Ευγενιος Σπαθάρης: Ο άνθρωπος που δίδαξε στους Έλληνες την παράδοση του Καραγκιόζη

«Θα έπρεπε να φτιάξουν ένα άγαλμα του Καραγκιόζη. Όλη η Ελλάδα θεατρίστηκε μαζί του. Οι άνθρωποι με αυτόν έμαθαν να γελούν και να ονειρεύονται»
Στις 9 Μαΐου του 2009 πεθαίνει ο Ευγενιος Σπαθάρης ο άνθρωπος που δίδαξε στους Έλληνες την παράδοση του Καραγκιόζη.

«Θα έπρεπε να φτιάξουν ένα άγαλμα του Καραγκιόζη. Όλη η Ελλάδα θεατρίστηκε μαζί του. Οι άνθρωποι με αυτόν έμαθαν να γελούν και να ονειρεύονται»
Στις 9 Μαΐου του 2009 πεθαίνει ο Ευγενιος Σπαθάρης ο άνθρωπος που δίδαξε στους Έλληνες την παράδοση του Καραγκιόζη. pic.twitter.com/DfjdwWnCWV

— Marka2‼️ (@Marka2free) May 9, 2024

Ο Ευγένιος Σπαθάρης (2 Ιανουαρίου 1924 – 9 Μαΐου 2009) ήταν Έλληνας καλλιτέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών, ένας από τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες και ζωγράφος.

Γεννήθηκε στην Κηφισιά στις 2 Ιανουαρίου 1924. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου ήταν ο πατέρας του, Σωτήρης Σπαθάρης, ο οποίος απεβίωσε το 1974. Το γεγονός αυτό τον εξοικείωσε με το καλλιτεχνικό αυτό είδος και ξεκίνησε να δίνει ο ίδιος παραστάσεις, αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.

Από τότε, έδωσε πληθώρα παραστάσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.

Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη (των 2 δρχ. έκαστο) με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο. Ενώ το 1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με εφτά έργα και εφτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη). Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών από την His Master’s Voice, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών από τη Μinos-EMI αρχές της δεκαετίας του ’80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD από τη Legend το 2002.

Το 1950 ο Ευγένιος πραγματοποιεί την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992. Κάποια από τα έργα του αυτά κυκλοφορούσαν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’90 σε βιντεοκασέτες, ενώ τις ημέρες του θανάτου του ξεκίνησε συμπτωματικά η κυκλοφορία τους σε DVD.

Ζωγραφική

Από το 1949 επιδίδεται και στη ζωγραφική, παρουσιάζοντας το έργο του σε 35 εκθέσεις – ομαδικές και ατομικές – με ευδιάκριτα τα υφολογικά στοιχεία της σχέσης τού λαϊκού δημιουργού τού θεάτρου σκιών με τον «ναΐφ» ζωγράφο.

Προλογίζοντας ατομική έκθεσή του στην Αθήνα το 1983 ο ποιητής και αισθητικός της τέχνης Ευάγγελος Ανδρέου, σημείωσε: Με χέρι ανάλαφρο, με εύφορη φαντασία και με γνήσια λαϊκή επιτηδειότητα, πετυχαίνει να προσδώσει στο έργο του, την αίσθηση του «παραμυθιού». Πρόκειται για ένα «παραμύθι» που γονιμοποιεί τη σχέση μας με τις ρίζες, που αναβιώνει με τρόπο χαρμόσυνο, νεανικό, φρέσκο, σχεδόν παιδικό, ιστορικούς θρύλους, που, με μια κουβέντα, μας καθοδηγεί στον πατροπαράδοτο, γενναίο και συχνά λυρικό «εθνικό βίο».

Διακρίσεις

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου της UNESCO. Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως: Παρίσι, Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο, Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

Τιμήθηκε με το Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α’ Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, το Α’ Βραβείο Πολωνίας (1978), το Α’ Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.α. Τέλος, το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος, για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Θάνατος

Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλά κατάγματα και να δημιουργηθεί σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο, με την κατάστασή του να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη.

