Ο Πρόεδρος Ερντογάν και ο Έλληνας πρωθυπουργός Μητσοτάκης συναντήθηκαν κατά τη διάρκεια της παραδοσιακής ετήσιας συνάντησης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Πήραν θετικές αποφάσεις για να «διατηρήσουν και να αναπτύξουν το υπάρχον θετικό κλίμα στις σχέσεις τους».
Καθορίστηκε το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα για τα πρώτα βήματα που πρέπει να γίνουν σύμφωνα με τους κοινούς στόχους των δύο ηγετών:
Οι Υφυπουργοί Εξωτερικών αρμόδιοι για τον πολιτικό διάλογο και τη θετική ατζέντα θα συναντηθούν στα μέσα Οκτωβρίου, μια συνάντηση θα πραγματοποιηθεί και τον Νοέμβριο για να συζητηθούν μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και στις 7 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη η συνάντηση «Τουρκία-Ελλάδα», όπου θα συγκληθεί το Συμβούλιο Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου .
Αυτός ο σχεδιασμός δίνει την εντύπωση ότι η Τουρκία και η Ελλάδα σκοπεύουν να πραγματοποιήσουν ένα σοβαρό σχέδιο ειρήνης και συνεργασίας.
Πενήντα χρόνια προσπαθειών
Τον τελευταίο μισό αιώνα, οι ηγέτες των δύο χωρών έχουν κάνει πολλές φορές τέτοιες προσπάθειες, δυστυχώς χωρίς αποτέλεσμα.
Για παράδειγμα; Η πρωτοβουλία ειρήνης και συνεργασίας, που ξεκίνησε με τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του τότε πρωθυπουργού Ετζεβίτ και του Έλληνα πρωθυπουργού Καραμανλή στο Μοντρέ της Ελβετίας, τον Μάιο του 1978, είναι μία από αυτές…
Ουγούρ Ντουνάρ – UĞUR DÜNDAR (UD): Κύριε Ελεκντάγ, να ξεκινήσουμε τη συνέντευξή μας με την επιστροφή του Καραμανλή στην Ελλάδα από την εξορία (τόπος πολιτικής εξορίας);
Σουκρού Ελεκντάγ -ŞÜKRÜ ELEKDAĞ (ŞE): Η Χούντα των Συνταγματαρχών, που κυβέρνησε την Ελλάδα με καθεστώς σκληρότητας και καταπίεσης για 7 χρόνια, μπήκε σε μια τρελή περιπέτεια το 1974 με το όνειρο να ανακτήσει την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη που είχαν χάσει στα μάτια του λαού πράττοντας πραξικόπημα κατά του Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Στόχος της χούντας ήταν να αντικαταστήσει τον Μακάριο με δικό της άνθρωπο, τον Σαμψών, και μετά να πετύχει την Ένωση, δηλαδή την προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα..
Η Τουρκία, χρησιμοποιώντας το δικαίωμα της ως εγγυήτριας χώρας, επενέβη στρατιωτικά στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, προκειμένου να αποτρέψει την «παράνομη» κίνηση και να προστατεύσει την τουρκική παρουσία στο νησί.
Η Χούντα των Συνταγματαρχών, που δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει τον πόλεμο με την Τουρκία, κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου.
Αυτή ήταν η δεύτερη ήττα που υπέστη από τον τουρκικό στρατό μετά τη Νίκη της 30ης Αυγούστου, που έμεινε χαραγμένη στη μνήμη του ελληνικού λαού ως «Μικρασιατική Καταστροφή», προκάλεσε σοβαρό τραύμα στην Ελλάδα και η χώρα βρισκόταν σε αναταραχή.
Σε αυτό το περιβάλλον, δεξιά και αριστερά πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα ενώθηκαν και αναζήτησαν λύση στην κατάσταση και αποφάσισαν να καλέσουν τον πρώην πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή να σχηματίσει προσωρινή κυβέρνηση.
Ο Καραμανλής, όταν η κυβέρνησή του θεωρήθηκε υπεύθυνη για τη δολοφονία του κομμουνιστή βουλευτή Λαμπράκη, παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1963.
