–
Ετυμολογίες λέξεων :
θεός,δαίμον,ήρωας❗️
Πηγή: Πλάτων “Κρατύλος” ή «Περὶ Ὀνομάτων Ὀρθότητος»
Για να αναφέρω το απόσπασμα με τις ετυμολογίες των θεών και άλλων λέξεων , ώστε να γίνουν κατανοητές , θα πρέπει να πάρω το έργο του Πλάτωνος με την σειρά στις επεξηγήσεις που μας δίνει ο Σωκράτης. Θα πρέπει λοιπόν η διαδρομή μας να έχει αφετηρία .
Θα κάνω κάποια σχόλια , αλλά κυρίως η ανάρτηση θα είναι η απόδοση και σε σχόλιο απο κάτω το αρχαίο κείμενο, γιατί τι παραπάνω μπορούμε να ξέρουμε εμείς απο τον “ἀνδρῶν δ’ ἁπάντων Σωκράτης σοφώτατος” ; .
Κάπου εδώ θα ήθελα να σας βάλω σε μια σκέψη.
Μια πληροφορία για να γνωρίζετε το BBC Culture πριν λίγα χρόνια όταν ανέθεσε σε περίπου 130 επιστήμονες (φιλόλογους, μεταφραστές, ιστορικούς, ποιητές κ.α.) να φτιάξουν μια δεκάδα με τα σημαντικότερα έργα που βοήθησαν στην πρόοδο των ανθρώπων μέσα στους αιώνες (χαρακτηριστικά λέει “the top 10 stories that shaped the world”) έβγαλαν ομόφωνα την εξής λίστα:
https://twitter.com/pavloskanenas/status/1692116373126717832?s=61&t=69qM24fvfz5o3nkoW_wjtw
1. Οδύσσεια
2.Η καλύβα του Μπαρμπά-Θωμά
3.Φράνκεσταϊν
4.1949 Όργουελ
5.Τα πάντα γίνονται κομμάτια
6.Χίλιες και μια νύκτες
7.Δον Κιχώτης
8.Άμλετ
9.Εκατό χρόνια μοναξιά
10.Ιλιάδα
Στην κορυφή φυσικά ο Όμηρος. Δεν θα ετυμολογήσουμε το όνομα Όμηρος ακόμα είναι πολύ νωρίς. Θέλω να έχετε στο μυαλό σας το εξής όμως. Ο Όμηρος δημιούργησε την πρώτη διδασκαλία των Ελλήνων με την μορφή ποίησης που “σημάδεψε” για πάντα την ανθρωπότητα.
Ο Πλάτωνας απο την άλλη μετέτρεψε την ποιητική διδασκαλία του Ομήρου σε Φιλοσοφική. Πήρε τα έργα του και τα έκρυψε με μυητικό τρόπο μέσα στα έργα φιλοσοφίας του. Δεν θα αναλυθεί τώρα αλλά μπορείτε να “σπάσετε” το κεφάλι σας αποκωδικοποιώντας “Το σπήλαιο του Πλάτωνος” σε σύγκριση με το σπήλαιο του Κύκλωπα που μπήκε ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του. Υπάρχει μια άριστη μυστηριακή συσχέτιση στα έργα Πλάτωνος-Ομήρου καθώς και στα πρόσωπα γενικότερα Ορφέας-Πυθαγόρας-Πλάτωνας. Προχωράμε όμως.
Θα γράφω τον διάλογο με πλάγια γράμματα και σε [ ] για να μην μπερδευόσαστε θα είναι τα σχόλια ενδιάμεσα του διαλόγου για να επεξηγώ όπου χρειάζεται.
❗️θεός,δαίμον,ήρωας ❗️
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Άραγε δεν είναι δίκαιο, λοιπόν, ν’αρχίσουμε απο τους Θεούς, εξετάζοντας πως και πότε με αυτό το όνομα ορθά ονομάσθηκαν “Θεοί” ;
ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ. Βέβαια, δίκαιο είναι.
ΣΩ. Εγώ λοιπόν κάτι τέτοιο υποπτεύομαι· μου φαίνεται ότι οι πρώτοι άνθρωποι που έζησαν στην Ελλάδα αυτούς μόνον τους Θεούς λάτρευαν, τους οποίους και σήμερα πολλοί απο τους βαρβάρους λατρεύουν, δηλαδή τον Ήλιο, την Σελήνη και την Γή, τα Άστρα και τον Ουρανό· καθώς έβλεπαν όλα αυτά να κινούνται συνεχώς με ταχύτητα και να τρέχουν, απο αυτήν ακριβώς την φυσική τους ιδιότητα της ταχείας κίνησης (θεῖν), τους ονόμασαν “Θεούς”· ..