Τελικά, στις 9 Μαΐου, ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας απεβίωσε, σε ηλικία 85 ετών. Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών και η κηδεία έγινε στις 13 Μαΐου του 2009, στο Μαρούσι, με δημόσια δαπάνη.

wikipedia

Αφιέρωμα -Ευγένιος Σπαθάρης

Βίντεο από: enterbrussels

«Μπροστά απ’ τον μπερντέ», αφιέρωμα στον Ευγένιο Σπαθάρη

«Μπροστά απ’ τον μπερντέ»
Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2018- 20:00
47ο Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο σκηνή «Δ. Σολωμός»

Η βραδιά είναι αφιερωμένη στον Ευγένιο Σπαθάρη. Θα προβληθούν οι «Βάτραχοι», παραγγελία του Χατζιδάκι για το Τρίτο Πρόγραμμα. Εκεί ο Σπαθάρης με τον Γιώργο Παυριανό «κατέβηκαν» στον Κάτω Κόσμο και αντί να βρουν τον Σοφοκλή και τον Αισχύλο βρήκαν τον Μίκη και τον Μάνο.

Εκεί, με τη συμβολή του συνθέτη Δημήτρη Λέκκα και του αείμνηστου τραγουδιστή και ηθοποιού Νίκου Δημητράτου, η παράσταση απογειώνεται και έρχεται κοντά στο δικό μας θέμα, τη μελοποιημένη ποίηση. Με απολαυστικούς ακροβατισμούς η ζυγαριά γέρνει πάντα υπέρ του Μίκη.

Ο Καραγκιόζης παρατηρεί το φαινόμενο και δίνει την εξήγηση: Ο Μάνος βάζει στη ζυγαριά το «Πώς τον λεν τον Υμηττό» και ο Μίκης «Τα θεμέλιά μου στα βουνά». Τι να σου κάνει ένα βουναλάκι μπροστά σε όλα τα βουνά του κόσμου; Ο Μάνος βάζει στη ζυγαριά το «Πότε θα λευτερωθεί η Κρήτη» και ο Μίκης την οικουμένη ολάκερη…

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη της Ελένης Τζαβολάκη, με τίτλο «Μπροστά απ’ τον μπερντέ: Ενσαρκώσεις του Καραγκιόζη στη νεοελληνική δραματουργία», αποτελεί τον άξονα που γύρω του περιστρέφεται η εκδήλωση. Η συγγραφέας είναι και βασική ομιλήτρια.

Επιπλέον, ο Κώστας Καζάκος, που στο παρελθόν έχει ασχοληθεί αρκετά με τις σκηνικές αναπαραστάσεις του Καραγκιόζη («Το μεγάλο μας τσίρκο», «Ο Καραγκιόζης έξω από την πόρτα» κ.λπ) και ο Γιάννης Σολδάτος, συγγραφέας της παράστασης «Όταν ο Καραγκιόζης συνάντησε τη Μέρκελ στα Εξάρχεια». Ειδική αναφορά στο έργο του Αλέξη Δαμιανού, Το ανοιχτό κλουβί ή ο Καραγκιόζης, μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες ενσαρκώσεις του Καραγκιόζη στη θεατρική σκηνή.

Οι ηθοποιοί και τραγουδιστές Γεράσιμος Γεννατάς, Τατιάνα Παπαμόσχου, Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Αυγουστίνος Ρεμούνδος, Ευγενία Αποστόλου και οι μουσικοί Γιούλα Γιαννάκη, Μάρκος Δαμιανός, Πανίνος Δαμιανός και Παναγιώτης Χρονόπουλος εμφανίζουν σε μορφή αναλογίου αποσπάσματα από το έργο του Γιάννη Σολδάτου «Όταν ο Καραγκιόζης συνάντησε τη Μέρκελ στα Εξάρχεια», από την περσινή παράσταση στο Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Παντελιά και μουσική του Πανίνου Δαμιανού.

Με τους ίδιους συντελεστές συνεχίζεται λαϊκό γλέντι, καθώς θα ακούγονται μερικά από τα σημαντικότερα τραγούδια που γράφτηκαν γύρω από τον Καραγκιόζη. Την εκδήλωση παρουσίασε ο ποιητής και κριτικός, Κωνσταντίνος Μπούρας.

Βίντεο από: Bookia gr