Παρότι αποτελεί πρωτοφανή καταστροφή σε ειρηνική περίοδο, η έκρηξη στην περιοχή πυρομαχικών της 111 Πτέρυγας Μάχης (111 ΠΜ), στην περιοχή Καράμπα της Μαγνησίας, πλησίον της αεροπορικής βάσης της Νέας Αγχιάλου, οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές που χρονικά ακολούθησαν και που κατέκαψαν τη χώρα την ώθησαν στα παρασκήνια της επικαιρότητας.
Του Περικλή Ζορζοβίλη
Σε αυτό συνέτειναν η άμεσα εκδηλωθείσα πρόθεση της κυβέρνησης να περιορίσει την έρευνα σε κατεπείγουσα Ενορκη Διοικητική Εξέταση (ΕΔΕ), που εντάλθηκε ο υπουργός Εθνικής Αμυνας (ΥΕΘΑ) Νίκος Δένδιας, και η κατανοητή, σε κάποιον βαθμό, επιθυμία της για το «κλείσιμο» του ζητήματος το ταχύτερο δυνατόν.
Ομως η δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει ότι η έκρηξη στο Στρατόπεδο Καράμπα αποτελεί μείζον πλήγμα για την Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ) σε πολλαπλά επίπεδα. Σε επιχειρησιακό, καθώς η ποσότητα των πυρομαχικών που εξερράγησαν ούτε αμελητέα μπορεί να θεωρηθεί ούτε είναι η μοναδική ζημιά που προέκυψε. Σε διοικητικό – διαδικαστικό, καθώς προκύπτουν πολύ σοβαρά ερωτήματα για την αρτιότητα και την ακεραιότητα των εσωτερικών διαδικασιών αξιολόγησης και επιθεώρησης αλλά και των σχεδίων σε επίπεδο Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμυνας (ΓΕΕΘΑ) και του υφισταμένου του, στην κάθετη δομή διοίκησης, Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας (ΓΕΑ), στο γόητρο της ΠΑ και των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) γενικότερα.
Οπως έγινε γνωστό, στο Στρατόπεδο Καράμπα αποθηκεύονται τα αποκαλούμενα «πυρομαχικά Β΄ Χορηγίας» της 111 ΠΜ. Πρόκειται για τα πυρομαχικά με τα οποία η πτέρυγα διεξάγει παρατεταμένες χρονικά επιχειρήσεις μετά την ανάλωση των αποκαλούμενων «πυρομαχικών Α΄ Χορηγίας», που χρησιμοποιούνται αρχικά και τα οποία βρίσκονται κατάλληλα αποθηκευμένα εντός του χώρου κάθε πολεμικής μοίρας. Σε καμία περίπτωση τα πυρομαχικά Β΄ Χορηγίας δεν είναι μειωμένης ή υποδεέστερης αξίας πυρομαχικά, όπως στο πλαίσιο επικοινωνιακής υποβάθμισης του συμβάντος επιχειρήθηκε να καλλιεργηθεί, αντίθετα είναι ο κύριος όγκος των πυρομαχικών που επιτρέπει στη μονάδα να πολεμήσει. Τα είδη και οι ποσότητες πυρομαχικών της Β΄ Χορηγίας εξαρτώνται από τις αποστολές που εκτελεί κάθε μονάδα της ΠΑ και τη διαθεσιμότητά τους στο εθνικό οπλοστάσιο. Πιθανό είναι επίσης, στο πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδιασμού, η Β΄ Χορηγία να περιλαμβάνει και πυρομαχικά που χρησιμοποιούν μαχητικά άλλων τύπων που επιχειρεί η ΠΑ ή και αποθέματα για λογαριασμό συμμαχικών χωρών.
Σημειώνεται ότι η 111 ΠΜ αποτελεί με διαφορά τη μεγαλύτερη μονάδα της ΠΑ, στην οποία υπάγονται τρεις μοίρες μαχητικών αεροσκαφών:
H 330 Μοίρα ΚΕΡΑΥΝΟΣ με μαχητικά F-16C/-D Block 30 του προγράμματος Peace Xenia I (σύνολο 32 μαχητικά).
Η 341 Μοίρα ΒΕΛΟΣ με μαχητικά F-16C/-D Block 50 του προγράμματος Peace Xenia II.
Η 347 Μοίρα ΠΕΡΣΕΑΣ με μαχητικά F-16C/-D Block 50 του προγράμματος Peace Xenia II (οι δύο τελευταίες μοίρες επιχειρούν συνολικά 38 μαχητικά της έκδοσης).