Όταν ο Καραμανλής επέστρεψε στην Αθήνα με το αεροπλάνο του Γάλλου Προέδρου κατόπιν κλήσης, έγινε δεκτός από τις μάζες σαν να ήταν σωτήρας.
Το Κόμμα της Νέας Δημοκρατίας (Yeni Cumhuriyet Partisi- YDP), που ίδρυσε ο Καραμανλής, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα με μεταβατική κυβέρνηση για ένα διάστημα, σημείωσε μεγάλη επιτυχία στις εκλογές που έγιναν στις 17 Νοεμβρίου 1974.
H YDP κέρδισε 221 από το κοινοβούλιο των 300 εδρών. Η δίκη της Χούντας των Συνταγματαρχών και των υποστηρικτών της, η έκδοση γενικής αμνηστίας, η μετατροπή της Ελλάδας από βασιλική διοίκηση σε δημοκρατία και η αποκατάσταση μιας σταθερής κρατικής διοίκησης και δημοκρατίας έγιναν επί διακυβέρνησης Καραμανλή.
(UD): Μετά από αυτή την αρχή, μπορούμε να προχωρήσουμε στις διαπραγματεύσεις στο Μοντρέ.Ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ και ο Έλληνας πρωθυπουργός Καραμανλής είχαν προσωπική συνάντηση στο Μοντρέ της Ελβετίας και ξεκίνησαν ιστορικές διαπραγματεύσεις
(ŞE): Ο Καραμανλής και ο Ετζεβίτ έμειναν στο ίδιο ξενοδοχείο στο Μοντρέ για δύο νύχτες, κατά τις οποίες συναντήθηκαν για 12 ώρες.
Εκτός από τους πρωθυπουργούς, μόνο εγώ, ο Υφυπουργός Εξωτερικών, παρευρέθηκα σε αυτές τις συναντήσεις από τουρκικής πλευράς και ο Ιδιωτικός Γραμματέας του Καραμανλή, πρέσβης Μολυβιάδης, από την ελληνική πλευρά.
Ήταν προφανές ότι ο Καραμανλής ήταν αρκετά απόμακρος από τον Ετζεβίτ στην αρχή των διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο, μέσα σε λίγες ώρες είδα ότι ο πάγος έλιωσε και αναδύθηκε μεταξύ τους ένα κλίμα εμπιστοσύνης και προσωπικής φιλίας.
Η γλώσσα της συνέντευξης ήταν η αγγλική.
Ο Καραμανλής ήξερε αγγλικά, οπότε ο Ετζεβίτ δεν χρειαζόταν μεταφραστή όταν μιλούσε. Μιλούσε όμως ελληνικά και όσα έλεγε τα μετέφρασε στα αγγλικά ο Μολυβιάδης.
Κατά τις συναντήσεις αυτές, επετεύχθη συμφωνία για τους βασικούς κανόνες και τον μηχανισμό διαπραγμάτευσης που πρέπει να ακολουθούνται για την αντιμετώπιση διμερών προβλημάτων.
Το πρώτο πράγμα που συμφωνήθηκε ήταν να δημιουργηθεί μια «συμφωνία πακέτου» που να καλύπτει όλα τα προβλήματα με αμοιβαίο «δούναι και λαβείν» σε όλα αυτά τα προβλήματα, δεδομένου ότι τα προβλήματα του Αιγαίου είναι στενά αλληλένδετα.
Θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι και οι δύο ηγέτες συμφωνούν πλήρως σε αυτό το θέμα.
Το πιο φλέγον ζήτημα μεταξύ των πλευρών εκείνες τις μέρες ήταν το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου.
Οι δύο πρωθυπουργοί συμφώνησαν να διαπραγματευτούν αυτό το θέμα και να υποβάλουν το τελικό αποτέλεσμα που θα ικανοποιούσε και τα δύο μέρη στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) για έγκριση.
