάδες ψήφων δεν άλλαζαν το αποτέλεσμα, το οποίο ήταν συντριπτικά υπέρ του Καραμανλή”. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν αφού, ”Ωρίμασε εις τους ιθύνοντας […] η άποψη ότι έπρεπε να παρέμβουμε”, και φυσικά, αφού ήταν το δεξί χέρι του Σοφοκλή ο οποίος εγνώριζε και συμφωνούσε, εγνώριζε και συμφωνούσε και ο ίδιος. Έχοντας την ίδια ψευδαίσθηση ότι ”η βία και η νοθεία που θα ασκείτο θα λειτουργούσε υπέρ” εαυτών. Τελικά, σε δεύτερο χρόνο, αυτό έγινε.

Το ”λαχείο”.

Γιατί δημιουργήθηκε η Ε.Κ. το 1961; Ο Μητσοτάκης δίνει την απάντηση: ”Ήταν σαφές ότι το σοκ που είχε υποστεί στις εκλογές του 1958 η κυβερνώσα παράταξη, ολόκληρη η κεντροδεξιά παράταξη -γιατί και το Κέντρο δεν υπέστη απλώς σοκ, υπέστη δεινή συντριβή- ήταν μεγάλο. Και βέβαια, όλοι σκεφτόντουσαν ότι δεν έπρεπε ποτέ να επαναληφθεί αυτό το προηγούμενο”. Το σοκ της Δεξιάς και του Κέντρου το οποίο ”υπέστη δεινή συντριβή ” οδήγησε στην απόφαση της δημιουργίας της Ε.Κ.. Τα ”υλικά” ήταν κόμματα και σχηματισμοί, ηγέτες και ηγετίσκοι του Κέντρου, της Δεξιάς(Σ. Στεφανόπουλος, Σ. Μαρκεζίνης, Θ. Τουρκοβασίλης αλλά και της Αριστεράς(Η. Τσιριμώκος). Όμως, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, οι ”επίγονοι” το μόνο για το όποιο ήταν ικανοί ήταν να βγάζουν ο ένας τα μάτια του άλλου. Εξωτερικοί παράγοντες λοιπόν έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην δημιουργία της Ε.Κ. προκειμένου να μην επαναληφθεί το σοκ του 1958. Δηλαδή να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να ξαναγίνει η ΕΔΑ αξιωματική αντιπολίτευση γιατί, όπως διαβεβαιώνει ο Κ.Μ. ”όλος ο κόσμος ήξερε -είχαμε άλλωστε πρόσφατα και πικρή εμπειρία- ότι ΕΔΑ ίσον Κομμουνιστικό Κόμμα ”! Ανασκουμπώθηκαν όλοι, λοιπόν, όχι μόνο για την δημιουργία του πολυμετοχικού ”Κέντρου” αλλά και για τον περιορισμό της Αριστεράς.

Η επιχείρηση ”περιορισμού” της Αριστεράςφυσικά ”ξεκίνησε από το Παλάτι ” ενώ δεν θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε ότι είχε συμμετοχή και η ”Πρεσβεία”. Το ”εγνώριζαν και οι αρχηγοί του Κέντρου, δηλαδή ο Παπανδρέου και ο Σοφοκλής ” και δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι το γνώριζαν και οι ”δελφίνοι”. Φυσικά θα ήταν απίθανο να μην το γνωρίζει ο Καραμανλής, αλλά η ουσία είναι ότι σκοπός, στόχος της επιχείρησης ήταν ο περιορισμός της Αριστεράς. Ήταν μήπως και η ενίσχυση της ΕΡΕ; Φυσικά όχι, ο Καραμανλής ήταν κυρίαρχος το 1961. Κανένας δεν μπορούσε να τον αμφισβητήσει. Αφού δεν το κατάφεραν το 1958, που είχαν δημιουργήσει την ”ανταρσία” Παπαληγούρα-Ράλλη, το 1961 που όλοι παρακαλούσαν για συνεργασία ή προσχώρηση ούτε που το σκέπτονταν.Άλλωστε ο Παπανδρέου, προεδρεύων της 8μελούςδιοικητικής επιτροπής της Ε.Κ., δήλωνε ευθαρσώς σε στενούς συνεργάτες του: ”θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είμεθα οι εθνικόφρονες, από το άλλο μέρος οι κομμουνισταί. Θα κάνωμε τας εκλογάς με τους χωροφύλακες και με το πιστόλι στο χέρι”(Σ. Λιναρδάτος, 1988α).

Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου η ΕΡΕ κέρδισε θριαμβευτικά με 50,8%, η Ένωση Κέντρου πήρε 33,62% και ο αριστερός συνδυασμός ΠΑΜΕ 14,62%. Μετά το εκλογικό αποτέλεσμα η ΕΚ αποφασίζει να κηρύξει τον περίφημο ”Ανένδοτο Αγώνα”. Αφορμή ήταν οι ”εκατοντάδες ψήφων” που ”δεν άλλαζαν το αποτέλεσμα” και οι οποίες προέκυψαν στην προσπάθεια -όχι να κερδίσει ο Καραμανλής, αυτό ήταν δεδομένο και αδιαμφισβήτητο- που ”ξεκίνησε από το Παλάτι” και είχε ως στόχο ”να μην ξαναέρθει δεύτερο κόμμα η ΕΔΑ” γιατί ” ΕΔΑ ίσον Κομμουνιστικό Κόμμα ”. Ανακεφαλαιώνοντας έχουμε αφ’ ενός την Ε.Κ. η οποία ιδρύθηκε για να αντιμετωπιστεί η άνοδος της Αριστεράς και η οποία συγκροτείται από ηγετίσκους που, κατά τον Παπαχελά, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ”είναι φίλα προσκείμενοι προς τα Ανάκτορα” και αφ’ ετέρου μια ”παρέμβαση” η οποία, ναι μεν ”ξεκίνησε από το Παλάτι” αλλά ήταν σε γνώση όλων των ενδιαφερομένων και επωφελούμενων. Γι’ αυτό και το ”Θα κάνωμε τας εκλογάς με τους χωροφύλακες και με το πιστόλι στο χέρι” του Γεωργίου Παπανδρέου. Άλλωστε ως Πρωθυπουργός και Υπουργός Παιδείας λίγα χρόνια αργότερα, έστελνε στα σχολεία την εγκύκλιο με την οποία ”επικήρυσσε” ακόμα και τους συμπαθούντες: ”Πάσα εκτροπή πρέπει να κολάζεται αυστηρότατα. Και αν συμβεί να υπάρξουν διδάσκαλοι, όχι ανήκοντες, αλλά και απλώς συμπαθούντες ή ανεχόμενοι την κομμουνιστικὴν προπαγάνδαν, δεν έχουν θέσιν εις την Εκπαίδευσιν”!

Παρ’ όλα αυτά –παρ’ όλο που ο κύριος ωφελημένος από όλη τη μεθόδευση, από την προσπάθεια ”να μην ξαναέρθει δεύτερο κόμμα η ΕΔΑ”, ήταν τα καπετανάτα των επιγόνων και η Ε.Κ.- λίγες μέρες μετά τις εκλογές ο Παπανδρέου και η Ε.Κ.  αρπάχτηκαν από την ευκαιρία που τους παρείχαν οι καταγγελίες του ΠΑΜΕ και κήρυξαν τον ”Ανένδοτο”. Εναντίον τίνος ήταν ο ανένδοτος; Όπως αφηγείται ο Μητσοτάκης: ”Ο Ανένδοτος Αγώνας γίνεται με έναν στόχο, όχι τον Καραμανλή, αλλά το Παλάτι, να τρομοκρατήσει το Παλάτι. Γι αυτό ακριβώς είναι σκληρός ο αγώνας, ήταν σωστή η στρατηγική μας εκείνη την εποχή. Χτυπούσαμε το Παλάτι μαζί με τον Καραμανλή, θέλαμε να τρομάξει ο βασιλιάς, να καταλάβει ότι μπορεί να κινδυνεύσει και ο ίδιος και ο θρόνος του, κάτι το οποίο επετεύχθη δηλαδή”. Όπερ και εγένετο: ”Και ο Ανένδοτος Αγώνας έφερε αποτέλεσμα, διότι τρόμαξε και το Παλάτι, […] Κατάλαβε ότι υπάρχει πρόβλημα, […] Ότι τελείωσε, έπρεπε να βοηθήσει να γίνει μία αλλαγή”. Αφού λοιπόν ”τρόμαξε το Παλάτι” όλα πήγαν δεξιά και ”το Παλάτι κατέληξε τελικά να διώξει τον Καραμανλή, διότι ουσιαστικά αυτό έγινε”! Κανένα πρόβλημα, το Παλάτι έδιωξε μια εκλεγμένη από το 51%  των πολιτών κυβέρνηση αλλά  η δημοκρατική συνείδηση των ”προοδευτικών” δεν ενοχλήθηκε. Το αντίθετο μάλιστα, εμπρός στο φιλέτο της εξουσίας με την Δημοκρατία θα ασχολούνταν.

Έχει ιδιαίτερη σημασία να δούμε και με ποιες συμμαχίες δόθηκε ο ανένδοτος. Ο Μητσοτάκης αφηγείται: ”Εμείς, στη διάρκεια του Ανένδοτου Αγώνα, είχαμε δημιουργήσει τα πρώτα μαχητικά τμήματα κεντρώων. Είναι χαρακτηριστικό ότι είχαμε φτιάξει και νεολαία. […] Είχαμε κινητοποιήσει λαό αλλά δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε αυτό το τεράστιο κύμα χωρίς την Αριστερά. Εάν η Αριστερά” έμενε ουδέτερη, οι κινητοποιήσεις θα ήσαν ένα ποσοστό αυτών που έγιναν”. Δηλαδή χωρίς την Αριστερά δεν θα γινόταν τίποτα και δεν πειράζει που: ”ΕΔΑ ίσον Κομμουνιστικό Κόμμα και το Κομμουνιστικό Κόμμα μπορεί τη μία φορά για λόγους τακτικής να παριστάνει το αρνί, αλλά μπορεί θαυμάσια να γίνει και λιοντάρι ή λύκος”. Και με λύκους και με βρικόλακες θα έκαναν συμμαχία, αρκεί να ερχόταν η ποθητή εξουσία. Το ”λαχείο” λοιπόν της ”προσεκτικής επέμβασης στις εκλογές” που ”ξεκίνησε από το Παλάτι” και το οποίο ”εγνώριζαν και οι αρχηγοί του Κέντρου, δηλαδή ο Παπανδρέου και ο Σοφοκλής” το κέρδισε η Ε.Κ.. Αυτή η ”προσεκτική επέμβαση” που σχεδιάστηκε κυρίως για δικό της όφελος, συγκεκριμένα για να μην ”ξαναέρθει δεύτερο κόμμα η ΕΔΑ”, σε πρώτο στάδιο πέτυχε τον στόχο της και η Ε.Κ. έγινε αξιωματική αντιπολίτευση ενώ παράλληλα έδωσε την αφορμή και το πρόσχημα για να ξεκινήσει ο ”Ανένδοτος Αγώνας”. Αποτέλεσε το απροσδόκητο λαχείο το οποίο σε συνδυασμό με τις σκοπιμότητες και τους επί μέρους στόχους των Ανακτόρων οδήγησε να τελευταία να ”διώξουν τον Καραμανλή”.

Η ώρα της συναλλαγής.

Ο Καραμανλής εξωθήθηκε σε παραίτηση τον Ιούνιο του 1963. Αντί να προκηρυχθούν εκλογές ορκίζεται κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Πιπινέλη την οποία τρεις μήνες μετά διαδέχθηκε υπηρεσιακή-προεκλογική κυβέρνηση. Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 η Ε.Κ. κερδίζει 138 έδρες μη διαθέτοντας τη δεδηλωμένη. Παρ’ όλα αυτά τα Ανάκτορα παραβιάζοντας το σύνταγμα ορκίζουν την κυβέρνηση Παπανδρέου η οποία ανοίγει τα ταμεία και σκορπίζει χρήμα. Ο Μητσοτάκης δηλώνει: ”Ο κόσμος, το Παλάτι μαζί μας, που μας έδωσε τη διάλυση της Βουλής, ο διεθνής παράγων μαζί μας: ήταν σαφές ότι ερχόμαστε. Κάναμε την πολιτική των παροχών…”! Τρεις αμφιβόλου δημοκρατικής, εθνικής και κοινωνικής βάσης δηλώσεις σε μία πρόταση γεμάτη έπαρση! Γιατί το Παλάτι ήταν μαζί τους και γιατί τους έδωσε τη διάλυση της Βουλής; Ο Μητσοτάκης ομολογεί: ”Ήταν από τις δύσκολες στιγμές αλλά κερδίσαμε τον Παύλο με το μέρος μας και μας έδωσε τη διάλυση της Βουλής. Το αντάλλαγμα που του έδωσε ο Παπανδρέου ήταν να έχει αποφασιστικό ρόλο στα θέματα των ενόπλων δυνάμεων”! Και δεν υφίσταται περιθώριο αμφιβολίας αφού: ”ο Παπανδρέου αυτό το τήρησε στην πράξη. Το Παλάτι έδινε τεράστια σημασία στις ένοπλες δυνάμεις. Γι’ αυτό και η παραγγελία που άφησε ο Παύλος στον Κωνσταντίνο πεθαίνοντας ήταν να μην χάσει ποτέ τις ένοπλες δυνάμεις”!

Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει και η αποκάλυψη των πρωταγωνιστών της συμφωνίας Ε.Κ. και Ανακτόρων: ”Από πρώτο, εντελώς πρώτο χέρι. Ο Πάνος Κόκκας έκανε τη συμφωνία για λογαριασμό του Παπανδρέου. […] Ο Παπανδρέου όμως τα έδινε όλα για να γίνει πρωθυπουργός. Η συμφωνία έγινε μεταξύ Κόκκα και Χοϊδά, δεν μίλησαν απευθείας ο Παύλος και ο Παπανδρέου. Έτσι όμως μας έδωσε τη διάλυση της Βουλής ο βασιλιάς”! Αν και πολύ βολικά αφού δεν υπάρχουν πια μάρτυρες δηλώνει ότι τόσο ο ίδιος όσο και το alter ego του, ο διαπραγματευτής Πάνος Κόκκας, διαφωνούσαν πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι η συμφωνία έγινε με όλη την Ε.Κ. και ιδιαίτερα με τους ”εταίρους” μεταξύ των οποίων κύριος ”μέτοχος” ήταν ο Σοφοκλής και φυσικά και ο ανεψιός Κ.Μ.. Η έπαρση δεν λείπει του Μητσοτάκη ”και γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε” όταν δηλώνει: ”Εγώ εκείνη την εποχή ήμουν το ίνδαλμα της νεολαίας γιατί ήμουν ο επικεφαλής του αγώνα, ας πούμε, και εκείνη την εποχή ήταν όλοι λίγο πολύ οπαδοί μου, ο Γιάννης ο Αλευράς, ας πούμε, ήτο φανατικός οπαδός μου, όπως και οι περισσότεροι”! Δεν του λείπει και όταν δηλώνει ”πατέρας” των παροχών: ”Γνώριζα καλά από το 1951, που ήμουν πάλι υπουργός, το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. Πήγα λοιπόν εκεί και τους είπα: “Παιδιά, φέρτε μου τα στοιχεία να δω πού βρίσκεται η οικονομία”. Διαπίστωσα κάτι το οποίο δεν το ήξερα αλλά το υποψιαζόμουν, ότι ο Καραμανλής, νοικοκύρης και οικονόμος καθώς ήταν, είχε αφήσει και περισσεύματα σημαντικά στον προϋπολογισμό. Και είπα τότε εγώ στον Παπανδρέου θα κάνουμε μία πολιτική παροχών, ώστε να διευκολυνθούμε να κερδίσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πλειοψηφία στις επόμενες εκλογές. Έκανα λοιπόν τη λεγόμενη πολιτική παροχών”! Έκανε πολιτική παροχών αδειάζοντας ταμεία, διαφθείροντας συνειδήσεις. Το ”Τσοβόλα δώστα όλα” του Αντρέα σε πρώτη έκδοση.

