Δημογραφικό και Ευρωπαϊκή Ένωση – Το πλήρες φάσμα του και τα ευρωπαϊκά αδιέξοδα

Μέρος Α΄

(*) του Εμμανουήλ Μπέζα

Ο πληθυσμός της Ε.Ε. προβλέπεται να αυξηθεί από 446,7 εκ. το 2022 σε 453,3 εκ. το 2026 (+1,5%), στη συνέχεια να μειωθεί σταδιακά σε 447,9 εκ. το 2050 και σε 419,5 εκ. το 2100, με συνολική μείωση κατά 27,3 εκ.(-6,1%) από το 2022 έως το 2100.

Κατά την περίοδο 2022 έως 2100, οι προβλέψεις της Eurostatυποδηλώνουν ότι θα υπάρξουν 291,3 εκ. γεννήσεις και 416,6 εκ. θάνατοι στην Ε.Ε., που ισοδυναμεί με καθαρή μείωση 125,3 εκ. ανθρώπων λόγω φυσικών αλλαγών στον πληθυσμό. Η σωρευτική καθαρή μετανάστευση προβλέπεται να συμβάλει σε αύξηση 98,1 εκ. ατόμων, με αποτέλεσμα τη συνολική μείωση κατά 27,3 εκ. στο συνολικό πληθυσμό της Ε.Ε.

Τα στατιστικά αυτά που είναι ήδη προβληματικά, με μία δεύτερη ανάγνωση γίνονται ακόμη χειρότερα.

Οι αριθμοί στο πλήρες φάσμα τους

–Διάμεση ηλικία

Η διάμεση ηλικία του πληθυσμού της Ε.Ε. προβλέπεται να αυξηθεί από 44,4 έτη το 2022 σε 50,2 έτη το 2100. Η αύξηση αυτή προβλέπεται τόσο για τους άνδρες όσο και τις γυναίκες.

–Πληθυσμός σε ηλικία εργασίας

Το μερίδιο του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (15-64 ετών) στοσυνολικό πληθυσμό της Ε.Ε. προβλέπεται να μειωθεί από 63,9% (285,5εκ.) στις αρχές του 2022 σε 54,4 % (228,1 εκ.) το 2100,αντιπροσωπεύοντας συνολική μείωση 57,4 εκ. ατόμων.

Ενώ το 2022 υπήρχε ακριβώς ένας ηλικιωμένος για κάθε τρία άτομα σε ηλικία εργασίας, το 2100 προβλέπεται ότι θα υπάρχουν σχεδόν δύο ηλικιωμένοι για τον ίδιο αριθμό ατόμων σε ηλικία εργασίας.

–Ο αμιγώς ευρωπαϊκός πληθυσμός

Εκτός από τις βασικές υποθέσεις, η Eurostat διατυπώνει επίσης πέντε εναλλακτικά σενάρια πληθυσμιακής αλλαγής για να δώσει πληροφορίες σχετικά με τον αντίκτυπο που έχει η αλλαγή των επί μέρους παραγόντων στον προβλεπόμενο πληθυσμό.

Στο σενάριο των μηδενικών καθαρών μεταναστευτικών ροών,προβλέπεται 33% μείωση του υφιστάμενου ευρωπαϊκού πληθυσμού, (φυσικά αυτός δεν είναι καθαρά αμιγώς αλλά συμβατικά). Στο σενάριο της μικρότερης κατά 33%, από την προβλεπόμενη, μετανάστευσης από χώρες εκτός της Ε.Ε., θα υπάρχει μείωση του συνολικού πληθυσμού κατά 20%.

Οι βασικές οικονομικές συνέπειες της «πραγματικής» μείωσης

Η Ευρώπη δεν χάνει απλά πληθυσμό, χάνει αμιγώς Ευρωπαϊκόπληθυσμό, γίνεται γηραιότερη και λιγότερο παραγωγική. Ο μικρότερος πληθυσμός είναι επικίνδυνος αλλά λιγότερο επικίνδυνος μπροστά στον μικρότερο παραγωγικό και γερασμένο πληθυσμό.

