Ο Αναστάσιος Ορλάνδος (23 Δεκεμβρίου 1887 – 6 Οκτωβρίου 1979) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος, ακαδημαϊκός, ο σπουδαιότερος ερευνητής της ελληνικής αρχιτεκτονικής και ένας από τους θεμελιωτές της επιστήμης της βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 23 Δεκεμβρίου 1887 και ήταν τρισέγγονος του Σπετσιώτη πολιτικού της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Ιωάννη Ορλάνδου, της γνωστής οικογένειας Ορλάνδου.
Σπούδασε στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1904-1908). Στην προσπάθεια του να στηρίξει την μελέτη των μνημείων σε εδραιότερες βάσεις εγγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών της οποίας και ανακηρύχτηκε αριστούχος διδάκτορας (1915) με τη διατριβή του «Το αέτωμα του εν Σουνίω ναού του Ποσειδώνος». Στη συνέχεια μετέβη στη Γαλλία για μετεκπαίδευση.
Διετέλεσε σύμβουλος (1927-1951) της Αρχαιολογικής Εταιρείας και γραμματέας της (1951-1979), αρχιτέκτων της αναστήλωσης των μνημείων της Ακρόπολης (1910-1917) και στη συνέχεια όλης της Ελλάδας (1920-1958). Υπηρέτησε ως τακτικός καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Δίδαξε αρχιτεκτονική μορφολογία και ρυθμολογία και ιστορία της αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο και βυζαντινή αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο.
Ήταν ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1926, πρόεδρός της το 1950 και γενικός γραμματέας της από το 1956 έως το 1966. Ακόμη, ήταν αντιπρόεδρος και πρόεδρος της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, αντιπρόεδρος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, ανεπιστέλλον μέλος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου, τακτικό μέλος του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Βιέννης, και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών του Λονδίνου και του Αμερικανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.
Απεβίωσε στην Αθήνα στις 6 Οκτωβρίου 1979. Μετά το θάνατό του ευεργέτησε την Αρχαιολογική Εταιρεία, κληροδοτόντας σε αυτήν χρηματικό ποσό, καθώς και κτίριο, ενώ τιμήθηκε με αρκετά παράσημα για το έργο του.
Επιστημονικό έργο
Το έργο του επικεντρώνεται σε όλους τους τομείς της ελληνικής αρχαιολογίας, ενώ διετέλεσε και διευθυντής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του Υπουργείου Παιδείας. Μεταξύ άλλων πραγματοποίησε ανασκαφές στο Μολύκρειο, τη Φιγαλεία, τη Σικυώνα, τη Στύμφηλο, τη Μεσσήνη, το Μυστρά, τη Φωκίδα και το Άγιο Όρος.
Αναστήλωσε το άγαλμα της Απτέρου Νίκης, τμήματα του Ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο και το Ναό Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, υλοποίησε τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Ναού του Αγίου Διονυσίου στη Ζάκυνθο. Εξέδιδε από το 1935 το περιοδικό «Αρχείον βυζαντινών και μεσαιωνικών μνημείων της Ελλάδας» στο οποίο περιελαμβανόταν προσωπικές του εργασίες.
Μεταξύ των βοηθών του στο αρχαιολογικό του έργο ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β΄ κατά τη διάρκεια των σπουδών του.
Συγγράμματα
Στα έργα του συμπεριλαμβάνονται τα εξής:
– Βυζαντινή αρχιτεκτονική
– Λεξικόν αρχαίων ελληνικών αρχιτεκτονικών όρων
– Μοναστηριακή αρχιτεκτονική
– Η ξυλόστεγος παλαιοχριστιανική βασιλική της μεσογειακής λεκάνης
– Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων και οι τρόποι εφαρμογής αυτών κατά τους συγγραφείς, τας επιγραφάς και τα μνημεία
– Η αρχιτεκτονική του Παρθενώνος
– Μεσαιωνικά μνημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτυών Υμηττού – Πεντελικού, Πάρνηθος και Αιγάλεω
– Το αέτωμα του εν Σουνίω ναού του Ποσειδώνος
– Ο εν Στράτω της Ακαρνανίας ναός του Διός
– Βεροίας επιγραφαί ανέκδοτοι
– Παραστάσεις κρηνών επί αγγείων