Αλλά και τον Αντρέα ο Κ.Μ. και το alter ego του τον έφτιαξαν. Ο Αντρέας ”Παρουσιάστηκε αρχικά ως υπάλληλος του Καραμανλή ”! Μάλιστα ”δεν μετέσχε, δεν έλαβε μέρος στις εκλογές του ’63, αλλά το σημαντικό είναι ότι δεν εψήφισε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν εψήφισε στις κρίσιμες εκλογές που εκρίθηκε η τύχη της Ελλάδος. Δεν έδωσε την ψήφο του, για να μη χάσει την αμερικανική υπηκοότητα”! Σε ένα πράγμα έχει σίγουρα δίκιο, σε εκείνες τις εκλογές κρίθηκε η τύχη της Ελλάδος. Οι εκλογές εγκαινίασαν, αν και στην αρχή δεν φάνηκε, έναν κύκλο ανωμαλίας που οδήγησε στην χούντα και στην Κυπριακή τραγωδία. Όμως, σε αντίθεση προφανώς με την ”ανιδιοτέλεια” του ίδιου ”ο Ανδρέας τον εαυτό του κοίταζε και δεν είχε αποφασίσει να παίξει το παιχνίδι της Ένωσης Κέντρου” την νίκη της οποίας προφανώς, όπως και ο ξένος παράγων, δεν περίμενε. Αλλά, προφανώς ανυποψίαστος για την συνέχεια, ο Κ.Μ. αυτοχειριάστηκε πολιτικά συμβάλλοντας στην ενεργοποίηση του: ”Κοιτάξτε, τον Ανδρέα εμείς τον σπρώξαμε στην πολιτική, εγώ δηλαδή είμαι ο ηθικός αυτουργός. Δεν λέω ότι είμαι μόνο εγώ αλλά μαζί με τον Κόκκαπήγαμε στον Γέρο όταν είχε αρχίσει να τον χρησιμοποιεί. Του είπαμε: “Πρόεδρε, είναι αντικοινοβουλευτικό να χρησιμοποιείς έναν άνθρωπο δίπλα σου χωρίς να έχει καμία ιδιότητα. Παρ’ τον βουλευτή, καν’ τον υπουργό”.

Ο ”αερόλιθος” που του ήρθε κατακέφαλα.

Η ”πολιτική παροχών” που εφάρμοσε η, δίχως ψήφο εμπιστοσύνης, κυβέρνηση μετά από εισήγηση του Μητσοτάκη είχε αποτέλεσμα. Η Ε.Κ. θριάμβευσε στις εκλογές του Φεβρουαρίου απέναντι στην ΕΡΕ του Κανελλόπουλου. Ο Καραμανλής, σύμφωνα με τον Κ.Μ., ”είχε τραπεί σε φυγή” ενώ σύμφωνα με το πανηγυρικό πρωτοσέλιδο της ”δικής” του ΕΛΕΥΡΕΡΙΑΣ ”Ώχετο απιών”(έφυγε τρέχοντας, λάκισε)! Για την επαύριο ο Κ.Μ. ισχυρίζεται: ”Εγώ ήμουν υπουργός Οικονομικών […] Εγώ ήμουν ο απόλυτος άρχων, χωρίς καμιά αμφιβολία. Ως υπουργός Οικονομικών ήμουν παντοδύναμος, […] εγώ ως υπουργός των Οικονομικών έκανα τη δουλειά μου και δεν άκουγα κανέναν. Ήταν αστείο με τον Γεώργιο Παπανδρέου […] στην καθημερινή πολιτική, δεν τον άφηνα να κάνει καμιά δαπάνη. Μου έλεγε λοιπόν: “Αγαπητέ μου Κώστα, επιτέλους, πρωθυπουργός είμαι, δεν μπορώ κι εγώ να κάνω μία δαπάνη;”. “Μπορείς, κύριε πρόεδρε” του έλεγα “αλλά θα το λες πρώτα σ’ εμένα, θα το λες σ’ εμένα, εγώ θα εγκρίνω και θα κάνεις ό,τι δαπάνη θέλεις, θα σου βρω όσα λεφτά θέλεις”. Δεν τον άφηνα ποτέ να αναλάβει μία δέσμευση χωρίς εγώ να μιλήσω πρωτύτερα”. Η μετριοφροσύνη περισσεύει.

Τα ”όργανα” στην πολυμετοχική Ε.Κ. άρχισαν να ηχούν αμέσως μετά τις εκλογές. Κατά την διαδικασία εκλογής Προέδρου της Βουλής όπως αφηγείται ο Κ.Μ. ”Ο Ηλίας Τσιριμώκος μαζί με τον Σάββα Παπαπολίτη κατάφεραν και βρήκανε μία ισχυρή ομάδα με τριάντα τόσους βουλευτές, οι οποίοι καταψήφισαν τον Νόβα. Η ψήφος για πρόεδρο της Βουλής θεωρείται ψήφος εμπιστοσύνης, ήταν ένα τρομερό σοκ τότε. Ο καημένος ο Γεώργιος Παπανδρέου επιγραμματικότατα μας είπε ότι οι νικητές έγιναν χλεύη των ηττημένων, και βεβαίως ξαναέγινε η ψηφοφορία αμέσως μετά και βεβαίως αυτοί που είχαν κάνει τη διαμαρτυρία ψήφισαν όλοι και εξελέγη ο Νόβας πρόεδρος”! Δεν ήταν όμως μόνο οι κομματάρχες της Ε.Κ. που είχαν ”μετοχές στην επιχείρηση”, δικαιώματα διεκδικούσαν και οι ”προστάτες” εκείνης της εποχής. Δύο αντίζηλες ομάδες άρχισαν να λειτουργούν στο κυβερνών κόμμα. Αφηγείται ο Μητσοτάκης: ”Είχαν μοιραστεί οι βουλευτές σιγά – σιγά μεταξύ αυτών που πήγαιναν στον Κόκκα και αυτών που πήγαιναν στον Λαμπράκη. Ο Λαμπράκης κρατούσε πάντα τη δική του δύναμη. […] Περισσότερο προς την πλευρά του Βενιζέλου ήτανε οι άνθρωποι του Λαμπράκη και μάλιστα όταν πέθανε ο Σοφοκλής ρώτησε ο Γ. Παπανδρέου: “Τώρα στην Κρήτη τι θα γίνει, ποιος είναι που θα κάνει κουμάντο;” Και του απήντησε ο συνομιλητής του αυτό που ήτανε στο στόμα όλων: “Ο Μητσοτάκης θα είναι”. “Όχι” του απαντάει ο Γέρος “κάνεις λάθος, ο Λαμπράκης θα είναι”. Ο γέρο-Παπανδρέου είχε από παλιά ένα κόμπλεξ έναντι του συγκροτήματος Λαμπράκη”!

Ήδη από τότε οι αντιθέσεις και ο υπόγειος πόλεμος για την εξουσία και την πίττα κυοφορούσε την αποστασία που εκδηλώθηκε τον επόμενο χρόνο. Καταλύτης ο Αντρέας ο οποίος ”παρουσιάσθηκε σαν αερόλιθος” σύμφωνα με τους χαρακτηρισμούς Μητσοτάκη-Κόκκα. Μέχρι τις εκλογές του ’64 ο Μητσοτάκης ”έραβε κοστούμι” αρχηγού. Ο Παπανδρέου ήταν ήδη 76 ετών, ο θείος Σοφοκλής ”ήθελε και δεν ήθελε, έφευγε και ξαναγύριζε” και γενικά δεν είχε πάθος με την πολιτική. Ο ίδιος ήταν ”το ίνδαλμα της νεολαίας […]ήταν όλοι λίγο πολύ οπαδοί του” επομένως ήταν αρχηγός εν αναμονή. Επί πλέον είχαν(δηλαδή είχε) και την ”δική τους παρέα” στην οποία ανήκε και ο Μαύρος. Αλλά ”Ο Γιώργος ο Μαύρος εφοβήθη τον Ανδρέα, την επιρροή του Ανδρέα στον πατέρα του. Ήταν πολύ δειλός άνθρωπος, σας το έχω πει και άλλοτε, και ετράπη εις φυγή, εγκατέλειψε. Η λιποταξία του Γιώργου Μαύρου ήταν το δεύτερο πλήγμα το οποίο υπέστη η δική μας παρέα των πολιτικών, οι οποίοι προσπαθούσαμε να κρατήσουμε κάποια ισορροπία με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Και βοήθησε και αυτή σημαντικά -κατά ένα ποσοστό- εις το να αποκτήσει την αίσθηση της απόλυτης κυριαρχίας ο Γεώργιος Παπανδρέου. Εγώ δηλαδή το αισθάνθηκα ως πλήγμα, πλήγμα ισχυρό, διότι μετά τον θάνατο του Παύλου, μετά τον θάνατο του Σοφοκλή, μετά την απομάκρυνση του Μαύρου, η παρέα η δική μας -διότι ο Μαύρος ανήκε στη δική μας παρέα- θα δυσκολευόταν να λειτουργήσει ως αντίβαρο στον Παπανδρέου”. Ο Μαύρος, εγκαταλείποντας την ”παρέα”, έγινε διοικητής της ΕΤΕ ενώ οι Μητσοτάκης-Κόκκας ήθελαν εκεί τον Νίκο Πορφυρογένη.

Όσοι θεωρούσαν ότι οι ”επίγονοι” του Ε. Βενιζέλου, οι Φιλελεύθεροι ή οι σοσιαλδημοκράτες όπως τους άρεσε κατά καιρούς να αυτοχαρακτηρίζονται είχαν αλλάξει ”χούγια” διαψεύστηκαν. Οι ίντριγκες, τα μαχαιρώματα, οι τρικλοποδιές, ο καυγάς για την ”πίττα” της εξουσίας συνεχιζόταν εντεινόμενος με την πάροδο των μηνών. Αφηγήσεων Κ.Μ. συνέχεια: ”το πρόβλημα της κυβερνήσεώς μας ήταν τα προβλήματα τα οποία εδημιουργούντο, κυρίως στην οικονομία, και η παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου, η οποία είχε αρχίσει να δημιουργεί τριβές πλέον, πέρα από ορισμένο σημείο. Τον Ανδρέα τον δεχτήκαμε όλοι και τον θέλαμε να γίνει υπουργός, αλλά βέβαια από την ώρα που ήθελε, που του μπήκε δηλαδή, δεν ξέρω πότε ακριβώς, η ιδέα να γίνει αρχηγός, άρχισαν τα προβλήματα Πότε του μπήκε η ιδέα δεν μπορώ να το πω εγώ, η αίσθηση που είχα είναι ότι στην αρχή ήταν οπαδός δικός μου και το λέει και ο ίδιος κάπου. Στη συνέχεια αποφάσισε να γίνει αρχηγός…”. Εκεί χάλασε η σούπα, όσο ήταν ή παρίστανε ότι ήταν οπαδός του Κ.Μ. όλα πήγαιναν πρίμα, μετά ήθελε και ο Αντρέας αρχηγιλίκια.  

Ο Μητσοτάκης, με επιστολή προς τον Παπανδρέου(4/8/1964), σημείωνε πως ”... ηγγίσαμεν τα ακραία όρια αντοχής της οικονομίας και του προϋπολογισμού και επιβάλλεται, επειγόντως πλέον, ρυθμός περισυλλογής, την ανάγκην του οποίου από μακρού και κατ’ επανάληψιν έχω επισημάνει [….] Ο προϋπολογισμός του 1965 όχι μόνον θα ευρεθεί εις πλήρη αδυναμίαν να εισφέρει εις τας δημοσίας επενδύσεις, αλλά θα καταλείπη και σημαντικόν έλλειμμα, με τας εντεύθεν δυσμενείς επιδράσεις επί της νομισματικής κυκλοφορίας” δηλαδή αυτός που εισηγήθηκε, εννέα μήνες πριν, την ” πολιτική παροχών” τώρα εκπέμπει sos. Η συνεχιζόμενη διαμάχη με τον Αντρέα γίνεται εμφανής ”Είχαμε αρχίσει να είμαστε ελλειμματικοί, ενώ εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ελλείμματα. Τα ελλείμματα είναι φαινόμενο σχετικά πρόσφατο από τη δεκαετία του ’80 και πέρα, στην Ελλάδα τα εισήγαγε πάλι ο Ανδρέας Παπανδρέου το ’81 ως πρωθυπουργός. Ίσαμε τότε, δεν είχαμε ελλείμματα, οι προϋπολογισμοί όλοι, όλων των κυβερνήσεων, ήταν ισοσκελισμένοι, ήταν αυτονόητο, και το πρόβλημα ήταν τι περίσσευμα θα είχαμε για τις επενδύσεις [...] Στο τέλος του 1964 είχε αρχίσει να φαίνεται ότι το πρόβλημα της οικονομίας είναι οξύ και δύσκολο, […] Και εκεί υπήρχε μία βασική πλέον διαφωνία μεταξύ εμού ως υπευθύνου για την οικονομία και του ζεύγους Παπανδρέου, πατέρα και υιού, πρέπει να το πω αυτό, και των δύο[…] ο Ανδρέας μου ζητούσε να επιβάλω φόρους, καινούργιους φόρους, για να μπορεί να πραγματοποιεί δαπάνες ο πατέρας του και εγώ έλεγα ότι εγώ δεν βάζω φόρους και πάνω σ’ αυτό, στη μικρή Κυβερνητική Επιτροπή, είχαν γίνει έντονες συζητήσεις…”! Από τις εκλογές(16/2/1964) είχαν περάσει μόλις πέντε(5) μήνες. Αυτό το διάστημα ο Μητσοτάκης ήταν υπουργός οικονομικών και ”απόλυτος άρχων, παντοδύναμος” σε βαθμό που έλεγε στον πρωθυπουργό ”θα το λες πρώτα σ’ εμένα, εγώ θα εγκρίνω και θα κάνεις ό,τι δαπάνη θέλεις”! Επομένως πότε και με τίνος ευθύνη ξέφυγε η οικονομική κατάσταση;

Αξίζει εδώ να παραθέσουμε αυτούσιο ένα απόσπασμα το οποίο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό ”Η σχέσιςμε το Παλάτι εξελισσόταν ομαλά, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, εμείς ήμαστε και πιο large, είχαμε και μεγαλύτερη κατανόηση για τις ανάγκες του Παλατιού. Εγώ είμαι και φύσει γενναιόδωρος, πώς να το πω, δεν είμαι τσιγκούνης. Το Παλάτι ήθελε ένα μικρό αεροπλάνο, ε λογικό ήτανε να έχει αεροπλάνο. Ο Καραμανλής, στρίγκλος, πεισματάρης όπως ήτανε, δεν του το έδινε- εμείς -ήμουν τότε υπουργός Οικονομικών- είπαμε αμέσως: “1.000.000 δολάρια; Ορίστε, πάρτε τα”. Τα έδωσα εγώ και αγοράστηκε το αεροπλάνο. Και στα οικονομικά και σε όλα δεν ήμαστε μίζεροι, μικρολόγοι, έναντι του Παλατιού δεν είχαμε κανένα κόμπλεξ. Σας έχω μιλήσει και άλλοτε για το κόμπλεξ της Δεξιάς έναντι του Παλατιού, διότι είναι δικό της, δική της η περιοχή”! Αυτοί ήταν πιο large, ο ίδιος ήταν ”φύσει γενναιόδωρος”.