Το βασικότερο δημοσιονομικό ζήτημα που δημιουργείται αφορά τα συνταξιοδοτικά προγράμματα. Με την αναλογία ηλικιωμένων και ατόμων σε παραγωγική ηλικία να διαμορφώνεται, από 1 προς 3 σε 2 προς 3, οι κυβερνήσεις ψάχνουν πως θα καλύψουν τη διαφορά των επιπλέον συνταξιοδοτικών δαπανών. Ψάχνουν ποιος δηλαδή θα πληρώσει τις συντάξεις τη στιγμή που ο παραγωγικός πληθυσμός μειώνεται και ο μη παραγωγικός αυξάνεται (συνταξιούχοι). Περισσότεροι ηλικιωμένοι σημαίνει μεγαλύτερες δαπάνες για συνταξιοδοτικά προγράμματα και λιγότεροι νέοι σημαίνει λιγότερα έσοδα από τη φορολογία των παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Το πρόβλημα στην Ε.Ε. είναι ακόμα μεγαλύτερο σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του κόσμου που βιώνουν μείωση πληθυσμού, διότι η Ε.Ε. έχει ένα από τα πιο «βαριά» συνταξιοδοτικά προγράμματα παγκοσμίως. Βρίσκεται πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ (8,2% του Α.Ε.Π) ενώ οι 5 χώρες που σημειώνουν αρκετά μεγάλη διαφοροποίησημε τον ΟΟΣΑ (2019) είναι: Ιταλία 16% του ΑΕΠ, Ελλάδα 15,7%, Γαλλία 13,9%, Αυστρία 13,7% και Φινλανδία 13,5%. Από την άλλη οι χώρες του ΟΟΣΑ με τις μικρότερες συνταξιοδοτικές δαπάνες (2019) είναι: Χιλή 2,9% του ΑΕΠ, Μεξικό 3,1% του ΑΕΠ, Ισλανδία 3,3%, Ιρλανδία 3,4% και Νότια Κορέα 3,5%.

Έτσι, η μείωση πληθυσμού και συγκεκριμένα του παραγωγικού είναι ακόμη πιο επιβαρυντική για την περιοχή του κόσμου που στηρίζεται περισσότερο από τις άλλες στο κράτος, για την κάλυψη των συνταξιοδοτικών της αναγκών. Σε έρευνα της, η Katinka Barysch για τοΚέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης, το 2007, σε μια περίοδο που η εικόνα της πληθυσμιακής μείωσης δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη όσο είναι σήμερα, εκτίμησε ότι η ηλικία συνταξιοδότησης στην Ευρώπη θα πρέπει να αυξηθεί στα 77 έτη για να ισορροπήσουν τα δημοσιονομικά μεγέθη. Ακόμη χειρότερο γίνεται όταν συνυπολογίσουμε το γεγονός πως η Ε.Ε.είναι αρκετά κρατικοδίαιτη σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του κόσμου.

Σύμφωνα με το IMF, ο μέσος όρος της Ε.Ε. σε δημόσιες δαπάνες σε ποσοστό του ΑΕΠ είναι 39,41%, ενώ εάν αφαιρέσουμε τις 3 χώρες με τις μικρότερες δαπάνες ανεβαίνει πάνω από στο 40,45%. Για να καταλάβουμε τη διαφορά, οι ΗΠΑ βρίσκονται στο 36,26%, η Ινδία στο 28,62%, η Κίνα στο 33,4%, η Ρωσία στο 36%, η Ινδονησία στο 17,54%, η Αυστραλία στο 38,08% και η Ιαπωνία υψηλότερα στο 44,09%. Σε αντίθεση, οι 5 χώρες της Ε.Ε. με το υψηλότερο ποσοστό δημοσίων δαπανών επί του ΑΕΠ είναι κατά σειρά, η Γαλλία με 58,34%, η Ιταλία με 56,74%, το Βέλγιο με 53,55%, η Φινλανδία με 53,05%, η Αυστρία με 52,8% και μετά η Ελλάδα με 52,5%.