Ενώ συζητούνταν αυτό το θέμα, ο Καραμανλής δήλωσε ότι ο ελληνικός λαός είναι πολύ ευαίσθητος για την υφαλοκρηπίδα, αλλά ότι μπορεί να δεχτεί τα συμπεράσματα που βγαίνουν μέσω του νόμου και ότι θα χρειαστεί να προσφύγει στο ΔΔ για αυτό. «Τα δάχτυλα που κόβονται από τη σαρία δεν βλάπτουν», είπε στα τούρκικα.
(UD): Ενδιαφέρον… Πώς θα μπορούσε να έχει μάθει αυτή την τουρκική έκφραση; Τηρήθηκαν λοιπόν πρακτικά των συνεδριάσεων;
(ŞE):Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Καραμανλής γεννήθηκε στο Kupköy (σημερινό Πρώτη στις Σέρρες) της Οθωμανικής Μακεδονίας, σε τουρκόφωνο περιβάλλον… Σχετικά με τα πρακτικά εφαρμόστηκε η εξής μέθοδος:
Με βάση τις σημειώσεις που κράτησα, θα ετοιμάσω αναφορά στα αγγλικά για τις αποφάσεις που θα ληφθούν στις διαπραγματεύσεις και η έκθεση αυτή θα συνταχθεί μετά τον έλεγχο και την έγκριση του Πρωθυπουργού Ετζεβίτ, θα μεταφερθεί στον Καραμανλή και μετά την έγκρισή του οι διαπραγματεύσεις θα γίνουν οδικός χάρτης.
Έγραψα την έκθεση και την παρουσίασα στον Πρωθυπουργό. Ο Ετζεβίτ διάβασε αυτήν την έκθεση 37 σελίδων χωρίς καθυστέρηση. Έκανε μερικές μικρές προσθήκες στο κείμενο με ευανάγνωστο χειρόγραφο. Διαβιβάσαμε την έκθεση με αυτή τη μορφή στον υφυπουργό Θεοδωρόπουλο για να την παρουσιάσουμε στον Καραμανλή. Ωστόσο, δεν λάβαμε το κείμενο της έκθεσης που εγκρίθηκε από τον Καραμανλή. Ο Καραμανλής είπε στον Θεοδωρόπουλο «θα δώσω προσωπικά την εγκεκριμένη έκθεση στον Ετζεβίτ».
(UD): Δεν έγινε η δεύτερη συνάντηση Ετζεβίτ-Καραραμανλή; Χρησιμοποιήθηκε μια ασυνήθης διαδικασία ενώ συνεχίζαμε τις ειρηνευτικές συνομιλίες;
(ŞE):
Θα έρθω σε αυτό το θέμα, αλλά πρώτα θα ήταν χρήσιμο να εξηγήσω τον συμφωνημένο μηχανισμό διαπραγμάτευσης. Υπήρχαν δύο πρωθυπουργοί στο ανώτερο επίπεδο του μηχανισμού τριών επιπέδων. Οι πρωθυπουργοί συμμετείχαν άμεσα στη διαπραγμάτευση. Το δευτεροβάθμιο «κοινό συμβούλιο διαπραγματεύσεων» αποτελούνταν από τους Υφυπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών, δηλαδή εμένα και τον ομόλογό μου, Πρέσβη Βύρωνα Θεοδωρόπουλο.
Στο τρίτο επίπεδο, υπήρχαν υποεπιτροπές που υπέβαλαν αναφορά στους υφυπουργούς και των δύο μερών.
Πρόεδρος μιας από τις υποεπιτροπές από την τουρκική πλευρά ήταν ο καθηγητής Suat Bilge.
Ο Bilge διαπραγματευόταν την υφαλοκρηπίδα και τα σχετικά ζητήματα χωρικών υδάτων με τους Έλληνες ομολόγους του…
Η περιοχή διαπραγμάτευσης του πρέσβη Yüksel Söylemez, ο οποίος ήταν επικεφαλής της δεύτερης υποεπιτροπής, περιελάμβανε τον εναέριο χώρο, τη γραμμή FIR, διαδρόμους πτήσης και αποστρατιωτικοποίηση της Ανατολικής Νησιά Αιγαίου.