Πριν συμπληρωθούν 10 μήνες ο Αντρέας απομακρύνεται από την κυβέρνηση εξ αιτίας των καταγγελιών για ένα σκάνδαλο στο οποίο, πέρα από το οικονομικό, υπήρχε και ”άρωμα γυναίκας”. Ο Μητσοτάκης αυτοανακηρύσσεται σε σωτήρα του ”Ο Ανδρέας, όπως είπαμε, λόγω του σκανδάλου Σκιαδαρέση, έφυγε από την κυβέρνηση. Βεβαίως η Ελευθερία έπαιξε ρόλο, η Ελευθερία έκανε τη δημοσιογραφική δουλειά. Αλλά όταν επανήλθε ο Ανδρέας στην κυβέρνηση, υπήρξα εκείνος που του άνοιξε και πάλι την πόρτα(;;;), διότι ευρισκόμενος στην Κρήτη έκαμα μία δήλωση(!) και είπα ότι ο διορισμός των υπουργών, η επιλογή των υπουργών είναι αναφαίρετο δικαίωμα του προέδρου της κυβερνήσεως. Και ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Δεν θα το απεφάσιζε ο Γέρος να ξαναφέρει πίσω τον Ανδρέα, εάν εγώ του έλεγα ότι είμαι αντίθετος”. Με μια δήλωση έδωσε την άδεια στον Γέρο να φέρει πίσω το υιό του. Στη συνέχεια η σοβαρότητα της κυβέρνησης της Ε.Κ. αναδεικνύεται από τον ίδιο ”Εγώ εκείνη την εποχή εκαλούμην ως υπουργός Οικονομικών στις συνεδριάσεις της Οικονομικής Επιτροπής στις οποίες προήδρευε ο Στέφανος ο Στεφανόπουλος και έβλεπα τα χάλια τους και μέσα μου αγανακτούσα. Μου έκανε δε τότε εντύπωση ένα πράγμα. Ότι εκεί που καθόμαστε και συνεδριάζαμε, ξαφνικά ακουγόταν ένα τηλέφωνο που δεν ήξερες για ποιον προοριζόταν και σηκωνόταν ο Ανδρέας σαν τρελός και έφευγε και πήγαινε και ξαναγύριζε. Τότε δεν υπήρχαν τα κινητά. Ε, δεν είχα δώσει σημασία, ούτε είχα καταλάβει τι ακριβώς ήταν. Όταν ανέλαβα το Υπουργείο Συντονισμού μετά τη 15η Ιουλίου, και μπήκα για πρώτη φορά στις τουαλέτες, είδα ένα τηλέφωνο μέσα, και λέω “Τι γίνεται με αυτό το τηλέφωνο;” και μου λένε “Ο Ανδρέας το εζήτησε να μπει αυτό το τηλέφωνο για να μιλεί με τη Σκιαδαρέση”. Δεν μπορούσε να μιλήσει μπροστά στον Στέφανο και έβαλε ένα τηλέφωνο στην τουαλέτα, το οποίο βέβαια ξήλωσα εγώ και το πέταξα. Αυτός ήταν ο Ανδρέας. Έτσι λειτουργούσε δυστυχώς η κυβέρνηση εκείνη την εποχή με τον Ανδρέα”!

Η θρυαλλίδα της Αποστασίας. Η οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ.

”Οι νεαροί αξιωματικοί οι οποίοι δημιούργησαν τον ΑΣΠΙΔΑ, με επικεφαλής τον Άρη Μπουλούκο, ήρθαν πρώτα σε εμένα γιατί εγώ ήμουν ο εκπρόσωπος της νέας γενιάς, ο ανατέλλων αστήρ εκείνη την εποχή. Εγώ τους έστειλα πίσω και τους είπα να οργανωθούνε, να λάβουν τα μέτρα τους για να προστατεύσουν τη δημοκρατία”! Ο ”ανατέλλων αστήρ”, ανυποχώρητος δημοκράτης, πάντα σύμφωνα με τις δηλώσεις του, αντί να τους στείλει στο στρατοδικείο τους κάλεσε ”να οργανωθούνε, να λάβουν τα μέτρα τους”. Δηλαδή στον στρατό θα οργανώνονταν διάφορες φράξιες αξιωματικών, η κάθε μια με τον δικό της θεό, με τα δικά της πιστεύω. Δεν δέχτηκε όμως να συμμετάσχει στην οργάνωση, που τους προέτρεψε να δημιουργήσουν, και έτσι εκείνοι στράφηκαν αλλού: ”Και έφυγαν απογοητευμένοι από μένα και πήγαν στον Ανδρέα, ο οποίος τους αγκάλιασε”! Συνεχίζοντας ο Κ.Μ. αναφέρει ”Ο ΑΣΠΙΔΑ δεν ήταν καμιά γραφική ιστορία. Ήταν μία κανονική οργάνωσις. […] Δηλαδή ο ΑΣΠΙΔΑ ήταν σίγουρα υπαρκτή υπόθεση και φυσικά δημιουργούσε ανησυχίες. Εδώ πρέπει να δώσουμε κάποιο δίκιο και στο Παλάτι, το οποίο ήταν πολύ ευαίσθητο και ανησυχούσε που ήταν βεβαιωμένη η ύπαρξη μιας κίνησης η οποία εστρέφετο εναντίον του βασιλέως, γιατί ουσιαστικά εναντίον του εστρέφετο, εν ονόματι της προστασίας της δημοκρατίας. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος, ο οποίος ήθελε να έχει τον απόλυτο έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, την αισθάνθηκε ως εχθρική κίνηση προς αυτόν και δεν είχε και άδικο”!

Παράλληλα και πριν ακόμα ξεσπάσει το σκάνδαλο του ΑΣΠΙΔΑ οι μάχες για την εξουσία και τα ”προικιά” της μαίνονταν στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Αφηγείται ο Μητσοτάκης ”Εγώ έβλεπα από παλιά ότι υπήρχαν μέσα στο κόμμα δυο τάσεις διαδοχής του Παπανδρέου[...] Εκείνο το οποίο ήταν έκδηλο, ήταν ότι διαμορφώνονταν μέσα στο κόμμα δύο τάσεις, οι οποίες επηρεάζονταν από τα μεγάλα δημοσιογραφικά συγκροτήματα. Η μία τάση ήταν της Ελευθερίας […]εκπροσωπούμενη από ανθρώπους που έκαναν τον Ανένδοτο Αγώνα μαζί με τον Παπανδρέου, ανθρώπους οι οποίοι είχαν την αίσθηση ότι δικαιούντο περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον […] Και από την άλλη μεριά, ισχυρό ήταν το συγκρότημα Λαμπράκη. Είναι περίεργο ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου επηρεάζετο πολύ, ενώ μισούσε το συγκρότημα Λαμπράκη […] αισθανόταν δέος απέναντι στον Λαμπράκη. Συναισθηματικά ήταν πιο κοντά στον Κόκκα, χωρίς καμιά αμφιβολία, αλλά, από την άλλη μεριά, και λόγω της παλαιάς του εμπειρίας, φοβόταν το Συγκρότημα […] Ο Παπανδρέου δεν ξεκαθάριζε με ποιον είναι και πώς είναι· επιπλέον, είχαν γίνει και ορισμένοικαβγάδες από την αρχή για ορισμένες ανώτατες κρατικές θέσεις που επιχειρούσε να τις διασφαλίσει και το ένα συγκρότημα και το άλλο”! Οι ”προστάτες”, τα συγκροτήματα Λαμπράκη και Ελευθερίας διαγκωνίζονταν για ”ορισμένες ανώτατες κρατικές θέσεις”!

Όταν ξεσπά η υπόθεση του ΑΣΠΙΔΑ γίνεται προσπάθεια να συγκαλυφθεί ”Εμείς οι στενοί άνθρωποι του Παπανδρέου ήμασταν διαρκώς δίπλα του, παρακολουθούσαμε από κοντά την προσπάθεια συγκάλυψης που γινότανε και την οποία έκανε ο Πέτρος ο Γαρουφαλιάς σε απόλυτη αρμονία και συνεννόηση με τον Γεώργιο Παπανδρέου και με μας όλους. Το ότι έβαλε τον Σίμο, το αποφασίσαμε όλοι μαζί”! Συνεχίζει ο Μητσοτάκης την αφήγηση ”έπεσε στα χέρια μου μία επιστολή του Παπαγεωργόπουλου, ενός από τους λοχαγούς, τους πρώτους συνεργάτες του Άρη του Μπουλούκου στον ΑΣΠΙΔΑ, όπου τα έλεγε όλα. […] μου την έφερε, λοιπόν, και την πήρα και την πήγα στον Παπανδρέου και του λέω: “Πρόεδρε, αυτά είναι”. Ε, βεβαίως τα έβλεπε ο Γέρος, τα ήξερε. Βεβαίως ανησύχησε πάρα πολύ, φώναξε αυτόν που μου έδωσε την επιστολή, τον επίεσε, το ξεκαθαρίσαμε, το κρύψαμε”! Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι το 1985, όταν ήταν πρόεδρος της Ν.Δ. και οι εκλογές έγιναν με λίστα, απέκλεισε ιστορικά στελέχη μεταξύ των οποίων ο Π. Κανελλόπουλος και ο Κ. Παπακωνσταντίνου ενώσυμπεριελάβε τους αδελφούς Μπουλούκους έναντι των οποίων, σύμφωνα με τον ίδιο, ”είχε υποχρέωση”!

Σύμφωνα με τον Α. Παπαχελά ”Η έρευνα ολοκληρώθηκε χωρίς να υποδεικνύει καμία ευθύνη του Ανδρέα, αλλά ο Κωνσταντίνος επιμένει να μην αρχειοθετηθεί και να σταλεί στη Δικαιοσύνη. Ο πρωθυπουργός διαφωνεί και σε αντιπερισπασμό ζητά από τον υπουργό Άμυνας Γαρουφαλιά να αντικαταστήσει την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων. Ο Γαρουφαλιάς αρνείται, ο Γ. Παπανδρέου ζητά την παραίτησή του και αποφασίζει να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Άμυνας. Ο βασιλεύς αρνείται με τη σειρά του να υπογράψει το διάταγμα της απόλυσης του Γαρουφαλιά, και η θύελλα αρχίζει”. Ο Μητσοτάκης διαψεύδει κάποια σενάρια συνωμοσίας ”Υπάρχει ένας μύθος ότι δήθεν υπήρχε συνωμοσία και υστεροβουλία εις την ονομασία του Γαρουφαλιά ως υπουργού Εθνικής Αμύνης[…] όταν ο Γ. Παπανδρέου έκανε την κυβέρνηση, πρότεινα στον Στέλιο Αλλαμανή να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. […] “Όχι” μου λέει “δεν το δέχομαι με τίποτε”. Και πήγε υπουργός Συγκοινωνιών. Και τότε ο Παπανδρέου εχρησιμοποίησε τον Γαρουφαλιά, για τον πρόσθετο λόγο ότι εμείς, όταν λέω εμείς εννοώ πάντα την ίδια παρέα, εγώο Κόκκας, ο Μπακατσέλος, ο Αλλαμανής, αυτοί που συνεργαζόμασταν, είχαμε πει στον Γέρο καλός και άξιος ο Πέτρος ο Γαρουφαλιάς. […] Ήταν ο άνδρας της χήρας Φιξ, αντιπροσώπευε το μεγάλο κεφάλαιο στην Ελλάδα. Ήτανε σεμνός, φίλος και χρηματοδότης του Γ. Παπανδρέου, δικός του άνθρωπος […] Όταν λοιπόν δεν πήρε το υπουργείο ο Στέλιος, ο Γέρος έκανε αυτόν υπουργό Εθνικής Αμύνης· έτσι έγινε ο Γαρουφαλιάς υπουργός Εθνικής Αμύνης… Αφού εμείς δεν το θέλαμε το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, δεν μας ενδιέφερε δηλαδή να το πάρει άνθρωπος δικός μας, τι μας ένοιαζε εμάς· ας πάει, εκατό φορές, ο Γαρουφαλιάς. Αυτό που δεν θέλαμε εμείς ήταν να πάει σε οικονομικό υπουργείο”! Ο Γαρουφαλιάς λοιπόν είναι άνθρωπος του Παπανδρέου και όχι της ”παρέας”, στην οποία κεντρικό πρόσωπο είναι και ο εκδότης Κόκκας, και αντιπροσώπευε το ”μεγάλο κεφάλαιο στην Ελλάδα”.

Ο Γαρουφαλιάς αρνείται να παραιτηθεί, ο Κωνσταντίνος αρνείται να τον παραιτήσει κι εκεί αρχίζει το ”γλέντι”. Μεταξύ 8 και 14 Ιουλίου Κωνσταντίνος και Παπανδρέου αλληλογραφούν με ένταση ενώ στις 10 Ιουλίου ο Παπανδρέου πρόκειται να επισκεφθεί τον Βασιλιά στην Κέρκυρα. Όμως στις 9 Ιουλίου ”Εκεί που κοιμόμουνα τη νύχτα, κατά τις 2 π.μ. στη Γλυφάδα, τηλεφωνεί ο Κόκκας και μου λέει: “Πρέπει να κατεβώ με κάποιον να σε δω”, 2 π.μ. τη νύχτα. Λέω: “Κατέβα”. Και σηκώνομαι και κατεβαίνει ο Κόκκας με τον Αρναούτη, τον υπασπιστή του Κωνσταντίνου. […] Ήρθε από την Κέρκυρα να με βρει και να με ρωτήσει ποια είναι η γνώμη μου και του είπα ότι τον εξορκίζω να συγκρατηθεί: “Θα χάσεις τον Θρόνο και θα δημιουργήσεις μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, μην προχωρήσεις σε ρήξη”. Να αφήσει εμάς να αντιμετωπίσουμε πολιτικά το πρόβλημα. Δεν είναι δική του δουλειά να ανακατευτεί…”. Ο Παπαχελάς, με γλώσσα διπλωμάτη, διατυπώνει ”Μία εκδοχή φέρει τον Μητσοτάκη να διαβεβαιώνει τον Αρναούτη ότι αν το θέμα ετίθετο σε ψηφοφορία στην κοινοβουλευτική ομάδα της ΕΚ, ο Γ. Παπανδρέου δεν θα εξασφάλιζε την πλειοψηφία, καθώς οι περισσότεροι βουλευτές δεν ήθελαν τη ρήξη”. Συνεχίζει ο Κ.Μ. ”Εγώ του είπα ότι εμείς θα λύσουμε εσωτερικά το θέμα μέσα στο κόμμα […] Δεν του είπα εγώ ότι έχουμε πλειοψηφία εμείς. Του είπα να το αφήσει να κριθεί πολιτικά. Και πράγματι εγώ πιστεύω ότι πολιτικά θα ελύετο. Ο Παπανδρέου, ταλαντευόμενος πολλές φορές, είχε φτάσει στο σημείο να μου προτείνει εμένα να κάνουμε υπουργό Εθνικής Αμύνης τον στρατηγό Παπανικολόπουλο. Του είπα: “Κύριε πρόεδρε, είναι ανάγκη επιτέλους να πάμε από τη Σκύλα στην Χάρυβδη; Καλά να μην πάτε εσείς, είναι ανάγκη να βάλουμε και στρατηγό, άνδρα του βασιλέως; Πάντως αφού μου το λέτε, θα ρωτήσω και τον Κόκκα και θα σας πω”. Και τον πήρα στο τηλέφωνο και του είπα εμείς συμφωνούμε, βάλε οποιονδήποτε, αρκεί να μη γίνει ρήξις· και ο Γέρος εντωμεταξύ είχε αλλάξει γνώμη. Δηλαδή ο Γέρος ταλαντεύθηκε πολλές φορές. Δεν ήθελε και αυτός τη ρήξη. Την ήθελε και δεν την ήθελε”. Παντού και πάντα η εξουσία των παρασκηνίων. Ο εκδότης Πάνος Κόκκας το alter ego του Κ.Μ..

