Θαλάσσιες Λεκάνες της Ευρώπης και η Σημασία του Θαλάσσιου Χωρικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έχει αναγνωρίσει την αυξανόμενη σημασία των θαλάσσιων πόρων και την ανάγκη ολοκληρωμένης διαχείρισης των θαλάσσιων περιοχών, εισάγοντας τον Θαλάσσιο Χωρικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ) ή το Maritime Spatial Plan (MSP).
Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα (όπως και η Κροατία) δεν έχει ακόμη υιοθετήσει Maritime Spatial Plan (Θαλάσσιο Χωρικό Σχεδιασμό). Ο ΘΧΣ αποτελεί ένα εργαλείο που συμβάλλει στην αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζήτησης για θαλάσσιους χώρους, τόσο από παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η ναυτιλία και η αλιεία όσο και από νέες χρήσεις, όπως η ανανεώσιμη ενέργεια και οι υποθαλάσσιες επικοινωνίες. Παράλληλα, προάγει τη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και την αειφόρο ανάπτυξη.
Ο Ρόλος και τα Οφέλη του ΘΧΣ
Ο ΘΧΣ προσφέρει μία μετάβαση από τον παραδοσιακό μονοτομεακό σχεδιασμό σε μία ολοκληρωμένη προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη ποικίλους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η ενοποίηση τομέων και η χωρική κατανομή δραστηριοτήτων, επιτρέποντας την ταυτόχρονη αξιοποίηση και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Η Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου
Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί έναν από τους πιο πολύπλοκους και στρατηγικούς θαλάσσιους χώρους της Ευρώπης. Περιλαμβάνει το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου, με κύριες θαλάσσιες περιοχές την Αδριατική Θάλασσα, το Ιόνιο Πέλαγος, το Αιγαίο Πέλαγος και την Θάλασσα του Λεβάντε. Οι γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής την καθιστούν μοναδική:
- Αδριατική Θάλασσα : Ενώνει την Ιταλία με τη Βαλκανική χερσόνησο. Χαρακτηρίζεται από σημαντική ναυτιλιακή δραστηριότητα και τουριστική ανάπτυξη.
- Ιόνιο Πέλαγος : Φιλοξενεί το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου. Αποτελεί κρίσιμη περιοχή για τη ναυσιπλοΐα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
- Αιγαίο Πέλαγος : Το Αιγαίο Πέλαγος περιέχει περισσότερα από 700 νησιά και βραχονησίδες σχηματίζοντας ένα μεγάλο αρχιπέλαγος, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην τουριστική και εμπορική δραστηριότητα.
- Θάλασσα του Λεβάντε : Γεωγραφικά συνδέει Ευρώπη, Ασία και Αφρική, με ιδιαίτερη σημασία για την ενέργεια και την ασφάλεια. Συνορεύει με την Τουρκία στα βόρεια, με τη Συρία, τον Λίβανο, το Ισραήλ και τη Λωρίδα της Γάζας στα ανατολικά, την Αίγυπτο και τη Λιβύη στα νότια και το Αιγαίο Πέλαγος στα βορειοδυτικά. Τα δυτικά συνορεύουν με την ανοιχτή Μεσόγειο (ονομάζεται επίσης Λιβυκό Πέλαγος) και ορίζεται ως μια γραμμή από το ακρωτήριο Ra’s al-Hilal στη Λιβύη μέχρι το νησί Γαύδος, νότια της Κρήτης.
Η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου συνορεύει τόσο με χώρες-μέλη της Ε.Ε., όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, όσο και με τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, η Συρία και η Αίγυπτος. Αυτό δημιουργεί προκλήσεις αλλά και ευρωπαϊκή συνεργασία, ιδίως σε ζητήματα θαλάσσιας ασφάλειας, εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, διαχείριση μεταναστευτικών ροών και προστασίας του περιβάλλοντος.
Ζητήματα και Προκλήσεις
Οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου μοιράζονται κοινές προκλήσεις που επηρεάζουν τον σχεδιασμό και τη διαχείριση της περιοχής:
- Εκμετάλλευση Υποθαλάσσιων Πόρων : Η Ανατολική Μεσόγειος διαθέτει σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου, γεγονός που έχει οδηγήσει σε διαμάχες για την οριοθέτηση Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ).
- Περιβαλλοντική Διαχείριση : Η προστασία των οικοσυστημάτων είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα του τουρισμού και της αλιείας.
- Θαλάσσια Ασφάλεια : Η μεταναστευτική κρίση απαιτεί συνεργασία για την ενίσχυση της επιτήρησης και την αντιμετώπιση ανθρωπιστικών προκλήσεων.
Ο Ρόλος της Ελλάδας και της Κύπρου
Η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν βασικούς πυλώνες της στρατηγικής της Ε.Ε. στην Ανατολική Μεσόγειο. Με τη σωστή εφαρμογή του ΘΧΣ της ΕΕ:
- Η ελληνική ΑΟΖ επιβεβαιώνεται, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων.
- Τα χωρικά ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια αναγνωρίζονται, ενισχύοντας τη δυνατότητα ελέγχου των θαλάσσιων ζωνών.
- Η Γαύδος και το Αιγαίο Αρχιπέλαγος αναδεικνύονται ως κομβικά σημεία, υπογραμμίζοντας τη γεωπολιτική σημασία της περιοχής.
- Η σύνδεση της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ ενισχύει την περιφερειακή συνεργασία, προωθώντας κοινά έργα ενεργειακής υποδομής.
Συμπεράσματα
Ο Θαλάσσιος Χωρικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) αναδεικνύεται ως κρίσιμο εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Ανατολικής Μεσογείου. Η ενοποίηση περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων προσφέρει τη δυνατότητα ορθολογικής διαχείρισης των θαλάσσιων περιοχών, μειώνοντας τις συγκρούσεις και προάγοντας την περιφερειακή συνεργασία. Παράλληλα, ο ΘΧΣ αποτελεί ένα ισχυρό πλαίσιο που ενισχύει τη θέση της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή μέσω της διασυνοριακής συνεργασίας και της διατήρησης των φυσικών πόρων.
Για την Ελλάδα και την Κύπρο, ο ΘΧΣ είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς:
Επιβεβαιώνονται οι εθνικές θέσεις για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) , οι οποίες συνάδουν με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (Σύμβαση του Montego Bay).
Κατοχυρώνονται τα χωρικά ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια , όπως προβλέπεται από το ίδιο νομικό πλαίσιο, ενισχύοντας την κυριαρχία και την ασφάλεια των θαλάσσιων περιοχών.
Η σύνδεση της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ επιβεβαιώνει τη συνεκτικότητα της ελληνικής και κυπριακής στρατηγικής για την αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων.
Οι αρχές του Δικαίου της Θάλασσας, που υποστηρίζουν τη δίκαιη και ειρηνική επίλυση των διαφορετικών, προσφέρουν στη χώρα μας τη νομική βάση για τη διασφάλιση των εθνικών μας συμφερόντων.
Με την άμεση υποβολή του ελληνικού ΘΧΣ (που εκκρεμεί) , οι εθνικές θέσεις όχι μόνο προστατεύονται αλλά και ενισχύονται από την ΕΕ με τις προβλέψεις της, θέτοντας τις βάσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη σταθερότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Τονίζεται ότι στην διαδικασία αυτή δεν εμπλέκεται η Τουρκία μιας και είναι εκτός ΕΕ και δεν έχει λόγο στην διαδικασία καθορισμού του Ευρωπαϊκού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, ο οποίος στηρίζει όπως προαναφέρθηκε πλήρως τις ελληνικές θέσεις.