γράφει η Φανούλα Αργυρού*
Η έρευνα μου για το θέμα αυτό πρωτο-δημοσιεύθηκε στην «Σημερινή» Παρασκευή 15 Αυγούστου 2008 και έκτοτε αναδημοσιεύθηκε διαχρονικά ως επίσης η γράφουσα την κάλυψε στο Ράδιο Πρώτο, Πρώτη Εκπομπή Λάζαρου Μαύρου/Μάριου Πούλλαδου 12.6.2013.
Την ανα- δημοσιεύουμε και σήμερα συντομευμένη. Να μην ξεχνιούνται τα τουρκικά εγκλήματα και η βρετανική πολιτική…
Στις 12 Ιουνίου 1958 οι Τούρκοι έσφαξαν 8 Κοντεμενιώτες και τραυμάτισαν πολλούς άλλους. Οι Άγγλοι αποικιοκράτες συνεργάστηκαν με τους Τούρκους και ουσιαστικά οδήγησαν τους δύσμοιρους ΄Ελληνες του Κοντεμένου στην σίγουρη σφαγή στο Κιόνελι.
Αναγκαστικά ο κυβερνήτης Σερ Χιου Φουτ, διέταξε έρευνα, το πόρισμα της οποίας, δεσμεύθηκε να δώσει στην δημοσιότητα. Ας δούμε τι ακριβώς συνέβη στα παρασκήνια.
«Κατακρεουργήθηκαν οκτώ: (1) Σωτήρης Λοΐζου 17χρ. (2) Γιώργος Σταύρου 17χρ. (3) Πέτρος Σταύρου 21χρ. (4) Ευριπίδης Κυριακού 24 χρ. (5) Ιωάννης Σταύρου 31χρ. (6) Χαράλαμπος Σταύρου 34χρ. (7) Χριστόδουλος Σταύρου 34χρ. (8) Κωστάκης Μουρρής 34χρ. Τραυματίστηκαν σοβαρά άλλοι έξι. Στον κύριο τίτλο του ο «Φιλελεύθερος» 13/6/58 έγραφε: «Χθεσινόν εγκληματικόν όργιον των Τούρκων εις το χωρίον Κιόνελι». (Από άρθρο του Λάζαρου Μαύρου 11.6.2006 Σημερινή).
Ο κυβερνήτης όρισε μια επιτροπή με όρους εντολής να διερευνήσει το όλο θέμα (Commission of Inquiry into the Geunyeli Incidents). Επικεφαλής διορίστηκε ο τότε Αρχιδικαστής Σερ Paget J. Bourke.
Η Επιτροπή συνήλθε για την πρώτη της συνεδρία στις 20 Ιουνίου σε αίθουσα της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας. Απαρτιζόταν από τους ακόλουθους:
Εκ μέρους της αποικιακής κυβέρνησης ο Γενικός Εισαγγελέας Sir James Henry και ο J. Pallard δικηγόρος του Στέμματος.
Εκ μέρους των δολοφονηθέντων και των συγγενών τους οι δικηγόροι : Γ. Χρυσαφίνης, Γ. Κληρίδης, Σ. Παυλίδης, Ξ. Κληρίδης, Λ. Δημητριάδης, K..Φάνος Γ. Λαδάς και Μ. Τριανταφυλλίδης.
Εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων κατηγορουμένων, Ερρόλ Μεχμέτ Ασσίμ, Χασσάν Ηουσείν, Χασσάν Ομερ Μουλά Αλί και Ισμαελ Αλί Χατζι Χασσάν, οι Τουρκοκύπριοι δικηγόροι Ραούφ Ντενκτάς και Εργούν Μουνίρ.
Και ο συνταγματάρχης J. Hamilton εκ μέρους των βρετανικών αποικιακών στρατιωτικών αρχών.
Η Επιτροπή ερεύνησε, πήρε μαρτυρίες και η έρευνα της διήρκεσε από τις 20 Ιουνίου μέχρι τις 28 Ιουνίου 1958. Δόθηκε στον κυβερνήτη Σέρ Χιού Φούτ στις 2 Ιουλίου 1958. ΄Ομως, το περιεχόμενό της δεν δόθηκε στην δημοσιότητα μέχρι τις 6 Δεκεμβρίου 1958. Καταρχήν χρησιμοποίησαν την δικαιολογία ότι έπρεπε να περιμένουν να γίνει και να τελειώσει η δίκη των 9 Τουρκοκυπρίων κατηγορουμένων για τις σφαγές και μετά να δοθεί στην δημοσιότητα το πόρισμα της Επιτροπής. Η δίκη όμως, που ήταν μια αισχρή παρωδία εις βάρος των Ελλήνων έκλεισε υπέρ της αθώωσης των Τουρκοκυπρίων την 1η Σεπτεμβρίου 1958 και όμως το πόρισμα ακόμα δεν διδόταν στην δημοσιότητα.
