Έναν μήνα αφότου ο στρατός του Νίγηρα ανέτρεψε τον πρόεδρό του, ο στρατός της Γκαμπόν κατέλαβε την εξουσία, ανεβάζοντας σε εννέα τον αριθμό των στρατιωτικών πραξικοπημάτων στην Υποσαχάρια Αφρική από το 2020.
Οι διεθνείς κυρώσεις που επιβλήθηκαν για να ωθήσουν αυτές τις χώρες να επιστρέψουν στη δημοκρατία ήταν μάλλον αναποτελεσματικές. Με τα πραξικοπήματα στην Αφρική να έχουν εξελιχθεί πλέον σε «επιδημία», η Ευρώπη ανησυχεί για τις εξελίξεις στην ήπειρο. Κι αυτό γιατί, εκτός των προφανών κινδύνων σε ό,τι αφορά την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή, από το 2016 έως σήμερα οι ευρωπαϊκές εταιρίες έχουν επενδύσει πάνω από 240 δισ. ευρώ στις χώρες της Αφρικής.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προειδοποίησε ότι όλοι οι πρόεδροι σε ολόκληρη την περιοχή έχουν λίγο πολύ επίγνωση της μοίρας που τους περιμένει, εάν δεν αποκατασταθεί η δημοκρατία. Η Γκαμπόν ήταν το τελευταίο οχυρό που έπεσε. Τέσσερις ημέρες μετά τη διεξαγωγή αμφισβητούμενων προεδρικών εκλογών στη χώρα, τις οποίες φέρεται ότι κέρδισε ο απερχόμενος Αλί Μπονγκό, αξιωματικοί του στρατού εμφανίστηκαν στην κρατική τηλεόραση για να ανακοινώσουν ότι ακύρωσαν την ψηφοφορία της 26ης Αυγούστου και διέλυσαν τους θεσμούς της χώρας.
Ο Μπονγκό ανέλαβε για πρώτη φορά τα καθήκοντά του το 2009, διαδεχόμενος τον εκλιπόντα πατέρα του, ο οποίος κατείχε την εξουσία από το 1967. Αν και η πετρελαιοπαραγωγός χώρα δεν είχε να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των τζιχαντιστών ή την παντελή απουσία ασφάλειας που μαστίζει μεγάλο μέρος της δυτικής Αφρικής, η εξουσία της κυβερνώσας οικογένειας δέχεται πιέσεις τα τελευταία χρόνια.
Ο στρατός
Οι στρατιώτες είχαν ήδη επιχειρήσει ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το 2019, λίγους μήνες αφότου ο Μπονγκό υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που τον έθεσε στο περιθώριο για αρκετούς μήνες. Στρατιώτες στην Γκαμπόν διόρισαν τον επικεφαλής της δημοκρατικής φρουράς ως νέο ηγέτη του κράτους-μέλους του ΟΠΕΚ, λίγες ώρες αφότου έθεσαν σε κατ’ οίκον περιορισμό τον πρόεδρο Αλί Μπονγκό και ακύρωσαν τις εκλογές στις οποίες εξασφάλισε τρίτη θητεία. Το πραξικόπημα στη πρώην γαλλική αποικία είναι το ένατο στην Υποσαχάρια Αφρική τα τελευταία τρία χρόνια και ακολουθεί ένα πραξικόπημα στον Νίγηρα τον περασμένο μήνα.
Η κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό προκάλεσε την καταδίκη των ΗΠΑ, της Νιγηρίας, της Γαλλίας και της Αφρικανικής Ενωσης, καθώς προκάλεσε ανησυχίες για ντόμινο αναταράξεων σε άλλες αφρικανικές χώρες με υψηλό πολιτικό κίνδυνο. Τα ομόλογα της Γκαμπόν σε δολάρια, με λήξη τον Ιούνιο του 2025 και τον Νοέμβριο του 2031, είχαν τη χειρότερη απόδοση στις αναδυόμενες αγορές. Οι μετοχές του γαλλικού ομίλου εξόρυξης Eramet SA, του παραγωγού πετρελαίου και φυσικού αερίου Maurel & Prom SA και μιας εισηγμένης μονάδας της TotalEnergies SE, που έχουν δραστηριότητες στην Γκαμπόν, βυθίστηκαν στις συναλλαγές στο χρηματιστήριο του Παρισιού.