Ο κύκλος της Αποστασίας.

Στις 15 Ιουλίου ο Παπανδρέου παραιτείται. Έχουν περάσει μόλις 17 μήνες από τις εκλογές της 16ηςΦεβρουαρίου του ’64 στις οποίες η Ε.Κ. είχε θριαμβεύσει, αφού ”ο βασιλεύς είχε διώξει τον Καραμανλή” και αφού είχε επιτρέψει στην κυβέρνηση μειοψηφίας ”να κάμει την πολιτικήν των παροχών για να κερδίσει ευρείαν πλειοψηφίαν”. Αλλά ”ανεμομαζώματα διαβολοσκορπίσματα” που λέει και ο λαός. Ο κύκλος της αποστασίας είχε ανοίξει και μαζί άνοιγε ο δρόμος για την χούντα και την Κυπριακή τραγωδία. Μετά από δύο αποτυχημένες προσπάθειες με τους Νόβα και Τσιριμώκο τελικά σχηματίζεται κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον πρώην αντιπρόεδρο του Συναγερμού Στέφανο Στεφανόπουλο. Πρωταγωνιστής στις διεργασίες ο Κ.Μ.που διαψεύδει ότι γνώριζε ή ότι συνωμότησε ”Όχι. Ανακριβές τελείως. Δεν είχαμε κάνει ποτέ μας μνημόνιο. Αυτό ήταν το λάθος μας, αν θέλεις, ότι δεν συνωμοτήσαμε. Δηλαδή έπρεπε προ του αποτελέσματος να συνωμοτήσουμε, ώστε να είμαστε έτοιμοι. Ήταν κάτι που μπορούσαμε να το κάνουμε. Μπορούσαμε να ’χουμε βρει 78 βουλευτές να ’χανε υπογράψει και να τους έπαιρναν αμέσως και να κάνανε κυβέρνηση και να γινόμουν και πρωθυπουργός, μπορούσαμε” αλλά από τη ώρα που ο Νόβας ορκίστηκε πρωθυπουργός ανέλαβε δράση ”Αυτονόητο ήταν, όταν φτάσαμε πλέον εκεί να πούμε ότι θα βοηθήσουμε τον Νόβα όλοι εμείς που είμαστε η παρέα η δική μας, η στενή· πήγαμε αμέσως, από την πρώτη ώρα, στο γραφείο του και από εκεί και πέρα έψαξα εγώ να βρω μερικούς”. Όταν ο Παπαχελάς αναφέρει ότι ”στα αμερικανικά αρχεία προκύπτει ότι ο Νόρμπερτ Άνσουτζ, επιτετραμμένος της Αμερικανικής Πρεσβείας, τηλεφώνησε στον Μητσοτάκη” ο Κ.Μ. απαντά ”Εκείνο το βράδυ πιθανόν να με πήρε ο Άνσουτζ. Σκέψου ότι δεν το θυμάμαι. Θαρρώ πως με πήρε, όμως δεν ήταν κάτι το οποίο εμένα με επηρέασε”.

Μια ώρα μετά την αποπομπή Παπανδρέου ο Βασιλιάς ορκίζει πρωθυπουργό τον πρόεδρο της Βουλής Νόβα, υπουργό Δημοσίας Τάξεως τον Τούμπα και Εξωτερικών τον Κωστόπουλο. Ο Μητσοτάκης αναλαμβάνει δράση την επόμενη μέρα(16/7) ”Την επόμενη μέρα έγινε μία προσπάθεια από μένα να μαζέψω τους υπουργούς, διότι ο Νόβας, ο Κωστόπουλος -ο οποίος δεν ήταν μαζί μου- και ο Τούμπας -ο οποίος ανήκε στη δική μου την ομάδα– δεν είχαν να προσφέρουν σχεδόν τίποτε. Έπρεπε εγώ να μαζέψω ό,τι μπορούσα σε ψήφους και σε υπουργούς”. Η δράση εξελίσσεται  στο υπουργείο ”Στο υπουργικό γραφείο τότε, στο Υπουργείο των Οικονομικών. Εφώναξα διαφόρους, βιαστικά και εσπευσμένα έγιναν όλα, και έτσι μαζεύτηκε ο πρώτος πυρήνας δηλαδή […] Ο πυρήνας ο δικός μουήταν ο σκληρός πυρήνας. Δηλαδή Μπακατσέλος, Αλλαμανής, Παπασπύρου, Τούμπας, όλοι αυτοί ήσαν δεδομένοι, ήρθαν αμέσως, δεν υπήρχε πρόβλημα”. Στις διαδηλώσεις που ξεσπούν και στις οποίες συμμετέχουν και οπαδοί του Παπανδρέου αλλά, όπως πάντα πρωταγωνιστούν οι οργανώσεις της Αριστεράς, σκοτώνεται ο 25χρονος φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Ο Μητσοτάκης σημειώνει ”Εγώ από τη μία στιγμή στην άλλη, από κει που ήμουν το ίνδαλμα της παρατάξεως, με θαύμαζαν όλοι και με έβλεπαν ως τον ερχόμενο αρχηγό, μετεβλήθην σε κάθαρμα και σε προδότη και σε αποστάτη”.

Η απώλεια της ιδιότητας του ”πρώτου δελφίνου” και η μετατροπή του από ”ίνδαλμα” σε ”αποστάτη” ήταν αγιάτρευτα τραυματική. Η αναφορά που ακολουθεί είναι ενδεικτική ”Τότε με τον Νόβα είχε έρθει μαζί μου ο Βαγγέλης ο Δενδρινός, […] Ήταν φανατικός μεταξικός, υπασπιστής ή μάλλον αρχηγός της φρουράς του Μεταξά. Ετίμησε τον Μεταξά μέχρι τέλους. […] Και ήρθε και με βρήκε και μου λέει: “Να σου πω ένα πράγμα. Εγώ θα σου κάνω μία πρόταση, να κάνουμε μία μικρή δικτατορία και να έρχονται να μας παρακαλούνε αντί να μας βρίζουνε, να μας παρακαλούνε και να ξαναγυρίσουμε πάλι και να μας κάνουνε και ανδριάντα”. […]  Λοιπόν υπήρχε και η τάσις ορισμένων οι οποίοι ήθελαν ο στρατός να παίξει ρόλο και υπήρχε και αυτή η τάσις στο πολιτικό σύστημα από πολλούς. Και πράγματι αν εμείς τότε, αν εγώ ο ίδιος, είχα ακολουθήσει τη συμβουλή του Βαγγέλη […] και κάναμε άρση ορισμένων άρθρων του Συντάγματος, άρση που έπρεπε να ψηφιστεί από τη Βουλή, αν πιάναμε τους βουλευτές της ΕΔΑ και τους στέλναμε εξορία και ψήφιζε η Βουλή χωρίς την ΕΔΑ, θα είχαμε την πλειοψηφία και τελείωνε η ιστορία. Ας φωνάζανε, θα λυσσάγανε, μετά από έξι μήνες τα πράγματα θα ήταν αλλιώτικα. Και πολλοί ισχυρίζονται ότι κάναμε λάθος ότι δεν κάναμε μικρή εκτροπή, δηλαδή με την… καλώς νοούμενη έννοια”! Εννοείται, ”με την… καλώς νοούμενη έννοια ”.

Ο Νόβας δεν παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή και αναλαμβάνει ο επόμενος. Ο πρώην υπουργός της ”Κυβέρνησης του Βουνού” Ηλίας Τσιριμώκος. Σύμφωνα με τον Μητσοτάκη ”Ο Τσιριμώκος όμως δεν έγινε πρωθυπουργός για να χάσει. Έγινε πρωθυπουργός με την ελπίδα ότι θα μείνει. Και πρέπει να σας πω, εάν τον βόλευε, ήταν ο μόνος από την πλευρά τη δική μας ο οποίος θα μπορούσε να πάει και σε κάποια μικρή εκτροπή”. Αφού απέτυχε και η λύση Τσιριμώκου ήρθε η σειρά του Στεφανόπουλου. Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με τον Παπαχελά, ”Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν με αγωνία τις εξελίξεις και τα επεισόδια στο κέντρο της πρωτεύουσας, και φοβούνται πολύ για την άνοδο της Αριστεράς και της τάσης που εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου”. Στην διαδικασία στήριξης της προσπάθειας Στεφανόπουλου ενεπλάκησαν  οι εκδότες(Λαμπράκης, Βελλίδης, Παπαγεωργίου) οι οποίοι συνυπέγραψαν πρωτόκολλο με πολιτικούς(Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος, Παπαπολίτης). Αφηγείται ο Κ.Μ. ”Ο Λαμπράκης τότε επεχείρησε να επιβάλει Στεφανόπουλο, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Είναι σαφές. Δεν νομίζω ότι κανείς το αμφισβητεί αυτό. Ήταν η εφαρμογή του πρωτοκόλλου που είχε υπογράψει μαζί με τους άλλους εκδότες”!

Σε αναφορά του Παπαχελά για τα δημοσιεύματα της εποχής περί χρηματισμού βουλευτών ο Κ.Μ. απαντά ”Εγώ δεν μπορώ να το βεβαιώσω. Δεν το ξέρω αλλά δεν μπορώ και να το αποκλείσω[…] Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι αυτό το πράγμα έγινε, γιατί υπήρχαν και άπειροι άλλοι τρόποι να προσελκύσεις ανθρώπους. Υπήρχαν πολλοί τρόποι. Βασικά η εξουσία. Η εξουσία είναι δέλεαρ. Ορθώς την αποκάλεσε Κίρκη ο Γεώργιος Παπανδρέου, επιγραμματικός όπως ήταν, και έμμεσα μπορεί αυτό να σημαίνει και οικονομικό όφελος ενδεχομένως. Αν δώσεις σε κάποιον το Υπουργείο Δημοσίων Έργων, λέω παράδειγμα, ή κάποιο άλλο παραγωγικό, εντός εισαγωγικών, υπουργείο, τον δελεάζεις […] Έχω την εντύπωση ότι ο Νιάρχος εβοήθησε οικονομικά, και μπορεί και ο Τομ Πάππας, και μπορεί και άλλοι που δεν ξέρω. Δεν είχα όμως εγώ καμία άμεσο ανάμειξη. Δεν ξέρω.”. Εξ ίσου ”νίπτω τας χείρας μου” είναι και η αφήγηση σχετικά με την εμπλοκή της πρεσβείας των ΗΠΑ ”Αυτοί, αν μπορούν να βρουν τρόπο να παράσχουν βοήθεια, θα την παράσχουν. […] Είχα την αίσθηση ότι οι Αμερικανοί βοηθούν, […] Οι Αμερικανοί πιθανότατα επιχείρησαν να επηρεάσουν βουλευτές. Η Πρεσβεία, όπως ξέρεις, έχει πάντοτε επαφές, είχε, έχει και θα έχει, φαντάζομαι. Όλες οι πρεσβείες έχουν επαφές. Και δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι θα προσπάθησαν να συμβουλεύσουν. Όμως, ίσαμε εκεί. Παραπάνω δεν ξέρω”! Προσοχή να μην θίξουμε και τις ΗΠΑ. Μόνο συμβουλές έδιναν!

Επί τέλους, κυβέρνηση.

Στις 17 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Στεφανόπουλου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή. Το κλίμα είναι εκρηκτικό εναντίον των μελλών της κυβέρνησης και τα επεισόδια συνεχή. Αφηγείται ο Κ.Μ. ”Λοιπόν, τον Οκτώβριο του ’65 πάω στα Χανιά. […] Από την ώρα όμως που ψηφίστηκε η κυβέρνηση Στεφανόπουλου, μας λέγανε ότι δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τους φίλους μας, δεν μπορούμε να παρουσιαστούμε. Δεν το δεχόμουν αυτό. Πρώτος εγώ πήγα στα Χανιά. […]Εκεί έγιναν οργανωμένα επεισόδια ακραία, πολύ ακραία, πάρα πολύ ακραία, δηλαδή μόνο που δεν σκοτωθήκαμε, επιθέσεις βίαιες, πετούσαν λάμες, απείλησαν, χτύπησαν ανθρώπους, εδημιουργήθηκε επ’ ολίγον χάος με τις επιθέσεις που κάμανε. Για μια στιγμή κινδύνευσε να μη γίνει η συγκέντρωσις, διότι ήταν οργανωμένη η επίθεσις αυτών που προσήρχοντο. Εγώ, όμως, μαζί με μερικούς φίλους μου πιστούς και γενναίους προχωρήσαμε, πήγαμε στο σινεμά, το σινεμά γέμισε ασφυκτικά και εξεφώνησα την ομιλία μου. Ήταν μία ομιλία πολύ χαρακτηριστική, με την έννοια ότι δεν μίλησα εναντίον του Παπανδρέου και υπέρ της ανάγκης σχηματισμού κυβερνήσεως, αλλά μίλησα έντονα εναντίον της ΕΡΕ. Έντονα. Μίλησα δηλαδή όπως μιλούσα εκείνη την εποχή του Ανένδοτου Αγώνα”! Λίγο ήθελα να πέσει η κυβέρνηση. Ήθελε και την πίττα σωστή και τον σκύλο χορτάτο. Από τις 152 ψήφους της κυβέρνησης οι 99 ήταν της ΕΡΕ.

Σε αυτήν την ομιλία, ενώ δεν επιτίθεται στον Παπανδρέου αλλά ”έντονα εναντίον της ΕΡΕ”, αποκαλεί τον Αντρέα ”αερόλιθο”. Δεν ανακαλεί τον χαρακτηρισμό, αντίθετα επιμένει ”Ήταν όμως πετυχημένη φράση. Ήταν πολύ πετυχημένη και του ’μείνε. Πράγματι μας ήρθε ξαφνικά ο Ανδρέας, σαν αερόλιθος ήρθε. Δεν ήταν κάτι το οποίο υπήρχε, μεγάλωσε, ωρίμασε. Μας ήρθε απ’ έξω. Και λιγάκι τον φέραμε και εμείς”. Στην συνέχει προσπαθεί να τεκμηριώσει ”Ο Ανδρέας βασικά τι ήταν, τι παράγων ήταν; Ο Ανδρέας ήρθε στην Ελλάδα όχι για να κάνει πολιτική, αλλά για να υποστηρίξει τον Καραμανλή, τα ’χουμε πει. Στη συνέχεια του άνοιξε η όρεξις. Είπαμε και εμείς του Γέρου, βάλ’ τον υποψήφιο για να τον κάνεις υπουργό, έγινε υπουργός. Στην αρχή ήταν θαυμαστής μου και οπαδός μου, αλλά σιγά σιγά του άνοιξε η όρεξις”. Ο Μητσοτάκης διαψεύδει ότι οι φιλοδοξίες του Αντρέα οδήγησαν στην αποστασία ”Μα δεν ήταν ο Ανδρέας, δεν υπήρχε ο Ανδρέας. […] ο συσχετισμός των δυνάμεων ήταν ένα προς χίλια, δεν είχα κίνδυνο εγώ να μου πάρει την ηγεσία εμένα ο Ανδρέας […] Χωρίς τον Ανδρέα δεν θα τα είχαμε αυτά, και εφόσον βέβαια δεν θα τα είχαμε αυτά, δεν θα είχαμε δικτατορία. Η πορεία θα ήταν ομαλή. Εγώ είχα όλες τις δυνατότητες να διαδεχθώ τον Γέρο ομαλά, μέσα στα πλαίσια του κόμματος, διότι δεν υπήρχε δεύτερος, δεν είχα κανέναν αντίπαλο”! Ήταν ”το ίνδαλμα” που ”θαύμαζαν όλοι”!