Δηλαδή, συνολικά, η 111 ΠΜ επιχειρεί 70 μαχητικά F-16, το 31% του συνολικού ελληνικού στόλου μαχητικών.
Σοκ! Εξερράγησαν περίπου 1.000 «αποθηκευμένες» βόμβες
Στις 27 Ιουλίου, λόγω διείσδυσης της πυρκαγιάς εντός του στρατοπέδου, προκλήθηκε η εκ συμπαθείας έκρηξη πυρομαχικών που ήταν αποθηκευμένα υπαίθρια σε κλίνες.
Η πρακτική υπαίθριας αποθήκευσης πυρομαχικών αποτελεί τυποποιημένη διαδικασία σε επίπεδο NATO. Μάλιστα, σειρά συμμαχικών εκδόσεων και εγχειριδίων καθορίζει τον τρόπο και τις λεπτομέρειες (όπως, π.χ., η νατοϊκή έκδοση AASTP-1 «Εγχειρίδιο νατοϊκών αρχών ασφαλείας για την αποθήκευση στρατιωτικών πυρομαχικών και εκρηκτικών»).
Εκτιμήσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας ανέφεραν ότι, λόγω της πυρκαγιάς, προκλήθηκε η έκρηξη 40 βομβών γενικής χρήσης Mark 82 (Mk. 82) που ήταν αποθηκευμένες σε στοιβάδα στο ύπαιθρο. Η ονομαστικού βάρους 500 λιβρών (227 κιλών), μη κατευθυνόμενη, χαμηλής οπισθέλκουσας βόμβα γενικής χρήσης Mk. 82 αποτελεί μέλος της οικογένειας βομβών Mk. 80, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε επιχειρήσεις στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η εκρηκτική της γόμωση ανέρχεται σε περίπου 89 κιλά εκρηκτικού Tritonal ή H6 ή PBXN-109. Οι βόμβες του τύπου αυτού μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτόνομα ή ως πυροκεφαλή των κατευθυνόμενων βομβών λέιζερ GBU-12 Paveway II και του υβριδικής καθοδήγησης (αδρανειακής και παγκόσμιου συστήματος αναφοράς θέσης) GBU-38 JDAM (Joint Direct Attack Munition: διακλαδικό πυρομαχικό άμεσης προσβολής). Και τα δύο όπλα διατίθενται στο οπλοστάσιο της ΠΑ.
Ομως, η δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει ότι ο αριθμός των σε υπαίθρια αποθήκευση βομβών Mk. 82 που εξερράγησαν ήταν πολύ μεγαλύτερος, σχεδόν τετραψήφιος!
Επίσης, εξερράγησαν τα εξής, ομοίως σε υπαίθρια αποθήκευση:
μικρός αριθμός βομβών γενικής χρήσης M117, ονομαστικού βάρους 750 λιβρών (340 κιλών), με εκρηκτική γόμωση 171 έως 183 κιλά Tritonal ή Minol, ανάλογα με την έκδοση. Οι Μ117, που έχουν αντικατασταθεί από την οικογένεια βομβών γενικής χρήσης Mk. 80, χρησιμοποιούνταν από μαχητικά αεροσκάφη A-1 Skyraider, A-4 Skyhawk, B-57 Canberra, F-100 Super Sabre, F-4 Phantom, F-5 Freedom Fighter, F-104 Starfighter, F-105 Thunderchief και F-111 Aardvark. Εξ αυτών, δύο τύποι (F-5 και F-104) έχουν υπηρετήσει στην ΠΑ και ένας (F-4) συνεχίζει να υπηρετεί.
μικρός αριθμός βομβών προκηρύξεων, πιθανά M129, κενού βάρους 52 κιλών, που με φορτίο (60.000 έως 80.000 προκηρύξεις) αυξάνεται στα 100 κιλά. Πρόκειται για όπλο που η γενικευμένη χρήση του διαδικτύου και των εφαρμογών διακίνησης και ανταλλαγής πληροφοριών (συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης) κατέστησαν απαρχαιωμένο.
μικροποσότητες πυρομαχικών άλλων τύπων.
