Η Ιατρική Στην Αρχαία Ελλάδα

Φυσικά, ολοκληρωμένα θεραπευτικά συστήματα δεν αναπτύχθηκαν μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλους μεγάλους πολιτισμούς της αρχαιότητος, όπως για παράδειγμα, στην Ινδία ή την Κίνα.Εξάλλου είναι γνωστό πως οι ιδέες και οι πρακτικές στην αρχαία εποχή διαχέονταν και ταξίδευαν πολύ περισσότερο άπ’ ό,τι τείνουμε να πιστεύουμε σήμερα, ενώ η αρχική προέλευση αυτών των μεθόδων πηγαίνει ακόμα πιό πίσω στο παρελθόν και χάνεται ουσιαστικά στην αχλύ του χρόνου. Πάντως, ήταν Ελληνική σκέψη που αποτέλεσε τη βάση και το σταθερό σημείο αναφοράς για τη μακραίωνη εξέλιξη της δυτικής επιστήμης, που σήμερα τείνει να εξελιχθεί σε ένα μοντέλο με παγκόσμια εξάπλωση.

Η Ιατρική Μέσα Στο Μύθο
 
Ο μύθος αποτελεί για τον άνθρωπο ένα μέσον καταγραφής και σηματοδότησης κάθε αλήθειας, που αφορά τον ίδιο και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η Ελληνική μυθολογία είναι μιά πλήρης κοσμοθεώρηση που επέτρεπε στον άνθρωπο της εποχής να καθρεπτιστεί μέσα της, βρίσκοντας μιά αναλογία μεταξύ των προσωπικών του βιωμάτων και των περιεχομένων μιάς τεράστιας δεξαμενής συλλογικής γνώσης. Στη μυθολογική αντίληψη σχετίζεται με τη βούληση των θεών, που την αποστέλλουν πότε ώς μιά τιμωρία για παραλήψεις ή ασέβειες των θνητών, και πότε ως ένα απλό μέσον για να επιτύχουν οι ίδιοι οι θεοί δικά τους προσωπικά ωφέλη. Στην αρχαιοελληνική θρησκεία, σε αντίθεση με άλλες, η παντοδυναμία και η αθάνατη φύση των θεών συνυπάρχει με μιά απόλυτα ανθρώπινη διάσταση, που τους επιτρέπει ακόμη και να κάνουν λάθη ή να επιδεικνύουν προφανείς αδυναμίες. Αυτή η αντίληψη είναι που επέτρεψε στη σκέψη των Ελλήνων να αναπτυχθεί επιστημονικά ,ξεφεύγοντας από την απλή μοιρολατρική αποδοχή μιάς άνωθεν τιμωρίας ή καταδίκης.

Συχνά στη μυθολογία η απότομη έναρξη μιάς ασθένειας σημαίνεται συμβολικά με βέλη που εξακοντίζουν οι θεοί. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάμιξης ιατρικής πραγματικότητας και μυθικής ερμηνείας αποτελεί ο μύθος της Νιόβης, που περηφανεύτηκε για τους επτά γιούς και τις επτά κόρες, κομπάζοντας πως ξεπέρασε τη Λητώ, μητέρα των θεών Απόλλωνα και Αρτέμιδος. Οι θεοί την τιμώρησαν για την ύβρι, σκοτώνοντας με τα βέλη διαδοχικά ένα-ένα όλα τα παιδιά της, ενώ εκείνη άδικα προσπαθούσε να τα προφυλάξει με το σώμα της.Όμως, τα βέλη δεν προκαλούν μόνο την ασθένεια, μπορούν εξίσου να την θεραπεύσουν. Ο παλαιότερος θεός Παιάν, που σταδιακά ενσωματώθηκε στη μορφή του Απόλλωνα, ήταν ένας άπ’αυτούς που ασκούσαν τέτοια θεραπευτική δράση. Οι ιατρικές γνώσεις των αρχαίων ενσωματώνονταν στη μυθολογία τους, όπως για παράδειγμα, φαίνεται στην ονομασία του Σμινθαίου Απόλλωνα, θεού των ποντικών, στον οποίο προσεύχονταν κατά τις επιδημίες, πράγμα που δείχνει τη συσχέτιση μεταξύ μολυσματικών ασθενειών και τρωκτικών. Ανάλογη γνώση, μέσα απο το συμβολισμό, διαφαίνεται και στους άθλους του Ηρακλή. Ο ήρωας απαλλάσει μιά βαλτώδη περιοχή από το φοβερό θηρίο Λερναία Ύδρα, που μόλυνε την ατμόσφαιρα με τη δηλητηριώδη ανάσα του, ή απομακρύνει, ξεπλένοντας με τα νερά του ποταμού, την Κόπρο του Αυγεία. Οι δύο μύθοι πιθανότατα υποδηλώνουν έργα παρέμβασης στη μορφή του εδάφους, για την εξυγίανση ανθυγιεινών περιοχών.

Στην Ιλιάδα μόνο, γίνεται αναφορά σε 150 διαφορετικές περιπτώσεις κακώσεων από λόγχες, βέλη ή σπαθιά, συχνα με εντυπωσιακή ακρίβεια και λεπτομέρειες που αποδεικνύουν βαθιά γνώση της ανθρώπινης ανατομίας. Ο Όμηρος, περιγράφοντας το κάθε συγκεκριμένο χτύπημα, μας πληροφορεί αν αυτό πρόκειται να αποβεί μοιραίο γιατί, όπως, για παράδειγμα, εξηγεί πως τα τραύματα χεριών ή ποδιών είναι ακίνδυνα για τη ζωή, σε αντίθεση με τη βαρύτητα των τραυματισμών στο κεφάλι, που είναι σχεδόν πάντα θανατηφόρα. Λιγότερο εκτενής αναφορά γίνεται στις μεθόδους περιποίησης και θεραπείας, που συνήθως εστιάζονταν μάλλον στην ανακούφιση του πληγωμένου, παρά στην περιποίηση της ίδιας της πληγής. Αναφέρονται, ωστόσο, και στην Ιλιάδα κάποιοι ειδικευμένοι θεραπευτές, που χρησιμοποιούν την επίδεση και τα βότανα, όπως ο φημισμένος γιατρός Μαχάων, γιός του Ασκληπιού, ενώ στην Οδύσσεια μνημονεύονται, μεταξύ άλλων, οι γιοί του Αυτόλυκου που περιθάλπτουν τον Οδυσσέα, τραυματισμένο από αγριόχοιρο, με επιδέξια περίδεση αλλά και με μαγικές επικλήσεις.

Το Πέρασμα στην Κλασσική Εποχή

Οι σύγχρονοι του Αλκμάονα φυσικοί φιλόσοφοι Εμπεδοκλής και Αναξαγόρα μεταξύ άλλων, διατύπωσαν τις θεωρίες τους προσπαθώντας να διευκρινίσουν βασικές έννοιες και να απαντήσουν σε ερωτήματα γύρω απο τη φύση της ύλης, την έδρα της ανθρώπινης ψυχής ή τους μηχανισμούς που διέπουν την ανθρώπινη αναπαραγωγή. Στη φιλοσοφική σκέψη, αλλά και στην ιατρική πράξη, η συζήτηση και ο στοχασμός θεωρούνταν ώς τα κύρια μέσα για την κατάκτηση της αλήθειας, ενώ το στοιχείο της έρευνας και του πειράματος δεν ήταν τόσο διαδεδομένο. Καθώς πλησιάζουμε προς την ακμή της κλασικής ιατρικής, η ισορροπία ανάμεσα στη φιλοσοφική θεώρηση και την επιστημονική πρακτική τείνει να αποκατασταθεί, με κύριο εκφραστή το σπουδαιότερο ιατρό της εποχής, τον Ιπποκράτη. Ωστόσο, η σπουδή της φιλοσοφίας συνέχισε να θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα της ιατρικής επιστήμης, μέχρι την Ύστερη Περίοδο της αρχαιότητος, στα χρόνια του Γαλήνου κι ακόμη παραπέρα.

Ο Ιπποκράτης

Ο Ιπποκράτης υπήρξε μιά σπάνι μορφή για την Ελληνική και παγκόσμια ιατρική, τόσο χάρη στη συγκεκριμένη θεωρητική και πρακτική συμβολή του στη θεραπευτική επιστήμη, όσο και για τη φήμη που κέρδισε στην εποχή του ώς ιατρός και ώς άνθρωπος. Καταγόμενος από το γένος του Ασκληπιού, του θεοποιημένου θεράποντα της ιατρικής τέχνης, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κω, ενώ αργότερα ταξίδεψε στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Θάσο, τη Θράκη, τη Σκυθία, ίσως ακόμαα και στην Αίγυπτο. Έζησε στην ακμή της Ελλάδος του Χρυσού Αιώνα, στην εποχή που ανέδειξε το Θουκυδίδη, το Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, ενώ λέγεται πως, μεταξύ αλλων, νοσήλευσε το βασιλειά της Μακεδονίας Περδίκα Β’ και το φιλόσοφο Δημόκριτο, που έπασχε απο μανία. Μέθανε μάλλον στη Λάρισα σε ηλικία 90 ετών και τάφηκε μεταξύ Γυρτώνος  και Λάρισας, όπου ο τάφος του διατηρήθηκε για τουλάχιστον 500 χρόνια.

Η Θεωρία Των Τεσσάρων Χυμών Και Ο Ιπποκρατικός Όρκος

Ο Ιπποκράτης διατύπωσε τη θεωρία του βασιζόμενος σε προγενέστερες θεωρίες, όπως αυτή του Εμπεδοκλή για τα τέσσερα στοιχεία { Γή, Αέρας, Φωτιά, και Νερό }. Θεωρεί πως το σώμα κυριαρχείται απο τέσσερα στοιχεία { ή τάσεις}, που ονόμασε Χυμούς: Το Φλέγμα, το αίμα, την κίτρινη χολή και τη μέλανα { μαύρη } χολή. Η ισορροπία ανάμεσα σ’αυτές τις αντιμαχόμενες δυνάμεις ή τάσεις έχει ώς αποτέλεσμα την υγείας. Έτσι, η ανθρώπινη παθολογία τείνει προς έναν απο ους εξής τέσσερις τύπους ιδιοσυγκρασίας: το Φλεγματικό, τον αιματώδη, το Χολερικό, και το μελαγχολικό.Η Ιπποκρατική θεωρία των χυμών κυριάρχησε και παρέμεινε θεμελιώδης στην ευρωπαϊκή Ιατρική για σχεδόν δύο χιλιετίες, για να αντικρουστεί τελικά και να απορριφθεί απο τη σύγχρονη επιστήμη, ώς αβάσιμη και άσχετη με τις αλήθειες της Ανατομίας και της φυσιολογίας, τη μελέτη των οποίων είναι αλήθεια πως μάλλον αποθάρρυνε. Ωστόσο, μόνο μιά μελλοντική διεύρυνση της επιστημονικής σκέψης και η αποβολή κάθε προκατάληψης και στενομυαλιάς, θα αποδείξουν τελικά αν αυτή υπήρξε απλά μιά βολική αυθαιρεσία, ή αντίθετα μιά βαθυστόχαστη σύλληψη των δομικών στοιχείων της ανθρώπινης φύσης, ιδιαίτερα μιά και η Ιπποκρατική θεωρία μοιάζει να ταυτίζεται εντυπωσιακά με τη θεωρητική βάση πολλών άλλων σύγχρονων ή παλαιοτέρων μεθόδων, όπως η Κινέζικη Ιατρική και η Ομοιοπαθητική.

Τα Ασκληπιεία

” ΑΓΝΟΝ ΧΡΗ ΝΗΟΙΟ ΘΥΩΔΕΟΣ ΕΝΤΟΣ ΙΟΝΤΑ ΕΜΜΕΝΑΙ, ΑΓΝΙΕΙ ΔΕ ΕΣΤΙ ΦΡΟΝΕΙΝ ΟΣΙΑ”.

Αυτή ήταν η επιγραφή που ήταν προσαρμοσμένη στα Προπύλαια του Θόλου, ενός από τα κτίσματα του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Με αυτή την εντολή ο Ασκληπιός δεν απαιτεί μόνο την απόλυτη σωματική καθαριότητα, όσων θα περάσουν τα Προπύλαια , πριν ακόμα διασχίσουν την μεγάλη κεντρική είσοδο του Ασκληπιείου, αλλά πρέπει να φέρει και τον Νου περί την κατάσταση της οσιότητος. Ο Ασκληπιός αντιπροσωπεύει την ιαματική δύναμη της υγιούς Φύσης, όπως αισθανόμαστε την επίδρασή της κατά την ηπία του έτους εποχή, στα ψηλά μέρη, στο καθαρό αέρα, κάτω από την απαλή λάμψη και θερμότητα του ηλίου, όπου αναβλύζουν δροσερές πηγές και πανύψηλα δέντρα καθαρίζουν την ατμόσφαιρα. Και αυτό υπήρξε πάντοτε το περιβάλλον των τόπων λατρείας του, τα Ασκληπιεία. Ασκληπιεία βρίσκονταν παντού, όπου έμεναν Ελληνες. Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 300. Ήταν ταυτόχρονα Ναοί, όπου ετιμάτο ο Ασκληπιός και οι συνδεόμενες με αυτόν Θεότητες και συνηθέστερον η Υγεία, και τόποι στους οποίους κατέφευγον αυτοί που έπασχαν από κάποια ασθένεια και εκεί έβρισκαν θεραπεία ή τουλάχιστον ανακούφιση. Αρχαιότερο θεωρείται το Ασκληπιείο της Θεσσαλικής Τρίκκας. Αυτή αναφέρεται και σε πολλά σημεία της Ιλιάδας, σαν τόπος γέννησης των γιών του Ασκληπιού, των ΜΑΧΑΩΝΑ και ΠΟΔΑΛΕΙΡΙΟΥ.

Το περιφημότερο όμως ήταν το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το οποίο ήταν για τον Ασκληπιό ότι ήταν για τον Απόλλωνα οι Δελφοί. Ο Μύθος θέλει τον Ασκληπιό ότι γεννήθηκε στην Επίδαυρο ” εν θυώδει τεμένει ” { στο τέμενος που ευωδίαζε } και ότι εδώ απόκτησε την περίφημη δύναμή του ως Θεός ” Ιατήρ ”. Τη μία θεραπεία ακολουθούσε η άλλη, έως ότου ανέστησε ακόμα και νεκρούς, όπως τον Ιππόλυπο από την Τροιζήνα. Η λατρεία του Ασκληπιού διεδόθει στη Σικυώνα, στην Αχαία, στη Φλιούντα, στη Πάτρα, στην Αθήνα και σε άλλους γειτονικούς τόπους, αλλά και στη Κρήτη, στη Πέργαμο και τέλος και στη Ρώμη. Στην Αρκαδία κέντρο ήταν η ΘΕΛΠΟΥΣΑ. Στην Αθήνα, το Ασκληπιείο βρισκόταν παρά το θέατρο κάτω από την Ακρόπολη και ήταν περίφημο για τα ιατρικά θαύματα. Οι γιορτές προς τιμή του Ασκληπιού αποτελούσαν μέρος των Ελευσίνιων. Η έφορη και υγιεινή Κώς, είχε το ονομαστότερο Ασκληπιείο και εφημίζετο για τους εκλεκτούς Ασκληπιάδες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο ενδοξότερος όλων, ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης. Στην Μικρά Ασία, κατά την Ελληνιστική εποχή ήταν περίφημο το Ασκληπιείο της Περγάμου.

Υπήρχε ολόκληρο σύμπλεγμα Ναών και Ιερών και περιγράφεται ότι εκεί θεραπεύονταν πολλές ασθένειες και υπήρχε μεγάλη κίνηση ασθενών. Από εκεί προήλθε και το Ασκληπιείο της Σμύρνης, όπου την λατρεία του Ασκληπιού συναγωνιζόταν η λατρεία του Σέραπιδος. Σε πολλά Ασκληπιεία το Ιερατικό αξίωμα ήταν ετήσιο και επομένως δεν ήταν δυνατόν οι εκάστοτε Ιερείς, να είχαν και ιατρικές γνώσεις, ούτε σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα μπορούσε να τη διδαχθεί. Σε πολλά άλλα όμως, εκτός των Ιερέων υπήρχαν και ιατροί. Αυτοί στις επιγραφές εκαλούντο ” ζάκοροι υποδρώντες τω Θεώ ” ή ” υιοί του Θεού ” ή ” θεράποντες ”. Κάποιοι από αυτούς υπηρετούσαν από την παιδική ηλικία, έχοντες το κληρονομικό υπούργημα. Η θεραπευτική ικανότητα στα Ασκληπιεία, περιγράφεται σαν αποτελεσματική και στα τραύματα και σε πυρετούς και άλγη, όπου χρησιμοποιούσαν χειρουργικά μέσα, επωδούς, φάρμακα, βότανα και άλλα μέσα. Ο συνηθέστερος τρόπος όμως, ήταν ο δια εγκοιμήσεως. Ο πάσχων ή αν αυτός δεν ήταν δυνατόν να πάει εκεί, ο αντιπρόσωπός του, αφού προηγουμένως υποβάλλετο από τους Ιερείς στις καθοριζόμενες καθάρσεις και άλλες διατυπώσεις, κοιμόταν τη νύκτα μέσα σε Ιερό και καθοριζόμενο χώρο και εκεί περίμενε να τον θεραπεύσει ο Ασκληπιός ή να του υποδείξει μέσα από το όνειρο, τον τρόπο θεραπείας. Τα όνειρα που έβλεπαν, ερμηνευόμενα είτε από τον ίδιο, είτε συνηθέστερα με τη μεσιτεία των Ιερέων θεραπόντων του Ασκληπιού, έδιναν στους πάσχοντες οδηγίες που θα τους οδηγούσαν στην ίαση ή τουλάχιστον στην ανακούφιση. Πολύ σημαντικό ρόλο για την ίαση των ασθενών έπαιζε η Πίστη τους . Τα Ασκληπιεία διετηρήθηκαν ευλαβικά για πολλούς αιώνες. Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού κατελύθηκε η Θρησκεία του Ασκληπιού, αφού πρώτα εσαρώθηκε η λατρεία όλων των άλλων Ολυμπίων. Ο Ασκληπιός, ο ηπιώτερος και μειλιχιώτερος των Θεών ήταν ο τελευταίος υποκύψας. Η ιατρική όμως επιστήμη, η οποία μέσα από τα Ασκληπιεία διεδόθηκε συνεχίζει την Υπαρξή του.

Η θεραπεία γινόταν δωρεάν, ωστόσο, οι θεραπευμένοι συνήθιζαν να δωρίζουν αφιερώματα, συχνά δε πρόσφεραν αναθήματα από ασήμι ή χρυσό με ανάγλυφη παράσταση του θεραπευμένου μέλους τους. Θαυμάσια δείγματα αναθημάτων έχουν βρεθεί σε πολλά ιερά, όπως το περίτεχνο ανάθημα του Αρχίνου, απο το Αμφιαράειο του Ωρωπού.  

” Και γαρ τ’ όναρ εκ Διός εστίν “
{ ” Γιατί και το όνειρο σταλμένο από τον Δία ” }
” Ιλιάδα ” Α63

Σε όλες τις εποχές ο άνθρωπος ενδιαφέρθηκε για τη θεραπεία των ασθενειών με κάθε δυνατό τρόπο. Έτσι πολλοί τρόποι θεραπευτικής αναπτύχθηκαν και θεραπευτές υπήρξαν αρκετοί μέχρι που φτάνουμε στον μεγάλο Ιπποκράτη και το διάσημο γιατρό Γαληνό. Ακόμη είναι γνωστό σε όλους μας ότι υπήρχαν θεοί της Θεραπείας και της Υγείας, με κύριο και σημαντικότερο τον Ασκληπιό, αν και οι κυριότεροι θεοί πάντα είχαν και μια θεραπευτική όψη.Ένας από τους τρόπους θεραπείας ήταν αυτός μέσω των ονείρων. Κατά τη διάρκεια της Εγκοιμήσεως σε κάποιον ιερό χώρο, ο ασθενής δεχόταν ένα αποκαλυπτικό όνειρο το οποίο του έδειχνε τον τρόπο θεραπείας που έπρεπε να ακολουθήσει. Όμως είναι δυνατόν στα όνειρα να δεχτεί ο άνθρωπος μηνύματα και αλήθειες για ένα τόσο σημαντικό θέμα όπως αυτό της υγείας του;

Το όνειρο για μας σήμερα είναι συνώνυμο του φανταστικού και του ανυπάρκτου, γιατί ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου ο υλισμός και ο ορθολογισμός κρατούν τα ηνία της σκέψης και της δράσης μας. Όμως για τους αρχαίους προγόνους μας -και όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για όλους τους αρχαίους λαούς της γης- το όνειρο είχε διπλό χαρακτήρα. Μπορούσε να παρουσιάσει ψεύτικες εικόνες είδωλα και φαντάσματα, αλλά και να δείξει αλήθειες και να συμβουλέψει σίγουρα, αν και ίσως μέσω συμβόλων μερικές φορές.

Ήδη ο Όμηρος αναφέρεται σ’ αυτή τη διπλή φύση των ονείρων, όταν στην ” Οδύσσεια ” παρουσιάζει την Πηνελόπη να λέει μετά από ένα όνειρο:

” Γιατί ‘ναι των απατηλών ονείρων δύο οι πόρτες.
Η μία είναι από κέρατο κι η άλλη φιλντισένια
κι όσα απ’ το φίλντισι περνούν το καλοτροχισμένο
όλα γελούν τον άνθρωπο, χαμένα φέρνουν λόγια.
Και πάλι όσα απ’ το κέρατο το σκαλιστό περάσουν
βγαίνουν αλήθεια στους θνητούς εκείνους που τα βλέπουν. “

Όλα τα κείμενα των λαών είναι γεμάτα με αφηγήσεις σημαντικών αποκαλυπτικών ονείρων που βγήκαν αληθινά. Ακόμη στην Αρχαία Ελλάδα τα όνειρα είχαν πολύ μεγάλη σημασία για τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι μάλιστα μέσα από έναν κατάλληλο τρόπο ζωής με σωστή δίαιτα, μουσικά ακούσματα πριν από τον ύπνο, έλεγχο και προσανατολισμό της σκέψης, μπορούσαν να δουν αποκαλυπτικά όνειρα, να επικοινωνήσουν με το υπερπέραν και μάλιστα κατείχαν και ένα σύστημα για να τα θυμούνται.

” Όταν όμως ένας άνθρωπος έχει ρυθμίσει τη δίαιτα του με τους κανόνες της υγιεινής και της σωφροσύνης, όταν, πριν παραδοθεί στον ύπνο, ξυπνάει το λογιστικό μέρος της ψυχής του και το θρέψει με καλούς λόγους και σκέψεις και συγκεντρώνει σ’ αυτές όλη τη διάνοιά του, όταν χωρίς ούτε να στερήσει ούτε να παραφορτώσει το επιθυμητικό του, του παραχωρεί όσο ακριβώς χρειάζεται για να αποκοιμηθεί και να μην έρχεται να διαταράσσει το καλύτερο μέρος της ψυχής με τη χαρά ή τη λύπη του, αλλά το αφήνει να νιώσει, ότι δεν γνωρίζει από τα περασμένα ή από τα παρόντα ή από τα μέλλοντα. Όταν επίσης αυτός ο άνθρωπος κατευνάσει το θυμοειδές μέρος της ψυχής του και κοιμηθεί χωρίς να έχει την καρδιά του ταραγμένη από οργή εναντίον άλλων. Όταν τέλος καθησυχάζει αυτά τα δύο μέρη της ψυχής κρατώντας άγρυπνο μόνο το τρίτο, όπου εδρεύει η φρόνηση, και έτσι αναπαυθεί, ξέρεις βέβαια ότι τότε το πνεύμα του αγγίζει όσο γίνεται περισσότερο την αλήθεια… “

Όμως ο συμβολικός και αποκαλυπτικός χαρακτήρας των ονείρων συνεχίζει να ισχύει και σήμερα, κόντρα στο μονόπλευρο ορθολογισμό που κυβερνά τη ζωή των περισσότερων ανθρώπων της εποχής μας. Έτσι ο χημικός τύπος του βενζολίου ανακαλύφθηκε χάρη σ’ ένα όνειρο, πολλοί μεγάλοι μουσικοί έχουν δηλώσει ότι τις συνθέσεις τους τις άκουγαν πρώτα στο όνειρό τους.

Ποια ήταν όμως η διαδικασία της Εγκοίμησης;

Αφού έφτανε ο ενδιαφερόμενος στον ιερό χώρο, γινόταν δεκτός από τους ανθρώπους και τους ιερείς του θεραπευτηρίου, στους οποίους ήταν καταμοιρασμένοι οι ρόλοι των διαφόρων λειτουργημά- των του ιερού. Φαίνεται ότι οι ιερείς ήταν γνώστες των διαφόρων περιπτώσεων ασθενειών, αλλά γενικά, αφού γινόταν μια πρώτη ” εξέταση ” του πάσχοντα, οι γενικές κατευθύνσεις ήταν παρόμοιες: Αρχικά μια σωστή δίαιτα ή και νηστείες, παραμονή και περίπατοι μέσα στους ιερούς χώρους, οι οποίοι ήταν διαμορφωμένοι κατάλληλα ώστε να ξεκουράζουν το πνεύμα των ασθενών. Επαφή με τους λειτουργούς του ναού-θεραπευτηρίου οι οποίοι οδηγούσαν την ψυχή και το νου σε μια ανάταση και ψυχική θεώρηση των πραγμάτων. Γίνονταν εξαγνιστικά λουτρά με κρύο και θερμό νερό.

