Η 10ήμερη άσκηση Eagle Partner, η οποία ξεκίνησε στις 11 Σεπτεμβρίου, στην οποία συμμετέχουν 85 Αμερικανοί και 175 Αρμένιοι στρατιώτες και στοχεύει να προετοιμάσει τους Αρμένιους να συμμετάσχουν σε διεθνείς ειρηνευτικές αποστολές, έχει εξοργίσει τη ρωσική κυβέρνηση, γράφει το CNN.
Η Αρμενία επί δεκαετίες είχε ως μοναδικό εγγυητή της ασφάλειάς της, ως πρώην σοβιετική δημοκρατία, τη Μόσχα.
Η άσκηση, αν και μικρής κλίμακας, είναι η τελευταία από μια σειρά ενεργειών που το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας χαρακτήρισε «εχθρική» από τον παραδοσιακό σύμμαχο της Ρωσίας.
Η σταδιακή αλλαγή πορείας της Αρμενίας
Η Αρμενία έστειλε πρόσφατα ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία για πρώτη φορά και το κοινοβούλιο της πρόκειται να επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, πράγμα που σημαίνει ότι θα υποχρεωθεί να συλλάβει τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν εάν πατήσει το πόδι του στη χώρα που η Ρωσία την ορίζει εδώ και καιρό σαν δική της πίσω αυλή.
Το φλερτ της Αρμενίας με νέους διεθνείς εταίρους έχει τροφοδοτηθεί από την απογοήτευσή της που η Ρωσία δεν είναι σε θέση ή δεν θέλει να την υπερασπιστεί ενάντια σε αυτό που θεωρεί ως επιθετικότητα από το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν και εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα της Ρωσίας να διατηρήσει την επιρροή της στις χώρες και τις συγκρούσεις στην πρώην Σοβιετική αυτοκρατορία.
Ο Πρόεδρος της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν δήλωσε ότι η χώρα του αρχίζει να αισθάνεται τους «πικρούς καρπούς» του «στρατηγικού λάθους» της ανάθεσης στη Ρωσία της σχεδόν αποκλειστικής ευθύνης για την άμυνα της χώρας του.
«Η αρχιτεκτονική ασφαλείας της Αρμενίας ήταν κατά 99,999% συνδεδεμένη με τη Ρωσία», δήλωσε στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica νωρίτερα αυτό το μήνα. «Αλλά σήμερα βλέπουμε ότι η ίδια η Ρωσία χρειάζεται όπλα… Ακόμα κι αν ήθελε, η Ρωσική Ομοσπονδία δεν θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες της Αρμενίας».
Η «βελούδινη επανάσταση», η αλλαγή στάσης της Ρωσίας και η τουρκική επιθετικότητα
Από τότε που ο Πασινιάν ανέλαβε την εξουσία το 2018 εν μέσω της «βελούδινης επανάστασης» της Αρμενίας, η χώρα του έχει αντιμετωπίσει αυξανόμενες εντάσεις με το Αζερμπαϊτζάν.
Το πιο άγριο σημείο έντασης είναι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια μεσόγεια περιοχή στα βουνά του Καυκάσου που έχει δει δύο πολέμους μεταξύ των γειτόνων τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ο τελευταίος από τους οποίους το 2020. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι κάτοικοί του είναι κυρίως Αρμένιοι.
Η σύγκρουση 44 ημερών το φθινόπωρο του 2020 εξέθεσε τη στρατιωτική κατωτερότητα της Αρμενίας. Το Αζερμπαϊτζάν, οπλισμένο με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μαχητικά αεροσκάφη F-16 που παρέχονται από την Τουρκία, κέρδισε μια συντριπτική νίκη, διεκδικώντας περίπου το ένα τρίτο του εδάφους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, καθώς και επιτέθηκε στην ίδια την Αρμενία.
Η Ρωσία βοήθησε να τερματιστεί ο πόλεμος διαπραγματεύοντας την κατάπαυση του πυρός. Η συμφωνία προέβλεπε την ανάπτυξη περίπου 2.000 Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ για να φρουρούν τον Διάδρομο του Λατσίν, τον μοναδικό δρόμο που τον συνδέει με την Αρμενία.