Δίκη παρωδία – Αθώοι όλοι οι Τουρκοκύπριοι κατηγορούμενοι
Η απόφαση βγήκε την 1η Σεπτεμβρίου 1958. Ο Σερ Χιου Φούτ ενημέρωσε αυθημερόν το Λονδίνο. Το δικαστήριο βρήκε όλους τους Τουρκοκύπριους κατηγορούμενους (σύνολο 9) αθώους. Η απόφαση βασίστηκε στον ισχυρισμό ότι οι μαρτυρίες των αυτόπτων μαρτύρων δεν ήταν έγκυρες και τεκμηριωμένες.
΄Ομως, σύμφωνα με τα βρετανικά έγγραφα, ο Σέρ Χιού Φούτ γνώριζε εκ των προτέρων, (τηλεγράφημα ημερ. 24 Ιουλίου 1958 προς Υπ. Αποικιών) ότι οι κατηγορούμενοι Τουρκοκύπριοι δεν θα καταδικάζονταν!
Ομολογία Βρετανού αξιωματούχου στον Δρ. Δέρβη
Στις 14 Ιουνίου 1958 ο τότε δήμαρχος Λευκωσίας Δρ. Σέρβης έστειλε τηλεγράφημα στον κυβερνήτη Σερ Χιού Φούτ, το οποίο μεταβιβάστηκε στο Λονδίνο, Αθήνα και Άγκυρα. Ο Δρ. Δέρβης έλεγε στο τηλεγράφημα ότι τον επισκέφθηκε ο Brigadier υπεύθυνος Ασφάλειας της περιοχής το πρωί της 14ηςκαι του είπε ότι το ανακοινωθέν της κυβέρνησης δεν ανταποκρινόταν στα γεγονότα. Ο εν λόγω βρετανός του είπε ότι την όλη ευθύνη φέρει ο Βρετανός αξιωματούχος (προφανώς ο Redgrave βλέπε πιο κάτω) ο οποίος οδήγησε τους Έλληνες από τον Κοντεμένο στο τουρκικό χωριό Κιόνελι και τους διέταξε να επιστρέψουν πεζοί στο χωριό τους. Ζητήθηκε από τον Δρ. Δέρβη να προβεί σε έγκληση προς τον λαό να μείνει ήρεμος, όμως ο Δρ. Δέρβης αρνήθηκε να πάρει τέτοια ευθύνη, όπως έγραψε στο τηλεγράφημα, προτού αποκατασταθεί η αλήθεια και γίνει αποδοχή της ευθύνης του νεαρού αξιωματικού…
Παράνομος ο χειρισμός – επέμβαση Λονδίνου
Στις 9 Ιουλίου 1958 το Γραφείο Αποικιών σημείωνε ότι η πρώτη αντίδραση του Γραφείου Πολέμου ήταν αρνητική στην ανάγκη δημοσιοποίησης της έκθεσης. ΄Ομως και εφόσον ο κυβερνήτης είχε ήδη δημόσια δεσμευθεί (17 Ιουνίου) να την δώσει στην δημοσιότητα σε κάποια φάση, αυτό βέβαια θα ήταν εις βάρος των «σωμάτων ασφαλείας. “…Οι πλέον βλαβερές παράγραφοι του πορίσματος ‘ήταν η 37 και η 38 που έλεγαν ότι κατά την άποψη του Αρχιδικαστή, ο τρόπος με τον οποίο τα σώματα ασφαλείας χειρίστηκαν το θέμα ήταν παράνομος… Το γεγονός ότι η ομάδα των Ελλήνων, μετά την αποβίβασή τους από τα στρατιωτικά οχήματα, βρέθηκε μέσα σε μια προετοιμασμένη παγίδα εντός μιας συγκριτικά κοντινής απόστασης μας λέει ότι είτε οι Τούρκοι είχαν την πληροφορία για τις στρατιωτικές ενέργειες προκαταβολικώς είτε έδρασαν με τρομερή ετοιμότητα παρακολούθησης. Δυστυχώς η σειρά των γεγονότων δεν είναι ξεκάθαρη στο πόρισμα… έγραψε το Γ. Αποικιών.