Η λειτουργία του μηχανισμού ήταν η εξής: Τουρκικές και ελληνικές υποεπιτροπές συζητούσαν τα προβλήματα και προσπαθούσαν να δώσουν κοινές λύσεις και μετέφεραν τα αποτελέσματα που κατέληξαν κατά τις διαπραγματεύσεις και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στους υφυπουργούς τους και λάμβαναν οδηγίες.
Το κοινό διαπραγματευτικό συμβούλιο σε επίπεδο υφυπουργών θα συνεδρίαζε στις πρωτεύουσες σε τακτά χρονικά διαστήματα σύμφωνα με τη μέθοδο της εκ περιτροπής και ανέφερε τις εξελίξεις στις διαπραγματεύσεις και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στον πρωθυπουργό της χώρας στην οποία βρίσκονταν.
Προβλέφθηκε μια ασυνήθιστη διαδικασία ως προς αυτό.
Στις συναντήσεις που θα γίνονταν στην Αθήνα η παρουσίαση στον Καραμανλή θα γινόταν από εμένα και στις συναντήσεις που θα γίνονταν στην Άγκυρα την παρουσίαση στον Ετζεβίτ θα έκανε ο Θεοδωρόπουλος.
(UD): Καταφέρατε να εφαρμόσετε αυτή τη μορφή διαπραγμάτευσης;
(ŞE): Από όσο θυμάμαι, το κοινό συμβούλιο διαπραγματεύσεων συνεδρίασε τέσσερις φορές. Στη συνάντηση της Αθήνας εξήγησα στον Καραμανλή τις εξελίξεις στη διαπραγμάτευση και τα σημεία στα οποία κολλήσαμε και απάντησα στις ερωτήσεις που έκανε.
Ο Θεοδωρόπουλος έβαλε μερικές μικρές σημειώσεις που είχε γράψει μπροστά στον Καραμανλή.
Ο Πρωθυπουργός δεν σχολίασε τα προβλήματά μας, λέγοντας απλώς ότι θα δώσει τις απαραίτητες οδηγίες στον Θεοδωρόπουλο.
Ο Θεοδωρόπουλος, με τον οποίο συναντήθηκα αργότερα, είπε ότι η λυσσασμένη αντιπολίτευση ήταν σκληρή, ότι η προσέγγιση με την Τουρκία θα αμβλύνει τη στάση του Κογκρέσου των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας και θα άρει το εμπάργκο όπλων, επομένως μια δεύτερη συνάντηση Καραμανλή-Ετζεβίτ δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη εκείνη στην στιγμή.
Σύμφωνα με τον Θεοδωρόπουλο· Μετά τη συνάντηση του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον (30 Μαΐου 1977), ο Καραμανλής πίστευε ότι η κυβέρνηση του προέδρου Κάρτερ θα άρει σύντομα το εμπάργκο που ίσχυε εδώ και τρία χρόνια. Για το λόγο αυτό θεώρησε πολύ λάθος τη στάση της αντιπολίτευσης.
(UD): Θα ήταν χρήσιμο να μοιραστούμε τις εξελίξεις στη συνάντηση του ΝΑΤΟ με τους αναγνώστες μας.
(ŞE): Ο Πρωθυπουργός Ετζεβίτ έκανε την εντυπωσιακή ομιλία, η οποία ήταν η πιο εκτιμημένη μεταξύ των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που συμμετείχαν στη συνάντηση, με τα εξαιρετικά αγγλικά του. Επιφανείς Αμερικανοί δημοσιογράφοι επαίνεσαν την ομιλία και τις ιδέες του.
Οι New York Times ανέφεραν την ομιλία του Ετσεβίτ ως τίτλο στην πρώτη τους σελίδα.
Ο Ετζεβίτ, ο οποίος δεν ανέφερε το εμπάργκο στην ομιλία του, τόνισε ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι μόνο ένας στρατιωτικός οργανισμός, αλλά και κορυφαίος υποστηρικτής της δημοκρατίας που βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες, και δήλωσε ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η ασφάλεια μπορεί να παρέχεται μόνο με όπλα.