Μετανάστευση και αναπλήρωση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί πως οι αυξημένες μεταναστευτικές ροές είναι ο καλύτερος τρόπος για να καλυφθεί το κενό στις παραγωγικές ηλικίες. Άλλωστε, η μετανάστευση είναι εκείνη που σώζει την Ε.Ε. από την ολική πληθυσμιακή κατάρρευση.

Στο σενάριο μάλιστα της υψηλής μεταναστευτικής ροής από χώρες εκτός Ε.Ε., κατά 33% μεγαλύτερη από την αναμενόμενη, προβλέπεται αύξηση του «ευρωπαϊκού» πληθυσμού κατά 3% μέχρι το 2100. Όπως αναφέρει ο David Harsanyi στο βιβλίο του Eurotrash: Why America Must Reject the FailedIdeas of a Dying Continent, «Οι ελίτ της Ευρώπης υποστήριξαν ότι οι μετανάστες θα χρειάζονταν για να αντικαταστήσουν την έλλειψη οργανικής αύξησης του πληθυσμού λόγω της μείωσης των ποσοστών γεννήσεων... και θα κάλυπταν τις θέσεις χειρωνακτικής και ανειδίκευτης εργασίας που οι μορφωμένοι Ευρωπαίοι απλώς δεν έκαναν πια». Παρόλα αυτά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Υπάρχουν τρεις παρανοήσειςπου οδήγησαν στην κατάρρευση του μοντέλου της αναπλήρωσης:

-Στις 23 πιο προηγμένες οικονομίες, η απασχόληση στη βαριά βιομηχανία μειώθηκε από περίπου 28% του εργατικού δυναμικού το 1970 σε περίπου 18% το 1994.

–Στις 15 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι το 2004 (EU-15),η απασχόληση στη βαριά βιομηχανία βρισκόταν το 1970 σε ένα συγκριτικά υψηλό επίπεδο άνω του 30% του εργατικού δυναμικού αλλά μειώθηκε απότομα, σε μόλις 20% το 1994 και συνεχίζει να μειώνεται. Σε όλες τις χώρες της EU-15 η απασχόληση στη βαριά βιομηχανία σήμερα βρίσκεται κάτω από 20%. Στην πραγματικότητα, εκτός από τη Γερμανία και την Ιταλία, το ποσοστό είναι πάντα κάτω από 15%, και μάλιστα κάτω από το 10% στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σουηδία.

–Η ανάλυση των δεδομένων της Eurostat από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Εμπορίου έφερε στο φως σημαντική μείωση του εργατικού δυναμικού της Ε.Ε. στη βαριά βιομηχανία, με συνολικά 853.000 θέσεις εργασίας να έχουν χαθεί από το τρίτο τρίμηνο του 2019 μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2024. Αυτό σηματοδοτεί μια ανησυχητική τάση στον βιομηχανικό τομέα σε διάφορες χώρες της Ε.Ε.

-Η Forrester (Nasdaq: FORR) προβλέπει ότι το 34% των ευρωπαϊκών θέσεων εργασίας κινδυνεύει και 12 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα χαθούν λόγω της αυτοματοποίησης στις 5 μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης(Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο) έως το 2040.

Στη μεγαλύτερη βιομηχανική μηχανή της Ευρώπης, τη Γερμανία:

-Η βιομηχανική παραγωγή της Γερμανίας κορυφώθηκε το Νοέμβριο του 2017 και μέχρι το τέλος του περασμένου έτους είχε πέσει στο επίπεδο που παρατηρήθηκε τελευταία φορά το 2006, εκτός της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης και των ετών Covid-19. Ο βιομηχανικός της τομέας συρρικνώθηκε σχεδόν κατά 14% την 6ετία που έληξε το Δεκέμβριο του 2023.