Στις 15 Ιουλίου, 1958, το Γραφείο Αποικιών σημείωνε τις αντιδράσεις του Υπουργού Πολέμου για την παράγραφο 38 που κατέγραψε ότι ο τρόπος δράσης των σωμάτων ασφαλείας ήταν “παράνομος” (unlawful). Συμφωνήθηκε όπως εισηγηθούν στον Αρχιδικαστή να ετοιμαζόταν συντομευμένο πόρισμα… Όμως ο Αρχιδικαστής ήταν ανένδοτος, επέμενε να παραμείνει η επίμαχη αναφορά…
Στις 25 Αυγούστου 1958 το Γραφείο Αποικιών προσθέτει: “…O κυβερνήτης εισηγείται όπως καλέσουμε τον Αρχιδικαστή Σερ Paget J. Bourke είτε να διορθώσει την παράγραφο 38 είτε να ετοιμάσει μια σύνοψη του πορίσματος…. Οι παράγραφοι που προβληματίζουν περισσότερο είναι οι 21 – 24 που ασχολούνται με την λανθασμένη οδηγία να πάρουν την ομάδα των Ελλήνων στο Κιόνελι και την σύγχυση που επικρατούσε στα γραφεία Επιχειρήσεων στην Λευκωσία. Οι παράγραφοι 31-32 που αναφέρονται στην πρακτική να οδηγούνται ενοχλητικά πρόσωπα κάποια μίλια μακριά από το σπίτι τους και να τους ζητείται να περπατούν πίσω. Οι παράγραφοι 37-38 που είναι οι και οι κύριες παράγραφοι που ενοχλούν σημαντικά… Τώρα, πρέπει να αποφασίσουμε πως να προσεγγίσουμε τον Σερ Paget J. Bourke…”
Επιστολή δικηγόρων των θυμάτων προς κυβερνήτη
Με επιστολή τους ημερ. 10 Οκτωβρίου 1958 οι δικηγόροι Στ. Παυλίδης, Γ. Χρυσαφίνης, Γ. Κληρίδης, Γλ. Κληρίδης, Μ. Τριανταφυλλίδης, Ξ. Κληρίδης, Κ. Φάνος και Λ. Δημητριάδης, ζήτησαν από τον κυβερνήτη Σερ Χιού Φούτ, και εφόσον είχε ήδη γίνει και η δίκη των Τουρκοκυπρίων οι οποίοι είχαν αθωωθεί, να δώσει στην δημοσιότητα την Έκθεση της Επιτροπής.
Επιστολή Λεύκου Κληρίδη
Ο δε δικηγόρος Λεύκος Κληρίδης δημοσίευσε επιστολή στον τοπικό Τύπο με τίτλο “Έρευνα για το Κιόνελι – Γιατί η σιωπή;” ζητώντας την δημοσιοποίησή της και τονίζοντας ότι ολόκληρη η Κύπρος περιμένει απάντηση.