Τις δραστηριότητές του διέκοψε άμεσα ο γαλλικός μεταλλευτικός όμιλος Eramet, ο μεγαλύτερος παραγωγός μεταλλεύματος μαγγανίου υψηλής ποιότητας διεθνώς χάρη στο ορυχείο του Μοάντα στην Γκαμπόν, ο οποίος απασχολεί 8.000 άτομα. Η χώρα είναι ένα από τα μικρότερα μέλη του ΟΠΕΚ, αντλώντας περίπου 200.000 βαρέλια την ημέρα, και διαθέτει άφθονα κοιτάσματα μαγγανίου, αν και οι πόροι αυτοί δεν έχουν μεταφραστεί σε καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Περίπου το 1/3 του πληθυσμού της Γκαμπόν ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Το πραξικόπημα αυξάνει την ανησυχία για πιθανή μετάδοση πραξικοπημάτων στην Αφρική και την πίεση προς τους περιφερειακούς φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Οικονομικής Κοινότητας Δυτικοαφρικανικών Κρατών, να δράσουν για την αποκατάσταση της πολιτικής διακυβέρνησης και στον Νίγηρα, αφού το μπλοκ των 15 κρατών απείλησε να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία για να υποχρεώσει τη στρατιωτική χούντα να παραιτηθεί από την εξουσία. Από το 2020 έχουν σημειωθεί από δύο πραξικοπήματα στην Μπουρκίνα Φάσο και στο Μάλι, στο Τσαντ, στη Γουινέα, στον Νίγηρα και στο Σουδάν.
Το τελευταίο πραξικόπημα αναδεικνύει την αδυναμία της Αφρικανικής Ενωσης να αποτρέψει τα πραξικοπήματα, δήλωσε ο Τσάρλι Ρόμπερτσον, επικεφαλής μακροοικονομικής στρατηγικής της FIM Partners UK Ltd στο Λονδίνο.
Η πρώην αποικιακή δύναμη Γαλλία έχει διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς με την Γκαμπόν, παρά τις ευρέως διαδεδομένες ανησυχίες για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η απουσία ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής συμβάλλει στο χάος
Η απουσία ευρωπαϊκής ενότητας σχετικά με μια κοινή αφρικανική στρατηγική συμβάλλει επίσης στο χάος που βιώνει σήμερα η περιοχή, όπου οι τζιχαντιστές έχουν σημαντική παρουσία. Ενώ η Ε.Ε. είναι βασικός χορηγός αναπτυξιακής βοήθειας, οι χώρες της δεν ακολουθούν ενιαία πολιτική. Η περιοχή του Σαχέλ είναι επίσης ένα στρατηγικό σταυροδρόμι για τη ροή ανθρώπων και αγαθών βόρεια προς την Ευρώπη. Οι πρόσφατες εξελίξεις και το ντόμινο πραξικοπημάτων θέτουν σε αμφισβήτηση την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας στην περιοχή, ενώ αφήνουν διάπλατα ανοιχτή την πόρτα στη Ρωσία, στην Κίνα, αλλά και στην Τουρκία.
Η Γαλλία έστειλε τελεσίγραφο της Οικονομικής Κοινότητας Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS) προς τους πραξικοπηματίες να αποκαταστήσουν τη συνταγματική τάξη, ειδάλλως θα προχωρούσαν σε στρατιωτική επέμβαση. Το τελεσίγραφο έχει παρέλθει και η ECOWAS εξακολουθεί να «ζυγίζει» τις κινήσεις της. Από πλευράς των «27», ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, επεσήμανε πως ο κύκλος των πραξικοπημάτων που διαρκώς διευρύνεται αποτελεί πολύ μεγάλο ζήτημα για την Ευρωπαϊκή Ενωση, σημειώνοντας πως η αστάθεια εντείνεται σε ολόκληρη την περιοχή και ότι η Ε.Ε. «πρέπει να σκεφτεί τι συμβαίνει και να βελτιώσει την πολιτικής της σε σχέση με αυτές τις χώρες».