Στη συνάντησή του με την τουρκική αντιπροσωπεία στον Λευκό Οίκο το επόμενο πρωί ο Πρόεδρος Κάρτερ έδειξε ειλικρινή εγγύτητα στον Ετζεβίτ, εξήρε την ομιλία του, δήλωσε ότι η Τουρκία είναι μια πολύ σημαντική χώρα τόσο για την Αμερική όσο και για τον δυτικό κόσμο και τόνισε ότι το εμπάργκο πρέπει να αρθεί.
Δεν παρέλειψε να πει ότι «πρέπει να σημειωθεί πρόοδος» στο Κυπριακό λόγω της στάσης του Συνεδρίου. Εν τω μεταξύ, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Τζορτζ Γουέστ, ο οποίος συνεργάστηκε με το Πεντάγωνο για την άρση του εμπάργκο, μου είπε:
«Ο Ετζεβίτ γυάλισε την εικόνα της Τουρκίας σε μια μέρα και τα λόμπι που ήταν εχθρικά προς την Τουρκία έπεσαν στο έδαφος σαν να ήταν αναισθητοποιημένα».
Επιστρέψαμε από την Ουάσιγκτον στην Άγκυρα με την ιδέα ότι κάναμε ένα σημαντικό βήμα για την άρση του εμπάργκο, αλλά οι ελπίδες μας ήταν μάταιες.
(UD): Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων Τουρκίας-Ελλάδας;
(ŞE): Με την είσοδο της Ελλάδας στον εκλογικό στίβο, η Αθήνα άρχισε να πηγαίνει αργά. Τον Σεπτέμβριο του 1978, η κυβέρνηση Κάρτερ ανακοίνωσε ότι η άρση του εμπάργκο θα ψηφιζόταν στο Κογκρέσο και ότι η διαδικασία για το θέμα αυτό προέβλεπε διαπραγμάτευση μεταξύ του Κογκρέσου και της τουρκικής πλευράς πριν από την ψηφοφορία.
Κατόπιν εντολής του πρωθυπουργού Ετζεβίτ, πήγα στην Ουάσιγκτον για να διεξαγάγω τις διαπραγματεύσεις.
Συνομιλητής μου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ήταν ο Zabloki, Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων. Εκτός από τους βουλευτές που είναι οι σκληροί εχθροί της Τουρκίας, στη διαπραγματευτική αντιπροσωπεία του συνεδρίου συμμετείχε και εκπρόσωπος των Υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας.
Οι διαπραγματεύσεις ήταν περιπετειώδεις. Δεν αποδεχθήκαμε τους όρους που επιβλήθηκαν για άρση του εμπάργκο. Παρόλα αυτά, η πρόταση για άρση του εμπάργκο ψηφίστηκε αρχικά στη Γερουσία και έγινε δεκτή με 57 ψήφους έναντι 42.
Η πρόταση έγινε δεκτή στη Βουλή των Αντιπροσώπων με ψήφους 208 έναντι 204 (12 Σεπτεμβρίου 1978).
Αυτή η εξέλιξη στην Ουάσιγκτον δημιούργησε τρομερές αντιδράσεις στην Ελλάδα. Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου σήκωσε την κόλαση λέγοντας ότι «ο Ετζεβίτ προσποιήθηκε τον Καραμανλή».
Σύμφωνα με τον Παπανδρέου, ο Ετζεβίτ δημιούργησε θετική ατμόσφαιρα στις τουρκοελληνικές σχέσεις εξαπατώντας τον Καραμανλή και στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκε αυτό το περιβάλλον για να κάνει το Κογκρέσο των ΗΠΑ να άρει το εμπάργκο όπλων.
Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές και ο Παπανδρέου που έκανε ως επάγγελμα το αντιτουρκικό μίσος έγινε πρωθυπουργός και οι διαπραγματεύσεις τελείωσαν.
Ουγούρ Ντουντάρ – Sozcu
—