Φυσικά δεν χρειάζεται η κατάθεση της δικής του άποψης για να επιβεβαιώσει αυτό που η ιστορία και τα γεγονότα καθιστούν πασίδηλο ”Το Κέντρο δεν το πολέμησε κανείς. Το Κέντρο είχε τα δικά του αμαρτήματα. Εκεί που φτάσαμε στο τέλος, βουλιάξαμε στο λιμάνι· μη γελιέσαι, βουλιάξαμε στο λιμάνι. Βουλιάξαμε νικητές. Αυτό είναι το τραγικό. Που όταν πια είχαμε νικήσει, ήρθε ο αερόλιθος και μας τα ’κανε μούσκεμα. Η άποψις που κυριαρχεί, ότι εγώ είχα προσωπική αντιδικία με τον Ανδρέα και γι’ αυτό κινήθηκα έτσι, είναι τελείως εσφαλμένη. Ποτέ δεν με απασχόλησε εμένα ο Ανδρέας, ποτέ”.

Λίγους θα απασχολούσε βέβαια αν το Κέντρο ”είχε βουλιάξει στο λιμάνι” μόνο του. Το πρόβλημα ήταν ότι συμπαρέσυρε την Ελλάδα στο ναυάγιο. Τα ”καπετανάτα” των επιγόνων του Φιλελευθερισμού και των δελφίνων της εξουσίας έχουν το μεγάλο μέρος της ευθύνης. Η διαδρομή τους, όλες οι ενέργειες τους, μετά την απελευθέρωση δεν ήταν τίποτε άλλα από μια σκληρή εσωτερική μάχη για την εξουσία. Δίχως προσανατολισμό, δίχως πολιτικές και ηθικές αρχές. Συμμαχούσαν με την Αριστερά όταν τους συνέφερε, συμμαχούσαν με τα Ανάκτορα όταν τους συνέφερε, ήταν πρόθυμοι να συμμαχήσουν ακόμα και να προσχωρήσουν στην Δεξιά, όταν τους συνέφερε. Συνεταιρίζονταν με τα εκδοτικά συγκροτήματα τα οποία έστηναν τους δικούς τους ”καβγάδες από την αρχή για ορισμένες ανώτατες κρατικές θέσεις”. Συνδιασκέπτονταν, στον πρωινό καφέ, με το μεγάλο κεφάλαιο(Μποδοσάκης, κ.λπ.)  αποφασίζοντας την στρατηγική για την κατάληψη και την νομή της εξουσίας.

Αντιμέτωποι με το αδιέξοδο.

Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου θεωρητικά είχε πάνω από δύο χρόνια στην διάθεσή της. Η λήξη της θητείας της Βουλής ήταν τον Φεβρουάριο του 1968. Όμως στηριζόταν σε γυάλινα πόδια. Όχι κυρίως γιατί η πλειοψηφία της στηριζόταν σε βουλευτές άλλων κομμάτων(99 από την ΕΡΕ, 8 από το Κόμμα Προοδευτικών του Μαρκεζίνη και 1 από τον Γαρουφαλιά) τα οποία είχαν και τα δικά τους προβλήματα. Ούτε γιατί ακολούθησε το παράδειγμα Μητσοτάκη(δεν μίλησα εναντίον του Παπανδρέου και υπέρ της ανάγκης σχηματισμού κυβερνήσεως, αλλά μίλησα έντονα εναντίον της ΕΡΕ. Έντονα. Μίλησα δηλαδή όπως μιλούσα εκείνη την εποχή του Ανένδοτου Αγώνα), ο οποίος ήθελε πρώτη θέση στο τραπέζι αλλά να πληρώσει άλλος τον λογαριασμό. Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου ήταν αδύνατο να εξαντλήσει την θητεία της. Οι λυκοφιλίες του ’56 και του ’61 με την Αριστερά τώρα λειτουργούσαν εναντίον της κυβέρνησης των αποστατών. Τους έπνιγε το κύμα στην δημιουργία του οποίου πρωτοστάτησαν.

Σύμφωνα με τον Κ.Μ. ”Βουλιάξαμε στο λιμάνι. Η ρήξις μεταξύ του αρχηγού της πλειοψηφίας -που διετήρη μάλιστα την πλειοψηφία και τον οποίο εστήριζε τυφλά και ανόητα η Αριστερά, με όλες τις τεράστιες δυνατότητες προπαγάνδας και δημιουργίας ατμόσφαιρας που κατείχε- και ενός παντοδύναμου βασιλιά, ο οποίος ήλεγχε το κράτος, τους μηχανισμούς επιβολής του κράτους -δεν ήλεγχε μόνο τις ένοπλες δυνάμεις, ήλεγχε και την αστυνομία- ήταν βέβαιο πως δημιουργούσε αδιέξοδο”. Αν ο ”παντοδύναμος βασιλιάς” ήλεγχε το κράτος αν έβαλε υπηρεσιακό πρωθυπουργό το ’61 τον Δόβα αντί για τον Τσακαλώτο, αν γνώριζαν και συμφωνούσαν τα στελέχη της ΕΚ με την πολιτική που εφαρμόστηκε από το κράτος στις εκλογές του ‘61, προς τι ο «ανένδοτος»; Δεν ήταν ακραίος τυχοδιωκτικός αμοραλισμός που τον πλήρωσε πανάκριβα η χώρα; Αν διαφωνούσαν με τις υπερεξουσίες του βασιλιά γιατί διαφώνησαν όταν ο Καραμανλής προσπάθησε να τις περιορίσει με την ”Βαθειά τομή” του Συντάγματος που επεχείρησε το ’62; Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο Μητσοτάκης προσπαθεί να πείσει ότι η αντιπαράθεση με τον Παπανδρέου δεν ήταν προσωπική. Λέει ”Εγώ άλλωστε ποτέ δεν επετέθην προσωπικά στον Παπανδρέου. Ποτέ. Και μάλιστα είναι χαρακτηριστικό, επειδή εγώ ήμουν ο κατεξοχήν αντίπαλος. Ήμουν αυτός τον οποίον ονομάζανε προδότη, αποστάτη, κάθαρμα. Έψαξαν. Νόμιζαν ότι θα το ανταπέδιδα στον Γεώργιο Παπανδρέου. Αλλά ούτε για τον Ανδρέα εξεφράσθην. Άλλωστε εγώ δεν χρησιμοποιώ επίθετα”. Όσον αφορά την χρήση επιθέτων, για τον Καραμανλή δεν έκανε οικονομία, κακομαθημένος, στρίγκλος, κομπλεξικός, πεισματάρης είναι μερικά μόνο.

Παγιδευμένοι στις επιλογές τους οι 44 βουλευτές της Ε.Κ. που είχαν ακολουθήσει τους Νόβα, Τσιριμώκο, Στεφανόπουλο, Μητσοτάκη και λοιπούς αναζητούν λύση, καθώς κατανοούν ότι στο επίπεδο του εκλογικού σώματος έχουν χάσει τη μάχη. Η μεγάλη πλειονότητα των ψηφοφόρων τους, εθισμένοι στον λαϊκισμό στον οποίο οι ίδιοι είχαν πρωτοστατήσει –να θυμίσουμε εδώ το ”ήμουν το ίνδαλμα της νεολαίας γιατί ήμουν ο επικεφαλής του αγώνα(σ.σ. Ανένδοτου), ας πούμε, και εκείνη την εποχή ήταν όλοι λίγο πολύ οπαδοί μου”- ακολουθούσαν τώρα το μέτωπο Παπανδρέου-Αριστεράς. Το μόνο καταφύγιο στο οποίο θα μπορούσαν να ελπίζουν οι αποστάτες ήταν ένα άλλο εκλογικό σύστημα. Αυτό της απλής αναλογικής. Αυτό θα τους εξασφάλιζε την παρουσία στην επόμενη Βουλή στην οποία ήλπιζαν όχι να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο αλλά να αποτελέσουν τον κυβερνητικό εταίρο είτε στην ΕΡΕ είτε στην Ε.Κ.. Αφηγείται ο Μητσοτάκης ”Θα θυμάστε, ίσως, ότι το φθινόπωρο του 1966 εγώ είχα θέσει έντονα το θέμα της ψηφίσεως της απλής αναλογικής. […] Μπορούσαμε να ’χαμε ψηφίσει την απλή αναλογική. Αν είχε ψηφιστεί η απλή αναλογική, θα είχε αλλάξει τελείως την ατμόσφαιρα και τα δεδομένα, διότι εμείς είμαστε μία υπαρκτή πολιτική δύναμις, […] Δηλαδή άνθρωποι σαν και μένα, σαν τον Αλλαμανή, σαν τον Μπακατσέλο και πολλοί άλλοι, με την απλή αναλογική σίγουρα θα εξελέγοντο”. Γιατί πίστευε όμως οι 99 βουλευτές της ΕΡΕ θα ψήφιζαν την απλή αναλογική;

Αντί να ψηφιστεί η απλή αναλογική, όπως ήλπιζε ο Μητσοτάκης, η κυβέρνηση Στεφανόπουλου ανατρέπεται και ορκίζεται η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, στις 21 Δεκεμβρίου. Γράφει σχετικά ο Παπαχελάς ”Τον Νοέμβριο, ο Γεώργιος Παπανδρέου, χωρίς να ενημερώσει τον Ανδρέα και την υπόλοιπη ηγεσία της Ένωσης Κέντρου, ήλθε σε συμφωνία με τον βασιλιά. Η συμφωνία αυτή, ανάμεσα στον Π. Κανελλόπουλο, τον Γ. Παπανδρέου και τον βασιλιά, με τη συγκατάθεση του Αμερικάνου πρεσβευτή Φ. Τάλμποτ, προέβλεπε τη συνεργασία των δύο πολιτικών για τη σύμπραξη ΕΡΕ και ΕΚ μετά τις εκλογές, όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα, ώστε να σχηματισθεί κεντροδεξιά κυβέρνηση”. Κατόπιν αυτού η ΕΡΕ ανατρέπει την κυβέρνηση. Ο Κ.Μ. εξακολουθεί να αναπολεί την σανίδα σωτηρίας της απλής αναλογικής ”Αν φτάναμε με απλή αναλογική και έβγαινα εγώ και έλεγα στον ελληνικό λαό “Ελληνικέ λαέ, γλυτώσαμε από την περιπέτεια, μπαίνουμε σε ομαλότητα, ζητώ την ψήφο σου, ψήφιζε όμως όποιον θέλεις από δω και πέρα, δεν υπάρχει πρόβλημα”, καταλαβαίνεις ότι ο Παπανδρέου θα είχε χάσει το παιχνίδι και θα το είχε χάσει και ο Ανδρέας κατεξοχήν, θα το είχε χάσει πλήρως. Γι’ αυτό έσπευσε ο Γέρος”. Ο ”Γέρος” ”τρομαγμένος” εμπρός στο ενδεχόμενο της απλής αναλογικής ”έσπευσε”!

Η πορεία προς τη χούντα.

Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου απομάκρυνε τον αρχηγό του ΓΕΣ Ιωάννη Γεννηματά, στον οποίο επιτέθηκε μάλιστα η Ελευθερία, και διόρισε στη θέση του τον στρατηγό Σπαντιδάκη. Ο τελευταίος υπήρξε καθοριστικός για την επικράτηση της χούντας. Ο Μητσοτάκης ισχυρίζεται ”Δεν θυμάμαι. Δεν μπορώ να πω αν παίξαμε ρόλο ή δεν παίξαμε. Βέβαιον είναι ότι εμείς είχαμε αντιταχθεί στην επιλογή του Γεννηματά και κατά συνέπεια λογικό θα ήταν, όπως φαίνεται εκ των υστέρων, να μην έχουμε αντίρρηση. Αλλά δεν νομίζω ότι εμείς ζητήσαμε την απομάκρυνσή του διότι η απομάκρυνσή του έγινε πολύ αργότερα. Έγινε την ώρα πλέον των κανονικών κρίσεων. Ο Γεννηματάς είχε μείνει ένα διάστημα. Λογικό ήταν ίσως να φύγει. Ήταν θανάσιμο λάθος πάντως. Διότι με τον Γεννηματά αρχηγό αντί για τον Σπαντιδάκη, δεν θα γινόταν πραξικόπημα. Τον Γεννηματά εμείς δεν τον θέλαμε, αλλά απεδείχθη ο μόνος ο οποίος μπορούσε να ξεδοντιάσει τους συνταγματάρχες, και θέλω να το πω, είναι χρέος μου να αποκαταστήσω τα πράγματα από την πλευρά αυτή. Όπως επίσης θέλω να ξέρετε ότι ο Σπαντιδάκης δεν ήταν δική μου επιλογή. Καθόλου δεν ήταν δική μου επιλογή… Ο Σπαντιδάκης έχει παντρευτεί μία δεύτερη εξαδέλφη μου, συγγενή μου δηλαδή σχετικά στενή, πλην όμως εγώ ποτέ δεν τον χώνεψα, δεν μου άρεσε”. Εκτός αυτού, ως γνωστόν, ήταν πάντα κατά του ρουσφετιού και του νεποτισμού!

Όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση αθώα περιστερά, όλοι οι άλλοι φταίνε. Συνεχίζεται το αφήγημα μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Κανελλόπουλο ”την ανέτρεψε η Δεξιά, την ανέτρεψε ο Κανελλόπουλος για να κάνει μία δική του κυβέρνηση, η οποία οδήγησε πλέον τον τόπο 100% στο αδιέξοδο, στο πλήρες αδιέξοδο. […] Ε βέβαια, σήμερα πλέον εγώ τουλάχιστον έχω φθάσει στο συμπέρασμά μου. Η κυβέρνηση ανετράπη, διότι επιτέλους ήρθε η ώρα που η Δεξιά απεφάσισε να κάνει τη δική της δικτατορία”! Συνεχίζει ο Μητσοτάκης ”Διότι εγώ είμαι βέβαιος ότι η Δεξιά, η ΕΡΕ, είχε πάντα μέσα της την ιδέα ότι και μία μικρή δικτατορία […] Υπήρχε, από την άλλη πλευρά, μέσα στο πολιτικό μας σύστημα, μία δυνατή τάση, όχι δικτατορίας, αλλά ήπιας, ας πούμε, εκτροπής… Πρώτα απ’ όλα ο Καραμανλής, όπως σας έχω ξαναδιηγηθεί, ο Καραμανλής ευθύς εξαρχής θεωρούσε ότι έπρεπε να κάνουμε εκτροπή. Το ίδιο και ο Κανελλόπουλος”! Το γεγονός ότι ο ίδιος, σχολιάζοντας μια πρόταση που του έγινε έλεγε ”αν πιάναμε τους βουλευτές της ΕΔΑ και τους στέλναμε εξορία και ψήφιζε η Βουλή χωρίς την ΕΔΑ, θα είχαμε την πλειοψηφία και τελείωνε η ιστορία. Ας φωνάζανε, θα λυσσάγανε, μετά από έξι μήνες τα πράγματα θα ήταν αλλιώτικα. Και πολλοί ισχυρίζονται ότι κάναμε λάθος ότι δεν κάναμε μικρή εκτροπή, δηλαδή με την… καλώς νοούμενη έννοια” είναι άσχετο. Όπως και το γεγονός ότι ”με τον Γεννηματά αρχηγό αντί για τον Σπαντιδάκη, δεν θα γινόταν πραξικόπημα”! Άλλωστε, γιατί να το κρύψωμεν, αυτός ”δεν τον χώνεψε ποτέ, δεν του άρεσε”!