[ Η ετυμολογία της λέξεως Θεός
Θεός < θέειν , θεῖν (θέω=τρέχω)
Αυτός που τρέχει γρήγορα, εξ’ ού και :
βοηθός = βοή + θέω = τρέχω στη βοή κάποιου, εκεί που φωνάζει
Για αυτό συνήθως ο Θεός σχετίζεται με τον Νου και το Φως. Οι Θεοί είναι φώς και το φώς είναι ταχύτατο. Έτσι λοιπόν εφόσον δεν υπάρχει τίποτα γρηγορότερο απο τον νου οι θεοί είναι νόες.
(ύμνος των Ερινύων “ωκυδρομοι, ωστε νοημα” δηλαδή “αυτοί που κινούνται γρήγορα” ]
.. ύστερα δε, όταν αντιλήφθηκαν και όλους τους άλλους, τους προσαγόρευσαν με το ήδη γνωστό αυτό όνομα. Σου φαίνεται ότι προσεγγίζει κάπως την αλήθεια αυτό που λέω ή καθόλου;
ΕΡΜ. Και πολύ μάλιστα, μου φαίνεται.
Σω. Τι θα μπορούσαμε, λοιπόν, να εξετάσουμε μετά απο αυτό;
ΕΡΜ. Φυσικά τους δαίμονες, τους ήρωες και τους ανθρώπους.
Σω. Και αλήθεια, Ερμογένη, τι να σημαίνει άραγε το όνομα “δαίμονες” ; Πρόσεξε ιδιαιτέρως αν θα σου δώσω την εντύπωση ότι λέω κάτι σημαντικό.
ΕΡΜ. Λέγε εσύ και μη σταματάς.
ΣΩ. Γνωρίζεις λοιπόν, ποιοί λέει ο Ησίοδος ότι είναι οι δαίμονες;
ΕΡΜ. Δεν το γνωρίζω.
ΣΩ. Ούτε ότι λέει πως Χρυσό ήταν το πρώτο γένος των ανθρώπων; (έχει γίνει ανάρτηση στο παρελθόν)
ΕΡΜ. Αυτό βέβαια το γνωρίζω.
ΣΩ. Λέει λοιπόν περί αυτού:
“Αφ’ότου αυτό το γένος το σκέπασε η μοίρα, αυτοί καλούνται δαίμονες αγνοί, επίγειοι, αγαθοί, αποτρεπτικοί του κακού, φύλακες των θνητών ανθρώπων” .
ΕΡΜ. Τι εννοεί, δηλαδή;
ΣΩ. Εγώ νομίζω ότι αυτός όταν αποκαλεί χρυσούν το γένος, δεν εννοεί ότι είναι φτιαγμένο απο χρυσό, αλλά ότι είναι αγαθό και ωραίο. Ως τεκμήριο δε αυτής μου της γνώμης θεωρώ το ότι και για εμάς λέει πως είμαστε Σιδηρούν γένος ( έχει γίνει εξίσου ανάρτηση παλιότερα καλό είναι να την διαβάσετε).
ΕΡΜ. Αληθινά όσα λες.
ΣΩ. Νομίζεις λοιπόν ότι, αν και κάποιος απο τους σημερινούς ανθρώπους είναι αγαθός, θα μπορούσε να πει πως κατάγεται απο εκείνο το Χρυσόν γένος;
ΕΡΜ. Είναι βέβαια λογικό.
ΣΩ. Οι αγαθοί, όμως, είναι κάτι άλλο ή είναι φρόνιμοι;
ΕΡΜ. Φρόνιμοι.
ΣΩ. Τούτο κυρίως, περισσότερο απο κάθε άλλο , κατά την γνώμη μου, χαρακτηρίζει τους δαίμονες, ότι επειδή ήσαν φρόνιμοι και “δαήμονες” (=σοφοί), τους ονόμασε “δαίμονες” , ..
[ δαίμων < δαήμων = τέλειος γνώστης, σοφός εξ’ού και ειδήμων.
Προέρχεται απο το ρήμα δαίω ή δαίομαι ή και απο το δάω. ]
..και στην αρχαία μας γλώσσα συναντάται αυτό το όνομα. Καλά, λοιπόν, λέει και αυτός και πολλοί άλλοι ποιητές όσοι λένε πως, όταν κάποιος που είναι αγαθός τελειώσει τον βίο του, έχει μεγάλη μοίρα και τιμή και γίνεται δαίμων κατά την έννοια της φρονήσεως. Με αυτή την άποψη, λοιπόν συντάσσομαι και εγώ, ότι κάθε άνθρωπος που είναι αγαθός, είναι δαιμόνιος και όσο ζεί και αφού αποβιώσει, και ορθώς καλείται “δαίμων”.
