Ο Οινοπίδης ο Χίος ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός (γεωμέτρης) και αστρονόμος, που άκμασε περί το 450 π.Χ.. Γεννήθηκε λίγο μετά το 500 π.Χ. στο νησί Χίος και ήταν από τους κύριους εκπροσώπους της Σχολής της Χίου, αλλά σταδιοδρόμησε κυρίως στην Αθήνα.
Αστρονομία
Το σημαντικότερο αστρονομικό επίτευγμα του Οινοπίδη ήταν ο πρώτος προσδιορισμός της γωνίας που είναι γνωστή ως λόξωση της εκλειπτικής, δηλαδή της γωνίας ανάμεσα στον ουράνιο ισημερινό και στην εκλειπτική (τη φαινομενική ετήσια τροχιά του Ήλιου στον γήινο ουρανό). Βρήκε ότι η γωνία αυτή ήταν ίση με 24°. Η τιμή αυτή παρέμεινε η κοινώς αποδεκτή επί δύο αιώνες, μέχρι που ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος μέτρησε τη γωνία αυτή με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Ο Οινοπίδης επίσης υπολόγισε τη διάρκεια του «Μεγάλου Έτους», δηλαδή του μικρότερου χρονικού διαστήματος που ισούται με ακέραιο αριθμό αστρικών ετών και ταυτόχρονα με ακέραιο αριθμό συνοδικών μηνών . Καθώς οι σχετικές θέσεις Ηλίου και Σελήνης επαναλαμβάνονται μετά από ένα Μέγα Έτος, αυτό σχετίζεται με την πρόβλεψη των εκλείψεων. Αυτό βέβαια είναι μόνο προσεγγιστικά σωστό, καθώς ο λόγος του μήκους του έτους προς το μήκος του συνοδικού μήνα δεν είναι ρητός αριθμός ώστε να υπάρχει ακριβές Μέγα Έτος. Εξάλλου, η τροχιά της Σελήνης παρουσιάζει συνεχώς μικροδιαφορές.
Ο Οινοπίδης υπολόγισε το Μέγα Έτος σε 59 χρόνια ή 730 συνοδικούς μήνες. Αυτή είναι πολύ καλή προσέγγιση, αλλά όχι ακριβής τιμή: 59 (αστρικά) έτη περιέχουν 21.550,1 ημέρες, ενώ 730 συνοδικοί μήνες περιέχουν 21.557,3 ημέρες. Ωστόσο, μία περίοδος 59 ετών είχε το πλεονέκτημα ότι αντιστοιχούσε αρκετά καλά με ακέραιους αριθμούς περιόδων περιφοράς αρκετών πλανητών γύρω από τον Ήλιο, οπότε και οι δικές τους σχετικές θέσεις επαναλαμβάνονταν μετά από ένα Μέγα Έτος. Πρακτικότερη πάντως και γνωστότερη στην αρχαία Ελλάδα ήταν η τιμή που βρήκαν το 432 π.Χ. ο Μέτων ο Αθηναίος και ο Ευκτήμων, ο περίφημος Κύκλος του Μέτωνος των 18 ετών ή 223 συνοδικών μηνών (βλ. και Περίοδος Σάρος).
Γεωμετρία
Ενώ οι αστρονομικές συνεισφορές του Οινοπίδη αφορούν κυρίως πρακτικά θέματα, αντιθέτως ως γεωμέτρης φαίνεται ότι υπήρξε μάλλον θεωρητικός και μεθοδολόγος, που είχε θέσει ως στόχο υψηλότερα πρότυπα θεωρητικής καθαρότητας για τη Γεωμετρία: Εισήγαγε τη διάκριση ανάμεσα σε θεωρήματα και «προβλήματα», με την έννοια ότι θεώρημα είναι ένας θεωρητικός δομικός λίθος που πρέπει να χρησιμεύει ως το θεμέλιο για παραπέρα ανάπτυξη της θεωρίας, ενώ ένα πρόβλημα είναι μια γεωμετρική κατασκευή, συνήθως χωρίς παραπέρα ανάπτυξη.
Ο Οινοπίδης επίσης φαίνεται ότι θέσπισε τον κανόνα ότι οι γεωμετρικές κατασκευές πρέπει να μη χρησιμοποιούν άλλα μέσα εκτός από τον κανόνα και τον διαβήτη.
Το όνομά του συνδέθηκε με δύο συγκεκριμένες στοιχειώδεις γεωμετρικές κατασκευές: 1) Να αχθεί από δοσμένο σημείο ευθεία γραμμή κάθετη προς άλλη, δοσμένη, ευθεία. 2) Σε δοσμένο σημείο δοσμένης ευθείας γραμμής να κατασκευασθεί ορθή γωνία. Τις πληροφορίες για τη συνεισφορά του Οινοπίδη στη γεωμετρία μας τις παρέχει ο Πρόκλος.
Μαθητής του Οινοπίδη ήταν ο Ιπποκράτης ο Χίος.
Γνώμες που αποδίδονται στον Οινοπίδη
Λέγεται ότι έδωσε την ακόλουθη ερμηνεία της ετήσιας θερινής πλημμύρας του Νείλου. Βασιζόμενος στη θερμοκρασία του νερού μέσα σε βαθιά πηγάδια υπέθεσε, λανθασμένα, ότι τα υπόγεια νερά είναι ψυχρότερα το καλοκαίρι από ό,τι τον χειμώνα. Τον χειμώνα, όταν το νερό της βροχής εισχωρούσε στο υπέδαφος, θα εξατμιζόταν και πάλι σύντομα εξαιτίας της θερμότητας του εδάφους, ενώ το θέρος, όταν το νερό του υπεδάφους ήταν υποτίθεται ψυχρότερο, θα υπήρχε λιγότερη εξάτμιση. Το επιπλέον νερό θα έπρεπε να διαφύγει με άλλο τρόπο, προκαλώντας έτσι την πλημμύρα του Νείλου.
Στον Οινοπίδη αποδίδεται η γνώμη ότι ο Ήλιος κατά το παρελθόν περιφερόταν κατά μήκος του Γαλαξία. Αλλά όταν είδε πώς ο Θυέστης έφαγε τον γιο του ως φαγητό με τον Ατρέα, ο Ήλιος από τη φρίκη του μετέβαλε την τροχιά του και από τότε ακολουθεί τον ζωδιακό κύκλο. Αυτή η παράδοση φαίνεται αναξιόπιστη.
Θεωρούσε το Σύμπαν ως ένα ζωντανό οργανισμό και ότι ο Θεός ή το θείο ήταν η ψυχή του.
Επίσης λέγεται ότι θεωρούσε τον αέρα και τη φωτιά ως τις πρώτες αρχές του Σύμπαντος.