Αλλά οι Ρώσοι ειρηνευτικές δυνάμεις δεν εμπόδισαν τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν να δημιουργήσουν ένα στρατιωτικό σημείο ελέγχου κατά μήκος του διαδρόμου του Λατσίν, εμποδίζοντας τις εισαγωγές τροφίμων στον θύλακα.
Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται ότι δημιούργησε αποκλεισμό και η Ρωσία απορρίπτει τις κατηγορίες για αδράνεια.
Ένας αναξιόπιστος εταίρος
Σύμφωνα με τον Βαχράμ Τερ Ματεβοσιάν, αναπληρωτή καθηγητή εξωτερικής πολιτικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Αρμενίας, με έδρα την πρωτεύουσα Ερεβάν, η αδυναμία ή η απροθυμία της Ρωσίας να παρέμβει έχει κάνει πολλούς στην κυβέρνηση της Αρμενίας να αισθάνονται προδομένοι.
«Η Αρμενία έχει επενδύσει 30 χρόνια από την ανεξαρτησία της, θα έλεγα ακόμη και 200 χρόνια από την πιο πρόσφατη ιστορία της, με τη σταθερή πεποίθηση ότι όταν έρθει η ώρα και όταν παραστεί ανάγκη, η Ρωσία θα εκπληρώσει τις στρατηγικές της υποχρεώσεις και θα προστατεύσει την Αρμενία από οποιαδήποτε ξένη επιθετικότητα. Αυτό δεν συνέβη το 2020, ούτε το 2021, ούτε το 2022», είπε στα αμερικανικά ΜΜΕ.
Αυτή η πίστη έχει μεγάλο κόστος για την ίδια τη Ρωσία. «Τα τελευταία 30 χρόνια, η Αρμενία έχει κάνει σχεδόν ό,τι ήθελε η Ρωσία», πρόσθεσε ο Τερ-Ματεβοσιάν, συμπεριλαμβανομένης της αναστολής των προσπαθειών της για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση το 2013, αφού η Μόσχα εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της.
Έχοντας χορέψει στη μελωδία της Μόσχας για τόσο καιρό, το Ερεβάν αναμένει ότι θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της για την ασφάλεια, τις οποίες η Ρωσία προσπαθεί να εξασφαλίσει μέσω του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), μιας στρατιωτικής συμμαχίας μετασοβιετικών κρατών. Αλλά, ως προς την Αρμενία «τα τελευταία χρόνια έχουν δει σημάδια αθέτησης υποσχέσεων», είπαν οι αναλυτές.
«Η Ρωσία απέτυχε να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της να εξασφαλίσει τον Διάδρομο Λατσίν… Η Ρωσία απέτυχε να παραδώσει τα όπλα που αγόρασε η Αρμενία από τη Ρωσία, η Ρωσία απέτυχε να περιορίσει την επεκτατική και επιθετική συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν προς την Αρμενία», πρόσθεσε ο Τερ-Ματεβοσιάν.
Σε απάντηση, η Αρμενία ένιωσε ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να διαφοροποιήσει τον μηχανισμό ασφαλείας της.
Ακούσιες συνέπειες
Ορισμένοι αναλυτές αποδίδουν την αποτυχία της Ρωσίας να τηρήσει τους όρους της κατάπαυσης του πυρός, ως μεσολάβηση για να αποσπάσει την διεθνή προσοχή από την ευρεία εισβολή της στην Ουκρανία.
Ωστόσο, η Μαρίε Ντουμουλίν, διευθύντρια του προγράμματος Wider Europe στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής, είπε ότι η κατάσταση προκλήθηκε εν μέρει από την προσπάθεια της Ρωσίας να κρατήσει στο πλευρό της τόσο την Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν, έργο που είπε ότι ήταν αδύνατο λόγω της συνεχιζόμενης επιθετικότητας του Αζερμπαϊτζάν. .