Μια ΕΔΕ με σαφή «στόχευση»
Την Παρασκευή 28 Ιουλίου, μία ημέρα μετά την έκρηξη, ο πολιτικός προϊστάμενος των ΕΕΔ, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Δένδιας, ανακοίνωσε ότι «ζήτησε από τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, στρατηγό Κωνσταντίνο Φλώρο, τη διενέργεια κατεπείγουσας Ενορκης Διοικητικής Εξέτασης» (ΕΔΕ) και ότι είχε εκδοθεί η απόφαση διενέργειάς της από ΓΕΑ. Οπως στη συνέχεια έγινε γνωστό, η ΕΔΕ ανατέθηκε στο ΑΤΑ (Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας), τον μοναδικό Μείζονα Επιχειρησιακό Σχηματισμό (ΜΕΣ) της ΠΑ και, ταυτόχρονα, το ενδιάμεσο επίπεδο διοίκησης μεταξύ 111 ΠΜ και ΓΕΑ. Ομως, πριν από μερικά χρόνια, για την κοπή χόρτων σε αεροπορική βάση ώστε να αποφευχθούν παρόμοια συμβάντα, το ΓΕΑ είχε επίσης διεξαγάγει ΕΔΕ κατά του διοικητή της πτέρυγας χωρίς ούτε να ενημερώσει το ΑΤΑ!
Μερικές ώρες μετά την ανακοίνωση Δένδια, «κυβερνητικές πηγές» δήλωσαν ότι οι αρχηγοί ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Κωνσταντίνος Φλώρος, ΓΕΑ, αντιπτέραρχος (Ι) Θεμιστοκλής Μπουρολιάς, και ΑΤΑ, αντιπτέραρχος (Ι) Γεώργιος Φασούλας, περιβάλλονται με την απόλυτη εμπιστοσύνη του πρωθυπουργού. Οι δύο τελευταίοι έχουν υπηρετήσει ως διοικητές στην 111 ΠΜ, άρα έχουν άμεση και πλήρη γνώση και εμπειρία της μονάδας. Μάλιστα, την προηγούμενη ημέρα της έκρηξης, ο αρχηγός ΑΤΑ είχε επισκεφθεί την 111 ΠΜ.
Οπως εύστοχα σημείωσε ειδησεογραφική πύλη, οι δηλώσεις ισοδυναμούσαν με «Ειδοποίηση προς Αεροπόρους» (NOTAM: Notice to Airmen), που αποσκοπούσε να ενημερώσει τους «ναυτιλλομένους» ότι είναι επιθυμητό το πολύ συγκεκριμένο πεδίο διεξαγωγής της ΕΔΕ. Επαγωγικά δεν μπορεί εύκολα να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι ανωτέρω δηλώσεις ταυτόχρονα προκαθόριζαν και το περιεχόμενο του πορίσματος της ΕΔΕ.
Διότι, εάν από τη δομή διοίκησης αφαιρεθούν τα υπερκείμενα επίπεδα διοίκησης (ΓΕΕΘΑ, ΓΕΑ και ΑΤΑ), των οποίων οι αρχηγοί τοποθετήθηκαν με απόφαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ), όπου προεδρεύει ο πρωθυπουργός, και οι οποίοι, όπως ευρέως δημοσιοποιήθηκε μετά το συμβάν, απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης του, τότε προς διερεύνηση από την ΕΔΕ απομένει μόνο η μονάδα, η 111 ΠΜ.
Οι αναφορές στο ΥΠΕΘΑ για την εξάπλωση της φωτιάς
Την Παρασκευή 4 Αυγούστου 2023 γνωστοποιήθηκε ότι ο Α/ΓΕΕΘΑ παρέδωσε στον ΥΕΘΑ το πόρισμα της ΕΔΕ σχετικά με τα αίτια εξάπλωσης της πυρκαγιάς στην περιοχή πυρομαχικών της 111 ΠΜ.
Σύμφωνα με την άτυπη ενημέρωση του υπουργείου Εθνικής Αμυνας (ΥΠΕΘΑ), στο πόρισμα περιλαμβάνονται και οι κάτωθι αναφορές:
Λόγω της πυρκαγιάς στην ευρύτερη περιοχή, στο Στρατόπεδο Καράμπα κατέφθασαν πυροσβεστικά οχήματα της 111 ΠΜ, που επιχείρησαν για την αντιμετώπισή της, σε συνεργασία με οχήματα του Πυροσβεστικού Σώματος.
Η φωτιά ήταν έντονη και, σε συνδυασμό με τον στροβιλισμό της και την ταχύτητα του ανέμου, κινήθηκε γρήγορα προς τον χώρο των πυρομαχικών και ανέπτυξε υψηλό θερμικό φορτίο. Οι συγκεκριμένες συνθήκες επέβαλαν να δοθεί διαταγή εκκένωσης της περιοχής από τις πυροσβεστικές δυνάμεις για την προστασία του προσωπικού.