ΕΡΜ. Και εγώ, νομίζω Σωκράτη, ότι σε αυτό είμαι πάρα πολύ σύμφωνος μαζί σου. Ο ” ήρως”,όμως τί θα μπορούσε να σημαίνει;
ΣΩ. Αυτό δεν είναι πολύ δύσκολο να το εννοήσει κανείς. Διότι λίγο έχει παραλλαχθεί το όνομα τους, δηλώνοντας την γέννηση απο τον έρωτα.
ΕΡΜ. Πώς το εννοείς;
ΣΩ. Δεν γνωρίζεις ότι οι ήρωες είναι ημίθεοι;
ΕΡΜ. Και λοιπόν;
ΣΩ. Όλοι ανεξαιρέτως έχουν γεννηθεί απο τον έρωτα Θεό με θνητή ή θνητού με Θεά. Εάν λοιπόν το εξετάσεις κι αυτό σύμφωνα με την παλαιά Αττική διάλεκτο, θα το εννοήσεις καλλίτερα, διότι θα σου φανερώσει αυτή η εξέταση ότι προέρχεται απο το όνομα του έρωτα, απο τον οποίο γεννήθηκαν οι ήρωες λίγο παραλλαγμένο χάριν δημιουργίας του ονόματος. Και ή αυτό βεβαίως εννοεί ότι είναι οι ήρωεςμ ή ότι ήταν σοφοί και δεινοί ρήτορες και διαλεκτικοί, ικανοί στο να ερωτούν, διότι το “εἴρειν” σημαίνει “λέγειν”. Όπως λοιπόν λέγαμε πριν απο λίγο, στην Αττική διάλεκτο οι λεγόμενοι ήρωες συμβαίνει να είναι ρήτορες και ικανοί στο να θέτουν ερωτήματα, ώστε γένος ρητόρων και σοφιστών γίνεται το ηρωικό φύλο.
[ Άρα έχουμε :
ἥρως = 1. έρως , 2. είρειν=λέγειν ]
Θα συνεχίσω στην επόμενη με τις λέξεις :
άνθρωπος, ψυχή , σώμα
ώστε να μπούμε μετά στην Έστια και εν συνεχεία με στους Ρέα, Κρόνος, Ωκεανός, Τήθυς.
Αρχαίο κείμενο❗️
ΣΩ. Ἆρ᾽ οὖν οὐ δίκαιον ἀπὸ τῶν θεῶν ἄρχεσθαι, σκοπουμένους πῇ ποτε αὐτὸ τοῦτο τὸ ὄνομα οἱ θεοὶ ὀρθῶς ἐκλήθησαν;
ΕΡΜ. Εἰκός γε.
ΣΩ. Τοιόνδε τοίνυν ἔγωγε ὑποπτεύω· φαίνονταί μοι οἱ πρῶτοι τῶν ἀνθρώπων τῶν περὶ τὴν Ἑλλάδα τούτους μόνους d [τοὺς θεοὺς] ἡγεῖσθαι οὕσπερ νῦν πολλοὶ τῶν βαρβάρων, ἥλιον καὶ σελήνην καὶ γῆν καὶ ἄστρα καὶ οὐρανόν· ἅτε οὖν αὐτὰ ὁρῶντες πάντα ἀεὶ ἰόντα δρόμῳ καὶ θέοντα, ἀπὸ ταύτης τῆς φύσεως τῆς τοῦ δαήμονες θεοὺς αὐτοὺς ἐπονομάσαι· ὕστερον δὲ κατανοοῦντες τοὺς ἄλλους πάντας ἤδη τούτῳ τῷ ὀνόματι προσαγορεύειν. ἔοικέ τι ὃ λέγω τῷ ἀληθεῖ ἢ οὐδέν;
ΕΡΜ. Πάνυ μὲν οὖν ἔοικεν.
ΣΩ. Τί οὖν ἂν μετὰ τοῦτο σκοποῖμεν;
ΕΡΜ. Δῆλον δὴ ὅτι [δαίμονάς τε καὶ ἥρωας καὶ ἀνθρώπους] δαίμονας.
e ΣΩ. Καὶ ὡς ἀληθῶς, ὦ Ἑρμόγενες, τί ἄν ποτε νοοῖ τὸ ὄνομα οἱ δαίμονες ; σκέψαι ἄν τί σοι δόξω εἰπεῖν.
ΕΡΜ. Λέγε μόνον.
ΣΩ. Οἶσθα οὖν τίνας φησὶν Ἡσίοδος εἶναι τοὺς δαίμονας;
ΕΡΜ. Οὐκ ἐννοῶ.
ΣΩ. Οὐδὲ ὅτι χρυσοῦν γένος τὸ πρῶτόν φησιν γενέσθαι τῶν ἀνθρώπων;
ΕΡΜ. Οἶδα τοῦτό γε.