Σύμφωνα με το Cedefop, τα 10 κορυφαία επαγγέλματα για μελλοντικές ανάγκες απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά την περίοδο 2022-2035 θα είναι κατά σειρά ζήτησης:

Eπαγγελματίες συνεργάτες γραφείου, επαγγελματίες εκπαιδευτικοί,επαγγελματίες υπάλληλοι γραφείου, πωλητές, εργαζόμενοι προσωπικής εξυπηρέτησης, ερευνητές και μηχανικοί, οδηγοί και χειριστές οχημάτων, επαγγελματίες υγείας, καθαριστές και βοηθοί, νομικοί και κοινωνικοί επαγγελματίες.

Από τα 10 αυτά επαγγέλματα, τα 5 απαιτούν επαγγελματική εξειδίκευση, ενώ τα 7 εντάσσονται στην κατηγορία του λευκού κολλάρου, με μόλις 3 από αυτά να εντάσσονται στο μπλε κολάρο, χωρίς να απαιτούν κάποια εξειδίκευση. Παρατηρώντας στο Statista το ποσοστό κενών θέσεωνεργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το τρίτο τρίμηνο του 2023 ανά κλάδο, διαπιστώνουμε την ίδια εικόνα εργασιακών αναγκών.

2) Οι μετανάστες έρχονται αλλά δε δουλεύουν

–Μελέτη του 2017 από τον Alex Nowrasteh του Ινστιτούτου Catoδιαπίστωσε ότι λιγότερο από το 20% των μουσουλμάνων στην Ευρώπη ηλικίας 16-74 ετών απασχολούνταν με πλήρη απασχόληση.

–Στη Βρετανία, το 53% του γενικού πληθυσμού ήταν πιθανό να κατέχει μια δουλειά, σε αντίθεση με το 38% των μουσουλμάνων.

–Σύμφωνα με το Συμβούλιο των Σομαλών, το 90% των Σομαλών στους Δήμους του Λονδίνου, Kensington και Chelsea, είναι πλέον άνεργοι.

Η ανεργία και η μη συμμετοχή στην αγορά των μη-ευρωπαίων είναι υψηλότερη κατά μήκος των δημογραφικών συνολικά:

Συμμετοχή στον εργασιακό τομέα

–Σε 15 από τις 25 χώρες της Ε.Ε. για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό το 2023 ήταν χαμηλότερα για τους πολίτες εκτός Ε.Ε. από ό,τι για τους υπηκόους της. Το μεγαλύτερο χάσμα ήταν στην Ουγγαρία, όπου το ποσοστό για τους πολίτες εκτός Ε.Ε. ήταν 20,5 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από ό,τι για τους υπηκόους.

Ανεργία

-Στις 18 χώρες της Ε.Ε. για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα αξιόπιστα στοιχεία, τα ποσοστά ανεργίας το 2023 ήταν υψηλότερα για τους μη ευρωπαίους πολίτες από ό,τι για τους υπηκόους της Ε.Ε. Τα μεγαλύτεραχάσματα σημειώθηκαν στη Σουηδία, το Βέλγιο και τη Φινλανδία, όπου τα ποσοστά ανεργίας για τους πολίτες εκτός Ε.Ε. ήταν, αντίστοιχα, 18,1, 11,3 και 11,2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από ό,τι για τους υπηκόους.

-Σε 11 από τις 12 χώρες της Ε.Ε. για τις οποίες υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, τα ποσοστά ανεργίας των νέων το 2023 ήταν υψηλότερα για τους πολίτες εκτός Ε.Ε. από ότι για τους υπηκόους. Το μεγαλύτερο χάσμα ήτανστην Αυστρία, όπου το ποσοστό ανεργίας για τους πολίτες εκτός Ε.Ε. ήταν 11,5 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από ότι για τους υπηκόους.