Σε ό,τι αφορά τα μέτρα πυρασφάλειας του στρατοπέδου, διαπιστώθηκε πλημμελής καθαρισμός στο επικλινές και δύσβατο βόρειο μέρος του, από όπου έφτασε η φωτιά και προσέγγισε στον χώρο των αποθηκών ανοιχτού και κλειστού τύπου.
Η πολύ μικρή αντιπυρική ζώνη πέριξ των αποθηκών δεν ήταν αρκετή για να εμποδίσει το έντονο θερμικό φορτίο εξαιτίας της φωτιάς που εξαπλώθηκε στο προαναφερθέν μη αποψιλωμένο μέρος του στρατοπέδου, και, σε συνδυασμό με τον στροβιλισμό της και την ταχύτητα του ανέμου, κινήθηκε γρήγορα προς τον χώρο των πυρομαχικών. Αυτό οδήγησε στην έκρηξη βομβών των κλινών του βόρειου τομέα των αποθηκών.
Οι εν λόγω κλίνες είναι σύμφωνες με τα διεθνή πρότυπα και περιείχαν αποκλειστικά Βόμβες Γενικής Χρήσης, όπως προβλέπεται από τα εγχειρίδια και τις προδιαγραφές του κατασκευαστή.
Για τις παραλείψεις και αμέλειες στελεχών της ΠΑ, που καταγράφονται στο πόρισμα της ΕΔΕ, θα αποδοθούν οι αναλογούσες ευθύνες.
Το πόρισμα διαψεύδει το ΓΕΑ και δημιουργεί προβληματισμό
Η άτυπη ενημέρωση του ΥΠΕΘΑ της 4ης Αυγούστου για τα συμπεράσματα του πορίσματος διαψεύδει κατηγορηματικά την άτυπη ενημέρωση που είχε εκδώσει το ΓΕΑ την Πέμπτη 27 Ιουλίου, την ημέρα του συμβάντος, όπου αναφέρεται: «Με την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου είχαν υλοποιηθεί όλα τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας, καθώς και οι απαραίτητες προβλεπόμενες ζώνες πυρασφαλείας πέριξ των κρίσιμων εγκαταστάσεων εντός του στρατοπέδου και του αεροδρομίου της Νέας Αγχιάλου».
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο «πλημμελής καθαρισμός» και η «πολύ μικρή αντιπυρική ζώνη» ακυρώνουν πλήρως τους ισχυρισμούς του ΓΕΑ περί «υλοποίησης όλων των προβλεπόμενων μέτρων ασφαλείας», καθώς και των «απαραίτητων προβλεπόμενων ζωνών πυρασφαλείας».
Ομως, η δημόσια διάψευση των ισχυρισμών του ΓΕΑ δεν φαίνεται να απασχόλησε την ΕΔΕ, ούτε την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΘΑ. Ομως, στους φορολογουμένους, και ιδιαίτερα σε αυτούς που είναι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής και υπέστησαν τις συνέπειες της έκρηξης, δημιουργεί σωρεία ερωτημάτων που απαιτούν απάντηση.
Για παράδειγμα, οι ισχυρισμοί του ΓΕΑ που διατυπώνονταν στην άτυπη ενημέρωση της 27ης Ιουλίου βασίζονται στα ευρήματα της επιθεώρησης που είχε διεξαγάγει στην 111 ΠΜ η Γενική Επιθεώρηση του ΓΕΑ, που αναφέρεται απευθείας στον αρχηγό ΓΕΑ, περί τα τέλη του περασμένου Μαΐου;
Σημειώνεται ότι, εάν κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης διαπιστωθούν κρίσιμες ελλείψεις ή κενά (π.χ., στην ασφάλεια προσωπικού, αεροσκαφών, μέσων, εγκαταστάσεων), οι αναγκαίες διορθωτικές κινήσεις αναλαμβάνονται άμεσα, χωρίς να αναμένεται η σύνταξη της έκθεσης. Η διαδικασία προβλέπει την άμεση (τηλεφωνική) ενημέρωση του αρχηγού ΓΕΑ από τους επιθεωρητές και τη διά προφορικών εντολών του άμεση έναρξη των εργασιών αποκατάστασης των κρίσιμων παρατηρήσεων, ώστε να ελαχιστοποιηθεί όποια απώλεια χρόνου. Στη συνέχεια, όταν εκδοθεί και η γραπτή διαταγή, η μονάδα υποχρεούται να αναφέρει γραπτώς την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης.
