Τα ερωτήματα δεν αφορούν μόνο τη δυτική κοινότητα αλλά και το εσωτερικό της Τουρκίας, καθώς ο τουρκικός λαός είναι προσανατολισμένος εδώ και δεκαετίες προς την Ευρώπη και γενικότερα προς τη Δύση, πέρα από τις δοσοληψίες με τη Ρωσία και τις ασιατικές χώρες.
Η αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στις BRICS αποτελεί ένδειξη ότι η χώρα απομακρύνεται από την ΕΕ ή απλώς ένας τρόπος να ασκηθεί πίεση στην ΕΕ; Οι συνομιλητές της Deutsche Welle λένε ότι μπορεί να είναι και τα δύο.
Η Τουρκία αποφάσισε να υποβάλει επίσημα αίτηση για να ενταχθεί στους BRICS, μια ομάδα ταχέως αναπτυσσόμενων χωρών που αρχικά αποτελούνταν από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική – αλλά κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από τη Μόσχα και το Πεκίνο.
Ο Ομέρ Τσελίκ, εκπρόσωπος του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επιβεβαίωσε ότι η Άγκυρα είχε υποβάλει το αίτημα και είπε ότι το αίτημα είναι πλέον «σε εκκρεμότητα».
«Ο πρόεδρός μας έχει ήδη πει πολλές φορές ότι θέλουμε να γίνουμε μέλος των BRICS», δήλωσε ο Τσελίκ στις αρχές Σεπτεμβρίου. «Το αίτημά μας σε αυτό το θέμα είναι σαφές και η διαδικασία πραγματοποιείται σε αυτά τα πλαίσια».
Υποστήριξη από τη Μόσχα
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν χαιρέτισε τις προσπάθειες της Άγκυρας, σύμφωνα με τουρκικά ΜΜΕ. Είπε ότι θα υποστηρίξει πλήρως την ένταξη της Τουρκίας.
Εάν η Τουρκία γίνει μέλος των BRICS, μιας ομάδας που συχνά περιγράφεται ως αντίβαρο στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία της Δύσης, θα μπορούσε να απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από την Ευρωπαϊκή Ένωση – και επομένως από τα οφέλη αυτής της ενιαίας αγοράς των 27 μελών.
Τι περιμένει η ΕΕ από τις υποψήφιες χώρες;
Η Τουρκία έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τις δικές της διεθνείς εταιρικές σχέσεις, αλλά η ΕΕ αναμένει από την υποψήφια χώρα να υποστηρίξει τις αξίες της ΕΕ, δήλωσε ο Πέτερ Στάνο, εκπρόσωπος της διπλωματικής υπηρεσίας της ΕΕ.
«Αναμένουμε από όλες τις υποψήφιες χώρες να υποστηρίξουν σταθερά και απερίφραστα τις αξίες της ΕΕ, να σεβαστούν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις σχετικές εμπορικές συμφωνίες και να συμμορφωθούν με την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας», δήλωσε ο Στάνο στη DW.
«Πρόκειται για σημαντικά σήματα κοινών αξιών και συμφερόντων, δηλαδή του στρατηγικού προσανατολισμού των χωρών», πρόσθεσε.
Δύσκολη η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ
Ορισμένοι θεωρούν την επιθυμία της Τουρκίας να ενταχθεί στους BRICS ως αντίδραση σε δεκαετίες έλλειψης προόδου στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις στην ΕΕ.
Στην περσινή έκθεση προόδου, οι Ευρωπαίοι βουλευτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «το ποσοστό συμμόρφωσης της Τουρκίας με την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ έχει πέσει στο ιστορικό χαμηλό του 7%, μακράν το χαμηλότερο ποσοστό όλων των υποψηφίων χωρών».
Ο Νάχο Σάντσεθ Αμόρ, μέλος των Ισπανών Σοσιαλδημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, επισημαίνει ότι η πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ οδηγεί μέσω μεταρρυθμίσεων.
«Πρόσφατα, είδαμε ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον της τουρκικής κυβέρνησης για την αναβίωση της ενταξιακής διαδικασίας στην ΕΕ», είχε πει.
«Δεν θα γίνει με βάση γεωπολιτικές διαπραγματεύσεις, αλλά μόνο όταν οι τουρκικές αρχές δείξουν πραγματικό ενδιαφέρον να σταματήσουν τη συνεχή παρακμή των βασικών ελευθεριών και του κράτους δικαίου στη χώρα», δήλωσε ο Σάντσεθ Αμόρ.
Μακριά από τα ευρωπαϊκά στάνταρ
Η ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας ξεκίνησε το 2005, αλλά σταμάτησε το 2018 λόγω πολλών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένων των ανησυχιών της ΕΕ για περιορισμούς στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, του εκτελεστικού ελέγχου του δικαστικού σώματος και της έλλειψης πολιτικής εποπτείας των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας.
Ένα σημάδι απογοήτευσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Ο Οζκούρ Ουνλουχισαρατσικλί, Τούρκος εμπειρογνώμονας στο German Marshall Fund, πιστεύει ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας για ένταξη στις BRICS είναι ένδειξη της απογοήτευσής της από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Τουρκία δεν είναι μόνο απογοητευμένη με την ΕΕ για την καθυστέρηση της ενταξιακής διαδικασίας, αλλά και για το ότι δεν προχωρά στον εκσυγχρονισμό των τελωνείων ή στην εμπορική συμφωνία, ούτε στον οδικό χάρτη απελευθέρωσης των θεωρήσεων, που θα επέτρεπε στους Τούρκους πολίτες να ταξιδεύουν χωρίς βίζα χωρών.