3) Το πρόβλημα της ενσωμάτωσης

Το πρόβλημα της ενσωμάτωσης είναι ταυτόχρονα φυσικό της μετανάστευσης αλλά αφύσικο στα ευρωπαϊκά επίπεδα καθώς όπως αναφέρει ξανά ο David Harsanyi στο βιβλίο του, σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, οι μετανάστες στην Ευρώπη δεν ενσωματώνονται στα ίδια επίπεδα. Έτσι, η έλλειψη ενσωμάτωσης δεν είναι αίτιο για μηδενιστικές θεωρήσεις για τη μετανάστευση αλλά τα επίπεδα έλλειψης ενσωμάτωσης στην Ευρώπη είναι η αιτία για την αμφισβήτηση του συστήματος μετανάστευσης της Ε.Ε. Τα στοιχεία σύγκρισης είναι ενδεικτικά.

-Εργασία

Σύμφωνα με το BLS συνολικά στις ΗΠΑ το 2023, το ποσοστό συμμετοχής στην εργασία ατόμων που γεννήθηκαν στο εξωτερικό ήταν μεγαλύτερο από των γηγενών και η ανεργία στα ίδια επίπεδα. Στην Ε.Ε., σύμφωνα με την Eurostat, συμβαίνει το αντίθετο, όπως είδαμε και παραπάνω.

–Εισόδημα, κατοικία και φτώχεια

–Στις ΗΠΑ οι Αμερικανοί πολίτες έχουν περίπου 10% περισσότερες πιθανότητες να κατέχουν το σπίτι τους (2023) σε σχέση με τους μετανάστες. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ε.Ε. το 2023, το ποσοστό ιδιοκτησίας κατοικίας μεταξύ των υπηκόων ήταν τρεις φορές υψηλότερο από αυτό των πολιτών τρίτων χωρών.

Σύμφωνα με το Migration Policy Institute:

-Για το 2022, το διάμεσο εισόδημα των νοικοκυριών μεταναστών ήταν περίπου 75.000 δολάρια, ενώ το διάμεσο εισόδημα των νοικοκυριών που γεννήθηκαν στις ΗΠΑ ήταν περίπου 74.600 δολάρια.

-Το ποσοστό φτώχειας για τους μετανάστες ήταν στο 14% και για τους γεννημένους στις ΗΠΑ περίπου στο 12%.

–Στην Ευρώπη, σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, βλέπουμε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση, όπου το διάμεσο εισόδημα των νοικοκυριών των μεταναστών ήταν περίπου το 90% ενώ του διάμεσου εισοδήματος των νοικοκυριών των γεννημένων Ευρωπαίων.

–Ενώ το ποσοστό φτώχειας για τους μετανάστες ήταν διπλάσιο από εκείνο των Ευρωπαίων.

Το ίδιο μοτίβο παρατηρούμε και στην εκπαίδευση.

Επιπλέον, σύμφωνα με τον David Harsanyi:

–Στις ΗΠΑ, οι παράνομοι μετανάστες έχουν μόνο τις μισές πιθανότητες να συλληφθούν σε σχέση με τον μέσο Αμερικανό και η ισλαμική τρομοκρατία είναι ένα σπάνιο φαινόμενο στις ΗΠΑ ενώ εμφανίζεται σχεδόν μηνιαίαστην Ευρώπη.

Την ίδια στιγμή, οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι επιβεβαιώνουν πως η κατάσταση με τη μετανάστευση δεν είναι καλή:

–Μια δημοσκόπηση του YouGov το 2019 βρήκε ότι μόνο το 3% των ερωτηθέντων στη Δυτική Ευρώπη πίστευε ότι «όλα είναι καλά» στο μέτωπο της μετανάστευσης.