Σημαντικό ορόσημο επίσης αποτελεί η αξιολόγηση της μονάδας, που είχε γίνει το 2022 από το ΑΤΑ. Οπως και κατά την επιθεώρηση, οι αξιολογητές του ΑΤΑ ενημερώνουν άμεσα τον αρχηγό Τακτικής Αεροπορίας για τις κρίσιμες παρατηρήσεις. Ποια ήταν τα ευρήματα της έκθεσης αξιολόγησης του 2022; Περιλαμβάνει παρατηρήσεις για την περιοχή πυρομαχικών και προθεσμίες για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης τους;
Πάντως, τον Νοέμβριο του 2022, η επιθεώρηση των ΗΠΑ στην περιοχή πυρομαχικών της 111 ΠΜ, η οποία αφορούσε την καταμέτρηση και τον έλεγχο των συνθηκών φύλαξης και αποθήκευσης των αμερικανικής προέλευσης όπλων και πυρομαχικών της ΠΑ, δεν ολοκληρώθηκε για ποικίλους λόγους, μεταξύ των οποίων και τα ελλιπή μέτρα ασφαλείας. Περίπου επτά μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2023, δηλαδή περίπου έναν μήνα μετά την επιθεώρηση από τη Γενική Επιθεώρηση του ΓΕΑ, το εδρεύον στο Στρατόπεδο Ζορμπά, στου Γουδή, αμερικανικό Γραφείο Αμυντικής Συνεργασίας (ODC: Office for Defense Cooperation) ενημερώθηκε για την ετοιμότητα της 111 ΠΜ για τη διεξαγωγή της επιθεώρησης που είχε διακοπεί.
Ομως, η έκρηξη της 27ης Ιουλίου και τα συμπεράσματα του πορίσματος δεν δικαιολογούν σοβαρότατες αμφιβολίες για την επάρκεια και την πληρότητα των εθνικών διαδικασιών και των σχεδίων;
Δεν είναι εύλογο ερώτημα αν τα μαθήματα από τις πυρκαγιές της Βαρυμπόμπης το 2021, όταν στην αεροπορική βάση Δεκελείας η πυρκαγιά διείσδυσε από βόρεια (ρεματιά) και ανατολικά (περιμετρικός δρόμος), με συνέπεια, μεταξύ άλλων, και την εκκένωση της οικίας του αρχηγού ΓΕΑ, ενσωματώθηκαν στα σχέδια πυρασφάλειας;
Τον προβληματισμό των φορολογουμένων επιτείνουν και οι πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες το ΓΕΕΘΑ, μετά το συμβάν, διέταξε την αύξηση του πλάτους των αντιπυρικών ζωνών στο συγκεκριμένο στρατόπεδο, τη διακοπή της πρακτικής τής υπαίθριας αποθήκευσης μεγάλης ποσότητας πυρομαχικών και την κατασκευή νέων υπόγειων αποθηκών.
Σε κάθε περίπτωση, είναι απορίας άξιον πώς είναι δυνατόν να αποθηκεύεται σε κλίνες στο ύπαιθρο μεγάλος αριθμός βομβών, που πιθανά αντιπροσωπεύει κάθε άλλο παρά ασήμαντο ποσοστό του διατιθέμενου αποθέματος. Προφανώς, οι βόμβες ήταν επί κλινών σύμφωνων με τα διεθνή πρότυπα, αλλά, ταυτόχρονα, η υπαίθρια αποθήκευσή τους δεν αύξανε την τρωτότητα της περιοχής πυρομαχικών της 111 ΠΜ ως στόχου;
Γιατί, για παράδειγμα, μια αιφνιδιαστική εχθρική προσβολή, ακόμη και αν δεν καταστρέψει τις υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών, αλλά περιορίσει την πρόσβαση σε αυτές, δεν επηρεάζει σημαντικά τη διεξαγωγή επιχειρήσεων των φίλιων δυνάμεων; Ακόμη και αν δεν συνέβαινε η έκρηξη, πόσο λογικό είναι να πολλαπλασιάζεται η τρωτότητα ενός στόχου, που σίγουρα αποτελεί υψηλή προτεραιότητα της τουρκικής στοχοποίησης, με την υπαίθρια αποθήκευση πυρομαχικών;