Διπλασιάστηκε ο όμιλος BRICS
Ο όμιλος BRICS έχει διπλασιαστεί σε μέγεθος από τότε που ιδρύθηκε πριν από 15 χρόνια. Η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έγιναν μέλη και η ομάδα έλαβε αιτήσεις από σχεδόν 20 άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας.
Τα μέλη δεν επιδιώκουν να διαμορφώσουν κοινή πολιτική ασφάλειας ή εξωτερικής πολιτικής. Αντίθετα, οι χώρες BRICS στοχεύουν να συνεργαστούν για την εμπορική και οικονομική επέκταση και να δημιουργήσουν αυτό που θεωρούν ως πολιτικό αντίβαρο στους διεθνείς θεσμούς που κυριαρχούνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ.
Πίεση προς τη Δύση;
Ορισμένοι Τούρκοι ειδικοί εκτιμούν ότι οι προσπάθειες του Ερντογάν να ενταχθεί στους BRICS είναι στην πραγματικότητα μια επιθυμία να αποκτήσει μόχλευση για να βοηθήσει τις προσπάθειες της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ.
Η Ασλί Αϊντιντασμπάς, συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings που εδρεύει στην Ουάσιγκτον και ειδικεύεται στην Τουρκία, λέει ότι η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ «βρίσκεται σε κώμα εδώ και πολύ καιρό» και οι Τούρκοι πολιτικοί είτε προσπαθούν να την αναβιώσουν είτε πιστεύουν ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν σε μια προσχώρηση στους BRICS.
«Οι Ευρωπαίοι έχουν ουσιαστικά παγώσει την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας και, ενώ τα Βαλκάνια προχωρούν, ετοιμάζονται να διώξουν εντελώς την Τουρκία από το πρόγραμμα διεύρυνσης», δήλωσε η Αϊντιντασμπάς στη DW.
«Δεν νομίζω ότι οι Τούρκοι λήπτες αποφάσεων βλέπουν ότι οι BRICS μειώνουν τη σημασία της Τουρκίας, αλλά την αυξάνουν κάνοντας τη Δύση να ζηλεύει και δίνοντας στην Τουρκία περισσότερες ευκαιρίες να τραβήξει την προσοχή της».
Ο Οζκούρ Ουνλουχισαρατσικλί πιστεύει, ωστόσο, ότι αυτή η στρατηγική θα μπορούσε να αποτύχει, επειδή η είσοδος της Τουρκίας στα BRICS θα μπορούσε να κάνει τις χώρες της ΕΕ να γίνουν καχύποπτες για την Άγκυρα.
«Αν η Τουρκία γινόταν μέλος των BRICS, η αξιοπιστία ή η αξιοπιστία της εντός της διατλαντικής συμμαχίας θα μειωνόταν περαιτέρω», λέει.
Ένας αναντικατάστατος, αλλά αναξιόπιστος σύμμαχος
Οι κινήσεις εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της Τουρκίας έχουν ήδη αμαυρώσει την εικόνα της χώρας στις δυτικές πρωτεύουσες.
Η Τουρκία αρνήθηκε να στηρίξει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και αντ’ αυτού έγινε ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού αργού πετρελαίου. Η Τουρκία υποστηρίζει επίσης τη Χαμάς, την μαχητική παλαιστινιακή ομάδα που πραγματοποίησε τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και από τις ΗΠΑ, τη Γερμανία και πολλές άλλες χώρες.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ εξοργίστηκαν επίσης από την αγορά αντιαεροπορικών συστημάτων S400 από την Τουρκία από τη Ρωσία το 2017. Υπήρξαν επίσης εντάσεις το 2022, όταν η Τουρκία εμπόδισε την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ για δύο χρόνια, πριν αποσύρει την αντίθεσή της φέτος.
Ωστόσο, η θέση της Τουρκίας μεταξύ Δύσης και Ανατολής την καθιστά στρατηγικής σημασίας χώρα για τις αποστολές του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην περιοχή. Επιπλέον, το 2016, η Άγκυρα υπέγραψε συμφωνία που ζητήθηκε από την ΕΕ, η οποία επιτρέπει την επιστροφή ορισμένων παράτυπων μεταναστών που φτάνουν στην ΕΕ από την Τουρκία.
Παρά τον σημαντικό ρόλο της Τουρκίας, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η δυσπιστία μεταξύ της Άγκυρας και των συμμάχων της μειώνεται.
Μια μελέτη του German Marshall Fund σχετικά με τις σχέσεις της Τουρκίας με τους δυτικούς συμμάχους της αναφέρει ότι «η Τουρκία είναι το λιγότερο αξιόπιστο έθνος εταίρος, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες σε κάθε χώρα που συμμετείχε στην έρευνα. Την ίδια στιγμή, όσοι ερωτήθηκαν στην Τουρκία αξιολογούν τους συμμάχους ως τους λιγότερο αξιόπιστους».
Ωστόσο, Τούρκοι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι λογικό να εξισορροπηθεί η εξωτερική πολιτική της χώρας, η οποία εκτείνεται τόσο στα δυτικά όσο και στα ανατολικά.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι σχέσεις με την ΕΕ είναι απείρως πιο σημαντικές, αλλά ο Ερντογάν πιστεύει πραγματικά ότι μπορεί να παίξει εναντίον της Δύσης σε βάρος των μη δυτικών εθνών», προειδοποιεί η Ασλί Αϊντιντασμπάς.
—
Αποκλειστικά στο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