Δεκεμβριστές, (Dekabristy) ονομασία που αποδόθηκε στους Ρώσους επαναστάτες, οι οποίοι πήραν μέρος στις εξεγέρσεις που ξέσπασαν τον Δεκέμβριο του 1825 στην Αγία Πετρούπολη και στη νότια Ρωσία. Με τον ίδιο όρο χαρακτηρίστηκαν επίσης και τα μέλη των μυστικών ενώσεων που είχαν προετοιμάσει την εξέγερση.
Εξαιτίας της καθυστερημένης πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης στη Ρωσία την εποχή εκείνη, ήταν διαδεδομένη η αντίληψη -κυρίως μεταξύ των αξιωματικών που είχαν πάρει μέρος στις ευρωπαϊκές εκστρατείες – ότι ήταν αναγκαία μια βίαιη εξέγερση για τον μετασχηματισμό και τον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Εκείνοι που υποστήριζαν αυτή τη θέση συγκρότησαν την Ένωση της Σωτηρίας, η οποία μετονομάστηκε σε Ένωση του κοινού Καλού, το 1818. Αργότερα, η μυστική αυτή οργάνωση χωρίστηκε σε δύο ενώσεις: του Βορρά και του Νότου, από τις οποίες η δεύτερη, που ήταν πιο ριζοσπαστική, συγχωνεύτηκε με τη νέα οργάνωση που εμφανίστηκε στο μεταξύ, τον Μυστικό Σύνδεσμο των Ενωμένων Σλάβων.
Σε μια σύντομη περίοδο μεσοβασιλείας, μετά το θάνατο του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄ και εξαιτίας της σύλληψης του Μουραβιόφ Αποστόλ, ξέσπασε εξέγερση στη Νότια Ρωσία, αλλά τα κυβερνητικά στρατεύματα την κατέπνιξαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Συνέπειες και αποτελέσματα
Ανάλογη τύχη είχε και η εξέγερση ορισμένων στρατιωτικών τμημάτων που ξέσπασε στην Αγία Πετρούπολη στις 14 Δεκεμβρίου, ημέρα που είχε οριστεί για τη στέψη του τσάρου Νικολάου Α΄ Ακολούθησαν πολυάριθμες συλλήψεις και πολλοί κατηγορούμενοι οδηγήθηκαν στο Ανώτατο Δικαστήριο. Πέντε απ΄αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο με απαγχονισμό και εκατοντάδες σε καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία.
Ξεκίνησαν ανακρίσεις με συμμετοχή και του ίδιου του αυτοκράτορα, Νικολάου Α’ στην ανακριτική επιτροπή. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού οι θεωρούμενοι ως πρωταίτιοι, οι Πιοτρ Γκριγκόρεβιτς Κακόφσκι, Σεργκέι Ιβάνοβιτς Μουράβιοφ-Αποστόλ, Μιχαήλ Παύλοβιτς Μπεστούσεφ-Ριουμίν, ο ποιητής Κοντράτι Φιοντόροβιτς Ρυλέγιεφ και ο συνταγματάρχης και ιδεολογικό μυαλό του κινήματος Πάβελ Πέστελ, βετεράνος των πολέμων 1812-1813. Όλοι τους, με εξαίρεση τον πρώτο, ήταν πολύ καλοί φίλοι του Πούσκιν.
Πολλοί άλλοι εξορίστηκαν σε καταναγκαστικά έργα στα βάθη της Σιβηρίας και πέθαναν από τις κακουχίες ή επέστρεψαν στα σπίτια τους μετά από πολλά χρόνια. Πολλοί από τους Δεκεμβριστές που μαρτύρησαν στους τόπους εξορίας ήταν από το Λύκειο του Τσάρσκογιε Σελό παλιοί συμμαθητές του ποιητή. Πολλοί από αυτούς που τούς ανέκριναν ήταν συμμαθητές τους από το ίδιο Λύκειο.
Η πολιτική και η κοινωνική σημασία του κινήματος των Δεκεμβριστών ήταν σημαντική, γιατί οι ιδέες τους προηγήθηκαν των πανσλαβιστικών θεωριών που εμφανίστηκαν λίγο αργότερα, αλλά κυρίως επειδή άνοιξαν τον δρόμο για τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις κατά το δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα.