Σε μικρή απόσταση από τη Διώρυγα της Κορίνθου, το μεγαλύτερο τεχνικό έργο στη χώρα μας τον 19ο αιώνα, συναντάμε έναν τόπο που έχει μία ένδοξη ιστορία, δεδομένου ότι εκεί ετελούντο οι δεύτεροι πιο σημαντικοί αθλητικοί αγώνες όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον αρχαίο κόσμο, τα Ίσθμια.
Βρίσκεται στο σημείο που ενώνεται η Πελοπόννησος με τη Στερεά Ελλάδα. Σπουδαίες είναι οι ανακαλύψεις που έγιναν το 1952 από τον καθηγητή αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Σικάγου Όσκαρ Μπρόνηρ, υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών Αθήνας.
Η ευρύτερη περιοχή της Ισθμίας πιθανολογείται ότι κατοικήθηκε από το 5.000-6.000 π.Χ. Στην Ισθμία χώρα, στην περιοχή Κυρά Βρύσης, εκεί όπου σήμερα είναι ο αρχαιολογικός χώρος, σύμφωνα με ενδείξεις έχουμε ανθρώπινη δραστηριότητα από το 1.300π.Χ. περίπου.
Τον 12ο π.Χ. αι. άρχισε να κατοικείται συστηματικά από Ίωνες. Είναι συνδεδεμένη με τον θρύλο του Μελικέρτη – Παλαίμονα γιό της Ινούς και του βασιλιά Αθάμαντα, που πνίγηκε στο Σαρωνικό Κόλπο και μεταφέρθηκε με δελφίνι στη στεριά.
Ο θείος του Σίσυφος βασιλιάς της Κορίνθου, τον έθαψε με τιμές και καθιέρωσε προς τιμήν του αγώνες προοδρόμους των Ισθμίων. Με την πληρέστερη μορφή τους χρονολογούνται από το 582π.Χ., ετελούντο κάθε δύο χρόνια και στους νικητές απονείμετο στεφάνι πεύκου και αργότερα αγριοσέλινου. Οι αγώνες ήταν υπό την εποπτεία της Κορίνθου έως την κατάληψη και καταστροφή της από Ρωμαϊκά στρατεύματα του Λεύκιου Μόμμιου το 146π.Χ., όποτε η διοργάνωση πέρασε στη Σικυώνα για τα χρόνια έως το 46π.Χ.
Το 67μ.Χ. συμμετείχε και ο ίδιος ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρων. Ετελούντο έως τα τέλη του 3ου μ.Χ. αι.
Η Ισθμία λόγω και της επίκαιρης γεωγραφικής της θέσης αποτέλεσε τόπο συνεδρίων – συναθροίσεων:
481 και 480π.Χ για την αντιμετώπιση των Περσών
337π.Χ. ο Φίλλιπος Β’ ανακηρύσσεται αρχιστράτηγος των Ελλήνων.
336π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος ανακηρύσσεται αρχιστράτηγος όλων των Ελλήνων.
302π.Χ. ο Δημήτριος Πολιορκητής αναγορεύεται ηγεμόνας της Ελλάδας.
Το 196 π.Χ. ο Ρωμαίος ηγεμόνας Τίτος Κόϊντος Φλαμινίνος ανακηρύσσει κατά τη διάρκεια των Ισθμίων αγώνων το αυτοδιοίκητο και ελεύθερο των Κορινθίων, Φωκίων, Λοκρών, Ευβοέων, Μαγνησίων, Θεσσαλών, Περαιβών, ενώ η Κορινθία γίνεται έδρα της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο συγκεντρώνονται:
Ναός Ποσειδώνα
Ο πρώτος κτίστηκε μεταξύ 690-650 π.Χ. Μεγάλη πυρκαγιά τον κατέστρεψε περίπου το 450π.Χ.και αμέσως στη θέση του κτίστηκε μεγαλύτερος δωρικού τύπου. Μια δεύτερη πυρκαγιά το 390π.Χ. κατέστρεψε μεγάλο μέρος του για να ανοικοδομηθεί στον ίδιο ρυθμό. Μετά την εισβολή των Ρωμαίων υπέστη ζημιές το 148π.Χ. για να ανακατασκευασθεί και εξωραϊσθεί στα τέλη του 1ου μ.Χ. αι. Η λειτουργία του σταματά με την επιδρομή των Βησιγότθων του Αλάριχου τον 4ομ.Χ. αι.
Στάδιο
Κατασκευάζεται αρχικά γύρω στο 550π.Χ. Τον 3ο π.Χ. αι. γίνεται το νέο στάδιο όπου ετελούντο τα Ίσθμια. Έχει διασωθεί ένα σπουδαίο σύστημα άφεξης αθλητών η ύσπληξ.
Παλαιμόνιο
Τόπος λατρείας του μικρού Παλαίμωνα, ο οποίος θεωρείτο και προστάτης των ναυτικών. Προς τιμήν του , θυσιάζονταν ταύροι. Η πρώτη φάση της κατασκευής γίνεται στα χρόνια του Νέρωνα (μέσα 1ου μ.Χ.αι), ενώ η πέμπτη και τελευταία επί Αντωνίνων το 161-169μ.Χ., συνδέεται δε με μια δίοδο που οδηγεί στον «πιθανό τάφο» του Παλαίμονα.
Θέατρο
Βρίσκεται βορειοανατολικά του ναού Ποσειδώνα. Κτίστηκε περίπου το 400π.Χ. για να ικανοποιεί τα μουσικά αγωνίσματα των Ισθμίων.
Ρωμαϊκά λουτρά
Κατασκευάστηκαν μεταξύ 150-160 μ.Χ. πιθανόν από τον Ηρώδη Αττικό. Το μωσαϊκό τους είναι παρόμοιο με αυτά στην Όστια και Πομπηία. Στο κεντρικό τμήμα υπάρχουν δύο παραστάσεις που απεικονίζουν τον «θαλασσινό θίασο», πομπή θαλάσσιων όντων που σχετίζεται με τη λατρεία του Διονύσου. Παρατηρούμε ιδιαίτερα το χταπόδι με τα 7 πλοκάμια και τα καβούρια. Σε άλλο ασπρόμαυρο ψηφιδωτό απεικονίζεται μάλλον Νηρηίδα που ιππεύει έναν Τρίτωνα και περιβάλλεται από διάφορα θαλάσσια όντα. Κάτω από το δάπεδο του Ρωμαϊκού λουτρού βρίσκονται ίχνη λουτρού Ελληνικής κλασσικής περιόδου.
Σπήλαια
Είναι δύο «βορειοανατολικό» και «θεάτρου». Κατασκευάστηκαν περί τα τέλη του 5ου π.Χ. αι. και εξυπηρετούσαν τα λατρευτικά δείπνα.
Δυτικό υδραγωγείο
Βρίσκεται δυτικά του ναού του Ποσειδώνα. Σώζονται δεξαμενή – συλλεκτήρας και αγωγός νερού.
Κυκλικό φρέαρ
Κατασκευάστηκε περί τα τέλη του 6ου π.Χ. αι. για να ικανοποιεί τις ανάγκες του ναού Ποσειδώνα.
Εντός του αρχαιολογικού χώρου λειτουργεί από το 1978 Μουσείο, όπου παρατηρούμε:
Μαρμάρινο αρχαϊκό περιρραντήριο
Υπήρχε από τα τέλη του 7ου π.Χ. αι. στο ναό (πρώτο) Ποσειδώνα.
Υαλοθετήματα Κεχρεών
Έφθασαν συσκευασμένα ανά δύο σε πλοίο προερχόμενο από την Αλεξάνδρεια και βρέθηκαν βυθισμένα στην περιοχή. Είναι έγχρωμα σε τύπο που μοιάζει με σημερινά βιτρώ.
Αυτοκρατορικό άγαλμα στο τύπο του Δία (μέσα 2ου π.Χ.αι.) Επινίκια στήλη με πορτραίτο του Κορίνθιου μουσικού Λεύκιου Κορνήλιου (150μ.Χ.) Εμπορικούς αμφορείς από Ίσθμια, Ράχη, Κεχριές, Βυζαντινό οχυρό. Λατρευτικά και οπλικά αναθήματα.
Οι αρχαίοι Κορίνθιοι επί εποχής Περίανδρου, περίπου τον 6οπ.Χ. αι. κατασκεύασαν τον Δίολκο, μήκους περί τα 7,5χλμ. Ήταν ένας λιθόστρωτος δρόμος με αυλάκια που συνέδεε την Ποσειδωνία με την Σχοινούντα. Τα πλοία τοποθετούνταν σε τροχοφόρο όχημα, τον ολκό και έτσι μεταφέρονταν από την μία πλευρά στην άλλη.
Τμήματα του Δίολκου φαίνονται σήμερα αρκετά καλά στην πλευρά της Ποσειδωνίας. Περίπλους της Διώρυγας μπορεί να γίνει με τουριστικά πλοιάρια.
Σε διάφορες τοποθεσίες της περιοχής υπάρχουν τμήματα του Εξαμιλίου τείχους. Κτίστηκε στις αρχές του 5ου μ.Χ. αι. Ανακατασκευάστηκε από Ιουστινιανό (527-565 μ.Χ.), Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο (1415). Κωνσταντίνο Παλαιολόγο (1443) .
Πηγή: protothema