Οι περιπτώσεις θεραπείας φαίνεται ήταν πάμπολλες και γι’ αυτό επί αιώνες τα ιερά άκμαζαν και χιλιάδες αφιερώματα πιστών υπήρχαν σ’ αυτά. Συνήθως ήταν ομοιώματα των μελών του σώματος που θεραπεύτηκαν, κάτι που γίνεται και σήμερα στις εκκλησίες μπροστά στις θαυματουργές εικόνες. Στα ιερά αυτά θεραπευτήρια υπήρχαν ναοί του Ασκληπιού ή όποιας άλλης θεότητας ή ήρωα θεραπευτή ήταν αφιερωμένοι -διάφορα κτίσματα με μορφή ξενώνων, κρήνες, άλση, θέατρα, λουτρά και άλλα. Το εγκοιμητήριο ήταν ένα συγκεκριμένο κτίσμα μέσα στο οποίο γίνονταν οι εγκοιμήσεις των ασθενών. Σε κάθε ιερό βέβαια υπήρχαν κάποιες ιδιαιτερότητες. Έτσι στην Επίδαυρο, σύμφωνα με μία εκδοχή, ο άρρωστος οδηγούνταν σε ένα σπειροειδή, υπόγειο διάδρομο κάτω από τον περίφημο θόλο. Δεν είναι γνωστά αυτά τα οποία διαδραματίζονταν εκεί. Στο Τριφώνιο Άντρο ο ασθενής έπρεπε να περάσει μέσα από μία μικρή οπή στο βάθος του άντρου, κρατώντας προσφορές στα χέρια του. Λέγεται ότι μετά του ήταν πολύ δύσκολο να διηγηθεί την εμπειρία του.{ Μια τέτοια εμπειρία αφηγείται ο Πλούταρχος στο βιβλίο του “Περί του Σωκράτους δαιμονίου “. Είναι ο περίφημος μύθος του Τιμάρχου }

Όμως παρά τις ιδιαιτερότητες, παντού όπου υπήρχαν ιερά θεραπείας με εγκοίμηση ο άξονας ήταν ίδιος: ύπνος με στόχο ένα αποκαλυπτικό όνειρο. Ο ύπνος λοιπόν και το όνειρο ήταν το μέσον για τη θεραπεία. Να έχουμε όμως υπόψη ότι πολλές φορές στα αρχαία μυστήρια ο ύπνος ήταν μέσα στο τυπικό και αποτελούσε ένα είδος συμβολικού θανάτου προσωρινού, κατά τη διάρκεια του οποίου ο μυούμενος περνούσε σημαντικές εμπειρίες και μετά επέστρεφε ανανεωμένος, ξαναγεννημένος. Μάλιστα ο μυητικός ύπνος λάβαινε χώρα δίπλα σε πηγές, ποτάμια και γενικά τρεχούμενα νερά, κάτι που το συναντούμε και στα εγκοιμητήρια. Οι εγκοιμήσεις λοιπόν δεν ήταν κάτι τυχαίο, αλλά ένα τμήμα της μυστηριακής γνώσης που χρησιμοποιούνταν προς όφελος του λαού, ο οποίος ενδιαφερόταν να γίνει καλά από τις αρρώστιες.