Στις 21 Οκτωβρίου 1958, ο Υπουργός Πολέμου έγραψε στον Υπουργό Αποικιών ζητώντας όπως μη βρεθεί ένοχος ο αξιωματούχος των σωμάτων ασφαλείας για την απόφαση που πήρε, και το πόρισμα όντως τον έβρισκε ένοχο, γιατί αυτό θα έβλαπτε το ηθικό των σωμάτων ασφαλείας. Ζήτησε όπως ο κυβερνήτης προσθέσει π.χ. μια παράγραφο στο τέλος του πορίσματος τονίζοντας ότι ο ίδιος δεν συμφωνεί ότι η πράξη του αξιωματούχου ήταν λανθασμένη…
Την 1η Νοεμβρίου 1958, ο κυβερνήτης ενημέρωσε το Λονδίνο ότι και ο Στρατηγός Darling ζήτησε από τον Αρχιδικαστή να αφαιρεθεί η παράγραφος 38 που ενοχοποιούσε, αλλά ήταν ανένδοτος ο τελευταίος.. ΄Ομως ο Αρχιδικαστής άφησε να νοηθεί ότι δεν θα έφερνε ένσταση αν ο κυβερνήτης τελικά δημοσιοποιούσε το πόρισμα αφαιρώντας κάποιες προτάσεις…
Οι επεμβάσεις και αλλοιώσεις
Τελικά και αφού προηγήθηκαν έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, ο Αρχιδικαστής δέχθηκε και έγιναν μετατροπές. Αφαιρέθηκε η ενοχλητική πρόταση στην παράγραφο 38, που αποκαλούσε ως παράνομο τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκαν το όλο θέμα τα σώματα ασφαλείας και αφαιρέθηκε και από την παράγραφο 32 η επί λέξη αναφορά του Συνταγματάρχη Redgrave o οποίος και κατεύθυνε τους ΄Ελληνες του Κοντεμένου στην σίγουρη σφαγή από τους Τούρκους…
Η παράγραφος 38 στο πόρισμα της Επιτροπής που παραδόθηκε στις 2 Ιουλίου 1958 είχε ως εξής “I have been invited by Colonel Hamilton, representing the Military, to find not only that everyone acted in good faith, which I have had no difficulty in doing, but also that the order given and action taken upon it were reasonable. I am unable to do so. There is no question of being wise after the event. The only conclusion I can reach is that the course adopted was unimaginative and ill-considered. It was also, in my opinion, unlawful. I do not say for a moment that anything like what did occur was reasonably to be anticipated. I do not propose to speculate upon the possibilities. The fact is that a party of Greeks arrested as intending attackers upon Turks were put down and compelled, at a time of great tenseness of inter-communal feeling, to walk across Turkish property, away from a Turkish village, but in the general direction of a Turkish hamlet, and out of the sight of the Security Forces remaining on the Kyrenia Road. Both Assistant Chief Constable Rice and Assistant Superintendent Trusler considered such a course unwise and they were also guarding themselves from being discerning merely after the event.. ”
Μετάφραση της παραγράφου 38 ως είχε 2 Ιουλίου 1958: “΄Εχω καλεστεί από τον Colonel Hamilton που αντιπροσωπεύει το Στρατό, να υποστηρίξω όχι μόνο ότι όλοι ενέργησαν με καλή πίστη, κάτι που δεν είχα δυσκολία να κάνω, αλλά επίσης ότι η διαταγή που δόθηκε και η δράση επι αυτής που λήφθηκε ήταν λογικές. Δεν μπορώ να το κάνω. Δεν γίνεται να είμαστε σοφότεροι μετά τα γεγονότα. Το μόνο συμπέρασμα που μπορώ να υποστηρίξω είναι ότι ο τρόπος που υιοθετήθηκε ήταν απερίσκεπτος και λανθασμένος. ΄Ηταν επίσης, κατά την άποψη μου, παράνομος. Δεν λέω ούτε για ένα λεπτό πως το τι συνέβη μπορούσε λογικά να προβλεφθεί. Δεν προτείνω να διερευνήσω τις πιθανότητες. Το γεγονός είναι ότι μια ομάδα Ελλήνων που συνελήφθησαν με την υποψία ότι θα υποτίθεντο των Τούρκων, πιέσθηκε και εξαναγκάσθηκε εν καιρώ αυξημένης ενδο-κοινοτικής έντασης, να περπατήσει δια μέσου τουρκικών περιουσιών, μακριά από τουρκικό χωριό, όμως προς την γενική κατεύθυνση ενός τουρκικού συνοικισμού δίχως την επίβλεψη των σωμάτων ασφαλείας παραμένοντας στον δρόμο Κερύνειας. Αμφότεροι ο Assistant Chief Constable Rice και ο Assistant Superintendent Trusler θεωρούν την πορεία αυτή μη σοφή και προσπάθησαν να προστατεύσουν τους εαυτούς των από το να φανούν οξυδερκείς απλά μετά τα γεγονότα.”
