του Μανώλη Κοττάκη
Το συνταγματικό παράδοξο που άρχισε πριν τις εκλογές του περασμένου Μαΐου όταν ο τότε Υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης ανέλαβε το Υπουργείο Μεταφορών χωρίς να…. ορκιστεί Υπουργός, με απλή μεταβίβαση αρμοδιοτήτων (τις οποίες μετά εκχώρησε στους υφυπουργούς του) συνεχίζεται και στο Υπουργείο Εξωτερικών!
Και έχει την ίδια ακριβώς αιτία: Ο Υπουργός φοβάται όπως ο διάβολος το λιβάνι τις ποινικές ευθύνες. Στο Μεταφορών για τις συμβάσεις που θα απαιτείτο να υπογράψει μετά τα Τέμπη, στο Εξωτερικών για όλα όσα έρχονται στα ελληνοτουρκικά και θα σημαδέψουν την πορεία του Έθνους για τις προσεχείς δεκαετίες. Προκειμένου λοιπόν να αποφύγει όπως θεωρεί το πικρό ποτήριο τούτο και να μην χρεωθεί τις διαπραγματεύσεις που οδηγούν στο συνυποσχετικό και με πρόσχημα την… αποκέντρωση του επιτελικού κράτους ο Υπουργός Εξωτερικών έκανε κάτι πρωτοφανές στα χρονικά της ελληνικής διπλωματίας! Απαρνήθηκε το σύνολο των αρμοδιοτήτων του! Αν εξαιρέσει κανείς την ανάληψη της νομοθετικής πρωτοβουλίας, την αποδοχή γνωμοδοτήσεων καθώς και την Υπηρεσία Ενημέρωσης, την Διπλωματική Ακαδημία, την Γενική Επιθεώρηση Εσωτερικού Ελέγχου, την υπογραφή των διαταγμάτων προαγωγών μεταθέσεων, αφυπηρετήσεων πρέσβεων, την προσυπογραφή διαπιστευτηρίων πρέσβεων όλες οι κρίσιμες λοιπές αρμοδιότητες που ασκεί παραδοσιακά ο υπουργός Εξωτερικών μεταβιβάστηκαν στους υφυπουργούς Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Κώστα Φραγκογιάννη και Γιώργο Κώτσηρα ακόμη και στον υπηρεσιακό Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου! Με την μερίδα του λέοντος να την λαμβάνει η υφυπουργός Εξωτερικών και έμπιστη της οικογενείας. Όταν συνέβησαν όλα αυτά τον περασμένο Ιούλιο και Αύγουστο δεν έβγαζαν νόημα απολύτως. Σήμερα όμως υπό το φώς των δεδομένων – συζητούμε επισήμως «υποχωρήσεις» και «εδαφικά ζητήματα» με τους Τούρκους στις διαπραγματεύσεις όπως ομολόγησε ο πρωθυπουργός – … βγάζουν. Και εξηγούν γιατί ο κύριος Γεραπετρίτης επέλεξε από την αρχή προς ικανοποίηση του Μαξίμου να καταστεί Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Γιατί έρχεται βαριά συμφωνία για τα ελληνοτουρκικά για την οποία επιθυμεί να μην έχει καμία τυπική και ουσιαστική αρμοδιότητα. Ήδη από τον αρχή το νέο σχήμα στο νεοκλασικό της οδού Ακαδημίας μας προιδέασε ότι κάτι πολύ περίεργο συμβαίνει καθώς τοποθετήθηκαν στην κορυφή της ελληνικής διπλωματίας δύο πρόσωπα που δεν έχουν εκλεγεί από τον ελληνικό λαό. Και άρα δύνανται να αγνοήσουν κατά τις διαπραγματεύσεις την κοινή γνώμη και το πολιτικό κόστος. Μετά την αποκρυπτογράφηση της σημασίας της μεταβίβασης των αρμοδιοτήτων και την συνάντηση που είχε ο κύριος Γεραπετρίτης στην Άγκυρα με τον Χακάν Φιντάν τα πράγματα έγιναν ευκρινέστερα. Βουίζει το Υπουργείο ότι ο Υπουργός προσπαθεί να απαλλαγεί των νομικών ευθυνών του. Δεν διέλαθε δε της προσοχής ότι στην κοινή συνέντευξη τύπου στην τουρκική πρωτεύουσα ο Υπουργός υπογράμμισε με νόημα ότι η κυρία Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου θα έχει «την ευθύνη» του πολιτικού διαλόγου με την γείτονα που θα αρχίσει στις 15 Οκτωβρίου. Αγνοώντας βεβαίως ότι ως ο διεθνής παραστάτης της χώρας οφείλει να την εφοδιάσει με πληρεξούσιο υπογεγραμμένο από τον ίδιο για την διαπραγμάτευση προκειμένου αυτή να είναι έγκυρη. Και άρα δεν μπορεί να διαφύγει απολύτως των νομικών ευθυνών του.