-Μία άλλη από το Pew Research Center το ίδιο έτος, διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία των Ευρωπαίων πιστεύει πλέον ότι οι μετανάστες επέβαλαν ένα βάρος και όχι ένα όφελος στις χώρες τους.

Το μοντέλο ενσωμάτωσης της Ε.Ε. έχει αποτύχει, παρασύροντας ολόκληρη τη μεταναστευτική πολιτική. Όπως σημειώνει ο DavidHarsanyi:

Μόλις άνοιξαν τις πόρτες, το πιο βαθύ λάθος της Ευρώπης ήταν η επιλογή μιας πολυπολιτισμικής προσέγγισης στη μετανάστευση αντί της melting pot(χωνευτήρι) αμερικανικής προσέγγισης. Με βάση αυτή την προσέγγιση απαιτείται κοινωνική ένταξη η οποία βασίζεται στην ιδέα ότι ο γηγενής ή ο τοπικός πολιτισμός μπορεί να συμπληρωθεί από έναν ενοποιητικό πολιτισμό. Σε αντίθεση με τις τακτικές εγκλιματισμού του δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα, η κοινωνική ένταξη δεν απαιτεί την «καταστολή» της κουλτούρας του ίδιου του μετανάστη. Αντίθετα, χρησιμοποιεί μια σειρά από κίνητρα για να ενθαρρύνει τους μετανάστες να προσαρμοστούν στους κώδικες, τη γλώσσα και τα έθιμα της νέας χώρας τους. Η μετανάστευση είναι πολύ συχνά μια θετική δύναμη στην κοινωνία, και σίγουρα ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, χωρίς ολοκληρωμένη ένταξη και υψηλά επίπεδα κοινής ταυτότητας του κοινωνικού κεφαλαίου, αξιών, εμπιστοσύνης, συνεργασίας και αμοιβαιότητας – υπόσχεται να είναι αποσταθεροποιητική… Η ανταλλαγή των δυτικών αρχών για την «κενή οικουμενικότητα» διαβρώνει την ευρωπαϊκή σκέψη για τριάντα χρόνια και η αποτυχία αφομοίωσης των μεταναστευτικών πληθυσμών είναι απλώς μία από τις συνέπειές της.

Συμπέρασμα για την Ε.Ε.

Η Ευρώπη στηρίζει την πληθυσμιακή της αυτοσυντήρηση στημετανάστευση, με τον ευρωπαϊκό πληθυσμό να καταρρέει. Παρόλα αυτά, για τα φθηνά μεταναστευτικά εργατικά χέρια δεν υπάρχουν πλέον χειρωνακτικές μαζικές δουλειές, ενώ σε συνδυασμό με την μη ενσωμάτωση και πολλές φορές την απάθεια τους, η ανεργία στις μεταναστευτικές τάξεις δείχνει συνολικά πως η αναπλήρωση αποτυγχάνει ακόμα και αν αποτρέπει την ολική πληθυσμιακή κατάρρευση και παρέχει βραχυπρόθεσμη οικονομική «συντήρηση».

Αφού διαπιστώσαμε πως το ευρωπαϊκό μοντέλο μετανάστευσης έχει αποτύχει και η πληθυσμιακή κατάρρευση είναι πολύ πιο σοβαρή απ’ ότι θεωρούμε, θα εξετάσουμε στο Μέρος Β΄ την κατάσταση στην Ελλάδα,προτείνοντας παράλληλα και ορισμένες λύσεις. Το πολιτικό συμπέρασμα πάντως που εξάγεται είναι πως η Ευρώπη θα πρέπει να αναθεωρήσειπλήρως την τωρινή μεταναστευτικής της πολιτική.

(*) Ο Εμμανουήλ Μπέζας είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Μηχανικών Ορυκτών Πόρων της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και αρθρογραφεί για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα και ειδικότερα για θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.