ΣΩ. Λέγει τοίνυν περὶ αὐτοῦ—
(398)
αὐτὰρ ἐπειδὴ τοῦτο γένος κατὰ μοῖρ᾽ ἐκάλυψεν,
οἱ μὲν δαίμονες ἁγνοὶ ὑποχθόνιοι καλέονται,
ἐσθλοί, ἀλεξίκακοι, φύλακες θνητῶν ἀνθρώπων.
ΕΡΜ. Τί οὖν δή;
ΣΩ. Ὅτι οἶμαι ἐγὼ λέγειν αὐτὸν τὸ χρυσοῦν γένος οὐκ ἐκ χρυσοῦ πεφυκὸς ἀλλ᾽ ἀγαθόν τε καὶ καλόν. τεκμήριον δέ μοί ἐστιν ὅτι καὶ ἡμᾶς φησιν σιδηροῦν εἶναι γένος.
ΕΡΜ. Ἀληθῆ λέγεις.
ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ τῶν νῦν οἴει ἂν φάναι αὐτὸν εἴ τις b ἀγαθός ἐστιν ἐκείνου τοῦ χρυσοῦ γένους εἶναι;
ΕΡΜ. Εἰκός γε.
ΣΩ. Οἱ δ᾽ ἀγαθοὶ ἄλλο τι ἢ φρόνιμοι;
ΕΡΜ. Φρόνιμοι.
ΣΩ. Τοῦτο τοίνυν παντὸς μᾶλλον λέγει, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τοὺς δαίμονας· ὅτι φρόνιμοι καὶ δαήμονες ἦσαν, δαίμονας αὐτοὺς ὠνόμασεν· καὶ ἔν γε τῇ ἀρχαίᾳ τῇ ἡμετέρᾳ φωνῇ αὐτὸ συμβαίνει τὸ ὄνομα. λέγει οὖν καλῶς καὶ οὗτος καὶ ἄλλοι ποιηταὶ πολλοὶ ὅσοι λέγουσιν ὡς, ἐπειδάν τις ἀγαθὸς ὢν τελευτήσῃ, μεγάλην μοῖραν καὶ τιμὴν ἔχει καὶ γίγνεται c δαίμων κατὰ τὴν τῆς φρονήσεως ἐπωνυμίαν. ταύτῃ οὖν τίθεμαι καὶ ἐγὼ [τὸν δαήμονα] πάντ᾽ ἄνδρα ὃς ἂν ἀγαθὸς ᾖ, δαιμόνιον εἶναι καὶ ζῶντα καὶ τελευτήσαντα, καὶ ὀρθῶς “δαίμονα” καλεῖσθαι.
ΕΡΜ. Καὶ ἐγώ μοι δοκῶ, ὦ Σώκρατες, τούτου πάνυ σοι σύμψηφος εἶναι. ὁ δὲ δὴ “ἥρως” τί ἂν εἴη;
ΣΩ. Τοῦτο δὲ οὐ πάνυ χαλεπὸν ἐννοῆσαι. σμικρὸν γὰρ παρῆκται αὐτῶν τὸ ὄνομα, δηλοῦν τὴν ἐκ τοῦ ἔρωτος γένεσιν.
ΕΡΜ. Πῶς λέγεις;
ΣΩ. Οὐκ οἶσθα ὅτι ἡμίθεοι οἱ ἥρωες;
ΕΡΜ. Τί οὖν;
d ΣΩ. Πάντες δήπου γεγόνασιν ἐρασθέντος ἢ θεοῦ θνητῆς ἢ θνητοῦ θεᾶς. ἐὰν οὖν σκοπῇς καὶ τοῦτο κατὰ τὴν Ἀττικὴν τὴν παλαιὰν φωνήν, μᾶλλον εἴσῃ· δηλώσει γάρ σοι ὅτι παρὰ τὸ τοῦ ἔρωτος ὄνομα, ὅθεν γεγόνασιν οἱ ἥρωες, σμικρὸν παρηγμένον ἐστὶν †ὀνόματος† χάριν. καὶ ἤτοι τοῦτο λέγει τοὺς ἥρωας, ἢ ὅτι σοφοὶ ἦσαν καὶ ῥήτορες [καὶ] δεινοὶ καὶ διαλεκτικοί, ἐρωτᾶν ἱκανοὶ ὄντες· τὸ γὰρ “εἴρειν” λέγειν ἐστίν. ὅπερ οὖν ἄρτι λέγομεν, ἐν τῇ Ἀττικῇ φωνῇ λεγόμενοι e οἱ ἥρωες ῥήτορές τινες καὶ ἐρωτητικοὶ συμβαίνουσιν, ὥστε ῥητόρων καὶ σοφιστῶν γένος γίγνεται τὸ ἡρωικὸν φῦλον.