Στην ίδια παράγραφο 38 στο πόρισμα που δόθηκε στην δημοσιότητα τελικά στις 6 Δεκεμβρίου 1958 δεν υπήρχε η λέξη «παράνομη» : “I have been invited by Colonel Hamilton, representing the Military, to find not only that everyone acted in good faith, which I have had no difficulty in doing, but also that the order given and action taken upon it were reasonable. I am unable to do so. There is no question of being wise after the event. I do not say for a moment that anything like what did occur was reasonably to be anticipated. I do not propose to speculate upon the possibilities. The fact is that a party of Greeks arrested as intending attackers upon Turks was put down and compelled, at a time of great tenseness of inter-communal feeling, to walk across Turkish property, away from a Turkish village, but in the general direction of a Turkish hamlet, and out of the sight of the Security Forces remaining on the Kyrenia Road. Both Assistant Chief Constable Rice and Assistant Superintendent Trusler considered such a course unwise and they were also guarding themselves from being discerning merely after the event ”
Τι γνώριζαν οι Ελληνοκύπριοι δικηγόροι;
Οι επεμβάσεις/λογοκρισία του Λονδίνου για αφαίρεση λέξεων, παραγράφων από το αρχικό πόρισμα της Επιτροπής, που ενοχοποιούσαν τους Άγγλους για την εγκληματική τους πράξη, ήταν γνωστές στους δικηγόρους των Ελληνοκυπρίων; Aν ναι, γιατί δεν προέβησαν σε διαμαρτυρίες και ξεσκέπασμα της λογοκρισίας που έτυχε το αρχικό κείμενο του πορίσματος όταν αυτό τελικά δόθηκε στην δημοσιότητα τον Δεκέμβριο του 1958; ΄Οσον αφορά την παράγραφο 38 ίσως αυτή να μην τους ήταν γνωστή, όμως, η αφαίρεση της επί λέξη μαρτυρίας που έδωσε ο Συνταγματάρχης Redgrave θα πρέπει να τους ήταν γνωστή. Γιατί δεν διαμαρτυρήθηκαν όταν αυτή αφαιρέθηκε από το πόρισμα που δόθηκε τελικά στην δημοσιότητα;
Οι συγγενείς των θυμάτων είχαν δικαίωμα αποζημειώσεων
Γιατί οι δικηγόροι των συγγενών των θυμάτων και των τραυματισθέντων δεν απαίτησαν αποζημιώσεις εκ μέρους των πελατών τους; Οι αποικιοκράτες ήταν αποφασισμένοι να πληρώσουν «οικονομική βοήθεια» ως Ex Gratia Payments, αποφεύγοντας τη λέξη «αποζημίωση» (13 Δεκεμβρίου 1958). Εξ όσων φαίνεται καμία τέτοια αίτηση δεν λήφθηκε…
Στο πόρισμα τονίζεται ότι πριν τα γεγονότα της 12ης Ιουνίου, συγκεκριμένα από τις 7 Ιουνίου, είχαν ξεκινήσει ενδοκοινοτικές ταραχές και υπήρξαν πολλές περιπτώσεις τουρκικών επιθέσεων, ειδικά στην Λευκωσία, εναντίον της Ελληνικής κοινότητας και κατά ελληνικών περιουσιών…
Ολόκληρο το κείμενο της έρευνας θα το βρείτε στην «Ελευθερία» Λονδίνου σελ. 24. 16.6.2016 καθώς το αρχείο της «Σημερινής» δεν είναι προσβάσιμο για το 2008. Και στην ελλαδική ιστοσελίδα Ολυμπία.
«Η σφαγή των Κοντεμενιωτών στις 12 Ιουνίου 1958»
http://www.eleftheria.co.uk/pdf/992016125344Eleftheria_846.pdf
«Η σφαγή των Κοντεμενιωτών στις 12 Ιουνίου 1958 – Η 58χρονη συσκότιση της παρανομίας των Άγγλων» Ολυμπία 12.6.2016
https://www.olympia.gr/613739/ellada/i-sfagi-ton-kontemenioton-stis-12-iounio/
«..ΜΕ ΤΡΕΙΣ φωτογραφίες φρίκης στην 1η της σελίδα, προέβαλε την άλλη μέρα, 13.6.1958, τη σφαγή η «Χαραυγή» του τότε ΑΚΕΛ. Κι έγραφαν οι τίτλοι της: «Σ’ αυτές τις άμορφες μάζες μετατράπηκαν οι κάτοικοι Κοντεμένου που κατακρεουργήθηκαν από Τούρκους βανδάλους». «Ομαδικές σφαγές Ελλήνων από Τούρκους παρά το Κιόνελι με κύρια και καθαρή ευθύνη μελών των “δυνάμεων ασφαλείας”» (δηλαδή των Εγγλέζων)..»
Από άρθρο Λάζαρου Μαύρου 12.6.2023
https://infognomonpolitics.gr/2023/06/san-simera-sfagi-kontemenioton-sto-kioneli-to-1958/
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
ΠΗΓΗ:ΣΗΜΕΡΙΝΗ 23/6/2024