Ο Μητσοτάκης πιστεύει ότι εκείνη την περίοδο προετοιμαζόταν κάποιου είδους συνταγματική εκτροπή ”Πιστεύω ότι μετείχαν ο Κανελλόπουλος αλλά και ο βασιλεύς. Ο βασιλεύς και όλη η Δεξιά, οι ένοπλες δυνάμεις. Και ο Καραμανλής, εδώ που τα λέμε […] Και μια και έγινε η δικτατορία, ήταν καλύτερη η δικτατορία των συνταγματαρχών […] Και όταν έπεσε η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου για ασήμαντη αιτία, ίσα ίσα ήταν η ύστατη ώρα που μπορούσε να την ρίξει ο Κανελλόπουλος, λίγο αν αργούσε και ψηφιζόταν η απλή αναλογική, τελείωνε. Από κει και πέρα δεν μπορούσε να κάνει δικτατορία”. Εδώ που τα λέμε και ο Καραμανλής, η Δεξιά σκόπευε να κάνει δικτατορία. Γι’ αυτό ο Κανελλόπουλος έριξε την κυβέρνηση Παρασκευόπουλου. Στο τσακ πρόλαβε την απλή αναλογική, την οποία θα ψήφιζαν ”άγγελοι εξ ουρανού”!Για να ικανοποιηθούν οι προσδοκίες των αποστατών. Τα παραμύθια μπορεί να μην έχουν τέλος, τα ανέκδοτα όμως έχουν όρια. Από τους 300 βουλευτές που είχε η Βουλή η ΕΡΕ είχε μόνο 99, οι υπόλοιποι 201 έφταναν για να σώσουν την Δημοκρατία.

Εκτός από την απλή αναλογική ένα άλλο σωσίβιο που αναζητούσαν οι αποστάτες ήταν η επιστροφή Καραμανλή. Αλλά με ποιες προϋποθέσεις και σε ποιο πολιτικό και κοινωνικό τοπίο θα μπορούσε να λειτουργήσει η λύση Καραμανλή; Είχαν οι ίδιοι πυροδοτήσει και ναρκοθετήσει το πολίτευμα και την κοινωνία. Ήταν εφικτή η διακυβέρνηση της χώρας υπό τις συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί; Μπορεί ο Μητσοτάκης να ισχυρίζεται ότι ”…ο Καραμανλής δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να ανακατευτεί. Ο Καραμανλής ήταν όλη του τη ζωή ένας άνθρωπος που, αν δεν είχε άμεσο όφελος ο ίδιος, δεν έκανε τίποτε. Σε όλη του τη σταδιοδρομία, δεν τον διέκρινε το πνεύμα της θυσίας, και εκείνη την εποχή τα πράγματα ήσαν πράγματι πολύ δύσκολα. Πολλοί είχαν σκεφτεί τον Καραμανλή, αλλά ο Καραμανλής δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος… Όχι εγώ τέτοιο πράγμα [προσέγγιση από το Παλάτι ή από άλλους] δεν το ξέρω, αλλά τον Καραμανλή τον θέλαμε όλοι…”. Σε αντίθεση με τον ίδιο, που ήταν υπόδειγμα ανιδιοτέλειας και της αυτοθυσίας, τον Καραμανλή ”δεν τον διέκρινε το πνεύμα της θυσίας”. Δεν δέχτηκε να εμπλακεί στο αδιέξοδο που δημιούργησε ο πολιτικός αμοραλισμός και η παρουσία ”ενός παντοδύναμου βασιλιά ο οποίος ήλεγχε το κράτος, τους μηχανισμούς επιβολής του κράτους -δεν ήλεγχε μόνο τις ένοπλες δυνάμεις, ήλεγχε και την αστυνομία-”.

Η χούντα. ”Επιτελάρχης” του Καραμανλή στο Παρίσι.

Ο Μητσοτάκης ήταν βέβαιος ότι δεν θα γίνονταν εκλογές ”Δεν υπήρχε περίπτωση να πάει στις εκλογές. Ποιος θα πήγαινε σε εκλογές; Κανείς δεν πήγαινε σε εκλογές […] η αναποφασιστικότητα έπαιξε ρόλο. Διότι αναποφασιστικότητα διέκρινε την πλευρά του βασιλέως, ακόμα και στο θέμα της δικτατορίας. Ας έκαναν τουλάχιστον οι πολιτικοί τη δικτατορία, μια που την είχε έτοιμη ο ίδιος, να μην την κάνει ο Παττακός”. Δηλαδή, σε τελική ανάλυση, δεν ήταν οι μόνοι κακοί οι συνταγματάρχες, αφού και ο βασιλιάς αλλά και οι πολιτικοί δικτατορία ετοίμαζαν! Ποιες πιθανότητες είχε ο Παπαδόπουλος; ”Υποθέτω όσες έχεις να κερδίσεις το πρώτο λαχείο του εθνικού στόλου. Και όμως τα καταφέρανε οι λεβέντες αυτοί όλοι, με την αναποφασιστικότητά τους, με τα λάθη τους, να τον κάνουν κυρίαρχο”! Συνεχίζοντας ο Κ.Μ. ισχυρίζεται ”Εγώ, γνωρίζοντας ότι θα γίνει δικτατορία, λογικό θα ήταν να μην κοιμάμαι στο σπίτι μου. […] εμένα με είχαν πιάσει, εάν δεν με είχαν πιάσει θα μπορούσα να αξιοποιήσω τον Τζανετή […] επικεφαλής των οποίων ήταν ένας ναύαρχος πάρα πολύ δικός μου. Σκεφτόμουν λοιπόν ότι θα μπορούσα να πάρω μία τορπιλάκατο, να πάω στην Κρήτη και να βοηθήσω να μην πέσει η Κρήτη. Δεν έγινε τίποτε απ’ όλα αυτά διότι πιάστηκα με τις πιτζάμες […] Αυτοί ήξεραν ότι εγώ ήμουν σκληρό καρύδι. Είναι περίεργο, διότι εγώ υποτίθεται ότι ήμουν προδότης. Υποτίθεται ότι ήμουν ο άνθρωπος ο οποίος είχα ταχθεί εναντίον της Δεξιάς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στην πραγματικότητα ήμουν ο υπ’ αριθμόν ένα αντίπαλος της χούντας”. Είχε ”ταχθεί εναντίον της Δεξιάς” και γι’ αυτό ήταν ”ο υπ’ αριθμόν ένα αντίπαλος της χούντας”!

Καθώς η αφήγηση εξελίσσεται μαθαίνουμε ότι ”Με τον Ανδρέα δεν είχα καμία απολύτως επαφή, ο Ανδρέας ήταν αξιοθρήνητος, εκείνη την εποχή είχε τα χάλια του, γιατί είχε και αυτός πρόβλημα με τη σύλληψή του. Εγώ έμεινα στο Πικέρμι όσο μείναν όλοι οι άλλοι, δύο βδομάδες νομίζω. […] Στη διάρκεια της κατ’ οίκον κρατήσεως είχα σκεφτεί πολλές φορές να δραπετεύσω, είχα προετοιμάσει και ορισμένα σχέδια, τα οποία δεν εφήρμοσα. […] γι’ αυτό και τότε που μας είπαν να κάνουμε δήλωση ότι θα απόσχομεντης πολιτικής, εγώ είπα ευχαρίστως σας κάνω δήλωση ότι δεν θα πολιτευτώ. […] Και αγόρασα ένα μικρό πλεούμενο, ένα κρις–κραφτ, 30 πόδια, δηλαδή λιγότερο από 10 μέτρα, βενζινοκίνητο, με δύο μοτέρ βενζίνης. Τα χρήματα μου τα έδωσε ο φίλος μου ο Γεώργιος ο Μαμιδάκης […] Έγινε τότε το βασιλικό πραξικόπημα, κρυβόμουν πάλι για ένα διάστημα, πήγαινα από σπίτι σε σπίτι, δεν υπήρχε περίπτωση να με συλλάβουν. Δεν με ενόχλησαν περισσότερο, με παρακολουθούσαν απηνώς, έως ότου έγινε το σχέδιο του Συντάγματος. […] Το Σύνταγμα εκείνο το πολεμήσαμε όλοι μας, και κάναμε όλοι μας δηλώσεις. Έκαμα και τη δική μου δήλωση, αλλά εγώ στη δική μου δήλωση δεν αρκέστηκα να μιλήσω για το Σύνταγμα, αλλά έκανα και την πολιτική πρόταση, την οποία έβλεπα ως λύση, διότι ήμουν ο πρώτος και ο μόνος τότε, ο οποίος πρότεινε τη λύση Καραμανλή. […] Και πρότεινα τότε εγώ, στη δήλωση την οποία έκανα, να επιστρέψει ο βασιλιάς, να δοθεί η εντολή στον νόμιμο αρχηγό του κράτους, τον βασιλέα, και να δοθεί η μεταβατική λύσις να διασφαλίσει την ομαλή επιστροφή στη δημοκρατία. Αυτό ενόχλησε φοβερά τους συνταγματάρχες και αυτό ήταν η αιτία για την οποία επιχείρησαν να με συλλάβουν”. Εδιώχθη, επειδή ήταν ”ο πρώτος και ο μόνος τότε, ο οποίος πρότεινε τη λύση Καραμανλή”! Αυτή όντως, ήταν αντίσταση.

Απέφυγε την σύλληψη διαφεύγοντας στο Παρίσι. Εκεί ισχυρίζεται ότι έγινε ”ουσιαστικά ο επιτελάρχης τού Καραμανλή ”. Φυσικά αυτό ήταν μάλλον στην φαντασία του αφού στην μακρά πορεία του ο Καραμανλής ουδέποτε φαίνεται να χρησιμοποίησε κάποιον ”επιτελάρχη”. Σε κάθε περίπτωση είχαν συχνές επαφές ενώ ”ο Ανδρέας έκανε πολλές προσπάθειες να δει τον Καραμανλή, ο Καραμανλής δεν τον δέχτηκε ποτέ ”. Στον δεύτερο τόμο των αφηγήσεων του ο Μητσοτάκης είναι πιο κατηγορηματικός και επιθετικός ”εγώ ήμουν ο επιτελάρχης του Καραμανλή όλα τα χρόνια της εξορίας. Ήταν βέβαιο ότι δική μου ήταν η πρωτοβουλία της λύσης Καραμανλή. Εγώ την πρότεινα πρώτος και μόνος την πλήρωσα με την εξορία, διότι δεν θα με κυνηγούσε εμένα η χούντα εάν έκανα απλώς δήλωση για το Σύνταγμα, όπως έκαναν όλοι. Η χούντα με κυνήγησε διότι πρότεινα τη λύση Καραμανλή”! Και ο Καραμανλής, ο αχαρακτήριστος, ο αχάριστος, δεν τον συμπεριέλαβε στην κυβέρνηση. Όμως με το περιεχόμενο του δεύτερου τόμου θα ασχοληθώ σε επόμενο κείμενο. Προς το παρόν θα ολοκληρώσω την σύνοψη του πρώτου τόμου και θα κλείσω με ορισμένα συμπεράσματα.

Γράφει ο Α. Παπαχελάς: ”Όταν ο Παπαδόπουλος διόρισε τον Σπύρο Μαρκεζίνη πρωθυπουργό(8/10/73) και του ανέθεσε την εντολή να προχωρήσει σε φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, ο Μητσοτάκης αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ακολούθησαν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και η ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον ταξίαρχο Δημήτρη Ιωαννίδη, αρχηγό της ΕΣΑ και επικεφαλής των πιο σκληρών στοιχείων της χούντας. Λίγο μετά, ο Μητσοτάκης ταξίδεψε οικογενειακώς στη Γαλλία. Σε εκείνο το ταξίδι είχε την τελευταία του, στην περίοδο της δικτατορίας, συνάντηση με τον Καραμανλή”. Μάλλον ο Καραμανλής θα περνούσε δύσκολα τους τελευταίους μήνες δίχως τον ”επιτελάρχη” του. Αλλά η χούντα δεν μπορούσε να ησυχάσει, φοβόταν ”Εγώ ήταν βέβαιο ότι δεν θα περνούσα καλά με τη χούντα, η χούντα δεν μπορούσε να δεχτεί το ότι ήμουν στην Κρήτη, διότι εγώ είχα ορισμένες δυνατότητες μέχρι τέλους, μπορούσα να τους δημιουργήσω πρόβλημα και αυτοί το ήξεραν. Και είχαν αποφασίσει να με βάλουν φυλακή και έψαχναν να βρουν ευκαιρία. Και βρήκαν μία απίστευτη ευκαιρία, αδύνατον και να τη διανοηθεί κανείς. Εγώ είχα μία παλιά εφημερίδα, τον Κήρυκα των Χανίων. Ο Κήρυκας των Χανίων, εφημερίδα που ίδρυσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος […] κάποιος Χανιώτης -ούτε καν φίλος μου- με παρακάλεσε να του τα παραχωρήσω για να εκδώσει ένα νόμιμο -με άδεια- έντυπο. Δεν ξέρω τι διάολο έντυπο έβγαζε, δεν ζήτησα όμως την άδεια της χούντας για να εκδώσω ένα νόμιμο έντυπο. Αυτό ήταν παράβαση, με παρέπεμψαν στο στρατοδικείο”.

Η δίκη έγινε στις 16 Ιουλίου, μία ημέρα μετά το πραξικόπημα της χούντας κατά του Μακαρίου και μία εβδομάδα πριν από την πτώση της. ”Εγώ δεν έμεινα στη φυλακή παραπάνω από 8 με 10 μέρες, δεν θυμάμαι πόσο. Ήταν στα τελευταία της, ξεψυχούσε η χούντα, διότι είχε γίνει το πραξικόπημα στην Κύπρο. Και εκεί στη φυλακή που πήγα, ο διευθυντής της φυλακής, ένας συμπαθέστατος φίλος μου, ήρθε και μου λέει: “Να έχεις υπ’ όψιν σου πως ό,τι ώρα θέλεις θα φύγεις. Αλλά υπό έναν όρο: θα φύγουμε μαζί”. Εγώ δεν ήθελα ακόμα να φύγω, δεν είχα κανέναν ειδικό λόγο να φύγω, ήμουν στη φυλακή μέσα και παρακολουθούσα τις εξελίξεις τις δραματικές”. Και να πως εξελίχθηκε η ιστορία ”Και παρακολουθούσα τις εξελίξεις από κοντά. Όταν ήρθε ο Καραμανλής, στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών που έγινε, εγώ ήμουν ο τελευταίος Έλληνας πολιτικός ο οποίος ήταν φυλακισμένος, εξόριστος μπορεί να υπήρχε κανένας, δεν ξέρω, αλλά φυλακισμένος δεν υπήρχε κανένας άλλος σε κανονική φυλακή. Και με θυμήθηκαν, όπως εκ των υστέρων έμαθα, στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών ο Στέφανος Στεφανόπουλος και ο Μαρκεζίνης, και είπαν: “Δώστε εντολή να βγει ο Μητσοτάκης”.” Βέβαια δεν έκαναν και τίποτα σπουδαίο αφού ”Εγώ θα έβγαινα ούτως ή άλλως, ουσιαστικά το κράτος είχε διαλύσει – αλλά τα μεσάνυχτα, τη νύχτα που ο Καραμανλής ερχόταν στην Αθήνα, εγώ ήμουν φυλακή. Τα μεσάνυχτα βγήκα μεγαλοπρεπώς, και με άφησαν και πήγα σπίτι και προσπάθησα να επικοινωνήσω με τον Καραμανλή ”. Όμως όλα τα σχέδια και οι ελπίδες του Μητσοτάκη πήγαν χαμένα αφού ”Ο Καραμανλής δεν με βοήθησε να γυρίσω στην Αθήνα, ενώ κανονικά θα έπρεπε… Τον πήρα τηλέφωνο, δεν βρήκα τον ίδιο, μίλησα με τους δικούς του ανθρώπους κλπ., τους ενημέρωσα ότι βγήκα από τη φυλακή. Δεν με φώναξε να πάω στην πρώτη κυβέρνηση”. Όχι μόνον αυτό αλλά δεν τον έβαλε και στα ψηφοδέλτια της Ν.Δ..