«Μετά τον πόλεμο του 2020, η Ρωσία δεν ήθελε να επιλέξει μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, πράγμα που σήμαινε συγκεκριμένα ότι επέλεξε το Αζερμπαϊτζάν», επισημαίνει η Ντουμουλίν. «Αυτή είναι μια παθητική στάση. Αλλά αυτή η παθητικότητα από μόνη της είναι μια πολύ φιλοαζερμπαϊτζανική θέση».
Η Ντουμουλίν επισημαίνει επίσης την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ Μόσχας και Μπακού – που υποκινούνται από την προσωπική σχέση μεταξύ του Πούτιν και του μακροχρόνιου προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ – ίσως σε βάρος του Ερεβάν.
«Δεν νομίζω ότι ο Πασινιάν είναι ο ηγέτης που αρέσει στον Πούτιν. Ήρθε στην εξουσία χάρη σε μια επανάσταση. Έχει αυτόν τον δημοκρατικό, μεταρρυθμιστικό, αντιδιαφθορικό λόγο. Ο Αλίεφ είναι πολύ πιο κατάλληλος για έναν ηγέτη με τον οποίο μπορεί να τα πάει καλά ο Πούτιν», προσθέτει η Ντουμουλίν.
Το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
Οι σχέσεις μεταξύ Πούτιν και Πασινιάν δεν βοηθήθηκαν από την προσπάθεια της Αρμενίας να γίνει συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο θα έδινε στην Αρμενία ένα νέο φόρουμ για να εγείρει ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα κατά του Αζερμπαϊτζάν.
Η Αρμενία υπέγραψε το καταστατικό το 1999, αλλά το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας έκρινε ότι παραβίαζε το σύνταγμα, μια απόφαση που ανατράπηκε τον Μάρτιο, ανοίγοντας το δρόμο για την τελική επικύρωση.
Η επακόλουθη ανακοίνωση κοινών στρατιωτικών ασκήσεων με τις ΗΠΑ επιδείνωσε περαιτέρω τις σχέσεις. Την περασμένη εβδομάδα, η Ρωσία κάλεσε τον πρεσβευτή της Αρμενίας στη Μόσχα για «δύσκολες» συνομιλίες, ανέφερε το Politico.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είπε ότι οι ασκήσεις δεν συμβάλουν στην «ενίσχυση της ατμόσφαιρας αμοιβαίας εμπιστοσύνης στην περιοχή».
Ωστόσο, ο Τερ-Ματεβοσιάν πρότεινε ότι αυτό αποκάλυψε παράνοια από την πλευρά της Μόσχας.
«Με την αντίδρασή της, η Ρωσία έδωσε σημασία σε αυτό το γεγονός που δεν της αξίζει, δεδομένης της κλίμακας και της έκτασής του. Πρόκειται για περίπου 260 άτομα οπλισμένα με τουφέκια, όχι βαριά οπλισμένα, που συγκεντρώνονται στην Αρμενία για εννέα έως δέκα ημέρες για να βελτιώσουν αυτό που αποκαλούν τη «διαλειτουργικότητα των ειρηνευτικών δυνάμεων», είπε ο Τερ-Ματεβοσιάν, δείχνοντας τη ρουτίνα τέτοιων ασκήσεων σε όλο τον κόσμο.
«Η Ρωσία αντέδρασε υπερβολικά, αμφισβητώντας τους πραγματικούς στόχους των ασκήσεων και βλέποντας πίσω τους τον βραχίονα του ΝΑΤΟ».
«Χαλάρωση» της ρωσικής επιρροής
Παραμένει ασαφές εάν οι προσπάθειες της Αρμενίας να σφυρηλατήσει νέες διεθνείς συνεργασίες υποκινούνται αποκλειστικά από τις προσπάθειές της να ενισχύσει την ασφάλειά της ή αν αυτές οι προσπάθειες αντιπροσωπεύουν μια ευρύτερη κίνηση προς τη Δύση.
«Ως μικρή χώρα, είναι αρκετά επικίνδυνο για την Αρμενία να κάνει μια αναστροφή, ένα μεγάλο γεωπολιτικό άλμα. Γνωρίζουμε ποιοι είναι οι κίνδυνοι», δήλωσε στο CNN η Άννα Οχανιάν, ειδικός στη ρωσική εξωτερική πολιτική και καθηγήτρια στο Stonehill College στη Μασαχουσέτη.