Εν προκειμένω – πέραν του κινήτρου του κυρίου Υπουργού να απαλλαγεί από ενδεχόμενες ποινικές ευθύνες για ό,τι έρχεται – το πρόβλημα είναι σαφές και συγκεκριμένο. Το Σύνταγμα καθιστά τους υπουργούς αρμόδιους για τα υπουργεία τους (Resortprinzip το αποκαλούν οι Γερμανοί). Επίσης το ΣτΕ έχει κρίνει ότι δεν είναι συνταγματική η μεταβίβαση του συνόλου των αρμοδιοτήτων Υπουργού σε Υφυπουργό- υφυπουργούς διότι κάτι τέτοιο θα μετέτρεπε τους υπουργούς σε υπουργούς άνευ χαρτοφυλακίου (ΣτΕ 205/1967 Ολομέλεια). Για το θέμα αυτό υπάρχει και εκτεταμένη βιβλιογραφία ( Κώστας Μαυριάς Συνταγματικό Δίκαιο 6η έκδ. 2021, σελ. 491 και Πέτρος Παραράς Η κανονιστική αρμοδιότητα των Υφυπουργών, ΤοΣ 2 (1976), σελ. 656 επ ). Τα ΦΕΚ με τα οποία συνέβη το πρωτοφανές να μεταβιβάζεται το σύνολο των αρμοδιοτήτων του Υπουργού Εξωτερικών στους υφυπουργούς και τους Γραμματείς, Γενικούς και υπηρεσιακούς είναι τα Τεύχος Β 115, 12-7-2023 , Τεύχος Β, 4524 , 13-7-2023 , Τεύχος Β 4845/1-8-2023 . Με τα ΦΕΚ αυτά : Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου αναλαμβάνει την Α΄ Γενική Διεύθυνση Πολιτικών Υποθέσεων, την Γ΄ Γενική Διεύθυνση Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, την Δ΄ Γενική Διεύθυνση Διεθνών Οργανισμών, την ΣΤ-Α΄ Γενική Διεύθυνση Διοίκησης, την ΣΤ-Β΄ Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Υποθέσεων.
Σημειωτέον ότι η Υπηρεσιακή Γενική Γραμματέας έχει πλέον αρμοδιότητα μόνο για θέματα των Διευθύνσεων ΣΤ-Α΄ και Β΄, δηλαδή για διοίκηση και οικονομικά και δεν έχει οριζόντιο συντονισμό. Αυτόν τον έχει αναλάβει ήδη η κυρία Παπαδοπούλου, ενώ η Γενική Γραμματέας Τερέζα Αγγελάτου θα κάνει πλέον ότι κάνει ο Υπηρεσιακός Γραμματέας στα άλλα υπουργεία. Επίσης η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου έχει ήδη αναλάβει ι τις περιφερειακές υπηρεσίες Θεσσαλονίκης και Θράκης και έχει αυτή την εποπτεία όλων των αρχών εξωτερικού! Με τόσες υπέρ αρμοδιότητες είναι ο άνθρωπος που κινεί όλο το Υπουργείο.
Το μοντέλο αυτό χρησιμοποιήθηκε κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο όταν ο κύριος Γεραπετρίτης διορίστηκε υπουργός Μεταφορών χωρίς να ορκιστεί ποτέ! Του μεταβιβάστηκαν οι αρμοδιότητες που ασκούσε ο Κώστας Καραμανλής ως Υπουργός στο χαρτοφυλάκιο του Επικρατείας και εκείνος αμέσως μετά με απόφαση του πρωθυπουργού και του ιδίου τις μεταβίβασε στον τότε υφυπουργό Μιχάλη Παπαδόπουλο. Ο ίδιος κράτησε τότε στην αρμοδιότητα του των διορισμό διοικήσεων ΔΕΚΟ και τον «συντονισμό» των ενεργειών για την αναβάθμιση της ασφάλειας του σιδηροδρομικού δικτύου. (ΦΕΚ Β/2133/3.4.2023).