Η Ιατρική Στους Ελληνιστικούς Χρόνους

Στην Αλεξάνδρεια της εποχής των Πτολεμαίων άκμασαν όλες οι επιστήμες, υπό την προστασία και την οικονομική υποσήριξη των ηγεμόνων. Ερευνητές άπ’όλα τα γνωστικά πεδία συνέρεαν στην πόλη για να μελετήσουν φιλοσοφία, μαθηματικά, ιστορία, ποίηση και ιατρική. Η σπουδή της Ιατρικής στο Μουσείο της Αλεξάνδρειας έγινε παγκόσμια γνωστή. Ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος έζησαν τον 3ο αιώνα π.χ. και συνέβαλαν με τις μελέτες τους στην πρόοδο της επιστημονικής ιατρικής σκέψης και μεθοδολογίας. Ο Ηρόφιλος ανέπτυξε τη θεωρία της διαγνωστικής αξίας του σφυγμού για την κλινική ιατρική, εξελίσσοντας τη διδασκαλία του δασκάλου του Πραξαγόρα και διέκρινε τις διάφορες ποσοτικές αλλά και ποιοτικές παραλλαγές του σφυγμού, που μπορούν να υποδηλώσουν υποκείμενες παθήσεις. Ο Ερασίστρατος έκανε σημαντικές προόδους στην ανατομία. Περιέγραψε με ακρίβεια τον εγκέφαλο, διακρίνοντας τον εγκεφαλικό φλοιό από την παρεγκεφαλίδα, καθόρισε τον εγκέφαλο ώς σημείο αφετηρίας όλων των νεύρων, διέκρινε τα αισθητικά από τα κινητικά νεύρα και διαπίστωσε πως αυτά δεν είναι κοίλα, όπως νομιζόταν, αλλά συμπαγή και γεμάτα με ιστό που μοιάζει μ’εκείνονμ του νωτιαίου μυελού. Επίσης, μελετώντας την καρδιά, διέκρινε πρώτος τη συστηματική άπ’ την πνευμονική κυκλοφορία. Στην πρόοδο της ανατομίας θεωρείται ότι βοήθησαν οι ιδέες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για τη μικρή σημασία που έχει το σώμα μετά το θάνατο, αφού αυτό αποτελεί μόνο ένα προσωρινό όχημα για την αθάνατη ψυχή. Επίσης η μεγάλη πρόοδος της χειρουργικής καταδεικνύεται από τη μεγάλη ποικιλία χειρουργικών εργαλείων της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής κυρίως εποχής, φτιαγμένων από ατσάλι ή μπρούντζο, που η ακρίβεια στη σχεδίαση και την κατασκευή τους συχνά δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τους σύγχρονους διαδόχους τους.

Μιά Ενιαία Πορεία Μέσα Στο Χρόνο

Ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει συχνά να διαγράφει από τη μνήμη, τη σπουδή και τη διδασκαλία του, τον τεράστιο όγκο γνώσης που κατεκτήθηκε μέσα στην πορεία των αιώνων, πάνω στην οποία στηρίζεται, ούτως ή άλλως, κάθε σύγχρονη επιστημονική γνώση ή κατάκτηση. Χωρίς τους αρχαίους στοχαστές που έθεσαν όλα τα ερωτήματα και αναζήτησαν τις απαντήσεις τους, δίχως τη διάχυση των ιδεών που, μέσα από το χρόνο και την τριβή των διαφορετικών πολιτισμών, γεννάει και ωριμάζει τις νέες ιδέες, δε θα υπήρχε συνέχεια, ούτε πολιτισμός.Η συμφιλίωση μας με την αέναη ροή του χρόνου και με την περιοδικότητα των επαναλαμβανόμενων κύκλων του, είναι το φίλτρο που επιτρέπει στην ανθρώπινη σκέψη να δημιουργήσει έργα με διάρκεια, που υπερβαίνουν την φυσικά μας φθαρτότητα.

Οι κύκλοι της ιστορικής και επιστημονικής πορείας μας ξαναφέρνουν συχνά αντιμέτωπους με τα ίδια ερωτήματα που απασχολούσαν τους Ίωνες φιλόσοφους, ενώ η ίδια η φύση των άλυτων προβλημάτων υγείας που, παρά την ιδεατή ή πραγματική πρόοδο του καιρού μας, εξακολουθούν να μας ταλαιπωρούν, κάνει επιτακτική τη μελέτη του παρελθόντος, ώς πηγή σοφίας για το μέλλον. Ο πλούτος της θεωρητικής σκέψης και πρακτικής εφαρμογής που άνθισε στην ιατρική της αρχαίας Ελλάδος αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας παρακαταθήκης, με την οποία θα άξιζε να μπολιάσουμε ξανά την επιστημονική και ηθική μας πορεία μέσα στα μονοπάτια του χρόνου.