Ο Μητσοτάκης, μετά την αποστασία του ’65, ήταν απόβλητος από τον φυσικό πολιτικό του χώρο αναζητώντας διέξοδο και πολιτική εστία. Μετά την πτώση της χούντας και την επάνοδο Καραμανλή τα ψηφοδέλτια της Ν.Δ. ήταν η μοναδική του ελπίδα. Ισχυρίζεται ότι ο Καραμανλής του υποσχέθηκε να μην κατεβάσει η Ν.Δ. συνδυασμό στα Χανιά ώστε να εκλεγεί ο Μητσοτάκης ως ανεξάρτητος πράγμα το οποίο τελικά δεν έγινε. Ισχυρίζεται μάλιστα ότι ο Αβέρωφ τον είχε ενημερώσει εντός εικοσιτετραώρου για την αλλαγή της απόφασης. Όπως παραδέχεται ”υπήρχαν πάρα πολλές δυνάμεις που δεν με ήθελαν…Δεν με ήθελε το δικό του κόμμα, χωρίς καμία αμφιβολία, ακόμα και οι στενοί μου άνθρωποι και οι στενοί μου φίλοι, διότι εγώ είχα πολλές φιλίες. Με τον Παπαληγούρα και με τον Ράλλη ήμασταν και στην ομάδα των 10, και είχα πολύ στενή φιλία, ιδίως με τον Παπαληγούρα, όχι τόσο στενή με τον Ράλλη. Δεν περίμενα ποτέ ότι αυτοί θα πολεμούσαν τη δική μου παρουσία. Πάντως υπήρξε αντίδραση μέσα από το κόμμα, υπήρξε σίγουρα αντίδραση από την Ένωση Κέντρου, υπήρξε σίγουρα από τις Νέες Δυνάμεις. Εγώ εκείνη την εποχή ήμουν κατά κάποιον τρόπο ο απόβλητος, κανείς δεν με ήθελε”. Αλλά όλα θα ήταν αλλιώς για την Ν.Δ. και για την χώρα αν είχε εισχωρήσει αφού ”Βέβαιον, πάντως, είναι ότι ο Καραμανλής, χωρίς καμία αμφιβολία, εκείνη την ώρα ενήργησε γνωρίζοντας τη σημασία της απόφασης την οποία έπαιρνε, διότι αν εγώ είχα μπει στη ΝΔ από τότε, είναι βέβαιο ότι θα ήμουν ο βασικός υπουργός. Είναι βέβαιον ότι θα ήμουν ο διάδοχός του, θα είχε έτοιμο διάδοχο όταν απεφάσιζε να φύγει για να πάει στην προεδρία της Δημοκρατίας. Επαίζετο ουσιαστικά η διαδοχή· αν εγώ είχα μπει, πολλά πράγματα στην Ελλάδα θα ήταν αλλιώτικα, πρώτα απ’ όλα το Σύνταγμα αυτό δεν θα ψηφιζόταν όπως ψηφίστηκε, εγώ θα εισέφερα, όπως εισέφερα εκ των υστέρων, τη φιλελεύθερη άποψη, τη σύγχρονη άποψη – διότι η ΝΔ εκφράζει ουσιαστικά την παραδοσιακή ελληνική Δεξιά, η οποία είναι λαϊκίστικη και κρατικίστικη”.

Σε τελική ανάλυση δεν θα έκανε ο ”σοσιαλιστής” και ”λαϊκιστής” Καραμανλής ό,τι ήθελε. Θα του είχε βάλει τα δύο πόδια σε ένα παπούτσι.

Απολογισμός.

Ποίος ήταν ο σκοπός του απολογισμού της πολιτικής διαδρομής του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη από τον ίδιο; Σύμφωνα με τον Αλέξη Παπαχελά κύριος σκοπός του Κ.Μ. ήταν ”η δική του επιμονή να γράψει την ιστορία του ενόσω βρισκόταν στη ζωή και να αποκαταστήσει την υστεροφημία του”. Από την άποψη της υστεροφημίας τα γεγονότα για τα οποία είχε πληγωθεί η υστεροφημία του ήταν τα γεγονότα του Καλοκαιριού του 1965 όταν, όπως δηλώνει ο ίδιος ο Κ.Μ., ”Εγώ από τη μία στιγμή στην άλλη, από κει που ήμουν το ίνδαλμα της παρατάξεως, με θαύμαζαν όλοι και με έβλεπαν ως τον ερχόμενο αρχηγό, μετεβλήθην σε κάθαρμακαι σε προδότη και σε αποστάτη”. Είναι γεγονός ότι θεωρήθηκε ο κύριος υποκινητής, πρωταγωνιστής της αποστασίας. Η όποια αποκατάσταση της υστεροφημίας του θα έπρεπε κατ’ ανάγκην να καταρρίπτει τις κατηγορίες που του αποδίδονταν, ότι δηλαδή έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις του ’65. Ή σε διαφορετική περίπτωση, αποδεχόμενος τον πρωταγωνιστικό του ρόλο, να αιτιολογήσει επαρκώς γιατί αυτές οι εξελίξεις ήταν αναγκαίες. Γιατί, αν αφήνονταν τα πράγματα να εξελιχθούν, αν αποτύγχαναν οι προσπάθειες συμβιβασμού Ανακτόρων και Παπανδρέου, θα κινδύνευε η δημοκρατία και η χώρα. Είναι προφανές ότι για να προχωρήσει ο βασιλιάς στην σύγκρουση κάποιοι τον είχαν διαβεβαιώσει ότι η λύση, για την οποία ο Κ.Μ. ”μέμφεται”  τον Παύλο ότι δεν την ακολούθησε το ’58,ήταν όχι μόνο η ενδεδειγμένη αλλά και εφικτή. Ποια ήταν αυτή η λύση; ”Υπήρχε δυνατότητα, αν ο βασιλεύς ήθελε να ακολουθήσει μία διαδικασία, αυτή που προβλέπει το Σύνταγμα άλλωστε, να φωνάζει τον έναν μετά τον άλλο και να τους δίνει εντολές, 100% θα βρισκόταν λύση”. Φαίνεται λοιπόν ότι κάποιοι έπεισαν τον Κωνσταντίνο να κάνει αυτό που δεν έκανε ο Παύλος το ’58. Να ”φωνάζει τον έναν μετά τον άλλο και να τους δίνει εντολές”! Φώναξε τον Νόβα, φώναξε τον Τσιριμώκο, φώναξε τον Στεφανόπουλο και ”λύση” βρέθηκε. Λύση που τελικά κατέληξε στην δικτατορία!

Στην συνείδηση ποίων πολιτών είχε καταγραφεί η κατηγορία του ”εφιάλτη” εναντίον του Κ.Μ.; Στην συνείδηση των δεξιών ή των κεντροαριστερών; Ποιοι πολιτικοί είχαν συμβάλλει στην μετατροπή της εικόνας που είχαν οι πολίτες εναντίον του; Ποίοι, πολιτικοί, από ”ίνδαλμα” που το ”θαύμαζαν όλοι” και ”ερχόμενο αρχηγό” τον μετέτρεψαν σε ”κάθαρμα και σε προδότη και σε αποστάτη” στις συνειδήσεις των κεντρώων; Οι πολιτικοί της Δεξιάς ή οι πολιτικοί του Κέντρου; Κατήγγειλαν την αποστασία οι πολιτικοί της ΕΡΕ; Ο αρχηγός Κανελλόπουλος ή τα στελέχη της; Ο Αβέρωφ, ο Τσάτσος, ο Παπακωνσταντίνου, ο Ράλλης, ο φίλος του(από την συνεργασία τους για την αποστασία εναντίον του Καραμανλή το ’58) Παπαληγούρας; Όχι, κανένας από αυτούς και φυσικά ούτε ο αυτοεξόριστος στο Παρίσι Καραμανλής. Δεν είχαν πρόβλημα ούτε οι πολιτικοί, ούτε τα στελέχη, ούτε οι ψηφοφόροι της Δεξιάς. Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα τον είχαν ανασύρει από την πολιτική έρημο οι πρώτοι και δεν θα τον είχαν κάνει πρωθυπουργό τα στελέχη και οι ψηφοφόροι.

Από μια άλλη προσέγγιση, αν οι ευθύνες για τα γεγονότα της δεκαετίας του ’60 βάρυναν κυρίως τουςΓεώργιο και Αντρέα Παπανδρέου και τα Ανάκτορα(Παύλο, Κωνσταντίνο και Φρειδερίκη), δεν θα έπρεπε τα βέλη του και για λόγους υστεροφημίας αλλά και για το καλό των απογόνων του να στρέφονται εναντίον εκείνων; Πώς εξηγείται λοιπόν το γεγονός ότι αναφέρεται με σχετική αβρότητα, κάτι που δεν τον χαρακτηρίζει γενικά, στον Γεώργιο Παπανδρέου αλλά και στους βασιλείς Παύλο και Κωνσταντίνο; Πως εξηγείται η παρατήρηση που, με έκπληξη, σημειώνει ο Παπαχελάς στον πρόλογο του 2ου τόμου ”Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πόσο ψυχρά και σχεδόν αποστασιοποιημένα αντιμετωπίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον άνθρωπο που ήταν ο προσωπικός και σκληρότερος πολιτικός αντίπαλός του. Χρησιμοποιεί σκληρούς όρους και αφήνει αιχμηρά υπονοούμενα, αλλά μοιάζει να θέλει να «κλείσει τα βιβλία» μαζί του. Αντιθέτως, είναι το πάθος και η ένταση που χαρακτηρίζουν τις αναφορές του στον Κωνσταντίνο Καραμανλή”; Πάθος και ένταση εναντίον εκείνου που αντικειμενικά έπρεπε να ευγνωμονεί. Εκείνου που ανέσυρε εκείνον και τους απογόνους του από το ”χρονοντούλαπο της ιστορίας”. Γιατί; Αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα που ζητά επιτακτικά την απάντησή του.

Αυτό το ”πάθος και η ένταση” στον δεύτερο τόμο απογειώνονται αλλά είναι εμφανείς και στον πρώτο τόμο των ”απομνημονευμάτων”. Παρουσιάζονται με την μορφή σχολίων που αφορούν τον χαρακτήρα του Καραμανλή, τις σχέσεις του με τα Ανάκτορα και την ιδεολογία του. Στην πρώτη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται οι χαρακτηρισμοί ”κομπλεξικός, τσαντίλας, ανοικονόμητος, ιδιοτελής”. Μια μικρή επιλογή από εδάφια του 1ου τόμου: ”είχε πάντοτε ένα κόμπλεξ ακόμη και εναντίον των ιδιαιτέρα μορφωμένων, των καθηγητάδων”,  ”ήταν πρωθυπουργός της εύνοιας”, ”το κόμπλεξ του ανθρώπου που αισθανόταν λιγάκι παρακατιανός”, ”Δεν ήταν ανεκτικός. Ούτε χιούμορ είχε”, ”είχε μέσα του πολλά απωθημένα, πολλά κόμπλεξ”,  ”ήταν κακομαθημένος”, ”στρίγκλος, πεισματάρης”, ”ήταν όλη του τη ζωή ένας άνθρωπος που, αν δεν είχε άμεσο όφελος ο ίδιος, δεν έκανε τίποτε”! Ο χαρακτήρας του Καραμανλή είχε λοιπόν όλα αυτά τα προβλήματα. Και, προφανώς, ως δεδηλωμένος ”large και γενναιόδωρος” ο Κ.Μ. αποσιωπά τα σημαντικά!

Ως αναφορά τις σχέσεις με τα Ανάκτορα παρουσιάζει μια εικόνα που την δηλώνει μεν ως κόμπλεξ αλλά υπονοεί και αχαριστία εκ μέρους του Καραμανλή. Παραθέτω κάποια εδάφια: ”Εγώ πιστεύω ότι από τη μία μεριά το κόμπλεξ του ανθρώπου που αισθανόταν λιγάκι παρακατιανός, οι ημιαριστερές αντιλήψεις του και η αντίθεσή του προς το όποιο κατεστημένο, και από την άλλη το τραύμα που είχε διότι τον ενοχλούσε η σκέψη ότι όφειλε στον βασιλέα την πρωθυπουργία του, τον βάρυναν μέχρι τέλους” και ”Νομίζω ότι η ρήξη ήταν βαθύτερη και το περιστατικό αυτό ήταν η αφορμή. Ο Καραμανλής ήξερε ότι με το Παλάτι πλέον δεν μπορούσε να τα πάει καλά. Ήδη σας έχω πει ότι ο Καραμανλής, μέσα του, δεν ήταν ποτέ πολύ καλά στις σχέσεις του με το Παλάτι, παλιός σοσιαλιστής, άνθρωπος από αγροτική οικογένεια, του έβγαινε αυτή η αντίφαση, είχε μέσα του πολλά απωθημένα, πολλά κόμπλεξ. Ήταν βεβαίως τυπικός, ακολουθούσε τη γραμμή της παρατάξεώς του, ήταν βασιλικός, αλλά δεν ήταν ποτέ λάτρης του Στέμματος και τον ενοχλούσαν πολλά πράγματα”! Έτσι προφανώς εξηγείται, μεταξύ όλων των άλλων, η διάσταση μεταξύ της συμπεριφοράς του Κ.Κ. και της Ε.Κ. απέναντι στις ”ανάγκες” των Ανακτόρων που παρουσιάζεται στο επόμενο εδάφιο: ”Η σχέσις με το Παλάτι εξελισσόταν ομαλά, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, εμείς ήμαστε και πιο large, είχαμε και μεγαλύτερη κατανόηση για τις ανάγκες του Παλατιού. Εγώ είμαι και φύσει γενναιόδωρος, πώς να το πω, δεν είμαι τσιγκούνης. Το Παλάτι ήθελε ένα μικρό αεροπλάνο, ε λογικό ήτανε να έχει αεροπλάνο. Ο Καραμανλής, στρίγκλος, πεισματάρης όπως ήτανε, δεν του το έδινε- εμείς -ήμουν τότε υπουργός Οικονομικών- είπαμε αμέσως: “1.000.000 δολάρια; Ορίστε, πάρτε τα”. Τα έδωσα εγώ και αγοράστηκε το αεροπλάνο. Και στα οικονομικά και σε όλα δεν ήμαστε μίζεροι, μικρολόγοι, έναντι του Παλατιού δεν είχαμε κανένα κόμπλεξ. Σας έχω μιλήσει και άλλοτε για το κόμπλεξ της Δεξιάς έναντι του Παλατιού, διότι είναι δικό της, δική της η περιοχή”!

Είναι κατανοητό τώρα πόσο ”στρίγκλος και πεισματάρης” ήταν ο Καραμανλής και πόσο ”large και γενναιόδωρος” ήταν ο ίδιος και γενικά οι Φιλελεύθεροι-Κεντρώοι. Αλλά εκεί που το απογειώνει ο Κ.Μ. είναι στο ακόλουθο: ”Ο Σοφοκλής Βενιζέλος και όλοι μας εμείς μπορούσαμε να πούμε και κάτι υπέρ του Στέμματος διότι δεν είχαμε το κόμπλεξ που είχαν οι δεξιοί. Ξέρεις ότι ο Καραμανλής έγινε από τον βασιλέα και διώχτηκε από τον βασιλέα και δεν του το συγχώρησε ποτέ, ποτέ μέχρι τον θάνατό του, ήθελε να του βγάλει το μάτι, ήταν ξεκάθαρο όσοι τον ήξεραν, είχε μίσος εναντίον του βασιλέα. Τέτοιο πράμα δεν είχε ο Σοφοκλής, δεν  είχα εγώ, δεν είχαμε γενικά εμείς οι κεντρώοι. Ο Παπανδρέου με τον βασιλέα, με τον Παύλο, και αυτός και όλοι εμείς οι πολιτικοί του Κέντρου είχαμε καλές σχέσεις”! Οι δεξιοί είχαν κόμπλεξ και ο Καραμανλής ”ήθελε να του βγάλει το μάτι” ενώ ”Ο Σοφοκλής και όλοι εμείς […] Ο Παπανδρέου […] και όλοι εμείς οι πολιτικοί του Κέντρου είχαμε καλές σχέσεις”!

Και για να μην νομίσουμε ότι ήταν τυχαία η αναφορά στις ”καλές σχέσεις” που είχε ”Ο Παύλος ήταν έντιμος άνθρωπος, δεν σε κορόιδευε, δεν έλεγε ποτέ άλλα πράγματα από αυτά που έκανε, ήταν και ευγενής, ήταν αληθινός βασιλιάς στη συμπεριφορά του. Ο Παπανδρέου με τον Παύλο είχε καλές σχέσεις. Με το Στέμμα ο Παπανδρέου δεν είχε ποτέ του αντιδικήσει, ποτέ του. Και πρέπει να σου πω ότι ο Παπανδρέου με τον μικρό Κωνσταντίνο, τον μικρό διάδοχο, ουσιαστικά γνωρίστηκε ως αρχηγός της αντιπολίτευσης. Φρόντισε ο Παύλος να τους φέρει σε επαφή, του έκλεισε συνάντηση ως αρχηγού της αντιπολίτευσης με τον διάδοχο, που τότε ήταν 18-19 χρονών. Και γύρισε ο Παπανδρέου και έψαλε το εγκώμιο του Κωνσταντίνου, ότι αυτό το παιδί έχει ικανότητες, είναι έξυπνος”. Οι αναφορές στις αιτίες της όποιας, πραγματικής ή φανταστικής, διαφοράς ανάμεσα στην συμπεριφορά και στα αισθήματα που έτρεφε ο Καραμανλής και η ηγεσία των Φιλελευθέρων απέναντι στα Ανάκτορα είναι πολλές και συνεχίζονται και στον 2Ο τόμο. Γεννάται το ερώτημα αν απεικονίζουν την πραγματικότητα ή όχι. Στην περίπτωση που δεν απεικονίζουν την πραγματικότητα γεννάται το ερώτημα: σκοπίμως ή όχι; Αν όχι, αν διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα ποιο είναι το ζητούμενο, τι επιδιώκεται; Γιατί παρουσιάζεται ο Κ.Κ. σαν εχθρός των βασιλέων.

Τέλος οι αναφορές που αφορούν την ιδεολογία του Καραμανλή έχουν εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον. Μαθαίνουμε, δια στόματος Μητσοτάκη ότι: ”Ο Καραμανλής ήταν μέσα του σοσιαλιστής, με την έννοια ότι τον ενοχλούσε το κεφάλαιο…”(ενώ ο ίδιος θεωρεί απολύτως φυσιολογική την συμμετοχή του Μποδοσάκη στον ”πρωινό καφέ” του κόμματος του) και ότι ”από τη μία μεριά το κόμπλεξ του ανθρώπου που αισθανόταν λιγάκι παρακατιανός, οι ημιαριστερές αντιλήψεις του και η αντίθεσή του προς το όποιο κατεστημένο, […] τον βάρυναν μέχρι τέλους”! Σοσιαλιστής και ημιαριστερός ο Καραμανλής μας βεβαιώνει ο Μητσοτάκης που ερμηνεύει τις αιτίες: ”παλιός σοσιαλιστής, άνθρωπος από αγροτική οικογένεια, του έβγαινε αυτή η αντίφαση, είχε μέσα του πολλά απωθημένα, πολλά κόμπλεξ ”! Επομένως η ”αγροτική” καταγωγή ήταν βασική αιτία του κόμπλεξ και των απωθημένων του Καραμανλή. Ενώ ο ίδιος άρχοντας, είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στα σαλόνια και τους προθαλάμους της εξουσίας, ανήκοντας σε μεγάλο ”τζάκι”!

Οι αναφορές στον χαρακτήρα του Καραμανλή είναι σκόπιμα μειωτικές. Ακόμα και αν τις πίστευε ο Μητσοτάκης δεν είναι σε καμία περίπτωση ο πλέον κατάλληλος για να κάνει τις σχετικές διαπιστώσεις. Οι στενοί συνεργάτες του Κ.Κ. για πολλές δεκαετίες, κορυφαία στελέχη των κυβερνήσεων της ΕΡΕ και της ΝΔ, δεν επιβεβαιώνουν τα ”πορίσματα” του Κ.Μ.. Αντίθετα όλοι αυτοί, αλλά ακόμα και πολλοί αντίπαλοί του, έπλεκαν το εγκώμιο του.

Οι αναφορές του Μητσοτάκη στην συμπεριφορά και τα αισθήματά του Κ.Κ. απέναντι στα Ανάκτορα και τους βασιλείς δεν είναι αθώες. Θεσμικά ο Καραμανλής, δίχως τους λαϊκισμούς του Κέντρου, προσπάθησε να εκσυγχρονίσει το πολίτευμα. Να περιορίσει τον έλεγχο των ανακτόρων στον στρατό και στα σώματα ασφαλείας. Να αφαιρέσει δηλαδή την δυνατότητα επανάληψης των γεγονότων του ’61 για τα οποία ο ίδιος ο Μητσοτάκης δηλώνει ”Εγώ πιστεύω ότι η υπόθεση αυτή ξεκίνησε από το Παλάτι”. Όταν συνάντησε απέναντί του το ”τείχος” του λαϊκισμού που είχαν ορθώσει οι ”φιλελεύθεροι” της πλάκας, του συμφέροντος και της διαπλοκής, σε ευκαιριακή και τυχοδιωκτική συνοδοιπορία με την Αριστερά, αντί να διχάσει τους πολίτες ωθώντας τα πράγματα σε σύγκρουση, αποχώρησε. Σε αντίθεση με την συμπεριφορά του Καραμανλή, οι αρχηγοί και τα καπετανάτα του Κέντρου έμπλεξαν τα Ανάκτορα στο καταστροφικό παιχνίδι τους πρώτα εναντίον του Κ.Κ. και στην συνέχεια στις εσωτερικές τους ίντριγκες. Υπήρξαν υπεύθυνοι για την κοινωνική αναστάτωση και την χούντα.

Εκείνες όμως που αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας και τελικά αποκαλύπτουν τις απώτερες στοχεύσεις του Κ.Μ. είναι οι αναφορές στους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του Κ.Κ.. Χαρακτηρίζει τον Καραμανλή ”παλιό σοσιαλιστή” αναφέρει ότι είχε ”ημιαριστερές αντιλήψεις” ενώ μας βεβαιώνει ότι ”Ο Καραμανλής ήταν μέσα του σοσιαλιστής, με την έννοια ότι τον ενοχλούσε το κεφάλαιο”.

Ο Μητσοτάκης θεωρεί φυσιολογική την συμμετοχή στις συσκέψεις της ηγεσίας του κόμματος των Φιλελευθέρων του Πρόδρομου Μποδοσάκη. Θεωρεί φυσιολογική την καθοριστική κατ’ ουσίαν ”εταιρική” συμπόρευση με εκδότες όπως ο Κόκκας και ο Λαμπράκης. Θεωρεί φυσιολογικό να δηλώνει ότι ανήκει στην οικογένεια που ”έδιωξε βασιλείς” αλλά να κάνει τα πάντα για να μη φανεί ότι θίγει τα Ανάκτορα. Θεωρεί φυσιολογικό να διαπραγματεύεται το alter ego του, ο Κόκκας με τον Χοϊδά την εκχώρηση στα Ανάκτορα του στρατού έναντι ”πινακίου παροχών”. Θεωρεί φυσιολογικό να κατηγορεί τον Καραμανλή ότι ”Αν δεν έφευγε και έμενε αρχηγός της Δεξιάς, δεν θα γινόταν η δικτατορία”! Δηλαδή φταίει ο Καραμανλής που έγινε η αποστασία, φταίει ο Καραμανλής που έγινε η δικτατορία.

Ένα απόσπασμα των αφηγήσεων-απομνημονευμάτων του Μητσοτάκη δίνει απάντηση στα ερωτήματα: ”Πρώτα απ’ όλα, να σου πω ότι το Κέντρο μπορεί να έχει περισσότερα ακραία στοιχεία απ’ ότι είχε η παραδοσιακή Δεξιά. Από τότε που έγινα αρχηγός της παραδοσιακής Δεξιάς, ήμουν ίσως ο μόνος αληθινός αρχηγός της. Ο Καραμανλής ποτέ δεν υπήρξε αληθινός αρχηγός της Δεξιάς, η παράταξη ποτέ δεν τον αναγνώρισε ως αρχηγό, τον ψήφισε αλλά δεν αναγνώρισε. Εμένα με αναγνώρισε…”! Η ”παραδοσιακή Δεξιά” είναι το ζητούμενο, αυτήν επιχειρεί να κληροδοτήσει στους απογόνους του. Υπάρχει εμπρός του ένα μεγάλο εμπόδιο το οποίο, αν θέλει να πετύχει τον στόχο του, πρέπει να ισοπεδώσει. Αυτό το εμπόδιο είναι ο ιδρυτής της παράταξης Κωνσταντίνος Καραμανλής. Είναι η ιστορία και το ιδεολογικό αποτύπωμά του. Είναι οι αρχές και οι αξίες με τις οποίες πορεύτηκε στην πολιτική κονίστρα. Η προτεραιότητα που έδινε στο Έθνος και στον Λαό όπως αποτυπώνονται στην διακήρυξη των Ιδεολογικών Αρχών της Ν.Δ.. Είναι το κληροδότημα του ”Καραμανλισμού” στην παράταξη που επιχειρεί να κατεδαφίσει.

Είναι δεδομένο ότι μεγάλο ποσοστό των ψηφοφόρων της Δεξιάς ήταν φιλοβασιλικό. Είναι δεδομένο ότι ένα σημαντικό ποσοστό από αυτούς θεώρησαν ότι ο Καραμανλής έπρεπε να επαναφέρει τον Κωνσταντίνο το ’74. Όσοι από εκείνους δεν κατανόησαν βαθύτερα το γεγονός ότι η ριζοσπαστικότητα και η τέχνη του εφικτού είναι δύο απαραίτητα στοιχεία που αλληλοσυμπληρώνουν τα χαρακτηριστικά μιας υπεύθυνης και αποτελεσματικής ηγεσίας χρέωσαν τον Καραμανλή με την κατάργηση της Βασιλείας. Είναι το πρώτο τμήμα της Δεξιάς στο οποίο απευθύνεται ο Κ.Μ..

Οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί που αποδίδει στον Κ.Κ. αμέσως ή εμμέσως ”σοσιαλιστής, ημιαριστερός” και η διαπίστωση ότι ”Ο Καραμανλής ποτέ δεν υπήρξε αληθινός αρχηγός της Δεξιάς” επιχειρούν την δημιουργία ενός άλλου ερείσματος στον χώρο της Δεξιάς. Άλλωστε ο ίδιος δηλώνει ότι ”εδιώχθη” από την χούντα επειδή έκανε δήλωση υπέρ του Καραμανλή ”Η χούντα με κυνήγησε διότι πρότεινα τη λύση Καραμανλή” διαφορετικά δεν θα είχε πρόβλημα. Γιατί τα στελέχη, τα μέλη και οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. να μείνουν πιστοί στις αξίες και τις αρχής που κληροδότησε ένας ”σοσιαλιστής, ημιαριστερός” ο οποίος επιπλέον ”ποτέ δεν υπήρξε αληθινός αρχηγός της Δεξιάς”; Γιατί να μην ακολουθήσουν εκείνον, που ήταν ”ο μόνος αληθινός αρχηγός της”; Επομένως ένα δεύτερο τμήμα ψηφοφόρων που θα ενστερνιζόταν το προηγούμενο ”αφήγημα” επιδιώκεται να είναι εκείνο που θα κατάπινε αμάσητο το παραμύθι για το σοσιαλιστικό και αριστερίστικο DNAτου Καραμανλή.

Τα στοιχεία που υπάρχουν στον πρώτο τόμο είναι πάρα πολλά και ισχυρά για να τεκμηριώσουν την άποψη ότι δεν ήταν μόνο η αποκατάσταση της υστεροφημίας το επιδιωκόμενο των αφηγήσεων του Μητσοτάκη αλλά και η αποδόμηση του Καραμανλή. Τα στοιχεία ενισχύονται με τις αφηγήσεις που περιλαμβάνονται στον δεύτερο τόμο αλλά αυτές θα αποτελέσουν αντικείμενο άλλου κειμένου. Ο Κ.Μ. είχε κατανοήσει από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60 ότι ήταν τελειωμένος στον πολιτικό χώρο του Κέντρου. Είχε κατανοήσει ότι η μόνη του διέξοδος ήταν ο χώρος της Κεντροδεξιάς στον οποίο όμως ο Καραμανλής ήταν κυρίαρχος. Όσο ήταν πολιτικά ενεργός ο Καραμανλής τα περιθώρια που είχε ο Μητσοτάκης ήταν αυτά που είχαν και οι Αβέρωφ, Ράλλης, Παπαληγούρας, Στεφανόπουλος κ.λπ. δηλαδή τα περιθώρια που τους άφηνε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης, η ”ψυχή” της παράταξης. Όταν ο Καραμανλής έγινε Π.τ.Δ. άφησε το πεδίο ελεύθερο, ίσως κακώς, στις εσωτερικές ίντριγκες. Δεν ασχολήθηκε καθόλου με τις διαδικασίες διαδοχής του, δεν υπήρξε καμία οργανωμένη φράξια στο εσωτερικό της Ν.Δ. που είχε σαν στόχο τον Κ.Μ. και τις φιλοδοξίες του. Πάρα πολλά στοιχεία εντούτοις δείχνουν ότι αυτό συνέβη με σχέδιο και συνέπεια αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τα ”απομνημονεύματα” υπαγορεύθηκαν την περίοδο 2007-2014 με ρητή εντολή να δημοσιευθούν αυτολεξεί και μετά τον θάνατό του. Η εσωκομματική αναμέτρηση Μπακογιάννη-Σαμαρά το 2009 ίσως έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην τελική διαμόρφωσή τους αλλά και στην απόφαση αποδόμησης της ”ψυχής” της παράταξης.

Αντωνάκος Αντώνης

13–01-2025

[email protected]​

http://www.antonakos.edu.gr