Αντί να επιδιώκει την πλήρη διακοπή των σχέσεων με τη Ρωσία, η Αρμενία απλώς «αδυνατίζει» την επιρροή της, πιστεύει η Οχανιάν.
Όμως, ενώ τα βήματα που έγιναν μέχρι τώρα μπορεί να είναι μέτρια, θα μπορούσαν να θέσουν την Αρμενία σε έναν δρόμο από τον οποίο θα είναι δύσκολο να επιστρέψει.
«Εάν ο Πούτιν ξυπνήσει αύριο και ξαφνικά αρχίσει να ακολουθεί μια διαφορετική πολιτική, παρέχοντας ορισμένες συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφαλείας, δεν νομίζω ότι η εξωτερική πολιτική της Αρμενίας θα αναπροσαρμοστεί», πρόσθεσε η Οχανιάν.
«Εάν η Ρωσία παρείχε ένα πλήρες φάσμα εγγυήσεων ασφαλείας στην Αρμενία, θα σήμαινε μια πολύ βαθύτερη ενσωμάτωση της Αρμενίας στη νεο-ιμπεριαλιστική σφαίρα της Ρωσίας, παρόμοια με τη Λευκορωσία», πιστεύει – μια μοίρα που η «Βελούδινη Επανάσταση» της Αρμενίας σηματοδοτεί ότι δεν θα ανεχθεί».
Κολλημένη στη μέση;
Οι ηγέτες της Αρμενίας δεν γνωρίζουν τις προκλήσεις που έρχονται. Μιλώντας στη La Repubblica, ο Πασινιάν είπε ότι φοβάται ότι η Αρμενία θα μπορούσε να καταλήξει στη μέση, κολλημένη μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
«Οι δυτικές χώρες ή οι ειδικοί… ορίζουν την Αρμενία ως φιλορωσική χώρα. Από την άλλη πλευρά, πολλοί κύκλοι στη Ρωσία θεωρούν την Αρμενία ή την κυβέρνησή της… φιλοδυτικές», δήλωσε.
Ανίκανη να κάνει αρκετά για να ευχαριστήσει καμία πλευρά, η Αρμενία θα μπορούσε να διακινδυνεύσει να αποξενωθεί και από τις δύο και να τεθεί σε κίνδυνο.
Πολλοί στο Ερεβάν έχουν ήδη αρχίσει να φοβούνται μια πιθανή ρωσική επίπληξη. Θα μπορούσε να είναι οικονομικό, καθώς η Ρωσία ελέγχει τεράστια τμήματα της οικονομίας της Αρμενίας, από τις τηλεπικοινωνίες μέχρι την ενέργεια. Τον Απρίλιο, το Κρεμλίνο απαγόρευσε την εισαγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων από την Αρμενία, φαινομενικά μετά από ορισμένες ανησυχίες για την υγεία που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, αλλά η Οχανιάν λέει ότι αυτό είναι τιμωρία για το Ερεβάν, το οποίο εξετάζει την επικύρωση του ΔΠΔ.
Και θα μπορούσε να είναι κάτι χειρότερο. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ρωσία έχει τεράστιο καταστροφικό δυναμικό στην περιοχή», είπε ο Τερ-Ματεβοσιάν, αναφερόμενος στη σημαντική ρωσική στρατιωτική βάση βόρεια του Ερεβάν.
Για τον Τερ-Ματεβοσιάν, η σημερινή κυβέρνηση της Αρμενίας, της οποίας οι «ιδεολογικές ρίζες προέρχονται από… φιλελεύθερες δυτικές αξίες», εκμεταλλεύτηκε αυτήν την «ευκαιριακή στιγμή» για να εφαρμόσει «κάποιες από τις ιδέες, τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις της που έχει αγαπήσει για πολλούς χρόνια».
«Θα τα καταφέρουν ή όχι; Ο χρόνος θα δείξει. Αλλά ποιο θα είναι το τίμημα για αυτήν την αλλαγή, για αυτήν τη διαφοροποίηση; Αυτή είναι η μεγαλύτερη ερώτηση που κάνουν πολλοί στην Αρμενία».
—